ΠOΛITIΣMOΣ KAI TOΠIKH IΣTOPIA THΣ YTIKHΣ ΘEΣΣAΛIAΣ

ΠOΛITIΣMOΣ KAI TOΠIKH IΣTOPIA THΣ YTIKHΣ ΘEΣΣAΛIAΣ (ΠPAKTIKA ΣYNE PIOY) Eπιµέλεια: Nότα Mακρυγιάννη - Πλακιά, Πρόεδρος Aρχαιολογικού Λαογραφικού Πολιτιστικού Συλλόγου Mουζακίου Mάνθος Παπάγγελος, Yπεύθυνος Kέντρου Περιβαλλοντικής Eκπαίδευσης Mουζακίου Eξώφυλλο: Φωτογραφία από το φωτογραφικό αρχείο Aθαν. Aλεξανδρή - Aθαν. Kατσαρού Γυµνάσιο Mουζακίου (1952- MOYZAKI 1999

Copyright Aρχαιολογικός Λαογραφικός Πολιτιστικός Σύλλογος Mουζακίου «Oι Γόµφοι» Tηλ. (0445) 41751 Kέντρο Περιβαλλοντικής Eκπαίδευσης Mουζακίου Nευροπόλεως 1-43060 Moυζάκι Kαρδίτσας Tηλ. (0445) 43242 - Fax: 43363 Φωτοστοιχειοθεσία - Eκτύπωση: EKTYΠΩTIKH KAP ITΣAΣ Mεγ. Aλεξάνδρου 10-43100 Kαρδίτσα Tηλ. & Fax: (0441) 20257

Σ Y N E P I O Πολιτισµός και Tοπική Iστορία της υτικής Θεσσαλίας 13 & 14 εκεµβρίου 1997 ηµοτικό Kινηµατοθέατρο Mουζακίου O P Γ A N Ω Σ H Aρχαιολογικός Λαογραφικός Πολιτιστικός Σύλλογος Mουζακίου «Oι Γόµφοι» Kέντρο Περιβαλλοντικής Eκπαίδευσης Mουζακίου YΠO THN AIΓI A του Yπουργείου Πολιτισµού ME TH ΣYMΠAPAΣTAΣH της Nοµαρχιακής Aυτοδιοίκησης Kαρδίτσας και του ήµου Mουζακίου

OPΓANΩTIKH EΠITPOΠH Nότα Mακρυγιάννη - Πλακιά Πρόδερος Mάνθος Παπάγγελος Aντιπρόεδρος Aντώνης Kουκουράβας Γραµµατέας Eλένη Kωνσταντάκη Tαµίας Aιµιλία Θεολόγη Mέλος Γιώργος Στεργιούλης Mέλος Aργυρή Λαµπροπούλου Mέλος Mαρία Tσιώλη Mέλος ηµήτρης Mπότσαρης Mέλος EΠIΣTHMONIKH KAΘO HΓHΣH Bασίλης. Aναγνωστόπουλος TIMHTIKH EΠITPOΠH κ.κ. Kλεόπας Mητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων Kωνσταντίνος Παπακυρίτσης Nοµάρχης Kαρδίτσας Aλέξανδρος Παπαποστόλου ήµαρχος Mουζακίου Άλκηστη Σουλογιάννη Προϊσταµένη Tµήµατος Συνεδρίων YΠ.ΠO. Bασίλης. Aναγνωστόπουλος Eπίκουρος Kαθηγητής Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας

TO ΠPOΓPAMMA TOY ΣYNE PIOY ΣABBATO 13 EKEMBPIOY 1997 16:30-17:00 Yποδοχή - Eγγραφή Συνέδρων 17:00-17:10 Xαιρετισµοί - Προσφωνήσεις Πρώτη Συνεδρία ΠPOE PEIO Mάνθος Παπάγγελος, Γιώργος Σακελλάρης, ηµ. Mπότσαρης A. ΠNEYMATIKEΣ - EKΠAI EYTIKEΣ EΠIΣHMANΣEIΣ 17:00-17:30 Γιώργος Στ. Kαραγιάννης ρ. Φιλοσοφίας, τ. /ντής Σ.E.Λ.M.E. Λάρισας «Oι ηθικές και πνευµατικές αξίες των κοινωνιών της υτικής Θεσσαλίας και το γενικότερο πολιτιστικό τους επίπεδο» 17:30-17:50 Nότα Mακρυγιάννη - Πλακιά Φιλόλογος, Πρόεδρος Aρχαιολογικού Λαογραφικού Πολιτιστικού Συλλόγου Mουζακίου «Oι Γόµφοι» «Προσέγγιση στην ίδρυση και στην πορεία του Γυµνασίου Mουζακίου» 17:50-18:10 Γρηγόρης A. Στεργιούλης ικηγόρος «Tο ερασιτεχνικό θέατρο στο Mουζάκι» 18:10-18:30 Xρυσόστοµος Zήσης Eκπαιδευτικός, Λογοτέχνης, Συγγραφέας «O Nεοµάρτυρας Άγιος Σεραφείµ, Aρχιεπίσκοπος Φαναρίου - Nεοχωρίου και ο µαρτυρικός του θάνατος» 18:30-18:45 ιάλειµµα

εύτερη Συνεδρία ΠPOE PEIO Φωτεινή Πλακιά, Nότα Mακρυγιάννη, Mαρία Tσιώλη B. ΛAOΓPAΦIKEΣ ANAΦOPEΣ 18:50-19:10 Bασίλης. Aναγνωστόπουλος Eπίκ. Kαθηγητής Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας «H εικόνα των δέντρων στα θεσσαλικά παραµύθια» 19:10-19:30 Aπόστολος Φιρφιρής Kαθηγητής Φυσικής Aγωγής, Λυκειάρχης «Πεδινή Θεσσαλία και Kαραγκούνηδες» 19:30-19:50 Φίλιππος Xρ. Πλακιάς Kαθηγητής Φυσικής Aγωγής «Λαϊκοί οργανοπαίχτες της περιοχής» 19:50-21:10 Nικόλαος Aλκ. Παπαϊωάννου άσκαλος «Tο Mουζάκι στο λυκόφως του περασµένου αιώνα και στη χαραυγή του 20ού (Γεγονότα σοβαρά και... εύθυµα)». 20:10-20:30 Συζήτηση - παρεµβάσεις 20:30-20:50 Aναπαράσταση του «Σκάρου» από χορευτές του Συλλόγου Mουζακίου «Oι Γόµφοι». 21:00 είπνο

KYPIAKH 14 EKEMBPIOY 1997 Tρίτη Συνεδρία ΠPOE PEIO Γιώργος Kαραγιάννης, Στέφανος Mακρυγιάννης, π. Hλίας Nακόπουλος Γ. IΣTOPIKEΣ ΣEΛI EΣ 10:30-10:50 Kώστας B. Σπανός Iστορικός ερευνητής, Eκδότης του περιοδικού «Θεσσαλικό Hµερολόγιο» «Tο Mουζάκι και τα γύρω χωριά σε δύο χειρόγραφα της Iεράς Mονής Mεγάλου Mετεώρου (1520-1591/ 92)» 10:50-11:10 Aντώνιος A. Kουκουράβας άσκαλος «Tο πρώτο κτηµατολόγιο του Mουζακίου µετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας (1882-86)» 11:10-11:30 Aποστόλης. Aνδρέου ρ. Iστορικός της Eκπαίδευσης A.Π.Θ., Πρόεδρος του Kέντρου Mελέτης Eκπαιδευτικών Θεµάτων (K.M.E.Θ.) «Oι απογραφές της Θεσσαλίας το 1881-1882: Tο σχολικό δίκτυο και η ένταξή του στο Eλληνικό Kράτος» 11:30-11:45 ιάλειµµα

Tέταρτη Συνεδρία ΠPOE PEIO Bασίλης. Aναγνωστόπουλος, Kώστας Σπανός, π. Hλίας Kαναβός. KOINΩNIKA - OIKONOMIKA ΣTOIXEIA 12:10-12:30 Mαρία Γκασούκα ρ. Nεοελληνικής Λογοτεχνίας «Aπό την κοιλάδα της Σαλαµπριάς στους Σταγούς, την Tρίκκη και την Kαρδίτσα: Aκολουθώντας τα βήµατα των περιηγητών στη υτική Θεσσαλία». 12:30-12:50 Aποστόλης Στ. Kαραγιάννης Mαθηµατικός, Oικονοµολόγος «Kοινωνικά και οικονοµικά στοιχεία της περιοχής κατά την περίοδο 1880-1910 και προοπτικές για το αύριο» 12:50-13:10 Bασίλης Mαγόπουλος άσκαλος, Eρευνητής Tοπικής Iστορίας «Tο Zαχαρουργείο της Λαζαρίνας» 13:10-13:20 Συζήτηση - παρεµβάσεις 13:20-13:30 Συµπεράσµατα - πορίσµατα Συνεδρίου 14:00 Γεύµα 16:30-20:00 Παράσταση Kαραγκιόζη από το Θέατρο Σκιών του Θωµά Xάρµπα

Στη µνήµη του αξέχαστου φίλου και συνεργάτη Aντώνη Kουκουράβα

Π E P I E X O M E N A Σελ. 1. Eισαγωγή...15 2. Oι ηθικές και πνευµατικές αξίες των κοινωνιών της υτικής Θεσσαλίας και το γενικότερο πολιτιστικό τους επίπεδο...19 Γεώργιος Στ. Kαραγιάννης 3. Προσέγγιση στην ίδρυση και στην πορεία του Γυµνασίου Mουζακίου...27 Nότα Mακρυγιάννη - Πλακιά 4. Tο Θέατρο. Tο ερασιτεχνικό θέατρο στο Mουζάκι...47 Γρηγόρης A. Στεργιούλης 5. O Nεοµάρτυρας Άγιος Σεραφείµ, Aρχιεπίσκοπος Φαναρίου - Nεοχωρίου και ο µαρτυρικός του θάνατος...65 Xρυσόστοµος E. Zήσης 6. H εικόνα των δέντρων στα θεσσαλικά παραµύθια...81 Bασίλης. Aναγνωστόπουλος 7. Kαραγκούνηδες και Πεδινή Θεσσαλία...99 Aπόστολος Φιρφιρής 8. Λαϊκοί οργανοπαίχτες της περιοχής... 133 Φίλιππος Xρ. Πλακιάς

Σελ. 9. Tο Mουζάκι στο λυκόφως του περασµένου αιώνα και στη χαραυγή του 20ού (Γεγονότα σοβαρά και... εύθυµα)... 143 Nίκος Aλκ. Παπαϊωάννου 10. Tο Mουζάκι και τα γύρω χωριά σε δύο χειρόγραφα του Mεγάλου Mετεώρου (1520-1591/92) και σε άλλες πηγές... 159 Kώστας B. Σπανός 11.Tο πρώτο κτηµατολόγιο του Mουζακίου µετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας (1882-1886)... 169 Aντώνης A. Kουκουράβας 12. Oι απογραφές της Θεσσαλίας το 1881-1882: Tο σχολικό δίκτυο και η ένταξή του στο Eλληνικό Kράτος... 193 Aποστόλης. Aνδρέου 13. Aπό την κοιλάδα της Σαλαµπριάς στους Σταγούς, την Tρίκκη και την Kαρδίτσα: Aκολουθώντας τα βήµατα των περιηγητών στη υτική Θεσσαλία... 205 Mαρία Γκασούκα 14. Kοινωνικά και οικονοµικά στοιχεία της περιοχής Mουζακίου κατά την περίοδο 1881-1910 και προοπτικές για το αύριο... 223 Aποστόλης Στ. Kαραγιάννης 15. Tο Zαχαρουργείο της Λαζαρίνας και η οικογένεια Zωγράφου... 233 Bασίλης N. Mαγόπουλος

Aðü ôçí êïéëüäá ôçò ÓáëáìðñéÜò óôïõò Óôáãïýò, ôçí Tñßêêç êáé ôçí Káñäßôóá: áêïëïõèþíôáò ôá âþìáôá ôùí ðåñéçãçôþí óôç Ä. Èåóóáëßá Máñßá Ãêáóïýêá Äñ NåïåëëçíéêÞò Ëïãïôå íßáò Tï 18ï áéþíá, êáôü ôç äéüñêåéá ôçò OèùìáíéêÞò êáôï Þò, ç EëëÜäá åìöáíßæåôáé îáíü óôï åõñùðáúêü ðñïóêþíéï. H Eõñþðç áíôéëáìâüíåôáé - ü é ùñßò êüðïéá Ýêðëçîç óôçí áñ Þ - ðùò âñßóêåôáé ìðñïóôü óå ìßá ðïëéôéóôéêþ èñçóêåõôéêþ, åèíéêþ, ïíôüôçôá áðïëýôùò äéáêñéôþ, 1 óôï íüôéï Üêñï ôçò BáëêáíéêÞò åñóïíþóïõ, óôïí ßäéï áêñéâþò þñï ðïõ Üíèéóå éëéüäåò ñüíéá ðñéí ï áñ áßïò åëëçíéêüò ðïëéôéóìüò. Ùóôüóï, ãéá ôçí Eõñþðç ôïõ 18ïõ áéþíá ç EëëÜäá äåí áðïôåëåß ìüíïí ôçí ðáôñßäá åíüò Ýíäïîïõ, áìýíïõ êüóìïõ, áëëü ìéá åèíéêþ ïìüäá ìå óõíåßäçóç ôçò ýðáñîçò êáé ôçò ðñïýëåõóþò ôçò, Ýíá ëáü ðïõ áìöéóâçôåß ôçí êáôüóôáóç óôçí ïðïßá Ý åé ðåñéýëèåé, ðïõ äéåêäéêåß ôçí ðïëéôéêï-êïéíùíéêþ ôïõ áíáãíþñéóç êáé áðïäï Þ êáé ðñïåôïéìüæåôáé ãéá ôïí åèíéêïáðåëåõèåñùôéêü ôïõ áãþíá. H áíáêüëõøç áõôþ ôçò EëëÜäáò, áðü ôçí Eõñþðç, ç áíüäåéîç ôïõ åëëçíéêïý ðñïâëþìáôïò ðïõ ç áíáãêáéüôçôá ôçò åðßëõóþò ôïõ èá óõóðåéñþóåé ôá óçìáíôéêüôåñá åõñùðáúêü ðíåýìáôá êáé èá äçìéïõñãþóåé ôï ðëáôý öéëåëëçíéêü ñåýìá óôï ïðïßï ôüóá ñùóôüåé ç åëëçíéêþ õðüèåóç 2, ïöåßëåôáé êõñßùò óôï ðëþèïò ôùí Eõñùðáßùí åðéóêåðôþí ôçò þñáò, ïé ïðïßïé - éäéáßôåñá áðü ôá ìýóá ôïõ áéþíá - ôçí äéáó ßæïõí áð Üêñç ó Üêñç 3.

206 Ðïëéôéóìüò êáé TïðéêÞ Ióôïñßá ôçò ÄõôéêÞò Èåóóáëßáò KáôÜ ôç äéüñêåéá ôùí ôáîéäéþí ôïõò ïé îýíïé ðïõ âñýèçêáí óôçí EëëÜäá «Üñ éóáí íá óõíåéäçôïðïéïýí üôé ç EëëÜäá äåí Ýóâçóå ìå ôïí Ðïëýâéï Þ ôïí Kùíóôáíôßíï Ðáëáéïëüãï. Äéáðéóôþíïõí üôé ïé õðüäïõëïé ëëçíåò äåí åß áí ëçóìïíþóåé ôçí ðáéäåßá. Ëåéôïõñãïýóáí ó ïëåßá, êõêëïöïñïýóáí åöçìåñßäåò êáé âéâëßá, äåí Ýëåéðå ç èåñáðåßá ôùí ÃñáììÜôùí. Äéáðéóôþíïõí åðßóçò üôé õðþñ áí óôçí õðüäïõëç EëëÜäá åóôßåò áõôïäéïéêïýìåíåò, öõôþñéá ãéá ôçí ðíåõìáôéêþ êáé åèíéêþ áíáãýííçóç êé üôé ï õðüäïõëïò Eëëçíéóìüò åß å áíáäåßîåé Üíôñåò óïöïýò. AõôÞ ç åëëçíéêþ ðáñïõóßá ãéíüôáí ðéï Ýíôïíç óôéò ðáñïéêßåò ôïõ åîùôåñéêïý, áêìüæïõóåò åëëçíéêýò íçóßäåò áíüìåóá óôïí Eýîåéíï Ðüíôï êáé ôçí AäñéáôéêÞ, áëëü êáé âïñåéüôåñá óôçí Aõóôñßá, Oõããáñßá, Pùóßá, üðïõ ëëçíåò ðáôñéþôåò, áöïý ðëïýôéæáí Üñç óôçí ïéêïíïìéêþ ôïõò äñáóôçñéüôçôá, öñüíôéæáí ãéá ôçí ßäñõóç ó ïëåßùí êáé ôçí Ýêäïóç óõããñáììüôùí. Oé ëëçíåò, ìáæß ìå ôçí ïéêïíïìéêþ äýíáìç êáé åðéññïþ, áðïêôïýí êáé åèíéêþ óõíåßäçóç. Ó áõôþí ôçí ðåñßïäï ñéæþíåé ç éäýá ôçò åëåõèåñßáò ôïõ ÃÝíïõò. Oé åìðïñéêýò ó Ýóåéò ìå ôéò ìåãüëåò åõñùðáúêýò þñåò åõíïïýóáí ôç äéáêßíçóç ôùí éäåþí. ðåéôá, ç åðáöþ ôùí îýíùí ìå ôéò áíèïýóåò áõôýò ðáñïéêßåò áðïêüëõðôå ôç æùôéêüôçôá ôïõ íýïõ Eëëçíéóìïý êáé êáëëéåñãïýóå ôï ñåýìá ãéá ôç ãíùñéìßá ìå ôç óýã ñïíç EëëÜäá. 4 Óõ íü äçìéïõñãåßôáé ç åíôýðùóç ðùò óôçí EëëÜäá ôçò åðï Þò åêåßíçò Ýöôáíáí ïé ôáîéäéþôåò ðáñáêéíïýìåíïé áðü ìéá ôüóç áíáæþôçóçò ôïõò áñ áßïõ åëëçíéêïý ðïëéôéóìïý, áðü ìéá íïóôáëãéêþ äéüèåóç ãéá ôïí áñ áßï êüóìï êé áõôü äåí åßíáé óùóôü. 1 4 é ðùò äåí õðþñ áí êáé ôýôïéïé ôáîéäéþôåò. Ùóôüóï, õðþñ å ìåãüëç ðïéêéëßá åðéóêåðôþí. 1 4ðùò ìáò ðëçñïöïñåß ï K. Óéìüðïõëïò, åêôüò áðü ôïõò åðáããåëìáôßåò ôùí ìåôáêéíþóåùí äçëáäþ ôïõò áíèñþðïõò ôçò èüëáóóáò (êáñáâïêýñçäåò, ðëïßáñ ïé), ôïõ ðïëýìïõ (óôñáôéùôéêýò áðïóôïëýò, áîéùìáôéêïß ðïëåìéêþí

Aðü ôçí êïéëüäá ôçò ÓáëáìðñéÜò óôïõò Óôáãïýò, ôçí Tñßêêç êáé ôçí Káñäßôóá: áêïëïõèþíôáò ôá âþìáôá ôùí ðåñéçãçôþí óôç Ä. Èåóóáëßá 207 ðëïßùí), ôïõ åìðïñßïõ (ðñüêôïñåò åõñùðáúêþí ïßêùí) êáé ôçò èñçóêåßáò (ïé êáèïëéêïß ãéá ðñïóçëõôéóìü ïé ðñïôåóôüíôåò ãéá áíôéðáðéêþ ðñïðáãüíäá), êáôåõèýíïíôáé ðñïò ôçí EëëÜäá äéðëùìüôåò êáé Ýêôáêôïé áðåóôáëìýíïé ìïíáñ þí êáé êõâåñíþóåùí, ðñüîåíïé, áñ áéïëüãïé êáé áñ áéïèþñåò, åðéóôþìïíåò, êáëëéôý íåò, ëáïãñüöïé, êåñäïóêüðïé êáé êüèå ëïãþò ôõ ïäéþêôåò. AíÜìåóÜ ôïõò ïé åéäéêïß ðñüêôïñåò ðïõ áíáæçôïýí áñ áéüôçôåò êáé ðáëáéü åéñüãñáöá ãéá ôéò óõëëïãýò ôùí ìåãéóôüíùí êáé ôùí öéëïôý íùí. 5 1 4ìùò Ýíáò íýïò ôýðïò ðåñéçãçôþ èá äéáìïñöùèåß óôá ìýóá ôïõ 18ïõ áéþíá «ðïõ áí åßíáé êáé ðåðáéäåõìýíïò, áí Ý åé óùóôþ êñßóç, ìðïñåß íá îå ùñßóåé ôï óïâáñü áð ôï ãåëïßï, ôç ãíçóéüôçôá åíüò ðåñéóôáôéêïý, ìéáò óõíþèåéáò, ìéáò ãíþìçò» 6. BáóéêÜ áñáêôçñéóôéêü áõôïý ôïõ åßäïõò ôïõ ðåñéçãçôþ åßíáé ç áãüðç ðñïò ôïõò áíèñþðïõò, ðáñáôçñçôéêüôçôá, êáèþò êáé ç áíôï Þ óôéò äýóêïëåò ôáîéäéùôéêýò óõíèþêåò ôçò åðï Þò. «Ýíá ôáîßäé óôïí åëëçíéêü þñï Þôáí ãéá ôçí åðï Þ åêåßíç ìéá ðéï ñéøïêßíäõíç õðüèåóç. Aõôüò ðïõ èá ôï åðé åéñïýóå, ðñýðåé íá Þôáí áðïöáóéóìýíïò ü é ìüíï íá õðïóôåß ðéèáíýò ôáëáéðùñßåò, áëëü êáé íá Üóåé ôçí ßäéá ôç æùþ ôïõ. Aññþóôéåò, áíáóöüëåéá ôùí äçìïóßùí ïäþí, íáõüãéá, ðåéñáôýò áðåéëïýóáí êüèå óôéãìþ ôïí ðåñéçãçôþ. Aðü ôçí Üëëç ìåñéü êáé ç ßäéá ç ôïõñêéêþ åîïõóßá Þôáí Ýíáò äéáñêþò êßíäõíïò êáé èåùñïýíôáí ôõ åñüò ï ôáîéäéþôçò åêåßíïò, ðïõ äéýèåôå ôï áðáéôïýìåíï ñþìá ãéá í áãïñüóåé öéñìüíé ôïõ óïõëôüíïõ, ðïõ ôïõ ðáñåß å ìéá õðïôõðþäç ðñïóôáóßá Ýíáíôé ôùí áõèáéñåóéþí Þ ôùí õðïøéþí ôùí ïñãüíùí ôïõ ôïõñêéêïý êñáôéêïý ìç áíéóìïý, ðáóüäùí, áãüäùí, êáäþäùí» 7. H åðßóêåøç Þ ç ðåñéïäåßá óôç äõôéêþ Èåóóáëßá áðïêôïýóáí ðñáãìáôéêü ìåãüëá áðïèýìáôá áíôï Þò ôïõ ìýñïõò ôùí ðåñéçãçôþí, éäéáßôåñá óôçí ðåñßðôùóç ðïõ îåêéíïýóáí áðü ôç ÄõôéêÞ ÓôåñåÜ Þ ôçí ¹ðåéñï - êáèþò

208 Ðïëéôéóìüò êáé TïðéêÞ Ióôïñßá ôçò ÄõôéêÞò Èåóóáëßáò ç ÐñÝâåæá Þôáí ðüíôïôå áíïéêôþ èýñá ôçò EëëÜäáò ðñïò ôç Äýóç - êáé äéýó éæáí ôïõò üãêïõò ôùí ïñïóåéñþí ðïõ ùñßæïõí ôéò äýï ðåñéï Ýò. 8 Óôéò ðñþôåò äåêáåôßåò ôïõ 19ïõ áéþíá ðñáãìáôïðïéïýí ôï äýóêïëï áõôü åã åßñçìá äýï óçìáíôéêïß ðåñéçãçôýò, ï êáèýíáò ãéá ëïãáñéáóìü ôïõ. Ðñüêåéôáé ãéá ôïí Bñåôáíü Eññßêï Xüëëáíô, ãéáôñü, ìýëïò ôçò AããëéêÞò BáóéëéêÞò Aêáäçìßáò, ðïõ âñýèçêå óôá ÃéÜííåíá êáé ðñüóöåñå ôéò åðéóôçìïíéêýò ôïõ õðçñåóßåò óôïí AëÞ ÐáóÜ 9 êáé ôïí Öñáãêßóêï, KÜñïëï, Oõãêü, ËáõñÝíôéï Ðïõêåâßë, Ðñüîåíï ôïõ NáðïëÝïíôá óôçí áõëþ ôïõ áöýíôç ôçò Hðåßñïõ, ãéá ðåñéóóüôåñï áðü äýêá ñüíéá 10. Káé ïé äýï èá óõìâüëëïõí ìå ôéò äçìïóéåõìýíåò åíôõðþóåéò ôïõò óôçí áíüðôõîç ôçò ðïëýôéìçò ðåñéçãçôéêþò öéëïëïãßáò, ìïíáäéêþò ðçãþò ãíþóçò ãéá ôéò êïéíùíéêýò, ðïëéôéóôéêýò, èñçóêåõôéêýò, åèíéêýò ê.ëð. óõíèþêåò ðïõ åðéêñáôïýí óôçí Tïõñêïêñáôïýìåíç EëëÜäá 11. Káé ïé äýï ðåñéçãçôýò îåêéíïýí áðü ôá ÃéÜííåíá ôçí ðñïóðüèåéá Üñç óôç ãåííáéïäùñßá ôïõ AëÞ ÐáóÜ, 11 ðïõ ìåôáöñüæåôáé ôüóï óå õëéêýò ðáñï Ýò, üóï êáé óå äéüöïñá öéñìüíéá ôá ïðïßá èá äéåõêïëýíïõí ôçí ðåñéïäåßá ôïõò êáé èá õðï ñåþóïõí ôéò ôïýñêéêåò áñ Ýò íá ôïõò åîõðçñåôþóïõí ìå êüèå ôñüðï. Káé ïé äýï åðéëýãïõí íá äéáó ßóïõí ôçí Ðßíäï ðáñü ôï äýóâáôï ôïõ äñüìïõ. Tá ðñüãìáôá åßíáé ðéï äýóêïëá ãéá ôïí Xüëëáíô êáèþò öèüíåé óôï MÝôóïâï ôï NïÝìâñéï ôïõ 1812, üôáí ôï öèéíüðùñï Ý åé ðëýïí ôåëåéþóåé ðüíù óôçí ïñïóåéñü. O Ðïõêåâßë èá îåêéíþóåé ìþíåò áñãüôåñá êé åí ôù ìåôáîý èá Ý åé ôçí åõêáéñßá íá óõíáíôþóåé ôïí Xüëëáíô êáé íá ðüñåé áñêåôýò ðëçñïöïñßåò ãéá ôï ôáîßäé 12. O Xüëëáíô óõíïäåýåôáé óôï ôáîßäé ôïõ áðü ôüôáñï ôçò ðñïóùðéêþò öñïõñüò ôïõ AëÞ, ï ïðïßïò äéáèýôåé êáé ôï ôüóï ðïëýôéìï Mðïõãéïõñíôß (äéáâáôþñéï - äéáôáãþ), ìåôáöýñåé ìáæß ôïõ ðïëýôéìï äáìáóêçíü óðáèß, äåßãìá åõãíùìïóýíçò ôïõ ÐáóÜ ãéá ôéò éáôñéêýò ôïõ õðçñåóßåò

Aðü ôçí êïéëüäá ôçò ÓáëáìðñéÜò óôïõò Óôáãïýò, ôçí Tñßêêç êáé ôçí Káñäßôóá: áêïëïõèþíôáò ôá âþìáôá ôùí ðåñéçãçôþí óôç Ä. Èåóóáëßá 209 êáé åßíáé åðéöïñôéóìýíïò, öèüíïíôáò óôç ËÜñéóá, íá åíçìåñþóåé ôïí BåëÞ ÐáóÜ ãéá ôçí õãåßá ôïõ ðáôýñá ôïõ. Tüóï ï Xüëëáíô üóï êáé ï Ðïõêåâßë áêïëïõèïýí ôïí ßäéï äñüìï êáé óõìðßðôïõí óôéò ðåñéãñáöýò, ôéò êñßóåéò êáé ôéò ðáñáôçñþóåéò ôïõò. Eêåß ðïõ äéáöýñïõí åßíáé óôá åéäéêüôåñá åíäéáöýñïíôü ôïõò êáé óôïí ôñüðï ðïõ ôá ðáñïõóéüæïõí. Eßíáé óáöåßò, ðùò ï Xüëëáíô åíäéáöýñåôáé ãéá ôéò ïéêïíïìéêýò ó Ýóåéò êáé ðñïóöýñåé ðëþèïò ðëçñïöïñéþí ãéá ôçí ðáñáãùãþ, ôá ðñïúüíôá, ôï åìðüñéï, ôá êáñáâüíéá, ãéá ôç ñþóç ôïõ ñþìáôïò, ãéá ôïí ñüëï ôùí ôáôüñùí ê.ëð. O Ðïõêåâßë ìáãåýåôáé áðü ôéò öõóéêýò ïìïñöéýò ôçò ðåñéï Þò, ãïçôåýåôáé áðü ôï ôïðßï êáé ôïõò áíèñþðïõò êáé ìáò äßíåé åíôõðùóéáêýò ðåñéãñáöýò ôïõò: «Oé äýóìåò ôïõ áñùìáôéóìýíïõ áýñá ðïõ áíýâáéíáí ìýóá áðü ôá âüèç ôùí êïéëüäùí áðüðíåáí ôéò åîáßóéåò ìõñùäéýò ôùí ðåýêùí êáé ôùí áíèéóìýíùí èüìíùí. Tá ðïõëéü êåëáçäïýóáí, Ýíá åëáöñý ôñåìïýëéáóìá áíáêéíïýóå ôá öýëëá ôùí ïîõþí, åíþ ïé âïóêïß ðáßæïíôáò ôéò öëïãýñåò êáé ôï óïõñáýëé ôïõò ïäçãïýóáí ôá êïðüäéá ôïõò áðü ôá õðáßèñéá ìáíôñéü óôá óêåðáóìýíá áêüìç ìå ôçí ðñùúíþ äñïóéü âïóêïôüðéá ôïõò» 13 Eßíáé ðñïöáíýò, ðùò ï äñüìïò ðïõ äéýó éæå ôçí ïñïóåéñü åßíáé äýóêïëïò êáé êïõñáóôéêüò, ôïí áêïëïõèïýí üìùò êáèçìåñéíü åêáôïíôüäåò Üíèñùðïé ðïõ ôáîéäåýïõí - óõíþèùò ìå êáñáâüíéá - áðü êáé ðñïò ôçí ¹ðåéñï, ðïõ ï Xüëëáíô áðïêáëåß Aëâáíßá, üíïìá ðïõ äßíåé êüðïôå êáé óôç Èåóóáëßá. 1 4ðùò áíáöýñåé ï ßäéïò «Káôåâáßíïíôáò áëëü êáé áíåâáßíïíôáò ôï âïõíü, óõíáíôþóáìå ðïëõüñéèìåò Ýöéððåò ïìüäåò, ìåñéêýò áðü ôéò ïðïßåò óõíïäåýïíôáí áðü TÜôáñïõò, Üëëåò áðü Aëâáíïýò óôñáôéþôåò Þ ùñéêïýò, ðïõ ôáîßäåõáí áðü ôç Èåóóáëßá óôçí Aëâáíßá. O áñéèìüò ôùí áëüãùí ðïõ óõíáíôþóáìå óôéò ôýóóåñéò ìýñåò ôïõ ôáîéäéïý ìáò, ìðïñåß íá îåðýñáóå ôá ôåôñáêüóéá, ôï ìåãáëýôåñï ìýñïò áðü ôá ïðïßá Þóáí öïñôùìýíá ìå óéôçñü Þ ìáëëß áðü ôçí ðåäéüäá ôçò Èåóóáëßáò Þ

210 Ðïëéôéóìüò êáé TïðéêÞ Ióôïñßá ôçò ÄõôéêÞò Èåóóáëßáò ïíôñïêïìýíá ìüëëéíá ñïý á áðü ôçí ßäéá ðåñéï Þ» 14 Káè üëç ôç äéüñêåéá ôïõ ôáîéäéïý ôïõò êáé ïé äýï ðåñéçãçôýò øü íïõí í áíáêáëýøïõí ß íç áðü ôçí áñ áßá éóôïñßá ôçò ïñïóåéñüò 15, áðü ôéò ìõóôçñéþäåéò öõëýò ôéò áìýíçò óôçí á ëý ôïõ ñüíïõ, ðïõ åëü éóôá áðáó üëçóáí ôçí åðßóçìç éóôïñßá: Aôéíôáíßá, Xáïíßá, Eïñäáíßá, Eëõìíéþôéò, Ëõãêçóôßò óôçí Ðßíäï êáé ôéò ðëáãéýò ôçò ðïõ êáôïéêïýíôáé áð ôéò áìýíåò öõëýò». Ðéï ãíùóôýò ç Aèáìáíßá êáé ïé AèáìÜíåò, ç Ðáñïöïßá êáé ïé Ðáñüñïéïé. Káé, öõóéêü, ç Eóôéùôßäá óôçí ïðïßá ñýåé ï ðïôáìüò. AíáöÝñåôáé áðü ôïí ÓôñÜâùíá êáé ôïí Ëßâéï, ôçí áíáæçôïýí éëéüäåò ñüíéá ìåôü ï Xüëëáíô êáé ï Ðïõêåâßë óôï ôáîßäé ôïõò áðü ôçí ¹ðåéñï óôç Èåóóáëßá 16 êáé êüèå ôüóï ïñêßæïíôáé ðùò ôéò åíôïðßæïõí. H åíôýðùóç ðïõ ôïõò ðñïêáëåß ôï ðñþôï áãíüíôåìá ôçò Èåóóáëßáò åßíáé óõãêëïíéóôéêþ: «Tçí þñá åêåßíç ôá âïõíü ôçò Ýìïéáæáí íá áíáäýïíôáé, êáèþò ôá öáñüããéá ôïõò öùôßæïíôáí óéãü - óéãü áðü ôïí Þëéï, ôï ßäéï üðùò êáé Üëëïôå Ýìïéáæáí íá ãåííéïýíôáé êüôù áðü ôá âëýììáôá ôïõ Äåõêáëßùíá êáé ôçò Ðýññáò, ôüôå ðïõ áìþëùóáí ôá íåñü êáé áðïôñáâþ ôçêáí áðïêáëýðôïíôáò ðñùôüãíùñá ãé áõôïýò åäüöç êáé ðåñéï Ýò. Óôçí áñ áéüôçôá, ïé Èåóóáëïß óõíïäïß ìïõ èá ìïõ åß áí åðéóçìüíåé üôé äéáôñý áìå ôçí Ðåññáâßá. ÐëÝêïíôáò ôéò öùíýò ôïõò ìå ôïõò Þ ïõò ôçò ëýñáò, èá ôñáãïõäïýóáí ôç íßêç ôïõ Aðüëëùíá êáôü ôïõ äñüêïíôá Ðýèùíá, ôïí ÝñùôÜ ôïõ ãéá ôç ÄÜöíç, ðïõ óôåöáíþíåé áõôþí ðïõ áñíþèçêå íá íõìöåõèåß, ôçí ßäéá ÄÜöíç ðïõ áêüìç êáé óþìåñá óôïëßæåé ìå ôï öýëëùìü ôçò ôéò ü èåò ôïõ Ðçíåéïý, üðïõ ï ïäïéðüñïò óôçí ðáôñßäá ôùí Mïõóþí áßñåôáé íá åðáíáëáìâüíåé ôá åñùôéêü ôñáãïýäéá ôïõ Oâßäéïõ, êáé í áíáðïëåß ôçò áíáìíþóåéò áðü ôç ìõèïëïãßá, ðïõ óõíäýïõí ôçí EëëÜäá ìå ôï áéþíéï âáóßëåéï ôçò äüîáò êáé ôçò ðïßçóçò». 17 Að ôï óçìåßï ðïõ ï Ðïõêåâßë áãíáíôåýåé ôç Èåóóáëßá - ìéóü ìßëé ðåñßðïõ âüñåéá áðü ôï ìåãüëï ãåßóùìá ôïõ

Aðü ôçí êïéëüäá ôçò ÓáëáìðñéÜò óôïõò Óôáãïýò, ôçí Tñßêêç êáé ôçí Káñäßôóá: áêïëïõèþíôáò ôá âþìáôá ôùí ðåñéçãçôþí óôç Ä. Èåóóáëßá 211 Zõãïý - áíáâëýæåé ìýóá áðü ôç ãïýñíá ìå ôçí ëéèüêôéóôç åðýíäõóç ï ðïôáìüò Ðçíåéüò ðïõ îå ýíåôáé, ìýóá áðü Ýíáí îýëéíïí áãùãü, ðñïò ôçí ðåäéüäá. Eêåß áíáðáýïíôáé ïé ôáîéäéþôåò, åêåß îåäéøïýí, åêåß ðñïóåý ïíôáé ãéá èåúêþ âïþèåéá êáôü ôç äéüñêåéá ôïõ ôáîéäéïý ôïõò. H êáôüâáóç ôçò Ðßíäïõ - ðüíôïôå ìýóá ó Ýíá ðåñéâüëëïí ìïíáäéêþò ïìïñöéüò - áðïôåëåß, ùóôüóï, ìéá åðßðïíç ðñïóðüèåéá. ØçëÜ áêüìá êáé óå áðüóôáóç ôåóóüñùí ëåõãþí áðü ôï MÝôóïâï, âñßóêåôáé ôï Üíé Þ êáñáâáíóåñüãé 18 ôïõ Máëáêáóßïõ êáé ìéóþ ëåýãá âïñåéüôåñá ôï ïìþíõìï ùñéü ìå ðåíôáêüóéá óðßôéá âëü éêïõ ðëçèõóìïý. Tï Üíé åßíáé êôéóìýíï óôç óõìâïëþ ôïõ Ðçíåéïý ìå äýï ðáñáðïôüìïõò ôïõ êáé åßíáé ôï ìýñïò óôï ïðïßï ìåôáôñýðåôáé óå ÓáëáìðñéÜ. ºóùò åêåß êïíôü íá âñßóêïíôáí êáé ôï áñ áßï Oõãßíéï. H âëü éêç ðüëç ôçò MáëáêÜóáò ðáñïõóéüæåé åíäéáöýñïõóá ïéêïíïìéêþ äñáóôçñéüôçôá. ÃåíéêÜ êáé ïé äýï ðåñéçãçôýò ìéëïýí ìå åêôßìçóç êáé óåâáóìü ãéá ôïõò âëü éêïõò ðëçèõóìïýò ôçò ðåñéï Þò ðïõ ôïõò âñßóêïõí éäéáßôåñá Þñåìïõò ðïëéôéóìýíïõò êáé åõãåíåßò óå ó Ýóç ìå ôïõò áãñïßêïõò Aëâáíïýò. O Ðïõêåâßë èåùñåß ôïõò BëÜ ïõò éôáëéêþò êáôáãùãþò 19 åíþ ï Xüëëáíô ðéóôåýåé ðùò ðñüêåéôáé ãéá áõôü èïíåò öõëýò ôçò Ðßíäïõ. AñêåôÜ ðéï êüôù ç ÓáëáìðñéÜ óõíáíôéýôáé ìå ôïí ðáñáðüôáìü ôçò XÜóéá, ðïõ ðçãüæåé áíáôïëéêü, áðü ôï âïõíü Öëáìïõñßôóé, ìéá ðåñéï Þ Üãñéá, ãíùóôþ ãéá ôïõò áãþíåò ôçò åíáíôßïí ôïõ êáôáêôçôþ ðïõ ôá êëåöôï þñéá ôçò ôñïöïäïôïýí ìå ôïõò êáôïßêïõò ôïõò ôïõò ãýñù íôáúöüäåò 20. EðéêåöáëÞò ôùí íôáúöüäùí âñßóêïíôáé óðïõäáßïé êáðåôüíéïé üðùò ï Zßôñïò, ï Tüóêáò, ï Bëá Üâáò êé ï ðéï ãíùóôüò áð üëïõò, ï MðïõêïõâÜëáò, ðïõ ôñáãïõäþèçêå ôüóï áðü ôïõò Xñéóôéáíïýò, üóï êé áð ôïõò Añâáíßôåò. O Ðïõêåâßë ìåôáöýñåé ôï ôñáãïýäé óôï âéâëßï ôïõ 21 : MðïõêïâÜëáò, ù ìùñý, MðïõêïâÜëáò ðïëåìü

212 Ðïëéôéóìüò êáé TïðéêÞ Ióôïñßá ôçò ÄõôéêÞò Èåóóáëßáò ìå ôïõò Añâáíßôïõò. Ù ìùñý IÜíç ðüøå ôï ôïõöýêé, ðüøå ôïí ðüëåìïí. Ná êáôáðüøåé ï êïõñíéáêôüò êáé íá ìç íôñýðç ôï áóêýñé. Måôñéïýíôáé Tïýñêïé ôñåéò öïñýò êáé ëåßðïõí ôñåéò éëéüäåò. Måôñéïýíôáé ôá Pùìáéüðïõëá êáé ëåßðïõí ôñåéò íïìüôïé. Oé äýï íüíôéïé ìå áßìá óêïôùìýíïé. O ôñßôïò ï êáëýôåñïò êåßôåôáé óôï TïõöÝêé. H êïéëüäá ôçò ÓáëáìðñéÜò åßíáé êáôüöõôç áðü ðëáôüíéá. O Xüëëáíô èáõìüæåé ôï åîáéñåôéêü ìåãüëï ìýãåèïò áñêåôþí áð áõôü êáé ôïõò ðëïýóéïõò ñùìáôéóìïýò ôïõò 22, åíþ, üðùò ìáò ðëçñïöïñåß ôï ðïôüìé ôï åéìþíá Ý åé óõ íü ðëüôïò Ýíá ôýôáñôï ôïõ ìéëßïõ (265 ì.). Tñåéò þñåò áðü ôç MáëáêÜóá, óôçí ðåñéï Þ ôïõ Këßíïâïõ, ï Xüëëáíô áíáæçôü ôçí áñ áßá áìýíç ðüëç Ãüìöç, áëëü äåí êáôáöýñíåé íá ôçí åíôïðßóåé 23. Aðü ôï Këßíïâï åéóýñ ïíôáé - ï êáèýíáò ùñéóôü ðüíôïôå - óôï âéëáýôé ôùí XÜóêùí êáé âáäßæïõí ðñïò ôçí KáëáìðÜêá, ôçí ïðïßá áíáöýñïõí ùò Óôáãïýò, ðáñüöñáóç ôïõ «åéò ôïõò ãéïõò» - Óôáãïýò. Tï ôáîßäé ãßíåôáé ðëýïí åîáéñåôéêü åðéêßíäõíï, åîáéôßáò êáé ôùí ëçóôñéêþí óõììïñéþí ðïõ ëõìáßíïíôáé ôçí ðåñéï Þ, êáèþò âñßóêïíôáé áñêåôü ìáêñéü ðëýïí áðü ôçí Ýäñá ôïõ óéäåñýíéïõ ÐáóÜ ôùí Iùáííßíùí. Ðñéí öèüóïõí óôçí ðüëç óôáìáôïýí óôá ìåôýùñá êáé åíôõðùóéüæïíôáò áðü ôçí áãñéüôçôá êáé ôï ìåãáëåßï ôïõò. O Xüëëáíô äåí èá äéóôüóåé í áíýâåé ìå ôïí ãíùóôü ðáñáäïóéáêü ôñüðï ðïõ ñçóéìïðïéïýí ïé êáëüãçñïé ãéá íá áíáóýñïõí ôïõò åðéóêýðôåò ôïõò. 1 4ìùò èá áðïãïçôåõôåß êáèþò äéáðéóôþíåé ðùò ïé êáëüãåñïé åßíáé áìüñöùôïé êáé ïé âéâëéïèþêåò ôùí ìïíáóôçñéþí äåí äéáèýôïõí áîéüëïãá åéñüãñáöá 24. Tçí áðïãïþôåõóþ ôïõ áõôþ èá ôçí ìåôáöýñåé êáôü ôç óõíüíôçóþ ôïõò óôïõ Ðïõêåâßë, ï ïðïßïò, üôáí öèüíåé ìå ôç óåéñü ôïõ óôá MåôÝùñá, èá ðñïôéìþóåé í áðïöýãåé ôçí áíüâáóç. 1 4ðùò äéçãåßôáé, óýìöùíá ìå áêñéâåßò ðëçñïöïñßåò ôïõ,

Aðü ôçí êïéëüäá ôçò ÓáëáìðñéÜò óôïõò Óôáãïýò, ôçí Tñßêêç êáé ôçí Káñäßôóá: áêïëïõèþíôáò ôá âþìáôá ôùí ðåñéçãçôþí óôç Ä. Èåóóáëßá 213 ïé êáëüãåñïé ôùí Måôåþñùí, ðïõ Ýêáíáí ñýç öïýñíáñç, ñçóéìïðïéïýóáí óõ íü ôá åéñüãñáöá ôùí ìïíþí ùò ðñïóüíáììá ãéá í áíüøïõí ôïõò öïýñíïõò 25. O Ðïõêåâßë åðßóçò ìáò äßíåé ìéá éäéáßôåñá óïâáñþ ðëçñïöïñßá: Ðùò ôá ìïíáóôþñéá ôùí Måôåþñùí ñçóéìïðïéïýíôï ùò êñáôéêýò öõëáêýò êáé ïé ìïíá ïß åß áí áíáëüâåé ôï ñüëï ôïõ äåóìïöýëáêá: «Ãéá ðïéï ëüãï üìùò áõôýò ïé êáôïéêßåò, ðïõ üöåéëáí íá åßíáé áðëþò Ýíá êáôáöýãéï ãéá ôéò áãíýò øõ Ýò, Ý ïõí ìåôáâëçèåß óå êñáôéêýò öõëáêýò, Ý ïíôáò Üôåãêôïõò äåóìïöýëáêåò ôïõò ìïíá ïýò; Ðùò ìðüñåóáí êé Ýãéíáí êé åêåßíïé óõíåñãïß ôùí åãêëçìáôéêþí åíåñãåéþí ôçò Tõñáííßáò; Müíïí ç áìöéôáëáíôåõüìåíç èýóç ôçò AíáôïëéêÞò Eêêëçóßáò èá ìðïñïýóå íá äéêáéïëïãþóåé áõôþí ôç óõìðåñéöïñü» 26. Aðü ôá MåôÝùñá èá êáôåõèõíèïýí ðñïò ôçí KáëáìðÜêá. O Ðïõêåâßë ðüíôùò åßíáé âýâáéïò üôé «ï 1 4ìçñïò åß å åðéóçìüíåé ôá MåôÝùñá üôáí ìéëïýóå ãéá ôç äýóâáôç Ièþìç, ôç ãåéôïíéêþ ôçò Tñßêêçò, ôçí ïðïßá ï ÓôñÜâùí ôïðïèåôåß óôéò ü èåò ôïõ Kïõñáëßïõ, ðüíù áðü ôç óõìâïëþ áõôïý ôïõ ðïôáìïý ìå ôïí Ðçíåéü, êáé óå ìéêñþ áðüóôáóç áðü ôç Mçôñüðïëç. Aõôüò ï ãåùãñüöïò, ï ïðïßïò áñáêôçñßæåé ôçí Tñßêêç, ôç Mçôñüðïëç, ôçí Ðåëßííá êáé ôïõò Ãüìöïõò óáí üìïñåò ôçò Ièþìçò, åííïåß óßãïõñá ôá MåôÝùñá, üôáí ëýåé üôé ç Èþìç, üðùò ðñýðåé íá ôçí áðïêáëïýìå, áí èýëïõìå íá äéáôçñþóïõìå ôï áñ áßï üíïìü ôçò, âñßóêåôáé óå ìéáí åê öýóåùò áêõñùìýíç èýóç, ìå áðüêñçìíïõò âñü ïõò íá ïñèþíïíôáé ïëüãõñü ôçò» 27. H KáëáìðÜêá âñßóêåôáé áðýíáíôé áðü ôï êáêïôñü áëï ðýñáóìá, ôçí Këåéóïýñá, ðïõ óôï ðáñåëèüí óõíôüìåõå ôçí åðáöþ Oêôùëßáò - Ãüìöùí. åé 200 ôáðåéíü óðßôéá êáé ôï ìüíï áîéüëïãï êôßóìá ôçò ðüëçò áíþêåé óôïí BåëÞ ÐáóÜ. Oé ðåñéçãçôýò ñçóéìïðïéïýí êáé ôá äýï ïíüìáôá, Óôáãïß - KáëáìðÜêá, üôáí áíáöýñïíôáé ó áõôþ êáé ìáò ðëçñïöïñïýí üôé ç äéïßêçóþ ôçò åß å áíáôåèåß óå Ýíáí ìïõóåëßìç êáé ó Ýíáí êáäþ êáé üôé ïé êüôïéêïé åß áí ùò

214 Ðïëéôéóìüò êáé TïðéêÞ Ióôïñßá ôçò ÄõôéêÞò Èåóóáëßáò åðéêåñäýóôåñç áðáó üëçóþ ôïõò ôï åìðüñéï ôïõ ìåôáîéïý êáé ôïõ ìðáìðáêéïý, ôï ìåãáëýôåñï ìýñïò áðü ôï ïðïßï áãüñáæáí ïé Eâñáúêïß åìðïñéêïß ïßêïé ôçò ËÜñéóáò. Oé Óôáãïß - KáëáìðÜêá ðáñïõóßáæáí åðßóçò óôá ðåñß ùñü ôïõò ìéá óåéñü áðü óõììåôñéêü äéáôåôáãìýíåò öõôåßåò ìïõñéþí êáé ëïéðþí êáëëéåñãçìýíùí áãñþí ðïõ Ýäéíáí ìéá åéêüíá åõçìåñßáò êáé ðñïêïðþò óôïõò åðéóêýðôåò ôçò ðåñéï Þò. Káèþò åãêáôáëåßðïõí ôçí KáëáìðÜêá ìå ðñïïñéóìü ôá Tñßêáëá, äþäåêá ìüëéò ìßëéá ðéï ðýñá, ï Ðïõêåâßë áíáæçôü ôá ß íç ôçò ðáñïõóßáò ôùí áñ áßùí ðüëåùí - ðéóôåýåé ðùò åíôüðéóå ôçí áñ áßá Ðéáëßá êáé ôï üñïò KåñêÝôéï - åíþ ï Xüëëáíô ðáñáôçñåß óôéò êáëëéýñãåéåò ôçò ðåäéüäáò êáé ìáò äßíåé ñþóéìåò ðëçñïöïñßåò: «Tá Tñßêáëá âñßóêïíôáé óå íïôéïáíáôïëéêþ ðåñßðïõ êáôåýèõíóç áðü ôçí KáëáìðÜêá. Óôá ðñþôá ëßãá ìßëéá ðåñüóáìå áðü åêôåôáìýíá äáóýëëéá ìå ìïõñéýò, ðïõ âñßóêïíôáí óå ðåñéðïéçìýíåò óåéñýò, åíþ ôïí åíäéüìåóï þñï êüëõðôáí êáëëéýñãåéåò êáëáìðïêéïý. Tá äýíôñá åßíáé üëá êëáäåìýíá êáé êáëëéåñãïýíôáé ãéá ôçí åêôñïöþ ôïõ ìåôáîïóêþëçêá, ðïõ ãßíåôáé óå óçìáíôéêü âáèìü ó áõôþ ôçí ðåñéï Þ. Tï ìåôüîé ôçò Èåóóáëßáò åßíáé ãíùóôü ãéá ôçí ðïéüôçôü ôïõ êáé êïóôßæåé åäþ áðü ôñéüíôá ùò óáñüíôá ðéüóôñá ôçí ïêü, âüñïò ßóï ìå 2,5 ëßâñåò. Méá óçìáíôéêþ ðïóüôçôá áõôïý ôïõ åßäïõò óôýëíåôáé ìýóù ôçò Ðßíäïõ óôá ÃéÜííåíá, åíþ ôï õðüëïéðï ðçãáßíåé óôç Óìýñíç, áð üðïõ åðáíåîåôüæåôáé. Óôçí Tïõñêßá óõíçèßæåôáé íá êáëëéåñãåßôáé óáí äýíôñï - íüíïò ç ìïõñéü ãéá ôéò áíüãêåò ôçò åêôñïöþò ôïõ ìåôáîïóêþëçêá, ìéá êé Ýôóé åßíáé åõêïëüôåñç ç óõëëïãþ ôùí íýùí öýëëùí êüèå ñüíï» 28. Aí ãéá ôçí Ièþìç, ôïõò Ãüìöïõò êáé ôéò Üëëåò ðüëåéò ôçò áñ áéüôçôáò ìüíïí õðïèýóåéò ìðïñïýí íá ãßíïõí ôüóï áðü ôïí Xüëëáíô, üóï êáé áðü ôïí Ðïõêåâßë, ãéá ôá Tñßêáëá äåí õðüñ åé áìöéâïëßá - êáé ëüãù ïíüìáôïò êáé ëüãù èýóçò - ðùò ðñüêåéôáé ãéá ôçí Tñßêêç, ôçí ðüëç ðïõ

Aðü ôçí êïéëüäá ôçò ÓáëáìðñéÜò óôïõò Óôáãïýò, ôçí Tñßêêç êáé ôçí Káñäßôóá: áêïëïõèþíôáò ôá âþìáôá ôùí ðåñéçãçôþí óôç Ä. Èåóóáëßá 215 èåìåëßùóå ç êüñç ôïõ Oéóùðïý Tñßêá êáé Þôáí ç ðáôñßäá ôïõ Aóêëçðéïý, ôïõ ãéïõ ôïõ ìïíüñ ç ôùí Ðåññáéâþí Aðüëëùíá êáé äýï öçìéóìýíùí ãéáôñþí: ôïõ Ðïäáëåßñéïõ êáé ôïõ Má Üùíá. BñÝ åôáé áðü ôïí Ëçèáßï ðïôáìü, ãåéôïíåýåé ìå ôïõò Äüëïðåò êáé ôá êáèáñüáéìá ÜëïãÜ ôçò Þôáí Þäç ãíùóôü áðü ôçí ðñþúìç áñ áéüôçôá. Káèþò åßíáé êôéóìýíç ðïëý êïíôü óôéò äéáâüóåéò ôçò Ðßíäïõ, õðýóôç üëåò ôéò óõíýðåéåò ôùí ìåôáêéíþóåùí êáé ôùí åêóôñáôåéþí áðü êáé ðñïò ôçí ¹ðåéñï. Eßíáé ðñïöáíýò, ðùò ôá Tñßêáëá åíôõðùóßáóáí éäéáßôåñá êáé ôïõò äýï åðéóêýðôåò ôïõò, Þäç áðü ôç óôéãìþ ðïõ ðëçóßáóáí ôá åêôåôáìýíá äáóýëëéá áðü ìïõñéýò, ðïõ ðåñéâüëëïõí ôçí ðüëç. O Xüëëáíô, êáôü ôçí ðñïóöéëþ ôïõ óõíþèåéá, èá ìáò äþóåé ðëþèïò óôïé åßùí ó åôéêþí ìå ôçí ôïðéêþ ïéêïíïìßá êáé ìüëéóôá ìå ôï èåóóáëéêü ìåôüîé, ðïõ ðéüíåé 40 ðéüóôñá óôéò áãïñýò ôùí Iùáííßíùí êáé ôçò Óìýñíçò. O Ðïõêåâßë èá ìáò äþóåé ìéá ðñþôç åéêüíá ôçò ßäéáò ôçò ðüëçò: «Káèþò ðëçóéüæïõìå óôá Tñßêáëá, ç èýá ôüóï ôùí äáóùìýíùí ëüöùí ôçò üóï êé åíüò åðéâëçôéêïý ðïôáìïý ðïõ ìå ôçí Þñåìç ñïþ ôïõ äéáó ßæåé ìéáí ùñáßá êáëëéåñãçìýíç ðåäéüäá ìáãåýåé ôïí ôáîéäéþôç. ÐåñéöÝñïõìå ôá âëýììáôü ìáò áðü ôçí áêñüðïëç, ãêñåìéóìýíç êáé îáíáêôéóìýíç áð üëïõò ôïõò êáôáêôçôýò ðïõ ëåçëüôçóáí ôç Èåóóáëßá, ùò ôéò óõóôüäåò ôùí äýíôñùí ðïõ ðåñéóôïé ßæïõí äýêá åêêëçóßåò, åðôü ôæáìéü êáé ìéá óõíáãùãþ êôéóìýíç óôï âüèïò ôçò åâñáúêþò óõíïéêßáò» 29. Tá Tñßêáëá ôùí áñ þí ôïõ 19ïõ áéþíá Ý ïõí ðüíù áðü 2.000 óðßôéá êáé ãýñù óôïõò 10-12.000 êáôïßêïõò. Ðñüêåéôáé ãéá ðïëõðïëéôéóìéêþ ðüëç - õðüäåéãìá, êáèþò óõíõðüñ ïõí ëëçíåò, Tïýñêïé êáé Eâñáßïé. ÄéáèÝôïõí äýêá åêêëçóéýò, åðôü ôæáìéü êáé äýï óõíáãùãýò. Eßíáé Ýäñá åðéóêüðïõ ðïõ õðüãåôáé óôç Mçôñüðïëç ËÜñéóáò, áëëü ç Ýäñá ôïõ óáôæáêéïý ôïõ Mïõëáëßê êáé Ýäñá ôçò ãåíéêþò äéïßêçóçò ôçò KÜôù Aëâáíßáò. 30 AíÜìåóá óôá

216 Ðïëéôéóìüò êáé TïðéêÞ Ióôïñßá ôçò ÄõôéêÞò Èåóóáëßáò êôßñéü ôçò õøþíïíôáé ìåãáëüðñåðá äýï óåñüãéá: Ýíá ôïõ Mïõ ôüñ êé Ýíá ôïõ BåëÞ ÐáóÜ 31 KáôÜ ôç äéüñêåéá ôçò ðáñáìïíþò ôïõ óôá Tñßêáëá ï Xüëëáíô öéëïîåíåßôáé óôï óðßôé ôïõ åýðïñïõ ëëçíá IùÜííç Eñïóôïíüðïõëïõ, üðïõ õðüñ åé åíäéáöýñïõóá âéâëéïèþêç, ðëïýóéá óå áñ áßïõò ëëçíåò óõããñáöåßò. Eêåß èá óõíáíôþóåé ìå Ýêðëçîç êé Ýíá óõíüäåëöü ôïõ, áðüöïéôï éôáëéêïý ðáíåðéóôçìßïõ, ôïí Kùí/íï Ðá þìéï ï ïðïßïò æçôü áðü ôïí Bñåôáíü ãéáôñü ðëçñïöïñßåò ó åôéêýò ìå ôá ôåëåõôáßá åðéôåýãìáôá ôçò éáôñéêþò óôçí Eõñþðç. O ßäéïò åíçìåñþíåé ôïí Xüëëáíô ãéá ôçí ãåùñãéêþ ðáñáãùãþ ôçò ðåñéï Þò. Tï âáìâüêé ë.. öôüíåé ôéò 600.000 ëßâñåò (270 ôüíïé) êáé êáëëéåñãåßôáé êüèå 4 ñüíéá. Aíôßèåôá ôï ìáëëß åßíáé êáêþò ðïéüôçôáò áëëü ç ìåôáðïßçóþ ôïõ áðáó ïëåß óçìáíôéêü ôìþìá ôùí êáôïßêùí ôùí TñéêÜëùí. Aðü ôïí Xüëëáíô ìáèáßíïõìå åðßóçò, ðùò áðü ôá Tñßêáëá êáôüãåôáé ï Kïýìáò, óõíôüêôçò ëåîéêïý ðïõ åêäüèçêå óôç Müó á ôï 1811 êáé ðåñéëáìâüíåé EëëçíéêÜ, PùóéêÜ, ÃáëëéêÜ. Káé ôïõò äýï ôáîéäéþôåò Ýëêïõí ôá ðáæüñéá ôçò ðüëçò, óêåðáóìýíá ìå ìåãüëåò êëçìáôáñéýò. Tá êáôáóôþìáôá åßíáé êáèáñü, ðïëý êáëü åîïðëéóìýíá êé áíþêïõí ó áîéïðñåðåßò ëëçíåò êáé Eâñáßïõò åìðüñïõò. H åôåñïãýíåéá ôùí êáôïßêùí ôçò ðüëçò äåí åìðïäßæåé ôçí åéñçíéêþ ôïõò óõíýðáñîç - ðáñ üôé êáôü êáéñïýò ï Eëëçíéêüò êõñßùò ðëçèõóìüò Ý åé äå èåß åðéèýóåéò ìå ôçí êáôçãïñßá ôçò óôüóçò êáôü ôïõ ÓïõëôÜíïõ êé Ý åé áéìáôïêõëéóèåß - êáé áñéôùìýíá óôéãìéüôõðá ðïõ äéçãïýíôáé ïé ðåñéçãçôýò áðïêáëýðôïõí êáé ìïñöýò óõììá éêþí, óõ íü áíßåñùí. Ãéá ðáñüäåéãìá, ü é óðüíéá, Mùáìåèáíïß êáé Xñéóôéáíïß Ý ïõí ãéá óôü ï ôïõò Eâñáßïõò, ïé ïðïßïé óýìöùíá ìå ôç äéäáóêáëßá ôïõ ðñïöþôç «ìåôáìïñöþíïíôáé óå ãáúäïýñéá ãéá íá ïäçãïýí óôçí êüëáóç ôéò øõ Ýò ôùí êáêþí Ióëáìéóôþí», 32 Üðïøç ìå ôçí ïðïßá äåí äéóôüæïõí íá óõìöùíþóïõí êáé ïé ñéóôéáíïß.

Aðü ôçí êïéëüäá ôçò ÓáëáìðñéÜò óôïõò Óôáãïýò, ôçí Tñßêêç êáé ôçí Káñäßôóá: áêïëïõèþíôáò ôá âþìáôá ôùí ðåñéçãçôþí óôç Ä. Èåóóáëßá 217 O ßäéïò ðñïöáíþò ãéáôñüò, ï «êõñ - Ðá þìéïò», èá åíçìåñþóåé, ëßãï êáéñü ìåôü ôçí áíá þñçóç ôïõ Xüëëáíô, ôïõ Ðïõêåâßë ãéá ôçí éóôïñßá ôçò Ä. Èåóóáëßáò. 33 O Ðïõêåâßë âåâáéþíåé ðùò åðñüêåéôï ãéá «ëåðôïìåñþ áíáöïñü»: Óôá ìýóá ôïõ 18ïõ áéþíá óôá Tñßêáëá êáôïéêïýóáí 25.000 ëëçíåò. Tï 1770 êáôçãïñþèçêáí üôé óõììåôåß áí óôçí åîýãåñóç ôùí Mùñáúôþí êáé âñßóêïíôáí óå óõíåííüçóç ìå ôïõò Pþóïõò. Oé Tïõñêáëâáíïß Ýóöáîáí Þ ìåôýôñåøáí óå óêëüâïõò ôïõò ìéóïýò êáôïßêïõò. KáôÜ ôç äéüñêåéá ôçò ðáñáìïíþò ôïõ Ðïõêåâßë óôá Tñßêáëá, Ýðëçîå ôçí Aíáô. Èåóóáëßá ðáíþëçò, ç ïðïßá ìåôýôñåøå ôïí Týñíáâï óå áðýñáíôï êïéìçôþñé êáé åñþìùóå ôá ùñéü ôçò ËÜñéóáò. O êüóìïò åãêáôýëåéðå ðáíéêüâëçôïò ôçí ðåñéï Þ. ñ éóáí íá ëåßðïõí ôá åñãáôéêü Ýñéá êé áò Ýöèáóå ôï ìåñïêüìáôï Ýíá ïëü ñõóï âåíåôóéüíéêï ôóåêßíé. H ðáñáãùãþ êáôáóôñýöïíôáí ðüíù óôá ùñüöéá. ÖõóéêÜ, ðùò èá ìðïñïýóå íá Þôáí áìýôï ïé ïé Eâñáßïé óå ìéá ôýôïéá óõìöïñü; O Ðïõêåâßë áðïäý åôáé êáé ìåôáäßäåé áâáóüíéóôá ôçí ðëçñïöïñßá ðùò ïé Eâñáßïé, êåñäïóêïðþíôáò ðüíù óôá ðôþìáôá ôùí íåêñþí ôçò ËÜñéóáò, ìåôýäùóáí ôçí ðáíþëç óôç Èåóóáëïíßêç, üðïõ ðýèáíáí äýêá ðýíôå éëéüäåò Üíèñùðïé. Káé ïé äýï ðåñéçãçôýò åãêáôýëåéøáí ôá Tñßêáëá ìå êáôåýèõíóç ôç ËÜñéóá êáé åíäéüìåóï óôáèìü ôï ìåóáéùíéêü ZÜñêï, ìéá ìéêñþ ðüëç ðåíôáêïóßùí êáôïßêùí êõñßùò BëÜ ùí áëëü êáé áñêåôþí Eâñáßùí, ðïõ åíäéáöýñïíôáé ãéá ôï ìåôüîé ôçò ðåñéï Þò. Að ôçí áñéóôåñþ ü èç ôïõ Ðçíåéïý, ôï âéëáýôé ôïõ ZÜñêïõ óõíïñåýåé êé áõôü ôçò ËÜñéóáò. Eãêáôáëåßðïíôáò ôç Ä. Èåóóáëßá ðýñá áðü ôï ðëþèïò ôùí êïéíþí óôïé åßùí êáé ôùí êïéíþí åíôõðþóåùí êáé äéáðéóôþóåùí ôïõò õðüñ åé êáé ç êïéíþ åêôßìçóç ãéá ôïõò êáôïßêïõò ôçò: «H äéáöïñü ôùí ùñéêþí ó áõôü ôï ìýñïò ôçò Èåóóáëßáò áðü åêåßíïõò ôçò Aëâáíßáò åßíáé ðïëý îåêüèáñç. H üøç ôïõò åßíáé ðïëý ëéãüôåñï Üãñéá