Τίτλος Μαθήματος: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Κωδικός μαθήματος: Τύπος μαθήματος: ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚO Επίπεδο μαθήματος (Μεταπτυχιακό): ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ Έτος σπουδών: ο Εξάμηνο σπουδών: ΕΑΡΙΝΟ Αριθμός πιστωτικών μονάδων (ECTS): 6 Αριθμός διδακτικών μονάδων: - Όνομα διδάσκοντος /διδασκόντων : ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ: Αναπλ. Καθηγητής ΣΤΕΛΙΟΣ ΚΑΤΣΑΝΕΒΑΚΗΣ, Επικ. Καθηγητής Βασίλης Μπακόπουλος, Λέκτορας Ιωάννης Μπατζάκας, Δρ Βασίλης Τρυγόνης Περιεχόμενο μαθήματος (00-300 λέξεις): Το μάθημα πραγματεύεται μια σειρά διαφορετικών θεματικών ενοτήτων που αφορούν τη διαχείριση των θαλάσσιων βιολογικών πόρων. Το μάθημα χωρίζεται σε τρεις θεματικές ενότητες: (A) Εισαγωγή στην αλιευτική βιολογία και διαχείριση, (Β) Εκτίμηση αφθονίας, (Γ) Προβλήματα διαχείρισης και διαχειριστικά μέτρα, (Δ) Εργαστηριακά θέματα. Αναλυτικά οι διαλέξεις του Μαθήματος Διαχείριση Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων και Βιώσιμη Ανάπτυξη, που υλοποιούνται σε περιβάλλον μικτής διαδικασίας μάθησης με πρότυπες συνδυαστικές μορφές εκπαίδευσης, περιλαμβάνουν τις παρακάτω θεματικές ενότητες Θεωρητικών Διαλέξεων/Εισηγήσεων καθώς και Εργαστηριακών/Φροντιστηριακών Ασκήσεων:
# ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Διάρκεια ενότητας σε 3ωρα μαθήματα Διδάσκων 2 ΜΕΡΟΣ Α ΒΑΣΙΚΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΛΙΕΥΤΙΚΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Η παγκόσμια κατάσταση των αποθεμάτων. Γεωγραφική κατανομή των πόρων. Πληθυσμός και Απόθεμα. Βασικές έννοιες:. Αλιευτική Προσπάθεια, Παραγωγή, Παραγωγή ανά Προσπάθεια (CPUE). Εκτίμηση σχετικής αφθονίας μέσω CPUE. 2. Κοόρτη, ηλικιακές κατανομές. Μέθοδοι εκτίμησης ηλικίας (ωτόλιθοι, λέπια, οστά, σήμανση, στατιστική εκτίμηση ηλικίας πληθυσμού) 3. Μοντέλα και παράμετροι ανάπτυξης. Σύντομη ανασκόπηση αναπαραγωγικού κύκλου (δείκτες ωρίμανσης, ωοτοκία). 4. Στρατολόγηση (recruitment), εμφάνιση των νεαρών ατόμων στο αλιευτικό πεδίο. Αφθονία γεννητόρων νεαρών ατόμων. 5. Ολική θνησιμότητα. Εκτίμηση ολικής και φυσικής θνησιμότητας. Ανάλυση κοόρτης, Πληθυσμιακή ανάλυση (VPA). 6. Μοντέλα βιομάζας. Μοντέλα με ισορροπία εκτίμησης βιομάζας ή σχετικής αφθονίας με Παραγωγή ανά Προσπάθεια (CPUE). Μοντέλα Scaefer και Fox. Αποθέματα χωρίς ισορροπία. Η Βιωσιμότητα αντί της έννοιας της Αειφορίας. Μοντέλα Βιομάζας χωρίς ισορροπία (Hilborn & Walters) 2
3 ΑΛΙΕΥΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΕΘΝΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Παθητικά και ενεργά αλιευτικά εργαλεία (παγίδες, απλάδια, μανωμένα βραγχιόδικτα, Τράτες, Δράγες, Γρίποι, κυκλικά δίκτυα κλπ) Περιβαλλοντική επιβάρυνση εργαλείου. Εθνικό και Ευρωπαϊκό πλαίσιο (αρχές της ΚΑΠ, Διαχειριστικά μέτρα, Η διαρθρωτική αλιευτική πολιτική. Οι οργανώσεις των παραγωγών-χρηματοδοτήσεις. Συστήματα κοινοτικού ελέγχου. Η προσαρμογή του στόλου. Ι. ΜΠΑΤΖΑΚΑΣ ΜΕΡΟΣ Β ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΑΦΘΟΝΙΑΣ 4 ΥΔΡΟΑΚΟΥΣΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Χρήση υδροακουστικής τεχνολογίας στην εκτίμηση της αφθονίας και βιοποικιλότητας των πόρων, καθώς και στην ταξινόμηση του ενδιαιτήματός των οργανισμών. 5 ΒΙΟΑΚΟΥΣΤΙΚΗ Ακουστική παρακολούθηση κητωδών και λοιπών οργανισμών με παθητικά και ενεργητικά υδροακουστικά όργανα 6 ΚΛΑΣΣΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ Εκτίμηση αφθονίας και βιομάζας μέσω αλιευτικής δειγματοληψίας (CPUE). Φαινομενική και πραγματική Παραγωγή ανά Προσπάθεια Στρωματοποίηση της δειγματοληψίας, Μέθοδος εκτίμησης με εξάντληση του αποθέματος (Leslie plots). 7 ΜΕΘΟΔΟΙ ΟΠΤΙΚΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ Μέθοδοι οπτικής παρατήρησης (underwater visual surveys). Εκτίμηση ανιχνευσιμότητας. Δειγματοληψία Αποστάσεων. 8 ΑΛΛΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ Σήμανση /Επανασύλληψη (Marc-Recapture) Μέθοδοι εκτίμησης πιθανότητας παρουσίας Εφαρμογές για πληθυσμούς ψαριών, ασπονδύλων, θαλάσσιων θηλαστικών, θαλάσσιων πτηνών, θαλάσσιων χελωνών 9 ΑΛΙΕΥΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ - ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ Πρωτογενής παραγωγή, Κλίμακες περιοδικότητας. Συγχρονισμός Παγκόσμιας Παραγωγής. Η κλιματική αλλαγή Β. ΤΡΥΓΟΝΗΣ Β. ΤΡΥΓΟΝΗΣ Σ.ΓΕΩΡΓΑΚΑΡΑΚΟΣ
ΜΕΡΟΣ Γ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ 0 ΠΑΡΑΛΙΕΥΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΑΠΟΡΡΙΠΤΟΜΕΝΑ Η οικοσυστημική προσέγγιση. Μέθοδοι εκτίμησης παραλιευόμενων και απορριπτόμενων αλιευμάτων. Η καταγραφή των απορριπτόμενων ποσοτήτων και η μεθοδολογία της χρήσης παρατηρητών. ΒΙΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΕΙΚΤΕΣ & ΣΗΜΕΙΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ Ολιστική προσέγγιση. Η κοινωνική και οικονομική συνιστώσα στη διαχείριση. Μεικτά μοντέλα βιο-οικονομικής διαχείρισης (Schaefer- Gordon). Αναμενόμενη εξέλιξη στη διαχείριση με και χωρίς προληπτικά μέτρα. Δείκτες και Σημεία Αναφοράς αλιευτικής εκμετάλλευσης. Παρακολούθηση αλιευτικών μεγεθών μέσω δεικτών. Η έννοια της βιωσιμότητας (sustainability), και τα αντίστοιχα σημεία αναφοράς (μέγιστη βιώσιμη παραγωγή, οικονομική εσοδεία, δείκτης εκμετάλλευσης). 2 ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ Επιπτώσεις στο περιβάλλον από τις μονάδες των υδατοκαλλιεργειών. Χωροταξικό επιστημονικό και νομοθετικό πλαίσιο για τις υδατοκαλλιέργειες ΠΟΑΥ, Παρουσίαση στοιχείων για τη ΠΟΑΥ Λέσβου, Παράδειγμα υπολογισμού της φέρουσας ικανότητας οικοσυστήματος. 3 ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ - ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Γενικό πλαίσιο οικοσυστημικής διαχείρισης θαλάσσιων περιοχών. Εργαλεία και Μοντέλα. Εφαρμογές θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού στο διεθνή και ευρωπαϊκό χώρο. Οι ΘΠΠ ως εργαλείο αλιευτικής διαχείρισης. Ολοκληρωμένη Διαχείριση Προστατευόμενων Περιοχών. Ζώνες προστασίας, Συνέργια διαφορετικών υποπεριοχών και χρήσεων. Β. ΤΡΥΓΟΝΗΣ Β. ΜΠΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
ΜΕΡΟΣ Δ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Ανάλυση Αλιευτικών Δεδομένων Εισαγωγικές γνώσεις - Λογισμικό Β. ΤΡΥΓΟΝΗΣ Εφαρμογές Γενικευμένων Αθροιστικών 5 Μοντέλων στην αλιεία Αναλύσεις Αλιευτικών Χρονοσειρών Προσομοιώσεις εκτίμησης MSY (Μέγιστης Βιώσιμης Εσοδείας) Μπεϋζιανή προσέγγιση 2 Μέθοδοι Σήμανσης-Επανασύλληψης 2 (Marc-Recapture) 3 Χρήση λογισμικού DISTANCE 2 4 Χρήση λογισμικού PRESENCE 2 Επιδιωκόμενα μαθησιακά αποτελέσματα (200-500 λέξεις): Βασικοί στόχοι του Μαθήματος είναι η κατανόηση των σύγχρονων προσεγγίσεων διαχείρισης των θαλάσσιων βιολογικών πόρων, η εξοικείωση με βασικές έννοιες της αλιευτικής βιολογίας και διαχείρισης, η γνώση της σχετικής εθνικής και κοινοτικής νομοθεσίας, η εκμάθηση μεθόδων και τεχνικών για την εκτίμηση της αφθονίας και άλλων μεταβλητών πληθυσμιακής κατάστασης και η εξοικείωση με σύγχρονες προσεγγίσεις διαχείρισης όπως η οικοσυστημική προσέγγιση για την αλιευτική διαχείριση και η Θαλάσσια χωροταξία. Παράλληλα με μια σειρά εργαστηριακών μαθημάτων θα γίνει εκμάθηση στη χρήση συγκεκριμένων λογισμικών που χρησιμοποιούνται στη διαχείριση των βιολογικών πόρων. Διδακτικές και μαθησιακές μέθοδοι (έως 00 λέξεις): Η διδασκαλία γίνεται μέσω θεωρητικών διαλέξεων, εργαστηριακών και φροντιστηριακών ασκήσεων σε περιβάλλον μικτής διαδικασίας μάθησης με πρότυπες συνδυαστικές μορφές εκπαίδευσης. Η παρακολούθηση των διαλέξεων και η ενεργή συμμετοχή φοιτητών κατά την διάρκεια τους καθώς και η επικοινωνία με τον διδάσκοντα αποτελούν βασικούς άξονες για την μελέτη του Μαθήματος. Κατά το εργαστηριακό μέρος του μαθήματος δίνονται στους φοιτητές εργαστηριακές ασκήσεις για τις οποίες θα πρέπει να γίνει συγγραφή σχετικών αναφορών. Όλες οι πληροφορίες και το υλικό του μαθήματος είναι διαθέσιμες στον Server του Τμήματος αλλά και στο Σύστημα e-class του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Μέθοδοι αξιολόγησης / βαθμολόγησης (έως 00 λέξεις): Η τελική βαθμολογία διαμορφώνεται από: α) την τελική γραπτή εξέταση στην Θεωρία (60% του βαθμού) και β) τις εργαστηριακές ασκήσεις (40% του βαθμού). Γλώσσα διδασκαλίας: Ελληνικά Τρόπος παράδοσης μαθήματος (με φυσική παρουσία, εξ αποστάσεως):
Ο τρόπος παράδοσης του μαθήματος γίνεται σε περιβάλλον μικτής διαδικασίας μάθησης τόσο με φυσική παρουσία στις διαλέξεις, όσο και με πλήρη χρήση του συστήματος ασύγχρονης (E-class) και σύγχρονης (BBB) διδασκαλίας που εξασφαλίζει στους εγγεγραμμένους φοιτητές την πρόσβαση στις σημειώσεις και βοηθητικό υλικό από την αρχή του μαθήματος καθώς και πρόσβαση στις διαφάνειες των διαλέξεων σε εβδομαδιαία βάση.