Ομιλία του αναπληρωτή προέδρου του Δημοκρατικού Συναγερμού Αβέρωφ Νεοφύτου στη βουλή για τον κρατικό προϋπολογισμό 2010 Κύριε Πρόεδρε της Βουλής, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, Η συζήτηση του κρατικού προϋπολογισμού αποτελεί αδιαμφισβήτητα κορυφαία πολιτική πράξη οποιουδήποτε κοινοβουλίου. Ο προϋπολογισμός είναι ταυτόχρονα το πιο σημαντικό νομοσχέδιο για την οποιαδήποτε κυβέρνηση γιατί αντανακλά το όραμα της για την οικονομία και την κοινωνία. Η σπουδαιότητα αυτού του προϋπολογισμού είναι ακόμα πιο βαρύνουσα γιατί θα κρίνει την πορεία της οικονομίας μας σε μια περίοδο δυστυχώς σημαντικών αρνητικών εξελίξεων. Το 2009 ήταν μια δύσκολη χρονιά για την κυπριακή οικονομία. Οι ανησυχίες μας για επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης έχουν δυστυχώς επαληθευθεί και αυτό αντικατοπτρίζεται καθαρά στις μειώσεις που κατέγραψε το πραγματικό ΑΕΠ κατά την διάρκεια του 2009. Οι εξωπραγματικές προβλέψεις του οικονομικού επιτελείου της κυβέρνησης για ρυθμό ανάπτυξης 3,7% για το 2009, δημοσιονομικό πλεόνασμα της τάξης του 0,7% και οι εκτιμήσεις τους πως η οικονομική κρίση δεν θα επηρέαζε την Κυπριακή οικονομία και πως
αυτή θα εξερχόταν της κρίσης αλώβητη, διαψεύστηκαν με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο. Ο ρυθμός συρρίκνωσης του ΑΕΠ για το τρίτο τρίμηνο του 2009, με βάση τα αναθεωρημένα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας, ήταν 0,6% έναντι του προηγούμενου τριμήνου ή 2% σε σύγκριση με το αντίστοιχο περυσινό τρίμηνο. Η επίδοση αυτή στο τρίτο τρίμηνο του 2009 ήταν και η χειρότερη από όλους τους υπόλοιπους εταίρους μας. Η επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης στην Κύπρο, κατά την διάρκεια του τρίτου τριμήνου του 2009, καταγράφεται την ίδια στιγμή που στην Ευρωζώνη παρατηρείται βελτίωση του οικονομικού κλίματος. Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, το ΑΕΠ στην Ευρωζώνη σημείωσε άνοδο 0,4% το τρίτο τρίμηνο του 2009, ενώ προβλέπεται να αυξηθεί κατά 0,7% το 2010. Ο ρυθμός επιβράδυνσης της οικονομίας μας φέτος, βάση των δικών μας προβλέψεων θα κυμανθεί γύρω στο 1,5%, σε σύγκριση με 3,7% ανάπτυξη που προέβλεπε η κυβέρνηση. Το 2010 το πραγματικό ΑΕΠ αναμένουμε να παραμείνει ουσιαστικά στάσιμο. Ανάκαμψη της οικονομίας και θετικοί ρυθμοί ανάπτυξης προβλέπουμε από το 2011, όπου το πραγματικό ΑΕΠ αναμένουμε να αυξηθεί με ρυθμό γύρω στο 1,5%. Οι προβλέψεις της Κεντρικής Τράπεζας, που ανακοινώθηκαν την περασμένη Πέμπτη, δίνουν μια παρόμοια εικόνα. Η Κεντρική Τράπεζα αναμένει το πραγματικό ΑΕΠ να συρρικνωθεί φέτος με ρυθμό της τάξης του 1,3%, λόγω της χαμηλής εγχώριας ζήτησης, και 2
θα ανακάμψει οριακά το 2010, προτού επιστρέψει σε θετικό ρυθμό ανάπτυξης 1,8% το 2011. Η μείωση του ρυθμού της οικονομικής ανάπτυξης για το 2009 είχε ως αποτέλεσμα την ραγδαία αύξηση της ανεργίας. Μέχρι το τέλος του Νοεμβρίου 2009 οι εγγεγραμμένοι άνεργοι έφτασαν τους 20.892 και το ποσοστό αυτό αναμένεται να ανέλθει στο 6,6% το 2010 και στο 6,7% το 2011 με βάση τις εκτιμήσεις της ΕΕ. Η δική μας πρόβλεψη είναι πως δυστυχώς μπορεί να ξεπεράσει και το 7%. Η κυβέρνηση έχει καταφέρει να πετύχει αρνητικό ρεκόρ τριακονταετίας στο θέμα της ανεργίας με όλες τις συνεπακόλουθες με αυτό δυσάρεστες εξελίξεις. Η απώλεια των εισοδημάτων των νοικοκυριών αυτών θα έχει σοβαρές επιπτώσεις σε πολλούς τομείς της οικονομίας και της κοινωνίας. Οι κυβερνώντες πρέπει να αντιληφθούν πως πίσω από τους απρόσωπους αριθμούς είναι συνάνθρωποι μας και κρύβονται πραγματικές ανθρώπινες ιστορίες. Σε γενικές γραμμές, η κυβέρνηση έχει αποτύχει παταγωδώς στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση του προϋπολογισμού του 2009 και πάσχει από έλλειψη αξιοπιστίας ενόψη του προϋπολογισμού του 2010. Η δραματική μείωση των εσόδων του κράτους σε συνδυασμό με την αύξηση των ανελαστικών δαπανών ανεβάζει το έλλειμμα σε επίπεδα πρωτόγνωρα. Το χειρότερο όμως δεν είναι το ύψος του φετινού ελλείμματος, που μέχρι πριν μερικές βδομάδες στοιχημάτιζαν για 2,9%, αλλά η πρόβλεψη ότι τα επόμενα χρόνια, παρά την αναμενόμενη ανάκαμψη της οικονομίας, θα διευρύνεται περισσότερο 3
οδηγώντας σε διαχρονικά ψηλά ελλείμματα. Εμείς λέμε μακάρι να κρατηθεί το έλλειμμα κάτω του 5% για φέτος. Εάν δεν πάρουμε ριζοσπαστικές αποφάσεις θα ζήσουμε ελλείμματα του 7 και πλέον της εκατό τα επόμενα χρόνια. Αυτό αναδεικνύει ακόμα πιο καθαρά τη μη διατηρησιμότητα των δημόσιων οικονομικών στη σημερινή τους μορφή και την ανάγκη για πραγματικές τομές. Σε τελική ανάλυση, πέραν των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, το κυριότερο πρόβλημα αυτής της κυβέρνησης είναι το έλλειμμα αξιοπιστίας. Σαν επακόλουθο του αρνητικού ρυθμού ανάπτυξης και της αύξησης του δημοσιονομικού ελλείμματος, το δημόσιο χρέος θα αυξηθεί το 2009 στο 53,2% του ΑΕΠ, στο 58,6% το 2010 και στο 63,4% το 2011 με βάση τις εκτιμήσεις της ΕΕ, ξεπερνώντας το κριτήριο της Συνθήκης του Μάαστριχτ. Τα ποσοστά κατά την άποψη μας θα είναι ψηλότερα με δεδομένη την χειροτέρευση των δημοσίων οικονομικών και με δεδομένο πως η προβλέψεις της ΕΕ προηγήθηκαν της ανακοίνωσης του ρυθμού ανάπτυξης του τρίτου τριμήνου και δεν αποτυπώνουν την επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης. Το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης μπορεί να επικαλείται αναληθώς τον αυξημένο αναπτυξιακό προϋπολογισμό για την αύξηση του ελλείμματος αλλά τα στοιχεία από το Γενικό Λογιστήριο παρουσιάζουν διαφορετική εικόνα. Το ποσοστό υλοποίησης του αναπτυξιακού προϋπολογισμού μέχρι τις 31.10.2009 ήταν μόλις 4
42%, αρνητικό ποσοστό υλοποίησης αναπτυξιακού προϋπολογισμού δεκαετιών. Δεν κρίνουμε την κυβέρνηση ότι ευθύνεται για την κρίση, αλλά για το ότι άργησε να αντιληφθεί την εξέλιξη της και για την λανθασμένη διαχείριση της κρίσης. Κρίνουμε την κυβέρνηση για την αρχική εκτίμηση πως η κρίση θα προσπεράσει την Κύπρο και την καθυστέρηση λήψης μέτρων για αποτελεσματική αντιμετώπιση των προβλημάτων, για τα ανεπαρκή και τα λανθασμένα μέτρα που πάρθηκαν. Οι κυβερνώντες κρίνονται για την καθυστέρηση που επέδειξαν για έγκαιρη προληπτική δράση για την αποτροπή ή τον περιορισμό των δυσμενών επιπτώσεων της κρίσης. Κρίνονται για την απάθεια που επέδειξαν όταν η χρηματική ρευστότητα περιοριζόταν επικίνδυνα και όταν τα δανειστικά επιτόκια έφθασαν μέχρι το 12%, στραγγαλίζοντας τις επενδύσεις και απομυζούσαν και την τελευταία σταγόνα ρευστότητας από την αγορά. Κρίνονται για την πρωτοφανή καθυστέρηση για την έκδοση των ειδικών ομολόγων για άντληση φθηνής ρευστότητας από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Όταν πέρυσι τέτοιο καιρό τους το εισηγούμαστε, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δήλωνε πως δεν θα δανειστεί το κράτος για να τα φάνε οι τραπεζίτες. Καθυστέρηση η οποία τελικά, θα έχει και δυσάρεστες εξελίξεις γιατί οι όροι της τελευταίας δημοπρασίας άλλαξαν, αφού το επιτόκιο θα οριστεί βάση του μέσου επιτοκίου αναφοράς του επόμενου έτους αντί του 1% που υπολόγιζε η αγορά. Κρίνονται ακόμα οι κυβερνώντες για την λανθασμένη εκτίμηση των δεδομένων. Με την εξωπραγματική τους άποψη πως η κρίση θα παρακάμψει την 5
Κύπρο και θα αφήσει την οικονομία μας αλώβητη. Ελέγχονται ακόμα για την λανθασμένη τους απόφαση για το ζήτημα της επίσπευσης του ΦΠΑ, όπου τελικά δεν θα έχει αντίκτυπο στα δημόσια οικονομικά παρά μόνο θα μας μείνει η αναστάτωση στην αγορά, και μεταφορά του κόστους χρηματοδότησης της οικονομίας από την κυβέρνηση στις ιδιωτικές επιχειρήσεις. Κρίνονται για την αποτυχία τους να εφαρμόσουν εύστοχη στρατηγική και να υιοθετήσουν πρόσφορα μέτρα για να προστατεύσουν στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό την Κυπριακή οικονομία. Κρίνονται επίσης για την μεγάλη καθυστέρηση που επέδειξαν πέρυσι στην ανακοίνωση μέτρων στήριξης του τουρισμού. Το γεγονός που εκπλήττει περισσότερο όμως, είναι πως δεν έδρασαν έγκαιρα και αποφασιστικά για δραστικό περιορισμό των κρατικών δαπανών, ακόμα και όταν εμφανίστηκαν ενώπιον μας οι δραματικές μειώσεις των κρατικών εσόδων. Αντίθετα, έμειναν απαθείς καθώς οι λειτουργικές δαπάνες του κράτους αυξάνονταν και ταυτόχρονα προέβαιναν σε αστόχευτες αυξήσεις κοινωνικών δαπανών πέραν των δυνατοτήτων της οικονομίας. Το πιο ανησυχητικό όμως είναι ακόμα και το 2011 όταν όλοι οι φορείς αναμένουν την οικονομία να ανακάμψει και να επιστρέψει σε θετικούς ρυθμούς ανάκαμψης, το δημοσιονομικό έλλειμμα θα χειροτερεύσει και η ανεργία θα συνεχίσει να αυξάνετε. Αυτό είναι ενδεικτικό ότι η οικονομία μας αντιμετωπίζει δομικά και διαρθρωτικά προβλήματα. 6
Εδώ και χρόνια και λόγω των οικονομικών συγκυριών, τα διαρθρωτικά προβλήματα της κυπριακής οικονομίας παρέμεναν στην αφάνεια. Λόγω της οικονομικής κρίσης, οι στρεβλώσεις και τα δομικά προβλήματα που δημιουργήσαμε βγήκαν στην επιφάνεια. Τα διαρθρωτικά προβλήματα είναι πολλά και με την πάροδο του χρόνου μεγαλώνουν και θα είναι πιο δύσκολο να επιλυθούν. Αυτά τα προβλήματα είναι οι λειτουργικές δαπάνες, το κρατικό μισθολόγιο, οι συντάξεις και ο ρυθμός αύξησης τους. Με την μεγάλη μείωση στα κρατικά έσοδα που παρατηρείτε φέτος και την διατήρηση του ρυθμού αύξησης των κρατικών δαπανών, το πρόβλημα φάνηκε καθαρά. Αυτό δημιουργεί μια επιτακτική ανάγκη για μακροπρόθεσμο σχεδιασμό στην δημοσιονομική πολιτική του κράτους και άμεσες διαθρωτικές αλλαγές και τομές. Κύριε Πρόεδρε, αγαπητές και αγαπητοί συνάδελφοι, Υπάρχουν δύο διαφορετικές οικονομικές σχολές. Το δικό μας μοντέλο είναι η Κοινωνική Οικονομία της Αγοράς και σίγουρα έχει σαφέστατες διαφορές από την οικονομική σχολή του ΑΚΕΛ. Εμείς θέλουμε ένα κράτος ποιοτικό, ευέλικτο, αποτελεσματικό, με ενδυνάμωση του επιτελικού και ρυθμιστικού του ρόλου και όχι ένα σπάταλο κράτος επιχειρηματία που κατατρώει τα υστερήματα των πολιτών του. Είμαστε υπέρ της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και της επιχειρηματικότητας, μέσα σε πλαίσια κοινωνικής ευαισθησίας και περιβαλλοντικής ευθύνης. Είμαστε κάθετα ενάντια της ασυδοσίας και 7
στον αθέμιτο ανταγωνισμό και ο ρόλος του κράτους θα πρέπει να προσφέρει αυστηρή εποπτεία και αξιοπιστία στην αγορά. Με αυτό το μικρό και ευέλικτο κράτος θα μπορούσαμε να εξοικονομήσουμε πόρους για κοινωνική πρόνοια και για χρηματοδότηση της ανάπτυξης. Όμως κύριε Πρόεδρε, Κατά την διάρκεια του 2009 δημιουργήθηκαν από την κυβέρνηση επτά μύθοι και θα ήθελα να τους σχολιάσω. Έλυσαν είπαν το ασφαλιστικό: Δεν είναι τυχαίο που η Ευρωπαϊκή Ένωση μας κατατάσσει μέσα στις τρεις χώρες με το μεγαλύτερο πρόβλημα στην εξασφάλιση των συνταξιοδοτικών δαπανών κατά τις επόμενες δεκαετίες. Συνεπώς, θα πρέπει και αυτό να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη στην κατάρτιση των προϋπολογισμών, ώστε να μην υποθηκεύουμε τις μελλοντικές γενεές. Δημιούργησαν αποθεματικό στο ΤΚΑ: Η κυβέρνηση μπορεί να εμμένει στην άποψη πως αυτό έχει ήδη αρχίσει να γίνεται, αλλά ουδέν αναληθέστερο. Η δήθεν δόση των 200εκ. που κατέβαλε η κυβέρνηση το ξαναδανείστηκε σε γραμμάτιο του δημοσίου και έτσι αποθεματικό δεν υπάρχει. Για αυτό κάνει λόγο στην Έκθεση της για το 2008 και η Γενική Ελεγκτής που επικρίνει την απόφαση της κυβέρνησης για δημιουργία 8
αποθεματικού, παρατηρώντας πως «δεν τηρήθηκε, αφού τα 200εκ.που καταβλήθηκαν στο ΤΚΑ επενδύθηκαν πάλι σε γραμμάτιο του δημοσίου». Ενδεικτικά, το χρέος του κράτους προς το ΤΚΑ για το 2002 ήταν 4,1δις, για το 2007 5,8δις και η εκτίμηση για το 2009 είναι 7δις. Μείωση λειτουργικών δαπανών για το 2010: Η κυβέρνηση προσπαθεί να περάσει το μήνυμα πως οι λειτουργικές δαπάνες του κράτους θα μειωθούν κατά 14% το 2010 αλλά το ποσό στον προϋπολογισμό του 2010 ( 1264εκ.) είναι στα επίπεδα του προϋπολογισμού του 2009 ( 1297εκ.). Απλά συγκρίνουν τα προυπολογιζόμενα ποσά του 2010 με τις πραγματικές δαπάνες του 2009 ( 1470εκ.). Μα τον ερχόμενο Ιούνιο εδώ θα είναι για να φέρουν συμπληρωματικό προϋπολογισμό. Η κυβέρνηση δεσμευόταν πως το ποσοστό υλοποίησης του αναπτυξιακού προϋπολογισμού θα έφτανε το 85%: Τα στοιχεία από το Γενικό Λογιστήριο κάνουν λόγο για μόλις 42% ποσοστό υλοποίησης μέχρι και τις 31,10,2009. Η Κύπρος έλεγαν θα είναι η μόνη Ευρωπαϊκή χώρα με θετικό ρυθμό ανάπτυξης το 2009: Το τρίτο τρίμηνο του 2009 είχαμε την χειρότερη επίδοση στην Ευρώπη και η ύφεση θα ξεπεράσει το 1%. Η Κύπρος θα είναι μια από τις τρεις χώρες της ΕΕ εκτός επιτήρησης: Τελικά το δημοσιονομικό έλλειμμα του 2009 αναμένεται να διαμορφωθεί γύρω στο 5% και τη χώρα μας να σφραγίζει την επιτήρηση. 9
Καλύτερο ποσοστό ανεργίας στην Ευρώπη: Ήδη η ανεργία στην Κύπρο είναι 6% και μέχρι τον Μάρτιο του 2010 πιθανώς θα φτάσουμε τον μέσο όρο της Ευρώπης εάν δεν βάλουμε μυαλά. Κύριε Πρόεδρε, Επανέρχομαι όμως στα του προϋπολογισμού και του τι δέον γενέσθαι. Ύψιστη προτεραιότητα μας, θα πρέπει να έχει ο τομέας της ανάπτυξης για να εξέλθουμε της παρούσας κρίσης. Βαρύτητα θα πρέπει να δοθεί σε πολιτικές που θα έχουν στόχο την ανάπτυξη της οικονομίας μας. Αυτό θα βοηθήσει στην τόνωση της οικονομίας και στην δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Πρωταρχικός στόχος είναι η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας μας και η τόνωση της ανάπτυξης. Η πράσινη ανάπτυξη είναι ένας τομέας που θα πρέπει να επεκταθούμε. Θα επιτρέψει την δραστηριοποίηση επιστημονικού προσωπικού και στην εξοικονόμηση ενέργειας. Επιπρόσθετα θα πρέπει να ενθαρρυνθούν επενδύσεις στον τομέα της ενέργειας και πιο συγκεκριμένα στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Είναι λυπηρό να έχουμε την περισσότερη ηλιοφάνεια από οποιαδήποτε άλλη χώρα στην Ευρώπη αλλά να μην την εκμεταλλευόμαστε καθόλου για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Με τις σωστές πολιτικές θα μπορούσε η Κύπρος να αποτελέσει πεδίο 10
δοκιμής και εφαρμογής ηλιακών συστημάτων ηλεκτροπαραγωγής με χρηματοδότηση από κονδύλια της ΕΕ. Θα μπορούσε να αποτελέσει κέντρο για την εκπαίδευση και επίδειξη ολοκληρωμένων λύσεων ηλιακών συστημάτων και πόλο έλξης επιστημονικού ενδιαφέροντος. Απλά και σε αυτόν τον τομέα απουσιάζει το όραμα και ο μακροχρόνιος σχεδιασμός. Επίσης πρέπει να επενδύσουμε σε τομείς της οικονομίας οι οποίοι έχουν προοπτικές ανάπτυξης, όπως είναι της Παιδείας και της Υγείας. Με βάση στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας μόλις 0,4% του συνόλου των δανείων των τραπεζών αφορούσαν επενδύσεις στον τομέα της Παιδείας και 0.9% στον τομέα της Υγείας. Πρέπει να δοθούν τα ανάλογα κίνητρα σε επιχειρηματίες να επενδύσουν σε αυτούς τους τομείς υπό την μορφή πολεοδομικών ελαφρύνσεων, συντελεστών δόμησης κτλ. Σήμερα το κράτος ξοδεύει γύρω στα 35εκ. το χρόνο για να στείλει ασθενείς στο εξωτερικό για θεραπεία. Αν αναλογιστούμε πως οι περισσότεροι που ταξιδεύουν συνοδεύονται από κάποιο συγγενικό τους πρόσωπο τότε το ποσό αυτό είναι τουλάχιστον της τάξεως των 40-50εκ το χρόνο. Άρα μόνο να καταφέρουμε να συγκρατήσουμε αυτό το ποσό, τα κέρδη θα είναι μεγάλα, αλλά οι προοπτικές υπάρχουν για να κερδίσουμε ένα μερίδιο από την αγορά των ταξιδιωτών υγείας και του ιατρικού τουρισμού προς όφελος της οικονομίας. Είμαστε αναξιόπιστοι στο να λέμε ότι θα καταστήσουμε τον τόπο μας Κέντρο Υγείας και την ίδια ώρα στέλνουμε τους ασθενείς μας στο εξωτερικό. 11
Στον τομέα των ακινήτων, που δέχθηκε το μεγαλύτερο πλήγμα, να συζητήσουμε την πιθανή εισαγωγή του μέτρου της Επιταχυνόμενης Απόσβεσης, πρακτική που ακολουθήσαμε μετά την Τουρκική εισβολή, καθώς και το 1992 κατά την περίοδο της κρίσης στον Αραβικό κόλπο. Στην αναπτυξιακή πολιτική του κράτους θα πρέπει να επιχειρηθούν συμπράξεις του δημόσιου τομέα με τον ιδιωτικό υπό την μορφή έργων με την δοκιμασμένη πια μέθοδο του ΒΟΤ. Η θετική αυτή σύμπραξη μπορεί να προσφέρει, σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης, διέξοδο προοπτικής στην κυβέρνηση για την υλοποίηση μεγάλων αναπτυξιακών έργων. Με αυτό τον τρόπο μεγάλα αναπτυξιακά έργα θα μπορούσαν να υλοποιηθούν, να ανοιχτούν πολλές νέες θέσεις εργασίας και να αποκτήσει η Κύπρος σημαντικές υποδομές χωρίς το κράτος να χρειαστεί να εκταμιεύσει από τα ταμεία του ούτε ένα σεντ. Λαμπρό παράδειγμα αυτής της σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα είναι τα αεροδρόμια που αποτελούν ένα στολίδι για τον τόπο και το επιτυχημένο μοντέλο που ακολουθήθηκε θα πρέπει να επαναληφθεί με τα λιμάνια, τις μαρίνες, και για άλλα πολλά και μεγάλα αναπτυξιακά έργα. Πρέπει να απελευθερώσουμε τις δυνάμεις και τις δυνατότητες της οικονομίας μας. Χωρίς ουσιαστικές τομές όμως, δεν θα κατορθώσουμε να αφαιρέσουμε τα εμπόδια που οδηγούν στην 12
ανάπτυξη. Οι δαιδαλώδεις διαδικασίες του δημόσιου τομέα θα πρέπει να απλοποιηθούν και να επιτρέψουν στα επιχειρηματικά κεφάλαια να επενδύσουν με την πιο μεγάλη δυνατή ευκολία. Αυτό θα συνεισφέρει και στη μείωση του διοικητικού κόστους που επωμίζονται οι επιχειρήσεις στις συναλλαγές τους με το κράτος. Η δημιουργία ενός φιλικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος θα προσφέρει στήριξη στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις που αποτελούν την ραχοκοκαλιά της οικονομίας μας και θα ευκολύνει στην δημιουργία συνθηκών προώθησης της Κύπρου σαν διεθνές επιχειρηματικό κέντρο. Κίνητρα και στήριξη επίσης θα πρέπει να δοθούν στις ΜΜΕ μιας και είναι ήδη οι πιο χρεωμένες στην Ευρώπη, και η αρχή πρέπει να γίνει με την μείωση των δανειστικών επιτοκίων. Το Κυπριακό νοικοκυριό και η Κυπριακή ΜΜΕ πλήρωσε το 2009 περίπου 3% επιτόκιο πιο ψηλό από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης. Το γινάτι της κυβέρνησης φόρτωσε ένα επιπρόσθετο κόστος 1,5-2δις στις ΜΜΕ και στα Κυπριακά νοικοκυριά. Επίσης οι θεσμοί θα πρέπει να στηριχθούν ώστε να προσφέρουν αξιοπιστία στο σύστημα. Καθώς και τον αναγκαίο εποπτικό έλεγχο, που είναι απαραίτητος για την ομαλή λειτουργία της κάθε αγοράς. Τα δύο συνιστούν απαραίτητη προϋπόθεση για οποιοδήποτε διεθνές κέντρο παροχής υπηρεσιών. Και χάρις στο αυστηρό εποπτικό 13
πλαίσιο της Κεντρική Τράπεζας είχαμε ένα υγιές χρηματοπιστωτικό σύστημα. Εκτός από τα μέτρα που πρέπει να παρθούν για τόνωση της ανάπτυξης, θα πρέπει να προβούμε σε τομές για να αντιμετωπίσουμε τα διαρθρωτικά προβλήματα της οικονομίας μας. Αρχή θα πρέπει να γίνει με τον καλύτερο σχεδιασμό της δημοσιονομικής μας πολιτικής. Οι προϋπολογισμοί του κράτους θα πρέπει να σχεδιάζονται σε τριετή ορίζοντα και για κάθε έργο που προϋποθέτει επαναλαμβανόμενες δαπάνες, το κόστος χρηματοδότησης θα πρέπει να εξετάζετε σε βάθος χρόνου. Δεν πρέπει να στηριζόμαστε σε μη επαναλαμβανόμενα έσοδα για χάραξη δημοσιονομικής πολιτικής και γενικά η πολιτική του κράτους θα πρέπει να διακατέχετε από πειθαρχία. Δεν μπορούμε να σχεδιάζουμε με την υπόθεση ότι θα έχουμε έσοδα από την πολεοδομική αμνηστία. Η πειθαρχία θα ενισχύσει την αξιοπιστία του κράτους και θα επιτρέψει τον περιορισμό του κόστους χρηματοδότησης της οικονομίας. Ο καλύτερος σχεδιασμός και η υιοθέτηση της δημοσιονομικής πειθαρχίας θα επιτρέψει στο κράτος να πετύχει τον στόχο του, που δεν είναι άλλος από την μείωση των ανελαστικών δαπανών. Τηρώντας την πειθαρχία στη δημοσιονομική πολιτική, θα επιτραπεί στο κράτος μεγαλύτερη ευελιξία. Η ευελιξία αυτή θα δώσει την δυνατότητα στο κράτος να ενισχύει τις αναπτυξιακές δαπάνες, όταν η οικονομία είναι σε επιβράδυνση, για να διευκολυνθεί η 14
έξοδος από την ύφεση. Η ευελιξία επίσης, θα επιτρέψει στο κράτος να στηρίζει στοχευμένα διάφορες ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού μέσω ενίσχυσης κοινωνικών μέτρων. Τα κρατικά έσοδα θα πρέπει να ενισχυθούν. Η φοροδιαφυγή είναι απαράδεχτη και θα πρέπει να παταχθεί. Και θα στηρίξουμε την προσπάθεια. Όμως θα μας βρουν απέναντι τους εάν επιχειρήσουν φοροεπιδρομή που θα έχει στόχο απλούς πολίτες και επιχειρήσεις σε μια προσπάθεια του κράτους να αυξήσει τα έσοδα του με αύξηση έμμεσα ή άμεσα φόρων. Η πληρωμή των φόρων αποτελεί πατριωτικό καθήκον του κάθε πολίτη, αλλά και από την άλλη το κράτος οφείλει να σέβεται και να εξυπηρετεί αυτόν που τον συντηρεί, προσφέροντας ποιοτικές υπηρεσίες, να μην ταλαιπωρεί τους πολίτες, και να πάψει με τα υστερήματα των πολιτών να ξοδεύει αλόγιστα και να σπαταλά με αρχοντοχωριατισμό. Τα κρατικά έσοδα είναι ορθό να ενισχυθούν μέσω σωστών πρακτικών εκ μέρους της κυβέρνησης. Δεν θα λύσουν όμως τα διαρθρωτικά προβλήματα της οικονομίας μας. Η ουσία του προβλήματος είναι το κόστος λειτουργίας της κρατικής μηχανής και οποιαδήποτε προσπάθεια για να λυθεί το πρόβλημα, θα πρέπει να αντιμετωπίσει την ουσία του. Έχουμε μια τεράστια δημόσια υπηρεσία σε αναλογία με το μέγεθος της χώρας μας και είμαστε τρίτοι στην Ευρώπη σε ποσοστό του κρατικού μισθολογίου επί του ΑΕΠ. Έχουμε ένα σπάταλο και 15
αναποτελεσματικό κράτος που διευρύνει τις κοινωνικές ανισότητες. Έχουμε ακούσει την εξαγγελία του οικονομικού επιτελείου της κυβέρνησης για τα 20 συν 2 μέτρα για αύξηση των κρατικών εσόδων. Αναμένουμε να ακούσουμε και την ανάλογη εξαγγελία για τα 20 συν 2 μέτρα για μείωση των εξόδων. Κύριε Πρόεδρε, Η ανάγκη συγκράτησης του ρυθμού αύξησης του κρατικού μισθολογίου προβάλει επιτακτική γιατί η οικονομική κρίση που μας χτύπησε δεν έπληξε την κοινωνία ομοιόμορφα και προκαλεί κοινωνικές ανισότητες. Δύο διαφορετικοί κόσμοι έκαναν πιο έντονα την παρουσία τους. Ο κόσμος της δημόσιας απασχόλησης και ο κόσμος της ιδιωτικής απασχόλησης. Οι επιπτώσεις της κρίσης φαίνονται καθαρά στον ιδιωτικό τομέα με πολλές εταιρίες να παρουσιάζουν μειωμένα κέρδη, άλλες να γίνονται ζημιογόνες ενώ άλλες θα αναγκαστούν δυστυχώς να τερματίσουν τις δραστηριότητες τους. Αυτό έχει αλυσιδωτές επιπτώσεις και στην αγορά εργασίας με πολλούς εργαζόμενους να δέχονται περικοπές στα ωφελήματα τους, οι νεοεισερχόμενοι να μην βρίσκουν εργασία και οι πιο άτυχοι να βρίσκονται χωρίς εργασία και να βιώνουν τον εφιάλτη της ανεργίας. Σε γενικές γραμμές ο κόσμος της ιδιωτικής απασχόλησης είναι γεμάτος αβεβαιότητα με δύσκολο ωράριο, χαμηλότερες απολαβές, πιο 16
υψηλές εισφορές, πενιχρό εφάπαξ και προκλητικά χαμηλές συντάξεις. Την ίδια στιγμή που αυτά συμβαίνουν στον ιδιωτικό τομέα, ο δημόσιος και ευρύτερος δημόσιος τομέας βρίσκονται περιτριγυρισμένοι με ένα δίχτυ υπερπροστασίας. Κανένας δημόσιος υπάλληλος δεν κινδυνεύει να απωλέσει την εργασία του, η ανέλιξη θεωρείται δεδομένη, το ωράριο είναι εξαιρετικό, ελκυστικές απολαβές, μειωμένες εισφορές στο ΤΚΑ, πλουσιοπάροχο εφάπαξ, ψηλές συντάξεις, δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και όλοι έχουν εξασφαλισμένη την πραγματική αύξηση στον μισθό τους ότι και να γίνει. Διαχρονικά η αύξηση αυτή ήταν πάντα ψηλότερη από την ποσοστιαία αύξηση των δαπανών του κράτους, η οποία με τη σειρά της ήταν ψηλότερη από τον ρυθμό ανάπτυξης της οικονομίας. Και από χάσμα ανισότητας μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα είναι και η αιτία του άλλου μεγάλου κακού της Κυπριακής κοινωνίας το ρουσφέτι. Σαφέστατα η κατάσταση αυτή δεν μπορεί να συνεχιστεί. Αν αναλογιστούμε πως ο ετήσιος μέσος όρος του ρυθμού αύξησης του κρατικού μισθολογίου την τελευταία πενταετία είναι 6,3%, τότε το κονδύλι για μισθούς που είναι 2,1δις το 2010, θα προσεγγίσει τα 4δις το 2020. Απλά θα διπλασιαστεί. Έτσι ενδεικτικά, το 1990, το κρατικό μισθολόγιο ήταν 372εκ.,και μέσα σε είκοσι χρόνια 17
έχει πενταπλασιαστεί (ακολουθεί πίνακας με τη απασχόληση στην δημόσια υπηρεσία). Κατηγορία Θέσεων 2009 Αρ. Θέσεων Σύνολο Μόνιμων Οργανικών θέσεων 39,288 Σύνολο Υπηρετούντων Εκτάκτων 4,567 Σύνολο Ωρομίσθιου Προσωπικού 11,049 Σύνολο (Άλλο Προσωπικό) 3,625 Σύνολο θέσεων στα Νομικά πρόσωπα Δημοσίου 9,502 Δικαίου ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ 68,031 Για κάθε ευρώ που θα εισπράξει το κράτος το 2010, 38 σεντ θα διοχετευτούν σε μισθούς, 9 σεντ σε συντάξεις, 22 σεντ σε λειτουργικές δαπάνες και 11 σεντ σε τοκοχρεολύσια. Είναι εμφανές πως δεν περισσεύουν και πολλά για να δοθούν σε κοινωνικές παροχές και αναπτυξιακά έργα. Μόλις 20 σεντ περισσεύουν από κάθε ευρώ είσπραξη για να χρηματοδοτήσουν το κοινωνικό και αναπτυξιακό κράτος. Και εγώ λέω πολύ πιο κάτω από 15 σεντ γιατί οι ανελαστικές δαπάνες θα είναι ψηλότερες και τα έσοδα λιγότερα για το 2010 από ότι υπολογίζει η κυβέρνηση. Εδώ πρέπει να κάνουμε και μια σημαντική αναφορά στην έκτακτη εισφορά για την άμυνα. Περισσότερα από 1δις έχουν εξοικονομηθεί από αυτό τον φόρο την τελευταία εξαετία. Ας αναλογιστούμε που θα ήταν σήμερα το έλλειμμα και το δημόσιο χρέος χωρίς αυτές τις εξοικονομήσεις. 6% του ΑΕΠ πιο ψηλό. 18
Έκτακτη Εισφορά για την Άμυνα της Δημοκρατίας Έσοδα Έξοδα Πλεόνασμα/Έλλειμμα εκ. εκ. εκ. 2004 153,1 96,4 56,7 2005 189,9 99,7 90,2 2006 246,0 82,5 163,5 2007 314,2 74,9 239,3 2008 385,3 71,7 313,6 2009 320-350* 120,0 215,0 Σύνολο 1623,5 545,2 1078,3 * υπολογιζόμενα έσοδα 2009 για σκοπούς πράξεων χρησιμοποιήθηκε ο μέσος όρος ( 335εκ.) Κύριε Πρόεδρε, Εμείς τολμούμε και προτείνουμε μία σειρά από συγκεκριμένα μέτρα με σκοπό την εξυγίανση της κρατικής μηχανής και της μείωσης του λειτουργικού της κόστους. Κρίνουμε αναγκαίο να διευκρινίσουμε με ξεκάθαρο τρόπο: Δεν έχουμε κάτι με τους δημόσιους υπάλληλους. Ο δημόσιος λειτουργός δεν ευθύνεται για το μέγεθος της δημόσιας υπηρεσίας. Οι στρεβλώσεις, οι αδυναμίες, τα προβλήματα είναι αποτέλεσμα διαχρονικά λανθασμένων πολιτικών και που την ευθύνη φέρουν όλες οι διαδοχικές κυβερνήσεις και όλα ανεξαίρετα τα πολιτικά κόμματα. Οι τομές και διαρθρωτικές αλλαγές επιβάλλονται 19
για να διασφαλίσουμε την οικονομία του τόπου και ταυτόχρονα τους εργαζόμενους. Μορατόριουμ δύο χρόνων σε όλες τις προσλήψεις στον ευρύτερο δημόσιο τομέα και εισαγωγή της εναλλαξιμότητας για κάλυψη αναγκών από τμήμα σε τμήμα. Δεκαοκτάμηνο μορατόριουμ στις προσλήψεις ανακοίνωσε και το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης μα αλλά λένε και άλλα πράττουν. Από τις 16 Οκτωβρίου 2009 όταν ο Υπουργός Οικονομικών ανακοίνωνε μορατόριουμ στις προσλήψεις ενώπιον της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Οικονομικών, 153 νέες θέσεις εργασίας προκηρύχτηκαν στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας. Και 150 νέες θέσεις για το Υπουργείο Άμυνας συμπεριλαμβάνει ο υπό συζήτηση προϋπολογισμός. Ας μην ξεχνούμε και τις 1200 μόνιμες θέσεις που εγκρίθηκαν το καλοκαίρι και το νομοσχέδιο που εκκρεμεί για μονιμοποίηση 5500 εκτάκτων. Απλά ωραία λόγια αλλά λανθασμένες πολιτικές. Σταδιακή μείωση της δημόσιας υπηρεσίας. Με την πάροδο του δίχρονου μορατόριουμ στις προσλήψεις να προσλαμβάνετε ένας καινούργιος δημόσιος υπάλληλος για κάθε τρεις ή τέσσερεις αφυπηρετήσεις σε προαποφασισμένο χρονικό ορίζοντα. Μέτρο που εισηγήθηκε πρόσφατα και ο Πρωθυπουργός της 20
Ελλάδας, Γιώργος Παπανδρέου, αλλά με μία πρόσληψη κάθε πέντε αφυπηρετήσεις. Να δοθεί τέλος στις προσλήψεις εκτάκτων. Οι θέσεις των ωρομίσθιων εργαζομένων να καταργούνται όταν αυτοί αφυπηρετούν. Δεν θέλουμε να είμαστε το κράτος του καθαριστή, του μπογιατζή, του πελεκάνου κτλ. Εκεί που υπάρχουν ανάγκες να αγοράζουμε υπηρεσίες. Μείωση, για τα επόμενα 2 χρόνια, των απολαβών και των αφορολόγητων επιδομάτων όλων ανεξαιρέτως των κρατικών και πολιτειακών αξιωματούχων, των ρυθμιστών και των ανώτατων δημοσίων υπαλλήλων. Διατήρηση των απολαβών των πιο υψηλόμισθων υπαλλήλων στον δημόσιο και ημιδημόσιο τομέα, χωρίς αυξήσεις και προσαυξήσεις, για τα επόμενα δύο χρόνια. Κανένας εκ των εν λόγω υπαλλήλων δεν θα έχει ούτε ένα σεντ μείωση. Αλλά για δύο χρόνια να μην πάρει αυξήσεις, Αυτό θα συνιστά μια έμπρακτη κοινωνική αλληλεγγύη από τους εργαζόμενους στο δημόσιο στον άνεργο και τον ιδιωτικό υπάλληλο που υποφέρει. Από τις εξοικονομήσεις, των δύο πιο πάνω μέτρων, που θα προκύψουν να συσταθεί ένα έκτακτο ταμείο αλληλεγγύης προς τους άνεργους και τις ευπαθείς ομάδες 21
του πληθυσμού. Παρόμοιο μέτρο εφαρμόστηκε στην Ιρλανδία και περιέκοψαν 4δις από τις κρατικές δαπάνες. Όσο αφορά την περίοδο πληρωμής του ανεργιακού επιδόματος, που τώρα είναι μόλις 6 μήνες, θα επανέλθουμε με ολοκληρωμένη πρόταση με σκοπό την επιμήκυνση της περιόδου αυτής. Αύξηση του ορίου αφυπηρέτησης στον ευρύτερο δημόσιο τομέα στα 63 χρόνια. Μείωση κλιμάκων εισδοχής στην δημόσια υπηρεσία. Αλλαγή του συστήματος εισφορών των νεοεισερχόμενων δημόσιων υπαλλήλων για τις συντάξεις τους. Συγχωνεύσεις υπηρεσιών όπου μπορούν να γίνουν εξοικονομήσεις. Εισαγωγή μέγιστου ορίου σε υπερωρίες που θα δικαιούται να παίρνει ο κάθε δημόσιος υπάλληλος. Να μην ξεπερνά π.χ. το 20% του μισθού του. Δεν μπορεί την στιγμή που στον ιδιωτικό τομέα συνάνθρωποι μας χάνουν την δουλεία τους, άλλοι να πηγαίνουν τέλος του μήνα με 2 και 3 μισθούς στο σπίτι τους και πάνω σε σχεδόν μόνιμη βάση. Αποκρατικοποιήσεις ημικρατικών οργανισμών ξεκινώντας με τους μη αναγκαίους οργανισμούς όπως 22
το Συμβούλιο Αμπελοοινικών Προϊόντων, το Συμβούλιο Ελαιοκομικών Προϊόντων, το Συμβούλιο Εμπορίας Κυπριακών Πατατών, το Συμβούλιο Κεντρικού Σφαγείου, την Αρχή Κρατικών Εκθέσεων, την Παγκύπρια Εταιρία Αρτοποιών, τις Δασικές Βιομηχανίες κτλ. Η πρόκληση όμως δεν περιορίζεται στο κρατικό μισθολόγιο αλλά αφορά και τις συντάξεις οι οποίες διογκώνονται δραματικά. Το ποσό για συντάξεις στον προϋπολογισμό του 2010 είναι 503εκ., και ο ετήσιος μέσος όρος του ρυθμού αύξησης τους την τελευταία πενταετία είναι 12,3%. Αν δεν παρθούν μέτρα τώρα, τότε το 2020 θα χρειαζόμαστε τριπλάσια από ότι σήμερα ( 1,6δις) για συντάξεις. Και το 2035 το ποσό θα είναι ίσο με το κρατικό μισθολόγιο. Για κάθε ευρώ που θα δαπανούμε για μισθούς θα χρειάζεται ίσο ποσό για την σύνταξη. Η μακροπρόθεσμη θεραπεία είναι η αλλαγή του συστήματος εισφορών των νεοεισερχόμενων δημόσιων υπαλλήλων για τις συντάξεις τους ώστε να συνεισφέρουν το ίδιο ποσοστό του μισθού τους όπως και οι ιδιωτικοί υπάλληλοι και άλλες αναγκαίες τομές. Ας αφήσουμε κατά μέρος τον μύθο ότι λύσαμε το συνταξιοδοτικό. Το θέμα των συντάξεων πρέπει να μας απασχολήσει πολύ σοβαρά γιατί αποτελεί μια ωρολογιακή βόμβα, έτοιμη να εκραγεί, στα θεμέλια του συστήματος και της οικονομίας 23
του τόπου. Έχουμε έντονο πρόβλημα χρηματοδότησης των συνταξιοδοτικών ταμείων, το οποίο όσο περνά ο καιρός θα γίνεται εντονότερο λόγω της γήρανσης του πληθυσμού. Τα διάφορα συνταξιοδοτικά ταμεία των ημικρατικών οργανισμών και των διάφορων δήμων έχουν ένα συσσωρεμένο έλλειμμα ύψους 287εκ. και 144εκ. αντίστοιχα. Σύνολο 431εκ. έλλειμμα σε διάφορα ταμεία. Εδώ σημειώνω πως αυτό δεν είναι το τελικό ποσό γιατί ορισμένα ταμεία δεν έχουν προβεί ακόμα σε αναλογιστική μελέτη για να καθοριστεί το έλλειμμα που έχουν. Λαμβάνοντας και αυτό υπόψη, το δομικό δημοσιονομικό πρόβλημα είναι σοβαρότερο από ότι παρουσιάζουν οι πρόσφατες εκτιμήσεις της ΕΕ. Δεν είναι τυχαίο που η Ευρωπαϊκή Ένωση μας κατατάσσει μέσα στις τρεις χώρες με το μεγαλύτερο πρόβλημα στην εξασφάλιση των συνταξιοδοτικών δαπανών κατά τις επόμενες δεκαετίες. Συνεπώς, θα πρέπει και αυτό να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη στην κατάρτιση των προϋπολογισμών, ώστε να μην υποθηκεύουμε τις μελλοντικές γενεές. Το ζήτημα δεν χωράει αναβολές. Τομές πρέπει να γίνουν άμεσα, διαφορετικά σε λίγα χρόνια θα βιώνουμε την κατάσταση που αντιμετωπίζει σήμερα η Ελλάδα. Ως γνωστό, η ΕΕ εστιάζει την συνταξιοδοτική της πολιτική σε τρεις άξονες. Την κοινωνική ασφάλιση, τα ταμεία προνοίας και συντάξεως, καθώς επίσης και στην ιδιωτική ασφάλιση. Θα ήταν χρήσιμο να φοροαπαλλάσσονται οι εισφορές σε ιδιωτικά συνταξιοδοτικά 24
ταμεία, τα οποία διασφαλίζουν στον εργαζόμενο ακόμα μια πηγή εισοδήματος μετά την αφυπηρέτηση του. Άλλο ζήτημα που θα αυξήσει δραματικά τις κρατικές δαπάνες τα επόμενα χρόνια είναι το Σύστημα Υγείας. Σε λίγο οι δαπάνες θα τεθούν εκτός ελέγχου και το ΓΕΣΥ πρέπει να μας προβληματίσει εάν, με τον αναχρονιστικό σχεδιασμό του, το σηκώνει τελικά η Κυπριακή οικονομία. Μιας και ο Κύπριος πολίτης θα υποχρεούται να καταβάλλει ένα αρκετά σεβαστό ποσό του μισθού του κάθε μήνα στο ταμείο του ΓΕΣΥ, ώστε να έχει δικαίωμα ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Σαν μέτρο κοινωνικής πολιτικής, αλλά και σαν μεταρρύθμιση προς όφελος των δημοσίων οικονομικών, θα ήθελα να κάνω και ένα σχόλιο για την ΑΤΑ. Ουδείς αμφισβητεί την κοινωνική της διάσταση που στοχεύει στην θωράκιση της αγοραστικής δύναμης των μισθωτών. Η εφαρμογή της όμως ωφελεί πολύ περισσότερο τους υψηλά αμειβομένους, και διευρύνει τις κοινωνικές ανισότητες, ενώ η μεγαλύτερη μερίδα των μισθωτών που εργάζονται στον ιδιωτικό τομέα δεν καλύπτεται και έτσι μένει εκτεθειμένη και στον δευτερογενή πληθωρισμό που προκαλεί η ΑΤΑ. Έτσι, ο θεσμός αυτός θα πρέπει πολύ σύντομα να τύχει μεταρρύθμισης μέσα από ένα κοινωνικό και πολιτικό διάλογο. Και αναπόφευκτα θα υπάρξουν αλλαγές. Οι πικρές 25