SAFE DRIVE : Ολοκληρωµένη µέθοδος εκπαίδευσης, δια βίου κατάρτισης και αξιολόγησης οδηγών

SAFE DRIVE : Ολοκληρωµένη µέθοδος εκπαίδευσης, δια βίου κατάρτισης και αξιολόγησης οδηγών Ζωγράφος Άρης (1), Κωτσόπουλος Σταύρος (2), Καραµπούλας ηµήτρης (3) (1) Σχολές Οδηγών Ζωγράφος Α.Ε., Ελλάδα, (2) Πανεπιστήµιο Πατρών, Ελλάδα, (3) ATS Ltd. Σύµβουλοι Μηχανικοί, Ελλάδα Περίληψη Το SAFE DRIVE είναι µία ολοκληρωµένη µέθοδος εκπαίδευσης, οικοδόµησης ικανότητας και αξιολόγησης οδηγών, έτσι ώστε µέσα από ένα πολυεπίπεδο πλέγµα δράσεων: (i) να αποκτούν και να αναπτύσσουν νέες γνώσεις και δεξιότητες, (ii) να επαναδραστηριοποιούν, να αξιολογούν και να βελτιώνουν υφιστάµενες, (iii) να προσαρµόζονται στις νέες απαιτήσεις και δεδοµένα, και (iv) να διαµορφώνουν νοοτροπία και συµπεριφορά «ασφαλούς οδήγησης». Το SAFE DRIVE ενσωµατώνει τους ποικίλους παράγοντες γνώσης, αντίληψης, κινήτρων και συµπεριφοράς οι οποίοι επηρεάζουν την κρίση του οδηγού και την ικανότητά του λήψης αποφάσεων µέσα στο παραδοσιακό µοντέλο καλλιέργειας δεξιοτήτων, συνδυάζοντας την θεωρητική διδασκαλία, την ψυχοκινητική εκπαίδευση, την πρακτική κατάρτιση, την υποκίνηση και την καθοδήγηση, και την συνεχή αξιολόγηση και παρακολούθηση. Η µέθοδος SAFE DRIVE απευθύνεται Υποψήφιους Οδηγούς, Εν-ενεργεία Οδηγούς, Νέους Οδηγούς και Επαγγελµατίες Οδηγούς, και είναι ένα αποτελεσµατικό εργαλείο για την απόκτηση, βελτίωση και αξιολόγηση όλων των ειδών τις δεξιότητες και συµπεριφορές που απαιτούνται για τον ασφαλή χειρισµό ενός οχήµατος στους δηµόσιους δρόµους, και οι οποίες σχετίζονται άµεσα, µε τις ιδιαίτερες ανάγκες και προσδοκίες του κάθε εκπαιδευόµενου. 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 1

1. Εισαγωγή Η οδήγηση είναι η πλέον πολύπλοκη και επικίνδυνη ανθρώπινη πράξη, που, σε καθηµερινή βάση, εκτελείται από όλο και µεγαλύτερο πλήθος ανθρώπων. Από την άλλη η Οδική Ασφάλεια, προϋποθέτει συµβατότητα µεταξύ των διαφόρων παραγόντων που συµµετέχουν και διαµορφώνουν το σύστηµα «οδηγός όχηµα οδικό δίκτυο»:τα χαρακτηριστικά του δρόµου (τύπος οδοστρώµατος, µορφολογία, κυκλοφοριακός φόρτος, σήµανση, κλπ.), - τα χαρακτηριστικά του αυτοκινήτου (ιπποδύναµη, συµπεριφορά, συστήµατα ασφαλείας, βαθµός συντήρησης, κλπ.), - επάρκεια γνώσεων και δεξιοτήτων του οδηγού (Κανόνες κυκλοφορίας, µηχανική κίνησης, δεξιοτεχνία, κλπ.), και - «οδηγητική προσωπικότητα» του οδηγού (επιθετικότητα, κατανόηση προς τους άλλους χρήστες, απερισκεψία, κλπ.). Όσο µεγαλύτερος ο βαθµός απόκλισης στην εναρµόνιση των παραπάνω, τόσο µεγαλύτερη η πιθανότητα να συµβεί ατύχηµα.[1]. Ωστόσο, για κάθε συνδυασµό «οδηγού οχήµατος οδικού δικτύου» και για κάθε χρονική στιγµή, τα χαρακτηριστικά της οδού και τα χαρακτηριστικά του οχήµατος συνθέτουν µία αντικειµενική πραγµατικότητα, στην οποία ο οδηγός διατηρεί ελάχιστους βαθµούς ελευθερίας για να την προσαρµόσει την πραγµατικότητα αυτή, στα δικά του χαρακτηριστικά. Η απαίτηση αυτή µάλιστα, καθορίζει και το µέρος της ευθύνης που φέρει ο οδηγός για τη διασφάλιση της Οδικής Ασφάλειας[7]. Κατά κύριο λόγο, ο βαθµός εφικτότητας της εναρµόνισης αυτής, αφορά στον βαθµό που ο οδηγός: - εµπλουτίζει το γνωστικό του επιπέδου, - βελτιώνει τις δεξιότητές του, - καλλιεργεί τα αντανακλαστικά του και την αντίληψή του, και - προσαρµόζει την «φιλοσοφία» του στα καινούργια δεδοµένα και τάσεις που διαµορφώνονται, και - ελέγχει την συµπεριφορά του. Εποµένως, σε ένα πρόγραµµα µείωσης των τροχαίων ατυχηµάτων, πρέπει να δίδεται βαρύτητα πρώτα και κύρια, στην ευαισθητοποίηση του χρήστη του οδικού περιβάλλοντος και στην καλλιέργεια κυκλοφοριακής συνείδησης, που αρχίζει πριν την απόκτηση διπλώµατος (από το σχολείο και µε αποτελεσµατική εκπαίδευση και εξέταση των υποψηφίων οδηγών) και συνεχίζεται µετά την απόκτηση διπλώµατος (µε τη µορφή δια βίου κατάρτισης και συνεχούς αξιολόγησης)[3]. 2. Τι είναι το SAFE DRIVE Το SAFE DRIVE είναι µία ολοκληρωµένη µέθοδος εκπαίδευσης, οικοδόµησης ικανότητας και αξιολόγησης οδηγών, έτσι ώστε µέσα από ένα πολυεπίπεδο πλέγµα δράσεων αυτοί να: - Να αποκτούν νέες οδηγητικές δεξιότητες. 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 2

- Να επαναδραστηριοποιούν γνώσεις και δεξιότητες, που τυχόν έχουν αµβλυνθεί ή απαξιωθεί στο πέρασµα του χρόνου. - Να συντηρούν υφιστάµενες γνώσεις και δεξιότητες και να τις προσαρµόζουν στα νέα δεδοµένα. - Να αξιολογούν το επίπεδο υφιστάµενων ικανοτήτων τους. - Να αναπτύσσουν όλες τις ψυχο-κινητικές δεξιότητες που απαιτούνται στην οδήγηση. - Να µπορούν να επεξεργάζονται τα εξωτερικά δεδοµένα σε υψηλές ταχύτητες (χρόνος αντίδρασης). - Να µπορούν να λαµβάνουν σωστές αποφάσεις βάσει των δεδοµένων (λήψη απόφασης). - Να µπορούν µετατρέπουν τις αποφάσεις σε κατάλληλες εντολές (αντίδραση). - Να εκτελούν σωστά τις εντολές µε τα διάφορα µέλη του σώµατός του (δεξιοτεχνία). - Να διαµορφώνουν νοοτροπία «ασφαλούς οδήγησης»[4]. Η µέθοδος SAFE DRIVE είναι το αποτέλεσµα µιας µακρόχρονης συνεργασίας των Σχολών Οδηγών Ζωγράφος Α.Ε. (www.zografos.com) µε το Εργαστήριο Ασύρµατης Τηλεπικοινωνίας του Τµήµατος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών & Τεχνολογίας Υπολογιστών του Πανεπιστηµίου Πατρών (www.wltl.ee.upatras.gr), την OTEnet Α.Ε. (www.otenet.gr) και την ATS Ltd (www.ats-consulting.gr). Με αφετηρία την φιλοσοφία ότι η ασφαλής οδήγηση δοµείται δια βίου[2], η µέθοδος SAFE DRIVE ενσωµατώνει τους ποικίλους παράγοντες γνώσης, αντίληψης, κινήτρων και συµπεριφοράς που επηρεάζουν την κρίση του οδηγού και την ικανότητά του λήψης αποφάσεων µέσα στο παραδοσιακό µοντέλο καλλιέργειας δεξιοτήτων, µε σκοπό να αναπτύσσει, να συντηρεί και να ενισχύει στον οδηγό[5]: - την κατανόηση του νόµου και των κανονισµών, - την νοοτροπία της ασφάλειας, - την συγκέντρωσή του κατά την οδήγηση, - την αποτελεσµατική παρατήρηση του οδηγητικού περιβάλλοντος, - την σωστή αντίληψη και εκτίµηση των υφιστάµενων και δυνητικών κινδύνων του οδηγητικού περιβάλλοντος, - τον αποτελεσµατικό σχεδιασµό αντίδρασής του, - τον δεξιοτεχνικό χειρισµό του οχήµατος, και - τον σεβασµό, τόσο προς στους άλλους χρήστες των δρόµων, όσο και προς το περιβάλλον. Βασικές οµάδες-στόχου του αποτελούν: - Υποψήφιοι οδηγοί, για την αρτιότερη και ουσιαστική εκπαίδευση, σε ένα όλο και ποιο απαιτητικό οδηγητικό περιβάλλον. - Επαγγελµατίες οδηγοί, για την ενίσχυση των επαγγελµατικών δεξιοτήτων τους. - Επιχειρήσεις και Οργανισµοί µε στόλους οχηµάτων, για την βελτίωση των συνθηκών Ασφάλειας & Υγιεινής της Εργασίας, για την µείωση των 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 3

ατυχηµάτων και των λειτουργικών τους εξόδων, και για την σωστή αξιολόγηση του προσωπικού τους. - Νεαροί οδηγοί, οι οποίοι αποτελούν οµάδα υψηλού κινδύνου στα τροχαία ατυχήµατα. - Ηλικιωµένοι οδηγοί, για την αξιολόγηση και επαναδραστηριοποίηση των ικανοτήτων τους και των αντανακλαστικών τους. - Νέες µητέρες για την ανανέωση και αξιολόγηση των ικανοτήτων τους µετά από 9 µήνες αποχής από την οδήγηση. 3. Τι διδάσκει το SAFE DRIVE Η µέθοδος SAFE DRIVE διδάσκει τις σύγχρονες απαιτήσεις για ασφαλή οδήγηση, οι οποίες ταξινοµούνται στις παρακάτω κατηγορίες: - Βασικές αρχές µηχανολογίας, κινηµατικής και λειτουργίας του αυτοκινήτου. - Συλλογή και ταξινόµηση των πληροφοριών που δέχεται ο οδηγός κατά την οδήγηση. - Ικανότητα αντίληψης και αξιολόγησης του βαθµού κινδύνου σε κάθε συγκεκριµένη θέση και στιγµή. - Ικανότητα λήψης της σωστής απόφασης σε κάθε συγκεκριµένη στιγµή που απαιτείται ο οδηγός να αποφασίσει για της ενέργειες του. - Πρόβλεψη και εναλλακτικές µορφές αντίδρασης, στην αρνητική συµπεριφορά και τοποθέτηση των άλλων οδηγών. - Οριοθέτηση οδηγού και οχήµατος σε εναλλακτικές µορφές διάθεσης, πρόσφυσης και ορατότητας. - Επιδεξιότητα χειρισµού του οχήµατος για να µπορεί άµεσα και µε απόλυτη επιτυχία να υλοποιήσει ότι έχει αποφασίσει. 4. Τι περιλαµβάνει το SAFE DRIVE Tο SAFE DRIVE περιλαµβάνει: - θεωρητική διδασκαλία, - ψυχοκινητική εκπαίδευση, - πρακτική κατάρτιση, - υποκίνηση και καθοδήγηση, και - συνεχή αξιολόγηση. για την καλλιέργεια όλων των ειδών τις δεξιότητες και συµπεριφορές που απαιτούνται για τον ασφαλή χειρισµό ενός οχήµατος στους δηµόσιους δρόµους, και οι οποίες σχετίζονται άµεσα, µε τις ιδιαίτερες ανάγκες και προσδοκίες του κάθε εκπαιδευόµενου. 4.1. Θεωρητική εκπαίδευση & αξιολόγηση Η θεωρητική εκπαίδευση περιλαµβάνει την δυναµική θεώρηση: - Κανόνων Οδικής Κυκλοφορίας - Κανόνων & Πρακτικών Ασφαλείας (ασφαλές δέσιµο φορτίου, στοίβαξη προϊόντων, πυρασφάλεια, σήµανση επικίνδυνων φορτίων, κλπ.) 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 4

- Θεµάτων µηχανικής & τεχνολογίας αυτοκινήτου (πρόσφυση, επιδρούσες δυνάµεις, ABS, κλπ.) - Θεµάτων φυσιολογίας και αντανακλαστικών (κούραση, φωτισµός / θάµβωση, ορατότητα, αντίληψη, χρόνος αντίδρασης, αλκοόλ, κλπ.) - Θεµάτων ψυχολογίας και συµπεριφοράς (εκνευρισµός, άγχος, επιθετικές συµπεριφορές, συµπεριφορά κατά τη διάρκεια ατυχήµατος, κλπ.) - Πρώτων Βοηθειών Τα µαθήµατα διεξάγονται από πιστοποιηµένους εκπαιδευτές οδηγών και ειδικούς (ιατρούς, τεχνικούς ασφαλείας, µηχανολόγους, µηχανικούς, κλπ.) και δεν αποτελούν τις τυπικές διαλέξεις, αλλά έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε να διασφαλίζουν την ενεργή συµµετοχή των εκπαιδευοµένων µε τη χρήση: - Υπολογιστών (Computer Based Training), Πολυµέσων (video, animations, κλπ.) και Μοντέλων σε κλίµακα 1:1 - Ανάλυση ατυχηµάτων (accident pattern analysis) - Συζήτηση συµπεριφορών και καταστάσεων από την πραγµατικότητα (case studies) Για την θεωρητική αξιολόγηση, έχει αναπτυχθεί ειδικό λογισµικό (Drivers ver.5) αξιολόγησης. Το λογισµικό περιλαµβάνει βάση δεδοµένων µε 3.500 ερωτήσεις πολλαπλών απαντήσεων που καλύπτουν 22 θεµατικές ενότητες. Πίνακας 1: Θεµατικά πεδία θεωρητικής αξιολόγησης. 1) Μηχανισµοί και χειριστήρια οχήµατος 2) Σήµανση και σηµατοδότηση 3) ιασταυρώσεις 4) Ταχύτητα 5) Θέση στο οδόστρωµα 6) Αποστάσεις ασφαλείας, πεδήσεως, ακινητοποιήσεως 7) Κυκλοφορία εντός και εκτός κατοικηµένων περιοχών 8) Η είσοδος ενός οχήµατος στο κυκλοφοριακό σύστηµα 9) Αυτοκινητόδροµος και ιδιαιτερότητες 10) Οδήγηση µε περιορισµένη ορατότητα 11) Οδήγηση µε µειωµένη πρόσφυση 12) Οδήγηση στο επαρχιακό δίκτυο 13) Κόπωση και επαγρύπνηση 14) Συµπεριφορά σε ατύχηµα 15) Ασφάλιση οχήµατος 16) Συντήρηση 17) Οικονοµική οδήγηση 18) Έκτακτες καταστάσεις 19) ιοικητικοί κανόνες 20) Ενεργητική και παθητική ασφάλεια 21) Από την θέση του οδηγού 22) Πρώτες Βοήθειες Κάθε αξιολογούµενος καλείται να απαντήσει σε 50 ερωτήσεις και από τις 22 θεµατικές ενότητες, που επιλέγει το λογισµικό τυχαία από τη βάση ερωτήσεων. Το λογισµικό αξιολογεί σε πραγµατικό χρόνο τον κάθε εξεταζόµενο και καταγράφει στη βάση δεδοµένων την επίδοσή του (ορθότητα απαντήσεων και χρόνος απάντησης) ανά θεµατική ενότητα. Επιπλέον, το λογισµικό είναι παραµετροποιήσιµο ως προς το πλήθος των ερωτήσεων και τον διαθέσιµο χρόνο ανά test, ώστε να µπορεί να προσαρµόζεται σε ειδικές περιπτώσεις και ανάγκες. 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 5

4.2. Πρακτική εκπαίδευση & αξιολόγηση Η πρακτική εκπαίδευση αφορά στην εφαρµοσµένη απόκτηση ή/και βελτίωση οδηγητικών δεξιοτήτων και περιλαµβάνει δύο στάδια: - Βασικές δεξιότητες, και - Προηγµένες δεξιότητες 4.2.1. Βασικές εξιότητες Η φάση αυτή διεξάγεται σε πραγµατικές συνθήκες κυκλοφορίας, όπου ο εκπαιδευόµενος εκτελεί συνήθεις και σύνθετες διαδροµές µε εκπαιδευτικά οχήµατα, παρουσία εκπαιδευτή µέσα στο όχηµα[5]. Κατά τη διάρκεια της διαδροµής, ο εκπαιδευτής συµβουλεύει τον εκπαιδευόµενο (coaching) και αναλύει και καταγράφει την οδηγητική συµπεριφορά του σε 54 θεµατικά πεδία: Πίνακας 2: Βασικές πρακτικές δεξιότητες. 1) Καθαριότητα και ορατότητα 2) Κάπνισµα και χειριστήρια 3) Έλεγχος του οχήµατος πριν το ξεκίνηµα 4) Στοίβαξη/ασφάλιση αποσκευών/φορτίου 5) Είσοδος στο όχηµα / Συνεπιβαίνοντες 6) Θέση οδήγησης 7) Ρύθµιση καθρεπτών / θέση νυκτός 8) Ζώνη ασφαλείας / ύψος 9) Ζώνη ασφαλείας συνεπιβαινόντων 10) Έλεγχος θυρών 11) Εσωτερικός έλεγχος και σωστή εκκίνηση 12) Έλεγχος τυφλής γωνίας 13) Χειρισµός συµπλέκτη 14) Χειρισµός τιµονιού 15) Μουσική [Ν/Ο] / ένταση / ραδιόφωνο / άλλο 16) Χρήση κινητού τηλ [Ν/Ο] /Ανοιχτή ακρόαση 17) Ξεκίνηµα σε ανήφορο 18) Στάθµευση δεξιά ή αριστερά 19) Λήψη µέτρων κατά την έξοδο από το όχηµα 20) Παραβίαση σηµατοδότη ή σήµατος τροχονόµου 21) Είσοδος στο αντίθετο ρεύµα κυκλοφορίας 22) Ανέβασµα σε πεζοδρόµιο, νησίδες κλπ 23) Συνθήκες πρόκλησης ατυχήµατος 24) Παραβίαση προτεραιότητας 25) Παραβίαση σήµανσης 26) Συµπεριφορά στο STOP 27) Συµπεριφορά στην σηµατοδότηση 28) Έλεγχος περιρρέουσας κυκλοφορίας & σήµανσης 29) Συναισθηµατική φόρτιση 30) Αποδοχή ριψοκίνδυνης ενέργειας 31) Συµπεριφορά στους πεζούς 32) Φρενάρισµα µε διάφορες ταχύτητες 33) Στροφές δεξιά 34) Στροφές αριστερά 35) Στροφές αριστερά σε µονόδροµο 36) Οπτική σάρωση οδοστρώµατος 37) Τρόπος αλλαγής λωρίδας κυκλοφορίας 38) Χρήση δεικτών κατευθύνσεως και φώτων 39) Αλλαγή ταχυτήτων 40) Θέση στο οδόστρωµα 41) Αποστάσεις ασφαλείας εν κινήσει 42) Αποστάσεις ασφαλείας εν στάση / Έλεγχος 43) Προσπέρασµα ακίνητου εµποδίου 44) Προσπέρασµα προπορευόµενου οχήµατος 45) Προσέγγιση σιδηροτροχιών 46) Αντίδραση σε συνθήκες κινδύνου 47) Χρησιµοποίηση εξαρτηµάτων [κίνησης ανάγκης] 48) Αντίδραση στην αρνητική συµπεριφορά 49) Απόσπαση της προσοχής 50) Κορνάρισµα 51) Επιθετική προσέγγιση 52) ιευκόλυνση της κυκλοφορίας 53) Όρια ταχύτητας 54) Χρόνος Αντίδρασης 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 6

4.2.2. Προηγµένες εξιότητες Η φάση αυτή διεξάγεται σε πίστα, µε τη χρήση εκπαιδευτικών οχηµάτων skidcar, skid - track, και περιλαµβάνει την απόκτηση, βελτίωση και αξιολόγηση δεξιοτήτων υψηλής οδηγητικής τεχνικής [6] σε 16 θεµατικά πεδία. Πίνακας 3: Προηγµένες πρακτικές δεξιότητες. 1) Επιτάχυνση και έλεγχος της ταχύτητας 9) Αναστροφή Ζ για αποφυγή µετωπικής προσέγγισης σύγκρουσης. 2) Ελεγχόµενη επιβράδυνση 10) Τεστ ταράνδου 3) Ταχύτητα διορθωτικής συµπεριφοράς 11) Χρήση όπισθεν για αποφυγή κινούµενου 4) Η κατευθυντικότητα του αυτοκινήτου αντίθετα εµποδίου αναστροφή και 5) Ακινητοποίηση χωρίς φρένα συνέχιση αντίθετης πορείας. 6) Στροφή αριστερά η δεξιά χωρίς φρένα 12) Η απότοµη αλλαγή κατεύθυνσης και ο µε αλλαγή κατεύθυνσης, για αποφυγή έλεγχος της µεταφοράς βάρους ιπταµένου εµποδίου. 13) Ταχύτητα διορθωτικής συµπεριφοράς 7) Αποφυγή σταθερού εµποδίου στο µέσον 14) Φρενάρισµα πανικού της διαδροµής, αριστερά η δεξιά µε η χωρίς 15) Φρενάρισµα µέσα σε στροφή φρένα 16) Σλάλοµ 8) Αποφυγή κινούµενου κάθετα εµποδίου Και κατά τη φάση αυτή υπάρχει κάθε στιγµή επί του οχήµατος µαζί µε τον κάθε εκπαιδευόµενο, εκπαιδευτής που τον συµβουλεύει, τον καθοδηγεί και τον αξιολογεί. 4.3. Ψυχοκινητική εκπαίδευση & αξιολόγηση εδοµένου ότι, θυµόµαστε µόνο το 10% περίπου από όσα ακούµε και µόνο το 30% από όσα βλέπουµε, αλλά το 90% από όσα ακούµε, βλέπουµε και µετά τα εφαρµόζουµε, προκύπτει η ανάγκη η εκπαίδευση να είναι διαδραστική και βιωµατική για να έχει αυξηµένη αποτελεσµατικότητα. Από την άλλη, ούτε οι διαδροµές σε πραγµατικές συνθήκες κυκλοφορίας, ούτε οι δεξιοτεχνικοί χειρισµοί σε πίστα, µπορούν αφενός να καλύψουν το σύνολο των καταστάσεων που µπορεί να προκύψουν και αφετέρου να παρέχουν αντικειµενικές µετρήσεις και δεδοµένα, για τις ιδιαίτερες ψυχοκινητικές δεξιότητες που απαιτούνται για την ασφαλή οδήγηση (έγκαιρη αντίληψη, σωστή εκτίµηση, έγκαιρη και ορθή αντίδραση, κλπ.). Έτσι, για την ψυχοκινητική εκπαίδευση και αξιολόγηση το SAFE DRIVE χρησιµοποιεί υπερσύγχρονους εξοµοιωτές, οι οποίοι µέσα από 104 διαφορετικά «εικονικά» σενάρια, καταγράφουν και αξιολογούν σε πραγµατικό χρόνο την συµπεριφορά και αντίδραση του καταρτιζοµένου, σε 7 θεµατικά πεδία: 1) Αντίληψη κινδύνου 2) Χρόνος αντίδρασης 3) Αποδοχή ρίσκου 4) Η απόσπαση της προσοχής Πίνακας 4: Προηγµένες πρακτικές δεξιότητες. 5) Οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ 6) Οδήγηση µε χρήση κινητού 7) Οδήγηση φιλική προς το περιβάλλον Οικονοµία κατανάλωσης 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 7

Η αξιοποίηση, µέσω των simulators, των νέων τεχνολογιών καθιστά την εκπαίδευση και την αξιολόγηση πιο αποτελεσµατική και διαδραστική, καθώς επιτρέπει στους εκπαιδευόµενους, µε απόλυτη ασφάλεια, να πειραµατίζονται, να αναζητούν, να ανακαλύπτουν και να χαίρονται τη γνώση, και να καλλιεργούν δεξιότητες που είναι δύσκολο να καλλιεργηθούν στο οδόστρωµα. Κατά τη διάρκεια του εικονικού σεναρίου, που αφορά στο δηµιουργία και το ξέσπασµα µίας επικίνδυνης κατάστασης, στην οποία καλείται ο χρήστης να ανταπεξέλθει, ο εξοµοιωτής µετρά και καταγράφει το χρόνο αντίδρασης και την ορθότητα της αντίδρασης του χρήστη, και πιο συγκεκριµένα: - Πότε ο οδηγός αντιλήφθηκε τον κίνδυνο - Ταχύτητα οχήµατος στο σηµείο D (σηµείο εµφάνισης του κινδύνου) [km/h] - Ταχύτητα οχήµατος στο σηµείο Κ (σηµείο έναρξης της κρίσης) [km/h] - Ταχύτητα οχήµατος στο εµπόδιο [km/h] - Απόσταση ακινητοποίησης [m] - Απόσταση αντίδρασης [m] - Απόσταση πέδησης [m] - Επιβράδυνση [m/s 2 ] - Χρόνος αντίδρασης φρεναρίσµατος (από το γκάζι στο φρένο) [To] - Πίεση στο πεντάλ του φρένου [kg] - Χρόνος αντίδρασης τιµονιού [Τt] - Γωνία στρέψης του τιµονιού [degrees] - Ταχύτητα στριψίµατος τιµονιού [degrees/sec] - Χρήση συµπλέκτη [Correct/False] - Χρήση κιβωτίου ταχυτήτων [Correct/False] - Επάρκεια χρόνου αντίδρασης Σχεδιάγραµµα 1: Αξιολόγηση αντίληψης κινδύνου και αντίδρασης σε αυτόν. 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 8

Τα εικονικά σενάρια που αφορούν σε επικίνδυνες καταστάσεις είναι παραµετροποιήσιµα ως προς: - τον τύπο της περιοχής οδήγησης (κατοικηµένη, αγροτική, αυτοκινητόδροµος, κλπ.), - τον τύπο του οδοστρώµατος (άσφαλτος, χώµα, κλπ.), - την κατάσταση του οδοστρώµατος (βρεγµένο, ολισθηρό, κλπ.), - την κατάσταση των ελαστικών του οχήµατος (φθαρµένα, καινούργια, υπερπληρωµένα η υποπληρωµένα ), - τον τύπο του συστήµατος πέδησης (ABS, κλπ.), και - την απόσταση από το εµπόδιο. Επιπλέον, τα εικονικά αυτά σενάρια µπορούν να εµπλουτιστούν και µε άλλους παράγοντες που επηρεάζουν τον χρόνο και την ορθότητα αντίληψης του κινδύνου και αντίδρασης σε αυτόν, ή/και αποσπούν την προσοχή του οδηγού, όπως: - τα επίπεδα του αλκοόλ [ 0 / 00 του βάρους], - χρήση κινητού (εκκίνηση κλήσης, απάντηση εισερχόµενης, συνοµιλία), - συζήτηση µε συνεπιβάτες, - χρήση ραδιοφώνου. Στα εικονικά σενάρια που αφορούν στην συµπεριφορά του χρήστη σχετικά µε την µειωµένη επιβάρυνση του περιβάλλοντος, ο εξοµοιωτής µετρά και καταγράφει: - Μέση ταχύτητα οχήµατος [km/h] - Μέση κατανάλωση καυσίµου [lt/100km] - Πλήθος αλλαγών κιβωτίου ταχυτήτων - Χρόνος ανά ταχύτητα στο κιβώτιο [Tt] - Μέσος όρος στροφών µηχανής [rpm] και συγκρίνει την επίδοση του εκπαιδευόµενου µε την ιδανική συµπεριφορά για την ίδια διαδροµή. 5. Πως εφαρµόζεται το SAFE DRIVE Είναι γνωστό ότι οι µεµονωµένες διαφορές µεταξύ των ατόµων διαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο για την ασφαλή οδηγητική απόδοση. Εποµένως, η καλύτερη κατανόηση αυτών των µεµονωµένων διαφορών, θα επιτρέψει να αναπτυχθούν πιο κατάλληλες και αποτελεσµατικές προσεγγίσεις της οδικής ασφάλειας. Για το λόγο, αυτό η µέθοδος SAFE DRIVE ξεκινά πάντα µε µία φάση Αρχικής Αξιολόγησης των θεωρητικών, πρακτικών και ψυχοκινητικών δεξιοτήτων των εκπαιδευοµένων, µε σκοπό τη συλλογή αξιόπιστων δεδοµένων: - Βάσει των οποίων θα γίνει προσαρµογή της κατάρτισης που θα ακολουθήσει στις πραγµατικές ανάγκες του κάθε οδηγού, ώστε να διασφαλιστεί η αποτελεσµατικότητά της (επιλογή θεµάτων που χρήζουν εστίασης, οµογενή τµήµατα εκπαιδευοµένων). - Τα οποία θα αποτελούν την γραµµή αναφοράς (baseline) σε σχέση µε την οποία θα µετρηθεί η αποτελεσµατικότητα της εκπαίδευσης και η πρόοδος του κάθε εκπαιδευοµένου. 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 9

Στη συνέχει ακολουθεί η εκπαίδευση και η αξιολόγηση των εκπαιδευοµένων, που ολοκληρώνεται µε την αξιολόγηση της εκπαίδευσης και των εκπαιδευτών από τους εκπαιδευόµενους. Τέλος, την εκπαίδευση ακολουθεί η φάση της συνεχούς παρακολούθησης και υποστήριξης των εκπαιδευοµένων, µε στόχο να ενισχύεται η δέσµευσή τους στην νοοτροπία της ασφαλούς οδήγησης. 6. Αποτελέσµατα της µεθόδου SAFE DRIVE Μια σειρά εταιρειών που έχουν στόλο αυτοκινήτων έχουν ενταχθεί σε ένα πλήρες πρόγραµµα SAFE DRIVE και τα αποτελέσµατά τους µέχρι τώρα είναι εκπληκτικά. Μείωση ατυχηµάτων σε ποσοστά 60% και οικονοµία καυσίµου σε ποσοστά 25%. Ένα πλήρες πρόγραµµα SAFE DRIVE εφαρµόζεται από το 2000 µέχρι σήµερα και στην φαρµακευτική εταιρεία JANSSEN CILAG η οποία, είναι ιδιαίτερα ευαισθητοποιηµένη σε ζητήµατα οδικής ασφάλειας, και έχει µάλιστα ειδικό τµήµα που ασχολείται, παρακολουθεί και ενηµερώνει όλους τους υπαλλήλους για ζητήµατα ασφάλειας και οδήγησης. Στο SAFE DRIVE συµµετέχουν όλοι οι υπάλληλοι-οδηγοί της εταιρείας, είτε έχουν αυτοκίνητο της εταιρείας είτε όχι. Το πρόγραµµα µέχρι σήµερα τυγχάνει ενθουσιώδους αποδοχής, καθώς πάνω από 92%, οι συµµετέχοντες επιζητούν συνεχή ενηµέρωση και κατάρτιση σε πολλά θεµατικά πεδία. Μάλιστα, τα αποτελέσµατα σε ορισµένους τοµείς είναι εντυπωσιακά, αφού αποδείχτηκε και στην πράξη, ότι σύγχρονα ζητήµατα οδήγησης που προκύπτουν καθηµερινά, δεν είχαν γίνει αντιληπτά από τους εν ενεργεία οδηγούς. Από τη έως σήµερα εφαρµογή της µεθόδου SAFE DRIVE η ευαισθητοποίηση στα θέµατα ασφαλούς οδήγησης και η βελτίωση σε οδηγητικές δεξιότητες είναι εκπληκτική. Η µείωση των ατυχηµάτων, στην κλίµακα της εταιρείας APMM, δηλαδή ατυχήµατα ανά εκατοµµύριο µίλια είναι της τάξεως του 85 %!!! Επιπλέον, έχει δηµιουργηθεί µια ευγενής άµιλλα, σε όλη την εταιρεία, για το ποιος θα ανέβει στο υψηλότερο σηµείο της βαθµολογίας, από άποψη επιδόσεων ασφαλούς οδήγησης. 7. Συµπεράσµατα Η µέθοδος SAFE DRIVE απευθύνεται σε Υποψήφιους Οδηγούς, Εν-ενεργεία Οδηγούς, Νέους Οδηγούς και Επαγγελµατίες Οδηγούς, και είναι ένα αποτελεσµατικό εργαλείο για την απόκτηση, βελτίωση και αξιολόγηση όλων των ειδών τις δεξιότητες και συµπεριφορές που απαιτούνται για τον ασφαλή χειρισµό ενός οχήµατος στους δηµόσιους δρόµους, και οι οποίες σχετίζονται άµεσα, µε τις ιδιαίτερες ανάγκες και προσδοκίες του κάθε εκπαιδευόµενου. 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 10

8. Βιβλιογραφία (1) 2ο Συνέδριο Οδικής Ασφάλειας (Βόλος 1998) Πρακτικά (σελ. 302-319) Λευκή βίβλος Η ευρωπαϊκή πολιτική µεταφορών µε ορίζοντα το έτος 2010 (2) Driver education: how to get the results we are looking for Lawrence P. Lonero and Kathryn M. Clinton Date: 1997-09-09 (3) Basch, C.E., DeCicco, I.M., & Malfetti, J.L. (1987). Perceptions, attitudes, motivations and behaviors of drivers 18 to 22 years old. Safety Research and Education Project, Teachers College, Columbia University. Falls Church, Virginia: AAA Foundation for Traffic Safety. (4) Elander, J., West, R., & French, D. (Date: 1993-07-11). Behavioral correlates of individual differences in road-traffic crash risk: An examination of methods and findings. Psychological Bulletin, 113, 2, 279-294. (5) Gopher, D. (1992). The skill of attention control: Acquisition and execution of attention strategies. In D.E. Meyer & S. Kornblum (Eds.), Attention and performance XIV, Synergies in experimental psychology, artificial intelligence, and cognitive neuroscience (pp. 299-322). Cambridge, Massachusetts: The MIT Press. (6) Malcolm Gladwell (Date: 2001-08-27 ) Wrong turn: how the fight to make America's highways safer went off course (pp 1-3) 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 11

SAFE DRIVE : An integrated method for the initial and continuous training and evaluation of drivers SAFE DRIVE is an integrated method for the training and evaluation of candidate and existing drivers, in order to reach at a high standard of driving competence, and is devoted to equip trainees with: - Understanding of the Law & Regulations - Safety attitude - Concentration on driving - Effective all-around observation - Hazard anticipation - Reaction planning - Skillful vehicle handling - Respect (for other road users & the environment) SAFE DRIVE is NOT just rules and maneuvers teaching, but incorporates the wide range of perceptual, cognitive, motivational and attitudinal factors which influence driver judgment and decision-making into the skill model. SAFE DRIVE integrates: - theoretical education, - psychomotor instruction, - practical training, - motivation & coaching, and - constant evaluation, in order to: - objectively define driving risks & re-sensitize drivers to actual risks, - promote realistic thinking styles and not optimistic ones, - influence drivers to take ownership of their own safety, - provide mechanisms for ongoing objective feedback, and - teach how to best deal with human failures & mistakes. SAFE DRIVE uses advanced aids and methods (CBT, multimedia, simulators, skid-cars, etc.) and offers: - Evaluation of the driver s likelihood of crashing - Identification of trainee s real needs - Flexibility & adaptation to the needs identified - High quality training in less time - Efficient combination between theory and practice - Acquisition of skills, not offered before - Cultivation of safety behavior and mentality - Follow-up of driver s overall efficiency and performance 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 12