Βυζαντινά και Οθωμανικά μνημεία της Μάκρης
Στρατηγικής σημασίας η θέση της Μάκρης / Κατοικήθηκε από την αρχαιότητα Οικισμός με διαρκή ανθρώπινη παρουσία από τα νεολιθικά χρόνια Ορατά στο κέντρο της σημερινής κοινότητας τμήματα του βυζαντινού οχυρωματικού περιβόλου
Οι πρόχειρες κατασκευές σε επαφή με το τείχος ανήκουν, πιθανότατα, σε προσκτίσματα μεταγενέστερων χρόνων Το τείχος από το βόρειο τμήμα του οικοπέδου αλλάζει πορεία και κατευθύνεται δυτικά
Με εργασίες αποχωμάτωσης αποκαλύφθηκε μέρος της βόρειας πλευράς του βυζαντινού οχυρωματικού περιβόλου με δύο πύργους (τετράπλευρος & πεντάπλευρος) σε κανονικά διαστήματα
Τρίκλιτη βασιλική που απολήγει στα ανατολικά σε τρίπλευρη εξωτερικά κόγχη Χρονολογείται γύρω στο 10 ο αι. μ.χ. / αποτελεί τον πρώτο επισκοπικό ναό της πόλης Ορθογώνια στην κάτοψη αίθουσα αποτελεί τον κυρίως ναό / διαιρείται με δύο πεσσοστοιχίες (3 + 3 πεσσοί) σε τρία κλίτη (από λίθους και ασβεστοκονίαμα)/ το κεντρικό είναι διπλάσιο από τα πλάγια
Στο δυτικό τμήμα υπάρχει νάρθηκας/ επικοινωνεί με τον κυρίως ναό με τρεις εισόδους, ανοιγμένες στον κατά μήκος άξονα των κλιτών Το κεντρικό κλείτος του κυρίως ναού είναι διπλάσιο από τα δυσδιάκριτα σήμερα
Στην εξωτερική βορειοδυτική γωνία της εκκλησίας ιδρύθηκε μικρή κατασκευή με χτιστό στρογγυλό φρεάτιο/ φέρει αγωγό τετράγωνης ημιδιατομής που επικοινωνεί με τετράπλευρο χώρο/ εμφανής η κλίση του δαπέδου προς το φρεάτιο Η κατασκευή σε συνδυασμό με άλλη παρόμοια που ενσωματώνεται στο εξωτερικό τμήμα της κόγχης και με την ανεύρεση μαρμάρινου τροχού για το τσάκισμα της ελιάς είναι δυνατό να ερμηνευθεί ως τμήμα ελαιοτριβείου ή ληνού
Το μουσουλμανικό τέμενος χτίστηκε πάνω στα ερείπια της βυζαντινής εκκλησίας από τεχνίτες της Αίνου και της Μάδυτου Αποτελείται από μεγάλο ορθογώνιο χώρο με εσωτερικές διαστάσεις 9Χ11,5μ. και προστώο πλάτους 2,20μ. κατά μήκος της βόρειας πλευράς Στη ΒΑ γωνία υπάρχει ενσωματωμένο μικρό ορθογώνιο κτίσμα (2,30Χ1,80μ.) Στην ΒΔ γωνία διατηρείται η βάση του μιναρέ με τρεις πέτρινες βαθμίδες περιμετρικά διαταγμένες γύρω από τον κάθετο άξονα, που δημιουργείται από τις κυκλικές απολήξεις αυτών των βαθμίδων.
Στο μέσο της νότιας πλευράς ανοίγεται μικρή κόγχη(μιχράμπ) χορδής 1μ. Οι τοίχοι του τεμένους είναι χτισμένοι με λαξευμένες πέτρες / ανάμεσα διακρίνονται ερυθρόχρωμοι λίθοι, τοποθετημένοι κυρίως στις γωνίες του κτίσματος
Στη ΝΑ πλευρά του σημερινού οικισμού, στη θέση «Επισκοπείον», έξω από τα βυζαντινά τείχη και απέναντι από το νεκροταφείο αποκαλύφθηκε το 1977 δεύτερος επισκοπικός ναός Ιδρύθηκε μετά την καταστροφή της μεσοβυζαντινής βασιλικής
Αν και κατά τη διάρκεια των χωματουργικών εργασιών καταστράφηκαν συθέμελα τα μεγαλύτερα τμήματα της εκκλησίας, εντούτοις βρέθηκαν και μεταφέρθηκαν στον αυλόγυρο της εκκλησίας της αγίας Αναστασίας κομμάτια του μαρμάρινου τέμπλου. Οι έρευνες που ακολούθησαν έφεραν στο φως δύο αμφικίονες παλαιοχριστιανικών χρόνων οι οποίοι χρησιμοποιήθηκαν ως στυλοβάτες του τέμπλου της βυζαντινής εκκλησίας και σπαράγματα εντοίχιων τοιχογραφιών
Το μνημείο βρίσκεται μέσα στον οικισμό της Μάκρης Ιδρύθηκε το 1800-1833/34 με δαπάνη και συνδρομή του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Νεόφυτου Ζ', του πρόκριτου Χατζημανωλάκη και των τουτουντζήδων (καπνοκαλλιεργητών) της περιοχής. Ο ναός δεν είναι μεγάλος
Πρόκειται για τρίκλιτη καμαροσκέπαστη Βασιλική της εποχής της Τουρκοκρατίας. Είναι ένα ορθογώνια, διαστάσεων 30Χ25μ. Περίπου Στη δυτική πλευρά υπάρχει προσκολλημένο υπόστηλο προστώο (στοά που περιβάλλεται από κιονοστοιχία) με ξύλινη ζωγραφισμένη οροφή (1970) Ξύλινη οροφή στο προστώο του ναού Λεπτομέρεια από το προστώο
Φέρει εντυπωσιακό επιχρυσωμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο Μεταφέρθηκε εδώ από άλλη εκκλησία, τεχνικής του β' μισού του 17ου αιώνα Οι εικόνες του τέμπλου είναι σύγχρονες με αυτό
Λεπτομέρεια από το τέμπλο
Ξεχωρίζουν οι εικόνες του ένθρονου Χριστού η φιλοτέχνηση της οποίας ανάγεται στον 18 ο αι. καθώς και της Παναγίας Βρεφοκρατούσας Οι περισσότερες από τις εικόνες του τέμπλου, κυρίως οι μικρές, μεταφέρθηκαν στο Εκκλησιαστικό Μουσείο της Αλεξανδρούπολης Για κάποιο διάστημα οι θέσεις έμεναν κενές, μετά αντικαταστάθηκαν με σύγχρονες εικόνες βυζαντινής τεχνοτροπίας
Ένθρονος Χριστός Παναγία Βρεφοκρατούσα
Τον Ιούλιο του 2009 η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων ξεκίνησε την καταγραφή των εικόνων και αντικειμένων του ναού Συνολικά συντάχθηκαν 173 καταγραφικά δελτία με αντίστοιχα αντικείμενα, στην πλειοψηφία τους φορητές εικόνες
Σε απόσταση 1,5χλμ. ανατολικά της Μάκρης και μέσα στον ελαιώνα της κοινότητας αποκαλύφθηκε τρίτος βυζαντινός ναός Αποτελεί πιθανότατα το καθολικό μοναστηριακού συγκροτήματος ιδρυμένου στην περιοχή με το τοπωνύμιο «Άγιος Γεώργιος» Φέρει εξωτερικά σε επιγραφή χρονολογία κτίσης το 1920
Μετά από καθαρισμό της περιοχής αποκαλύφθηκε μόνο το ανατολικό τμήμα του καθολικού του μοναστηριού και συγκεκριμένα οι τρεις ημικυκλικές κόγχες του Ιερού Βήματος άλλου Βυζαντινού ναού που πιθανότατα ανήκε σε μοναστηριακό συγκρότημα Στη νότια κόγχη (διακονικό) βρέθηκε τμήμα κίονα, τοποθετημένο κατακόρυφα στο πλινθόστρωτο δάπεδο, που υποβάσταζε τράπεζα προσφορών
Στην εσωτερική πλευρά της αψίδας του Ιερού Βήματος και πάνω στο μαρμάρινο δάπεδο κτίστηκε ημικυκλικό σύνθρονο (σειρά καθισμάτων- θρόνων σε ημικυκλική διάταξη μέσα στο ιερό του ναού και πίσω από την Αγία Τράπεζα)
Πέρα από τα Βυζαντινά μνημεία σώζονται στη Μάκρη μερικά ακόμη μνημεία μεταβυζαντινών χρόνων Συγκεκριμένα, κοντά στη ΒΑ γωνία του περιβόλου διατηρείται σε καλή κατάσταση λουτρώνας (παλιό χαμάμ των Τούρκων) του 16 ου - 17 ου αι.
Κατά μήκος της ρεματιάς που βρίσκεται παράλληλα με την ανατολική πλευρά της βυζαντινής οχύρωσης υπάρχουν ερείπια από νερόμυλους και τοξωτή λιθόκτιστη γέφυρα
Στην κορυφή του λόφου και συγκεκριμένα στο δρόμο από τη Μάκρη προς την παραλία της Αγίας Παρασκευής, στο χώρο των σημερινών κατασκηνώσεων, υπάρχει νεκρικό παρεκκλήσι(τουρμπέ), που αποτελούσε μέρος του περίφημου τεκκέ Sancaktar Baba.
Πρόκειται για μια απλή κυβική θολωτή κατασκευή πλευράς 5 μέτρων. Όλο το συγκρότημα του τεκκέ, εκτός από το τουρμπέ, καταστράφηκε το 1826 από το σουλτάνο Μαχμούτ Β.
Δίπλα σε ερείπια μεταβυζαντινού παρεκκλησίου του Προφήτη Ηλία, στο λόφο απέναντι από τη Μάκρη, έχει χτιστεί καινούριο παρεκκλήσι αφιερωμένο στη μνήμη του αγίου.
Οι πληροφορίες προέρχονται από ιδιωτική εργασία για τα Βυζαντινά και Οθωμανικά μνημεία της Μάκρης