187, rue Nationale. Atelier Fluxus Virus. E-mail: \DQQLV#IOX[XV0YLUXV1FRP. School of Computer Science and Engineering University of New South Wales

Ε τυπον Τε χος ρ. 2 Απρίλιος 1999 1 Τ Ω κα τ Ελληνικά, «υλος α λ ς» Γιάννης Χαραλάµπους κα Τζ ν Πλαίης Atelier Fluxus Virus 187, rue Nationale 59 800 Lille, Γαλλία E-mail: \DQQLV#IOX[XV0YLUXV1FRP School of Computer Science and Engineering University of New South Wales Sydney 2052, Α στραλία E-mail: SODLFH#FVH1XQVZ1HGX1DX 1. Μία στορικ ναδροµ Κι πως ε πε Κρίσνα στ ν φίλο του κα στρατηλάτη λίγο πρ ν τ µάχη: «Πετσοκ ψτε τους!» σ ν ν θελε ν πε : «Αγάπησέ τους! Μ νο ν γαπήσεις τ ν χθρ, τ τε χτ πησέ τον.» Μανωλης Ρασουλης Ολα ξεκίνησαν µι βροχερ µέρα το 1988 στ Βερολίνο ταν νοιξα γι πρώτη φορ τ περιοδικ TUGboat κα πεσα πάνω στ ρθρο το Σίλβιο Λέβυ (Using Greek fonts with TEX) µ κε νο τ πέροχο π σπασµα το Συµποσίου το Καζαντζάκη γι παράδειγµα λληνικο κειµένου π κείνη τ ν µέρα ρχισα ν γκαταλείπω τ µαθηµατικ κα ν φιερώνοµαι στ TEX κα στ ν ψηφιακ τυπογραφία σ α τ βέβαια συνετέλεσε κα γνωριµία µου µ τ ν Κνο θ κα τ νδιαφέρον του γι τ ν δουλειά µου πο µ νεθάρρυναν τροµερά. Αλλ ς γυρίσουµε στ λληνικ το Σίλβιο. Μ τ ν πάροδο το χρ νου συνέβη τ ξ ς περίεργο: ν ο γραµµατοσειρές του µ ε χαν τ σο νθουσιάσει στ ν ρχή, δυ -τρία χρ νια µετ ρχισα ν τ ς βρίσκω µ λλον µέτριες, κα ποφάσισα ν σχεδιάσω δικο ς µου χαρακτ ρες. Πο, λλη µι φορά, ταν το ς σχεδίαζα το ς βρισκα τέλειους, ν τώρα το ς θεωρ πολ µέτριους... Τ διο συνέβη κα µ τ ραβικ πο σχεδίασα τ 1990 χι µ νο στ πίπεδο τ ς ποι τητας το σχεδιασµο το γράµµατος, λλ κα γενικ τερα τ ς δοµ ς το συστήµατος.

2 Γιάννης Χαραλάµπους κα Τζ ν Πλαίης Πέρασα λοιπ ν δέκα χρ νια ναθεωρώντας συνέχεια π ψεις γι τ τί ε ναι τ καλ τερο, τ πλο στερο, τ ποτελεσµατικ τερο. Τ ραβικ ε ναι να πολ καλ παράδειγµα: τ γράµµατά τους παίρνουν διαφορετικ ς µορφές, νάλογα µ τ ν ε ναι στ ν ρχή, στ ν µέση στ τέλος τ ς λέξης (ε ναι πάνω-κάτω τ διο φαιν µενο µ τ δικ µας τελικ /µεσα ο σίγµα, τ ν ξε α/βαρε α). Η διαδικασία α τ ε ναι βασικ χαρακτηριστικ τ ς ραβικ ς γραφ ς. Π ς µως ν τ ν φαρµ σουµε µέσω TEX ; Η πρ τη µου σκέψη ταν µέσω ν ς προεπεξεργαστή, τ ν πο ον κα γραψα τ τε σ Πασκάλ (!!). Αλλ προεπεξεργαστ ς µπέρδευε τ κείµενο µ τ ς ντολές, τ σχ λια, το ς τ πους... Κάποιος λλος σκέφτηκε ν κάνει α τ τ ν πεξεργασία µέσω το διου το TEX. Κι α τ τελικ δ ν ταν δανικ λ ση γιατ γι κάτι τ σο πλ κα θεµελι δες σπαταλάει τ σο µεγάλα µέσα στε ν πιβραδ νει τ TEX κα ν τίθεται θέµα συµβατ τητας µ τ διάφορα πακέτα L A TEX. Σκέφτηκα ν κάνω α τ τ ν διαδικασία στ πίπεδο τ ς γραµµατοσειρ ς, µ το ς περίφηµους «ξυπνους συνδέσµους» το TEX. Πάλι ποτυχία: ο γραµµατοσειρ ς φουσκώναν τροµερ κα τ ποτέλεσµα ταν δυσεξέλεγκτο... Οταν χρειάσθηκε ν φτιάξω Καµποτζιανά, Εβραϊκά, Συριακά, Κεϋλανικά, Ταµο λ, τ πρ βληµα ταν πάντα τ διο: κάστοτε προεπεξεργαστ ς δ ν µπορο σε ν ε ναι συµβατ ς µ λα τ πακέτα L A TEX γιατ δ ν µπορο σε ποτ ν ξέρει ποι ε ναι κριβ ς τ κείµενο κα ποι ς ο ντολ ς ( κουσα πολλο ς TEXνίτες ν λένε τι «µ νο τ TEX ξέρει ν διαβάζει TEX»). Τ 1994 γνώρισα τ ν Τζών, µέσω... λεκτρονικο ταχυδροµείου. Ηρθε ν µ συναντήσει στ ν Λίλλη ( π τ ν Καναδ που ζο σε τ τε) κα µετ π τελείωτες συζητήσεις γεννήθηκε δέα µίας πέκτασης το TEX πο ν µετασχηµατίζει τ κείµενο τ ν κατάλληλη στιγµή: νάµεσα στ «στ µα» κα στ «στοµάχι» το TEX ( νθρωποκεντρικ α τ ρολογία ε ναι το Κνο θ), δηλαδ τ ν στιγµ πο ξέρουµε τι πρ κειται γι κείµενο, κα πρ ν ρχίσουµε ν τ τακτοποιο µε σ λίστες, ν τ κ βουµε σ γραµµές, παραγράφους, σελίδες, κλπ. Σκοπ ς µας ταν π τ ν πρώτη στιγµ ν φτιάξουµε να σ στηµα πο ν πεξεργάζεται λες τ ς γλ σσες το κ σµου. ηλαδ σ ν γι κάθε συγκεκριµένη γλ σσα δηµιουργ ς το προγράµµατος ν ε χε κείνη τ ν γλ σσα στ µυαλ του π τ ν πρώτη στιγµή. Ηρθε ρα ν τ βαφτίσουµε. Επειδ ε χαµε βαρεθε τ ν µατα πο λήγουν σ «τέχ» (Λάτεχ, Αµστεχ, Αµσλατεχ, Λάµστεχ, κα λλα τ σα), ποφασίσαµε ν το δώσουµε να τελείως διαφορετικ νοµα. Τ θέλαµε λληνικ, κα ταυτ χρονα ντυπωσιακ τσι καταλήξαµε στ «Ω» (κα ο µ λληνοµαθε ς ξένοι ξέρουν τ ν κφραση «τ λφα κα τ µέγα», που τ µέγα συµβολίζει τ τέλος, τ τέλειο). Θ ναρωτηθε τε τώρα: Μετ π πέντε χρ νια κ πων κα θυσι ν, γιατ τ Ω δ ν χει ντικαταστήσει κ µα τ TEX ; Η τέλος πάντων, γιατ δ ν ε ναι ε ρ τερα γνωστ ; Γι πολλο ς λ γους. Πρώτα π λα, πασχοληµένοι πως µασταν µ τ ν προγραµµατισµ, δ ν ε χαµε ποτ τ ν παραίτητο χρ νο

Τ Ω κα τ Ελληνικά, «υλος α λ ς» 3 ν τ διαφηµίσουµε κατάλληλα, ν γράψουµε «ε σαγωγικ» ρθρα ( πως α τ δ ), ν παντήσουµε στ ς ρωτήσεις κα στ σχ λια στ ιαδίκτυο. ε τερον, σχοληθήκαµε πρ τα π λα µ τ ς «δ σκολες» γλ σσες ( ραβικά, γλ σσες νοτιο-ανατολικ ς Ασίας, νδικ ς γλ σσες, απωνικά, κλπ.) φήνοντας τ ς βασικ ς ε ρωπαϊκ ς γλ σσες στ ν κρη. Ετσι µ ς βγ κε κα φήµη τι τ Ω δ ν ε ναι παρ να «φουσκωµένο TEX γι νατολικ ς γλ σσες µ νο». Ελπίζουµε φέτος ν λλάξουν τ πράγµατα. Αποφασίσαµε ν ντικαταστήσουµε τ πακέτο µακροεντολ ν Βαβ λ µ δικές µας µακροεντολ ς πο νταποκρίνονται καλ τερα στ ς δυνατ τητες το Ω. Προτείνουµε χι µ νο τ ς κοιν χρηστες γραµµατοσειρ ς το Ω, λλ κα τ ν δυνατ τητα φαρµογ ς κα χρήσης λλων γραµµατοσειρ ν, πως π.χ. γραµµατοσειρ ν Τρουτάϊπ Ποστσκρίπτ,, γι το ς πραγµατικ νοσταλγικο ς το TEX, τ ν γραµµατοσειρ ν Κοµπιο τερ Μ ντερν. Στ χος µας ε ναι ν προσφέρουµε περισσ τερες λειτουργίες κα δυνατ τητες, µ τ ν πι φυσικ κα πλ τρ πο. Ας λπίσουµε τι τ προτερήµατα α τ ε ναι ρκετ γι ν πεισθε κ σµος ν περάσει π τ TEX στ Ω 1. 2. Περ τίνος πρ κειται ; Κάναµε τ ν στορική µας ναδροµή, ς δο µε τώρα τί ε ναι τ Ω, κα τί προσφέρει γι τ Ελληνικά. Οπως ε παµε κα προηγουµένως, τ Ω ε ναι να κάπως µεγαλ τερο TEX πο προσφέρει τ ς λεγ µενες ΜΩ ( ιαδικασίες Μετάφρασης Ω: Omega Translation Processes, OTP στ γγλικά). Μία ΜΩ διαβάζει κα µετασχηµατίζει τ κεί- µενο πο µ λις ε σήχθη στ Ω κα ννοο µε τ κείµενο µ νο, κα χι τ ς ντολές, το ς τ πους τ σχ λια 2. Μπορο µε ν ζητήσουµε τιδήποτε π µία ΜΩ, π.χ. ν µετατρέψει τ µικρ σ κεφαλα α: abcαβγ ABCΑΒΓ. Α τ µετατροπ σ ς φαίνεται σως πλή, λλ πολλ ς φορ ς δ ν ε ναι κα τ σο. Θ προσέξατε τ ν µυστηριώδη π τιτλο α το το ρθρου: Ο υλος α λ ς. Τ θ γίνει ν ζητήσετε π να δα ς πρ γραµµα ν τ µετατρέψει σ κεφαλα α; Στ καλ τερη περίπτωση θ τ µετατρέψει σέ: υλος α λ ς Ο ΑΥΛΟΣ ΑΥΛΟΣ 1 Γι ν κριβολογο µε: γι ν περάσει κ σµος π τ ς συνηθισµένες ντολ ς κα γραµ- µατοσειρ ς το LATEX/Βαβέλ, στ ς δικ ς µας µακροεντολές κα γραµµατοσειρές, γιατ τ Ω χωρ ς φίλτρα κα γραµµατοσειρ ς 16 µπ τ δ ν διαφέρει σ τίποτα π τ TEX ( κτ ς π τ γεγον ς τι ε ναι πι µεγάλο: µπορε τε ν χρησιµοποιήσετε 65536 διαφορετικ ς γραµµατοσειρ ς στ διο ρχε ο, 65536 µετρητές, 65536 κουτιά, κ.ο.κ.). 2 Υπάρχει να λλου ε δους φίλτρου, πο διαβάζει λο τ περιεχ µενο το ρχείου, κ µα κα τ ς ντολές α τ χρειάζεται, π.χ. ταν θέλουµε ν περάσουµε π τ EBCDIC στ ΑSCII.

4 Γιάννης Χαραλάµπους κα Τζ ν Πλαίης Πο φυσικ ε ναι τελείως λάθος. Η ΜΩ µετατροπ ς µικρ ν σ κεφαλα α µως χει µία γραµµ πο λέει: #%36DF #%36F8! #%36<4 #%36DE > Κα γι ν τ κάνουµε πι λιαν : άυ Α Ϋ Κα τ ς ντίστοιχες µετατροπ ς γι λους το ς διφθ γγους. Τ ποτέλεσµα βέβαια ε ναι: υλος α λ ς ΟΑΫΛΟΣ ΑΥΛΟΣ Αλλο πρ βληµα: ς πάρουµε τ ν λέξη «σαΐτα» κα ς ποθέσουµε τι χρειάζεται ν κοπε. Εκτ ς κα ν τ ζητήσουµε µέσω τ ς ντολ ς?glvfuhwlrqdu\, θ κοπε πως τ ν βλέπετε, δηλ. σα-ΐτα. Πο φυσικ ε ναι λάθος γιατ ταν κ βουµε ναν δίφθογγο, φαιρο µε τ διαλυτικά. Αλλ µπορο µε ν ζητήσουµε π κάθε χρήστη ν σκέφτεται α τ τ πρ βληµα κάθε φορ πο γράφει µι λέξη µ διαλυτικά ; Οχι βέβαια λλωστε να πρ γραµµα το πιπέδου το TEX θ πρεπε ν τ κάνει α τ µατα. Αλλη µι φορ θ µ ς σώσει µία ΜΩ, πο θ βάλει τ ς κατάλληλες ντολ ς στ κατάλληλο µέρος µέσα στ κείµενο, στε λέξη ν κοπε σα-ίτα. Οσοι π σ ς χρησιµοποιο ν τ λληνικ Βαβέλ, θ προσέξατε τι πάρχει µι ντολ γι τ πέρασµα στ λληνικ στ λατινικ λφάβητο. Α τ ντολ ε ναι τελείως λογικ ταν χρησιµοποιο µε ναν µεταγραµµατισµ 7 µπ τ γι τ λληνικά, πως π.χ. στ παρακάτω παράδειγµα: $ IHZ ZRUGV LQ *UHHN=?WH[WJUHHN^RL *(OOKQHF SRX GHQ *HTRXQ HOOKQLN*HF JUDPPDWRVHLU*HF VWR V*XVWKP*D WRXF/ JU*DIRXQ?7H;^` N*DSZF *HWVL111` Τί γίνεται µως ταν χτυπ µε τ κείµενο σ ΕΛΟΤ 927 Μάκιντος ; Στ παρακάτω παράδειγµα: $ IHZ ZRUGV LQ *UHHN=?WH[WJUHHN^!ä óââæà1#!$ í%!$à 1ââæàäãí# è"/áá/3!21ä"í# 23! 2+23æáî 3!$#/ è"î4!$à?7h;^` ãî '# í32ä111` ντολ?wh[wjuhhn φαίνεται τελείως περιττή, φο φαίνεται ξεκάθαρα πο ρχίζει κα πο τελειώνει τ λληνικ κείµενο. Κα ντως ε ναι περιττή! Τ TEX µως πρέπει ν ξέρει π τε περν µε π τ λληνικ στ γγλικά, ξ α τίας τ ν καν νων συλλαβισµο. Κι α τ γιατ κατ βάθος τ TEX δ ν θεώρησε ποτ τ λληνικ γράµµατα σ ν να ξεχωριστ λφάβητο, λλ πλ ς σ ν µία διαφορετικ γραµµατοσειρά.

Τ Ω κα τ Ελληνικά, «υλος α λ ς» 5 Τ Ω βλέπει τ πράγµατα διαφορετικά. Η πρώτη δουλει πο κάνει ε ναι ν µετατρέπει τ κείµενο 3 σ Γιο νικοντ, µία κωδικοσελίδα 65536 θέσεων, που τ λληνικ (τ σο τ µονοτονικ σο κα τ πολυτονικ ) χουν τ ς δικές τους µοναδικ ς θέσεις. Π ς γίνεται λοιπ ν συλλαβισµ ς ; Τ Ω κ βει ταυτ χρονα τ λληνικ σ ν λληνικ, τ λατινικ σ ν γγλικά ( κάποια λλη γλ σσα), τ κυριλλικ σ ν ρωσσικά ( κάποια λλη γλ σσα), κ.ο.κ. Αφήνουµε λοιπ ν στ ν κρη τ ν ντολ?wh[wjuhhn κα γράφουµε πολ πλ κα πολ φυσικ : $ IHZ ZRUGV LQ *UHHN=!ä óââæà1# %"ì231# 3!$ Ÿáíè/!$ í%!$à 1ââæàäãí# è"/áá/3!21ä"í# 23! 2+23æáî 3!$#/ è"î4!$à?7h;^` ãî '# í32ä111 Α τ ε ναι µ νο τρία πλ παραδείγµατα πο σκοπ ς τους ε ναι ν δείξουν τι τ Ω προτείνει ν λ σει τ προβλήµατα τ ς στοιχειοθεσίας τ ν Ελληνικ ν στ παρασκήνια, χωρ ς ν κουράζει τ ν χρήστη. Χωρ ς µάλιστα ν τ καταλαβαίνει χρήστης. Τ σηµαντικ τερο ε ναι σως τ γεγον ς τι τ Ω βρίσκεται κ µα σ πλήρη νάπτυξη. Αν παρουσιασθο ν λλα τέτοιου ε δους προβλήµατα, θ τ λ σουµε, ε τε φτιάχνοντας τ ς κατάλληλες ΜΩ (πο κάθε χρήστης µπορε ν φτιάξει µ π σα νεση), ε τε γράφοντας τ ς παιτο µενες µακροεντολές, ε τε, µα χρειασθε, ρίζοντας νέες πρωτοεντολές, κάτι πο δ ν µπορε ν γίνει στ TEX γιατ Κνο θ τ χει «παγώσει» δ κα δέκα χρ νια. 3. Εγκατάσταση το Ω ν πάρχει ξεχωριστ γκατάσταση το Ω, γι τ ν πλο στατο λ γο τι ε ναι µέρος το Web2C, δηλαδ τ ς «πίσηµης» κδοσης το TEX µάζι µ λα τ ς παραλλαγές του (τ κανονικ TEX, τ etex, PDFTEX, κλπ.). Ετσι λοιπ ν ν γκατάστασή σας βασίζεται στ Web2C κα ε ναι νηµερωµένη, τ τε χετε κι- λας τ Ω. Α τ σχ ει κα γι τ πακέτο CMacTEX στ Μάκιντος. Υπάρχει κα µία κδοση το Ω πο δ ν βασίζεται στ Web2C, γι Win32 µ νο. Πρ κειται γι τ MikTEX, το (γερµανο ) Κρίστιαν Σένκ. Καµία διαίτερη γκατάσταση λοιπ ν γι τ διο τ Ω. Προσοχ µως παρ λα α τ, γιατ ο µακροεντολ ς κα ο γραµµατοσειρ ς λλάζουν πολ συχνά. Γι παράδειγµα, α τ ς πο παρουσιάζω σ α τ τ ρθρο, δ ν πάρχουν σήµερα (26 Ιουνίου 1999) σ καµία γκατάσταση το Ω. Ο µ νος τρ πος ν ε σθε σίγουροι/ες τι χετε τ ν τελευτα α κδοση τ ν µακροεντολ ν κα τ ν γραµµατοσειρ ν ε ναι ν πισκεφθε τε τ ν τ πο 3 Πο ναγκαστικ ε ναι 8 µπίτ, κτ ς κι ν χρησιµοποιε τε ναν π το ς καινο ργιους κδ τες κειµένου συµβατο ς µ τ Γιο νικοντ.

6 Γιάννης Χαραλάµπους κα Τζ ν Πλαίης KWWS=22ZZZ1HQV1IU2RPHJD στ ιαδίκτυο κα ν διαβάσετε τ «Latest versions». Μπορε τε ν «κατεβάσετε» τ ς τελευτα ες κδ σεις π τ ν διο τ πο. ιαβ στε πίσης τ «How to install», γιατ ο τελευτα ες κδ σεις το Ω χρειάζονται νακατασκευ το φορµά Λ ( τσι στε ν µ ν περιέχει πλέον καµία µακροεντολ το Βαβέλ). 4. Χρήση το λληνικο Ω 4.1. Βασικ ς λειτουργίες Ν να παράδειγµα: 1?GRFXPHQWFODVV^ERRN` 2?XVHSDFNDJH^RPHJD`>4<<<239234@ 3?EDFNJURXQG^JUHHN` 4?EHJLQ^GRFXPHQW` 5?FKDSWHU^ÿ /à$!3/ ë/` 6?VHFWLRQ^õ! é/2äã* "*éâæá/` 7 õ! é/2äã* "*éâæá/ 3æ# /à$!3/ ë/# 1ëà/ä *3ä %'"ëç1ä 3!à 8 /à$ *3/%3! / * 3! 1ââæàäã* èëà12å/ä1 þ!ááíà!# / * 3!$# 9 è!à1ë# +2$%àî "!%'"æáíàæ# æâäãë/#, ã/ä 4ëâ!$# 3!$/ ã3ëç1ä 10 áë/ ã/äà!+"èä/ ç'ì 23! 1 '31"äã*1 òà' 3'à 68 í%1ä 31â1ä,21ä 11 ä/ 3ä# 2!$0í# 3!$ ã/ä 0æáä!$"è1ë áä/ ã!äà'àäãì/ 12!äã!è1à1ä/ãì ã/ä 1 /èè1âá/3äãì $ *23/2æ 23! 1 '31"äã*1 13?VXEVHFWLRQ^õ! /"îâ!è! 3'à 0äáìà'à åæ31ä,à` 14 ýëà/ä 0$à/3*à íà/#!äã!è1à1äî"%æ# áä2å'3*# ì 1â1+å1"!# 15 1 /èè1âá/3ë/# à/ %/"/áì21ä 3ä# âëè1# 0ä/ã! í#!$ 0äã/ä!+3/ä/ 16 èä/ à/ ãîà1ä 0ëáæà1# åæ31ë1#> øí"/ / * ä01!â!èäã!+# â*è!$#/ 17 1ëà/ä âí!à "/ã3äãî /0+à/3!1 18?VXEVXEVHFWLRQ^üë/ "*3/2æ` 19 ÿ á*àæ â!èäãì/ "/ã3äãì ã/ä / ä! "1 ì# â+2æ 1ëà/ä æ 1 /è!"î 20 23/ 68/ 6: ì 3! /"è*31"! 73 %"*àä// *3/à 0æâ/0ì 1ëà/ä âí!à 21 /"èî èä/ à/ ã/3/3/è1ë ã/à1ë#1 22?HQG^GRFXPHQW` Ας ποθέσουµε τι α τ τ ρχε ο λέγεται WRWR1WH[. Τ τρέχουµε µ τ Ω ς ξ ς: RPHJD %)ODPEGD WRWR% ODPEGD WRWR

Τ Ω κα τ Ελληνικά, «υλος α λ ς» 7 Κεφ αλαιο 1 Η ανυποταξ ια 1.1 Το βασικ ο πρ ο ληµα Το βασικ ο πρ ο ληµα της ανυποταξ ιας ε ιναι οτι χωρ ιζει τον ανυπ οταχτο απ ο το ελληνικ ο γ ινεσθαι. Κοµµ ενος απ ο τους γονε ις (συχν α προχωρηµ ενης ηλικ ιας) και φ ιλους του, κτ ιζει µ ια καινο υργια ζω η στο εξωτερικ ο. Ανω των 35 εχει τελει ωσει πια τις σπουδ ες του και δηµιουργε ι µια κοινωνικ η, οικογενειακ η και επαγγελµατικ ηυπ οσταση στο εξωτερικ ο. 1.1.1 Το παρ αλογο των διµ ηνων θητει ων Ε ιναι δυνατ ον ενας οικογενει αρχης µισθωτ ος ηελε υθερος επαγγελµατ ιας να χαρα- µ ησει τις λ ιγες διακοπ ες που δικαιο υται, για να κ ανει δ ιµηνες θητε ιες ; Π ερα απ ο ιδεολογικο υς λ ογους, ε ιναι πλ εον πρακτικ ααδ υνατο. Μ ια πρ οταση Ηµ ονη λογικ η, πρακτικ η και αξιοπρεπ ης λ υση ε ιναι η εξαγορ α στα 35, 37 ητοαργ οτερο 40 χρ ονια, οταν δηλαδ ηε ιναι πλ εον αργ α για να καταταγε ι κανε ις. 1 Σχήµα 1: Τ ποτέλεσµα τ ς πεξεργασίας το παραδείγµατος Γιατ Λ ; Τ L A TEX λέγεται Λάτεχ γιατ α τ ς πο τ φτιαξε λέγεται Λάµπορτ. Εµε ς κρατ µε τ «Λα» κα δίνουµε λληνικ π σταση στ L A TEX το Ω νο- µάζοντάς το «Λ». Βέβαια γι τ ν ρα ο διαφορ ς νάµεσα στ Λ κα στ L A TEX ε ναι πειροελάχιστες. Τ διαφορετικ νοµα ε ναι µως πρακτικ γιατ τσι ποφε γονται ο παρεξηγήσεις. Τ ποτέλεσµα α το το τρεξίµατος, τ βλέπετε στ ν ε κ να 1 (σ σµίκρυνση 30% γι ν χωρέσει στ σελίδα). Ας δο µε τώρα τί λέει α τ τ ρχε ο. Στ γραµµ 2 φορτώνουµε τ πακέτο RPHJD ζητ ντας ν ε ναι κδ σεως 1ης Ιουνίου 1999, µεταγενέστερο. Α τ ε ναι πολ τως παραίτητο, γι α τ λέγξτε πρ τα τ ν κδοση πο χετε, κα «κατεβ στε» ν χρειασθε τ ν τελευτα α κδοση.

8 Γιάννης Χαραλάµπους κα Τζ ν Πλαίης Η ντολ?edfnjurxqg φορτώνει τ ν βασικ γλ σσα το ντ που. Σ α τ τ ν γλ σσα θ ε ναι µεροµηνία, ο ροι «Ε ρετήριο», «Πίνακας περιεχοµένων», κλπ. Ταυτ χρονα ρίζεται τσι κα βασικ σειρ ΜΩ, κα φυσικ κα τ σ στηµα συλλαβισµο. Τ π λοιπο ρχε ο ( σχετα ν συµφωνε τε χι µ α τ πο λέει) ε ναι να τελείως κλασσικ ρχε ο L A TEX. Ας δο µε τώρα τ ποτέλεσµα (σχ. 1). Οπως βλέπετε ν δ ν χουµε ζητήσει καµία διαίτερη γραµµατοσειρά, τ κείµενο δ ν χει στοιχειοθετηθε µ καµία π τ ς ς τώρα γνωστ ς γραµµατοσειρ ς (Μπεκκάρι, Λέβυ, κλπ.). Αντ α το χρησιµοποιήθηκε µία γραµµατοσειρ τ ς ο κογενείας Τάϊµς ( Ελζεβ ρ γι το ς παλαίµαχους Ελληνες στοιχειοθέτες). Πρ κειται γι τ ς κανονικ ς γραµµατοσειρ ς το Ω, δικ ς µας κατασκευ ς. Τ ς νοµάσαµε «Ω Σέριφ». Σ ν σχεδιαστ ς γραµµατοσειρ ν, πρ τος θ µολογήσω τι ο γραµµατοσειρ ς Ω Σέριφ δ ν ε ναι ο τε ριστουργήµατα τυπογραφικ ς τέχνης, ο τε σχεδιασµ ς τους χει τίποτα παραπάνω ν προσφέρει π τ συνηθισµένο Τάϊµς. Ε ναι µως τελείως κοιν χρηστες, κα χουν πολ περισσ τερους χαρακτ ρες π ποιαδήποτε γραµµατοσειρ στ κ σµο. Π.χ. γι τ λληνικά, προσφέρουµε λους το ς συνδυασµο ς τ νων κα πνευµάτων µ τ σ µβολα το µακρο κα το βραχέος: α η υ... Θελήσαµε πίσης ν διορθώσουµε λίγο τ συνηθισµένο Τάϊµς: τσι περισπωµένη το µέγα ε ναι πι πλατει π α τ ν το τα (π. χ. πρ ωτο, τε ιχος). Κα προπαντ ς προτείνουµε να µεγάλο ριθµ χαρακτήρων ( κανονικ γραµµατοσειρ περιέχει 2335 χαρακτ ρες κα 6023 ρυθµίσεις ποστάσεων): λατινικ déjà là, λατινικ γι φρικανικ ς γλ σσες ƀ ƕƙ..., φωνητικ γραφ ɠʁʒʦ..., κυριλλικ γι τ ρωσσικ давно λλ κα λες τ ς λλες γλ σσες πο χρησιµοποιο ν κυριλλικ λφάβητο д ə..., παλαιοκυριλλικά, κα καµι κατοπενηνταρι πικτογράµµατα... Ολοι α το ο χαρακτ ρες δ ν χρειάζονται καµία διαίτερη γκατάσταση: τ Ω το ς διαθέτει «π τ µάνα του». Πρ ν ξετάσουµε τ ς διάφορες δυνατ τητες πο χουµε γι τ λληνικά, ς δο µε πρ τα να λλο παράδειγµα, µ περισσ τερες γλ σσες: 1?GRFXPHQWFODVV^DUWLFOH` 2?XVHSDFNDJH^RPHJD`>4<<<2924@ 3?EDFNJURXQG^JUHHN` 4?ORDG^IUHQFK` 5?ORDG^XVHQJOLVK` 6?EHJLQ^GRFXPHQW` 7 ø!ââî 0ä/ã"ëà!$à 3ä# 3$!è"/4ë1# 3'à 0ä/4*"'à èâ'22,à= 3! /â4îéæ3!/ 8 æ 23ë æ/! 2$ââ/éä2á*#1 õä 1ë /31> ýë /=! 2$ââ/éä2á*#$ 9 öìá1"/ 1ëà/ä?WRGD\1 10 11?EHJLQ^XVHQJOLVK`

Τ Ω κα τ Ελληνικά, «υλος α λ ς» 9 12 /RFDO W\SRJUDSKLFDO FRQYHQWLRQV PD\ GLIIHU LQ VHYHUDO ZD\V= 13 WKH DOSKDEHW/ SXQFWXDWLRQ/ K\SKHQDWLRQ1 :KDW GLG \RX VD\" 14, VDLG= +\SKHQDWLRQ$ 7RGD\ LV?WRGD\1 15?HQG^XVHQJOLVK` 16 17?EHJLQ^IUHQFK` 18 /HV W\SRJUDSKLHV GHV GLIIäUHQWHV ODQJXHV GLIIåUHQW HQ SOXVLHXUV 19 SRLQWV= O*DOSKDEHW/ OD SRQFWXDWLRQ/ OD FäVXUH1 4X*HVW0FH TXH YRXV 20 GLWHV" -H GLV= /D FäVXUH$ $XMRXUG*KXL RQ HVW OH?WRGD\1 21?HQG^IUHQFK` 22?HQG^GRFXPHQW` Τ παράδειγµα α τ δίνει: Πολλ α διακρ ινουν τις τυπογραφ ιες των διαφ ορων γλωσσ ων: το αλφ α ητο, ηστ ιξη, ο συλλα ισµ ος. Τι ε ιπατε ; Ε ιπα: ο συλλα ισµ ος! Σ ηµερα ε ιναι 26 Ιουν ιου 1999. Local typographical conventions may differ in several ways: the alphabet, punctuation, hyphenation. What did you say? I said: Hyphenation! Today is June 26, 1999. Les typographies des différentes langues diffèrent en plusieurs points : l alphabet, la ponctuation, la césure. Qu est-ce que vous dites? Je dis : La césure! Aujourd hui on est le 26 juin 1999. Εκτ ς π τ ν µεροµηνία, κα στίξη διαφέρει: σχετα µ τ ν χρήστης φησε χι κεν µπροστ π τ σηµε ο στίξης, τ Ω κολο θησε το ς καν νες πο σχ ουν γι κάθε γλ σσα. Προσέξτε τι ζητ µε XVHQJOLVK κα χι πλ ς HQJOLVK γιατ πάρχουν κα τ βρεττανικ γγλικ πο χουν τελείως διαφορετικο ς καν νες συλλαβισµο. Κα φυσικ µπορε τε ν ζητήσετε XVHQJOLVK σ ν βασικ γλ σσα το κειµένου, κα?ordg^juhhn` γι ν φορτώσετε τ λληνικ σ ν περαιτέρω γλ σσα. Γι πι σ ντοµα περάσµατα π τ ν µία γλ σσα στ ν λλη χουµε τ ς ντολές?orfdoxvhqjolvk,?orfdoiuhqfk,?orfdojuhhn, κλπ. Σ τί χρειάζονται ; Ισως χι γι τ ν συνδυασµ λληνικ ν κα γγλικ ν, λλ ς ποθέσουµε τι συνδυάζετε λληνικ κα γαλλικά στ θέση το γαλλικο χαρακτήρα à ( θέση (3 στ ν κώδικα ΟΤ 8859-1) ΕΛΟΤ 927 βάζει τ γράµµα ΰ, ν λοιπ ν χτυπήσετε (2 τ Ω δ ν µπορε ν ξέρει τι πρ κειται γι γαλλικ à κα χι γι λληνικ ΰ 4. 4 Α τ ς ε ναι κα λ γος πο στ ν κώδικα το γαλλικο παραδείγµατος διαβάζουµε diffιrentes (ι ντ γι é), diffθrent (θ ντ γι è), κλπ. Τ περιβάλλον «βέρµπατιµ» στοιχειοθετε κώδικα χρησιµοποιώντας µία µ νο ΜΩ: διαλέξαµε ν ε ναι λληνικ ΜΩ, θυσιάζοντας το ς κάποιους τονισµένους γαλλικο ς χαρακτ ρες. Αν ε χαµε χτυπήσει τ κείµενο σ Γιο νικοντ θ βλέπατε σωστ κα τ λληνικ κα τ γαλλικά.

10 Γιάννης Χαραλάµπους κα Τζ ν Πλαίης Τ περιβάλλοντα XVHQJOLVK, JUHHN κλπ. δ ν λλάζουν το ς ρους «Σχ µα», «Πίνακας», κλπ. γιατ θεωρο µε τι α το πρέπει ν κολουθο ν τ ν βασικ γλ σσα το ντ που. Γι ν γίνει α τ, χρησιµοποιε στε τ ς ντολ ς?xvhqjolvkfdswlrqv,?juhhnfdswlrqv,?iuhqfkfdswlrqv, κλπ. Ας δο µε τώρα τί παραπάνω δυνατ τητες χουµε. 4.2. Παραπάνω δυνατ τητες 4.2.1. Πολυτονικ σ στηµα Τ λληνικ Ω, φ ς στιγµ ς χρησιµοποιε τε τ ς γραµµατοσειρ ς Ω Σέριφ, ε ναι «κ γενετ ς» πολυτονικ. Π ς χτυπ µε λοιπ ν να πολυτονικ κείµενο ; Υπάρχουν πολλο τρ ποι, κα θ το ς ναπτ ξουµε λους σ κάποιο π µενο ρθρο ( που θ µιλήσουµε κα γι κδ τες κειµένου πως τ Γιο νιταϊπ, κα τ ν Πολυτονιστ τ ς Ματζέντας). Ισως πλο στερος τρ πος φ ς στιγµ ς χετε τ ν δυνατ τητα ν χτυπήσετε µονοτονικ λληνικ σ ΕΛΟΤ 927 Μάκιντος ν ε ναι ξ ς: χρησιµοποιώντας τ? γι τ ν δασεία, τ! γι τ ν ψιλή, τ γι τ ν περισπωµένη, τ C γι τ ν βαρεία κα τ _ γι τ ν πογεγραµµένη. Κα φυσικ τ ν ξεία κα τ διαλυτικ πο δη διαθέτει τ σ στηµά σας. Ετσι χτυπ ντας õc!?1ââæàäãc! Ÿ/!/4*? æ# 23äèá æ# %"æ2äá!!ä1 ä31 3Cä# è"/áá/3!21ä"c1# Ÿ öí"ä4/ 1! äà/ä!1ã è1à13 æ#ª!â$3!àäã*1 ø '# %3$ /á1 â!ä C!à?íà/!â$3!àäãC! ã1ëá1à!> ποκτ τε τ ν ρχ α τ ς τ ς παραγράφου. Επαναλαµβάνω τι α τ ς δ ν ε ναι παρ νας τρ πος π το ς πολλο ς. Αλλάζοντας λίγο τ ς δη πάρχουσες ΜΩ µπορε τε ν µάθετε στ Ω ν διαβάζει τ δικά σας κείµενα, πως κα ν ε ναι γραµµένα α τά. Εκτ ς π τ ν ε σαγωγ το κειµένου πάρχει κα τ πρ βληµα τ ς µεροµηνίας κα τ ν διαφ ρων ρων πο µπαίνουν α τ µατα. Μπορε προσωπικ ν ε µαι παδ ς το πολυτονικο λλ χι σ σηµε ο πο ν µ ν ντιλαµβάνοµαι τι 99 % τ ν Ελλήνων χρηστ ν το Ω θ προτιµήσουν τ µονοτονικ σ στηµα. Γι α τ µεροµηνία ε ναι µονοτονική, τ διο κα ο διάφοροι ροι. Αν το ς θέλετε πολυτονικο ς πρέπει ν ζητήσετε τ ν γλ σσα JUHHN µ τ ν πιλογ?edfnjurxqg>dffhqwv SRO\WRQLF@^JUHHN` Τ διο µπορε τε ν κάνετε κα µ τ περιβάλλον JUHHN: ø!â$3!àäãcæ?æá1"!áæàë/=?ehjlq^juhhn`>dffhqwv SRO\WRQLF@?WRGD\?HQG^JUHHN`

Τ Ω κα τ Ελληνικά, «υλος α λ ς» 11 Κα φυσικ πάρχει κα ντίθετη πιλογή: DFFHQWV PRQRWRQLF. ι το ς λάτρας τ ς καθαρευο σης διαθέτοµεν πίσης τ ν πιλογ ν VW\OH NDWKDUHYRXVD µέσ τ ς ποίας «Πίνακας» γίνεται «Πίναξ», «Σελίδα»: «Σελίς», κα τ «βλέπε»: «ρα», το ήµατος ρ, ρ ς, ρ, ξ ο κα «ρασις». Η πιλογ τ ς καθαρευο σης πιφέρει α τοµάτως τ ν πιλογ ν το πολυτονικο ς τονικο συστήµατος κα τ ν ρχαιοπρεπ στοιχειοθεσίαν τ ς µεροµηνίας:?wrgd\ δίδει «κ Ιουνίου α θ». Κανονικ θ πρεπε πιλογ τ ς καθαρε ουσας ν λλάζει κα το ς καν νες συλλαβισµο : «προσφορ» κ βεται προ-σφο-ρ σ µφωνα µ το ς καν νες τ ς δηµοτικ ς ( φο πάρχει λληνικ λέξη πο ν ρχίζει µ «σφ»), κα προσ-φορ σ µφωνα µ το ς καν νες τ ς καθαρε ουσας κα τ ν ρχαίων ( πειδ ε ναι σ νθετη λέξη π τ «πρ ς» κα «φορά»). Αλλ µέχρι στιγµ ς δ ν πάρχουν τ παιτο µενα δεδ µενα σ κοιν χρηστη µορφ (τ Ατελι Φλο ξους Βίρους χρησιµοποιε παγγελµατικ τέτοιους καν νες συλλαβισµο λλ δ ν το ς διαθέτει στ ν κοιν χρηστο χ ρο). 4.2.2. Τ δ ο β τα Ε ναι µέρος τ ς παραδοσιακ ς γαλλικ ς τυπογραφίας τ ν Ελληνικ ν ν χρησιµοποιο νται δ ο µορφ ς το β τα: να ρχικ κα να µεσα ο ( τελικ ) πως στ ς λέξεις βλάβη, βαβο ρα, βεβαίως, β µβα... Κανονικ τ Ω τηρε α τ ν τ ν καν να, λλ µπορε τε ν το ζητήσετε ν µ ν τ κάνει µέσω τ ς πιλογ ς:?edfnjurxqg>ehwd RQHIRUP@^JUHHN` Τ τε φυσικ παραµένει µ νο ρχικ µορφ το β τα. Η ντίθετη πιλογ ε ναι EHWD WZRIRUP. Σηµειώνουµε τι κάθε πιλογ τ ς ντολ ς?edfãjurxqg µπορε ν χρησιµοποιηθε πίσης µ τ ν ντολ?ordg κα τ περιβάλλον JUHHN. Παρ µοιες ΜΩ µπορο ν ν γραφτο ν πολ ε κολα κα γι τ ς λλες παραλλαγ ς λληνικ ν γραµµάτων: π, φ, θ, ρ, κ κλπ. 4.2.3. Η λληνικ π στροφος Θ χετε σίγουρα προσέξει τι ψιλ ε ναι σ σχ µα πι κοντ π τ ν λατινικ π στροφο: «d après, Αλλά» 5. Κα λοιπ ν ; θ πε τε α τ δ ν ε ναι θέµα γραµµατοσειρ ς κα µ νο ; Ε ναι. Ελα µως πο τ διο σχ µα µ τ ν ψιλ πρέπει ν χει κα λληνικ π στροφος: «d après,σ να». Τ πρ βληµα ε ναι τι ΕΛΟΤ 927 δ ν προβλέπει παρά µ νο µία π στροφο, δηλαδ τ ν δια γι τ λατινικ κα γι τ λληνικ λφάβητο. Τ Ω χρησιµοποιε µία ΜΩ γι ν στοιχειοθετήσει διαφορετικ µία π στροφο πο κολουθε να λληνικ να 5 υστυχ ς πολλο Ελληνες κδ τες δ ν τ πρ σεξαν κα βιβλία πο κδίδονται σ πολυτονικ γιατ ε ναι κείµενα το περασµένου α να κατακρεουργο νται...

12 Γιάννης Χαραλάµπους κα Τζ ν Πλαίης λατινικ γράµµα. Μπορε τε ν ποενεργοποιήσετε α τ τ ν ΜΩ µέσω τ ς πιλογ ς?edfnjurxqg>dsrvwurskh ODWLQ@^JUHHN` Η ντίθετη πιλογ ε ναι DSRVWURSKH GLIIHUHQW. 4.2.4. Τ «σεληνιακ» σίγµα Οϲο περίεργο κα ν ϲ ϲ φαίνεται, πάρχει κ ϲµοϲ πο γράφει τ ϲίγµα τϲι. Ο κριτικ ϲ κδ ϲειϲ ρχαίων λληνικ ν τ ϲ Οξφ ρδηϲ τ χουν µάλιϲτα καθιερώϲει. περίπτωϲη πο θέλετε ν ϲτοιχειοθετήϲετε να κείµενο µ α τ τ βυζαντινοειδ ϲ «ϲεληνιακ» (lunate ϲτ γγλικά) ϲίγµα, γράψτε τ κείµεν ϲαϲ κανονικ (µ µεϲα α κα τελικ ϲίγµατα, γιατ ποι ϲ ξέρει, µπορε ν λλάξετε γνώµη...) κα ζητ ϲτε τ ν πιλογ?edfnjurxqg>vljpd OXQDWH@^JUHHN` Η ντίθετη πιλογ ε ναι VLJPD WZRIRUP. 4.2.5. Ο καταχρηστικο δίφθογγοι Οταν τονίζουµε µονοτονικά, µπορο µε ν γράψουµε «µία» «µια». Στ δε τερη περίπτωση τ τα κα τ λφα προφέρονται σ ν µία συλλαβ (κα τσι τ νος δ ν χρειάζεται). Ενας τέτοιος συνδυασµ ς φωνηέντων (πο προφέρονται µαζ ) λέγεται καταχρηστικ ς δίφθογγος. Στ ς ρχ ς το α να, ταν δηµοτικ δ ν ε χε κ µα πισηµοποιηµένη ρθογραφία, πολλο κδ τες γραφαν το ς καταχρηστικο ς διφθ γγους σ ν νάποδα τα ( ψιλον) µ περισπωµένη π κάτω, ς ξ ς: «Γ άννης, τ µ αλο ν άν αρο π ασε µ γ αγ πάπ α». Σ ς προτείνουµε µία πολ πλ µέθοδο ε σαγωγ ς τέτοιου κειµένου: µι τελε α µπροστ π κάθε ι, Ι, υ, Υ πο θέλετε ν ναποδογυρίσετε:.ι,.ι,.υ,.υ. Γι ν νεργοποιήσετε α τ τ µέθοδο ε σαγωγ ς πρέπει ν χρησιµοποιήσετε τ ν πιλογή 6 :?EDFNJURXQG>LQYHUWHGLRWD \HV@^JUHHN` Η ντίθετη πιλογ ε ναι LQYHUWHGLRWD QR. 6 Ας σηµειώσουµε δ τι θ µπορο σαµε ε κολα πίσης ν γράψουµε µία ΜΩ πο ν λλάζει λα νεξαιρέτως τ «ια», «υα», κλπ. σ «α», «α», κλπ.

Τ Ω κα τ Ελληνικά, «υλος α λ ς» 13 4.2.6. Αριθµο, κερα ες Γι ν γράψουµε λληνικο ς ριθµο ς χρησιµοποιο µε τ ν ντολ?juhhnqxpehu. Μπορο µε ν ζητήσουµε ριθµο ς µέχρι τ 10 9 1 δηλ. να δισεκατοµµ ριο παρ µία µονάδα. Ο κερα ες µπαίνουν α τ µατα. Απ τ να κατοµµ ριο κα πάνω τ Ω βάζει δ ο ριστερ ς κερα ες. Μερικ παραδείγµατα: 1 = α, 16= ι, 999 = θ, 1962 = α ξβ, 1621962 = αχκα ξβ, 2282654 = βσπβχνδ, 999999999 = θ θ θ. Σηµει στε τι σ περιπτώσεις πως το 123000 = ρκγ που δ ν πάρχουν κατοντάδες, δεκάδες κα µονάδες, δ ν µπαίνει δεξι κερα α, πρ ς ποφυγ ν παρεξηγήσεως: τ ρκγ ε ναι 120003 ν τ ρκγ ε ναι 123000 (βέβαια τ ρκγ µπορε κάλλιστα ν σηµαίνει κα 100023: δ ν ξέρουµε ν τ «κ» φορ τ ς δεκάδες τ ς δεκάδες χιλιάδων α τ τ γενικ τερο πρ βληµα το ριθµητικο συστήµατος ε ναι νεξάρτητο π τ ν θέλησή µας 7 ). Αν θέλετε κεφαλαίους ριθµο ς, σ ς προτείνουµε ν συνδυάσετε α τ τ ν ντολ µ τ ν?xsshufdvh:!ýà 3 '_ 2'3æ"ë'_!í31ä?XSSHUFDVH^?JUHHNQXPEHU^4<69``1 θ δώσει «Εν τ σωτηρί τει ΑϠΛϚ». Οσον φορ τ ν ριθµ 6 πάρχουν δ ο δυνατ τητες: ν χρησιµοποιήσετε τ δίγραφο «στ», πως α τ συνηθίζεται σήµερα, τ ριθµητικ γράµµα στίγµα. Αν προτιµ τε τ δε τερο 8, τ τε πρέπει ν ζητήσετε τ ν πιλογ?edfnjurxqg>qxpehuvl[ VWLJPD@^JUHHN` Η ντίθετη πιλογ ε ναι QXPEHUVL[ VLJPDWDX. Η κεφαλα α µορφ το στίγ- µατος πο περιέχεται στ ς γραµµατοσειρ ς Ω Σέριφ ε ναι καθαρ δική µας πρ ταση: Ϛ ( να κεφαλα ο σίγµα µ να µικρ τα ν κρέµεται π κάτω). Αν πρ τασή µας σ ς φαίνεται α σθητικ µφισβητίσιµη, µπορε τε ν χρησιµοποιήσετε να πι κλάσσικ κεφαλα ο στίγµα (πο µοιάζει πι πολ µ α τ τ ς µονοτυπίας), τ. Γι ν τ χρησιµοποιήσετε, πρέπει ν ζητήσετε τ ν πιλογή:?edfnjurxqg>qxpehuvl[ ROGVWLJPD@^JUHHN` 7 Θ µπορο σαµε ν τ λ σουµε βάζοντας µικρ κεν νάµεσα στ ς µονάδες, τ ς χιλιάδες κα τ κατοµµ ρια λλ α τ δ ν θ προκαλο σε παραπάνω σ γχυση ; 8 Ε ναι ξιοσηµείωτο τι Νεοελληνικ Γραµµατικ το Μαν λη Τριανταφυλλίδη, ΟΕ Β 1982, χρησιµοποιε να ΣΤ στ σελίδα 228 κα να κεφαλα ο Στίγµα στ σελίδα 107.

14 Γιάννης Χαραλάµπους κα Τζ ν Πλαίης 4.2.7. Γράµµατα πο χρειάζονται γι τ ρχα α Πρ τα π λα πρέπει ν π τι πάλεψα µ το ς ψυχολογικο ς φραγµο ς πο µο µειναν π τ σχολε ο, που µάθαµε τι τ βραχέα φωνήεντα δ ν παίρνουν ποτ περισπωµένη. Οπως στ µαθηµατικ µαθαίνει κανε ς πολ ργ τερα τι τ µίτονο δ ν περιορίζεται στ διάστηµα [ 1, 1] πως µ ς πιπίλιζαν τ µυαλ π χρ νια, λλ µπορε κάλλιστα ν ε ναι κα 2, 10, ποιοσδήποτε λλος ριθµ ς, τσι χρειάσθηκε ν περάσω τ τριάντα γι ν ντιληφθ τι σ πολλ ρχα α κείµενα τ ψιλον κα τ µικρον µπορο ν κάλλιστα ν πάρουν περισπωµένη. Πρ κειται γι το ς προδρ µους το µακρο φωνήεντος τα ( ν τ ν δια ποχ τ τα παιζε τ ν ρ λο τ ς δασείας) κα το µέγα. Μ διστάσετε λοιπ ν ν γράψετε βέρτα,,,,, :τ Ωσ ς τ πιτρέπει κα ο κάποιοι φιλ λογοι (τ ς παλαι ς σχολ ς) πο µ ς δέρνανε κάποτε γι κάτι τέτοιους λ γους χουν πι κλείψει. Ορισµένα γράµµατα ε ναι παραίτητα γι τ ρχα α: τ δίγαµµα ϜϜκα τ ( λφαβητικ ) κ ππα. Γι ν τ ποκτήσετε, χτυπ στε é û γι τ δίγαµµα («σον» κα µετ «β τα») κα ã þ γι τ λφαβητικ κ ππα («σον» κα µετ «κάππα»). Αν δ ν σ ς ρέσει τ Ϝ κα προτιµ τε τ, ζητ στε τ ν πιλογή:?edfnjurxqg>gljdppd DOW@^JUHHN` Η ντίθετη πιλογ ε ναι GLJDPPD VWG. 4.2.8. Συµπέρασµα Ολες α τ ς ο πιλογ ς σ ς πιτρέπουν ν προσαρµ σετε τ λληνικ κείµενο στ µέτρα κα στ ς νάγκες σας. Μπορε τε ν τ ς συνδυάσετε, κα ν θέλετε ν τ ς γράψετε µ πι ναγνώσιµο τρ πο, παρεµβάλλοντας κεν λλάζοντας σειρά, πως γι παράδειγµα:?edfnjurxqg>ehwd RQHIRUP/ VLJPD OXQDWH/ QXPEHUVL[ ROGVWLJPD/ GLJDPPD DOW@^JUHHN` 5. Τί πρέπει ν ποφ γετε Ορισµένα πακέτα χι πλ ς ε ναι χρηστα γι τ Ω, λλ κινδυνε ουν ν προκαλέσουν συµπλοκές: τ Βαβέλ, τ LQSXWHQF κα τ IRQWHQF. Αν χρησιµοποιε τε Μάκιντος κα χετε γράψει τ λληνικ κείµενο σ κωδικοσελίδα Μάκιντος, τ τε χρησιµοποιε στε τ ν πιλογή:?edfnjurxqg>lqsxw PDFLQWRVK@^JUHHN` Σ λες τ ς λλες περιπτώσεις (κωδικοσελίδες ΕΛΟΤ 927, ΟΤ 8859-7, Γιο νικοντ) δ ν χρειάζεται καµία παραπάνω ντολ πιλογή.

Τ Ω κα τ Ελληνικά, «υλος α λ ς» 15 6. Τί µένει ν γίνει κ µα Ως γνωστ ν, τέχνη µακρ λλ βίος βραχ ς. Εν τ Ω κπληρε τ ς ποχρεώσεις του κα µ τ παραπάνω ρισµένα βοηθητικ προγράµ- µατα δυστυχ ς παραµένουν κε πο βρισκ ντουσαν κι λας πρ ν δέκα χρ νια: τ 0DNHLQGH[ κα τ %LE7H; δυστυχ ς δ ν ε ναι συµβατ µ τ Γιο νικοντ. Ετσι ν θέλετε ε ρετήρια βιβλιογραφίες µ λληνικ κα γαλλικ α τ µατα ταξινοµη- µένα κα µ τ ν σωστ λφαβητικ σειρά, θ πρέπει ν περιµένετε κ µα λίγο. Σίγουρα τ πρ βληµα δ ν φίσταται ταν µένουµε σ µία κωδικοσελίδα: π.χ. µπορο µε ν ναµείξουµε λληνικ κα γγλικά. Αλλ δυστυχ ς κάθε προσπάθειά µας ν ξηγήσουµε στ 0DNHLQGH[ τι χαρακτ ρας (3 λλοτε ε ναι γαλλικ à κα λλοτε λληνικ ΰ, χαλάει µοιρα α τ ν λφαβητικ σειρά... 7. Τελικ συµπέρασµα Ε δαµε σ α τ τ ρθρο τ ν «πιφάνεια» το λληνικο Ω, δηλαδ τ ς ντολές, τ περιβάλλοντα κα τ ς πιλογ ς µ τ πο α ρχεται σ παφ χρήστης. Ισως σ κάποιο λλο ρθρο, ν περιγράψουµε τί γίνεται στ παρασκήνια, π ς ε ναι ργανωµένες ο γραµµατοσειρές, κλπ. Επίσης σ να µελλοντικ τε χος το Ε τ που θ ναφερθο µε στ π ς ν προσαρµ σετε λλες γραµµατοσειρ ς στ Ω. Α τ πο χρειαζ µαστε µεσα ε ναι ν τ δοκιµάσετε κα ν µ ς πε τε τ ς ντυπώσεις κα µπειρίες σας. Μ ξεχν τε τι ν προσφέρει α τ ς τ ς κάποιες δυνατ τητες κα χι κάποιες λλες, ε ναι γιατ α τ ς τυχε ν χουµε π ψιν µας κα χι τ ς λλες. Μ χαρ θ ξετάσουµε κάθε παραπάνω δέα πο µπορε ν χετε, γι α τ µ διστάσετε ν πικοινωνήσετε µαζί µας, ν τ ν ναφέρετε στ ν λεκτρονικ λίστα το Ω, στ RPHJD#HQV1IU 9. 9 Γι ν γίνετε µέλος τ ς λίστας, στέλνετε τ καθιερωµένο µήνυµα 68%6&5,%( 20(*$ στ ν διε θυνση OLVWVHUY#HQV1IU.