Παιδαγωγικής και Διδακτικής Επάρκειας. (Ε Εξάµηνο) ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗΣ - Β ΜΕΡΟΣ (Θεωρίες της Αγωγής και της Παιδείας) Διδάσκων: Αθ. Στογιαννίδης - Επίκουρος Καθηγητής 5η - 6η Εβδοµάδα: Αγωγή και Παιδεία στην Ορθόδοξη Παράδοση - Β
2 Είναι η αμαρτία μια παράβαση; Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαµασκηνός κάνει λόγο για το νοµιζόµενο καλό. Ο άνθρωπος πάντοτε αναζητάει το καλό, πάντοτε αναζητάει την ευτυχία. Η αµαρτία συνιστά µία αστοχία στην αναζήτηση αυτή.
3 Είναι η αμαρτία μια παράβαση; O άνθρωπος εκούσια µέσω της προπατορικής αµαρτίας, διέκοψε τη σχέση του µε τον Θεό, γεγονός που έδρασε ανασταλτικά στην πορεία της προόδου του ως ενιαίας ψυχοσωµατικής οντότητας. Με το προπατορικό αµάρτηµα ο άνθρωπος περιορίζεται στον ορατό-αισθητό κόσµο και εκµεταλλεύεται κάθε µέρος της δηµιουργίας, όπως επίσης και τον συνάνθρωπό του, προκειµένου να ικανοποιήσει τις αισθήσεις του. Δεν έχει επέλθει µόνο ο πνευµατικός θάνατος αλλά και ο βιολογικός.
4 Η λύτρωση διά του Χριστού Ο Θεός λυτρώνει τον άνθρωπο και δεν τον αφήνει ασταµάτητα να κυλά αβοήθητος στο δρόµο της φθοράς και του θανάτου. Ο Υιός και Λόγος του Θεού γίνεται άνθρωπος, για να γίνει ο άνθρωπος θεός, όπως εµφατικά σηµειώνει ο Μέγας Αθανάσιος. Στο Κατά Ιωάννην ιερό Ευαγγέλιο διαβάζουµε ότι «Ὁ Λόγος σάρξ ἐγένετο καὶ ἐσκήνωσεν ἐν ὑµῖν». Ο Θεός προσέφερε στον άνθρωπο την ευκαιρία, να επανασυνδεθεί εν Χριστώ µε τον Θεό, τον συνάνθρωπό του και ολόκληρη την κτίση.
5 Η λύτρωση διά του Χριστού Για να προσεγγίσουµε το λυτρωτικό έργο του Χριστού, χρειάζεται εν πρώτοις να πούµε λίγα λόγια για την ορθόδοξη Χριστολογία. Η λύτρωση εξαρτάται πάντοτε από την φύση αυτού που την προσφέρει. Ποιος είναι λοιπόν ο Χριστός; Στην πατερική γραµµατεία γίνεται λόγος για µία υποστατική ένωση, κατά την οποία δύο διαφορετικά µεταξύ τους πράγµατα παραµένουν και αδιαίρετα και ενωµένα, χωρίς όµως να έχουν υποστεί κάποια µεταλλαγή εξαιτίας της ένωσής τους αυτής. Τα δύο αυτά πράγµατα είναι η θεία και η ανθρώπινη φύση, οι οποίες ενώνονται µεταξύ τους στην υπόσταση του Υιού και Λόγου του Θεού. Αυτή η ένωση δεν είναι βέβαια ανάκραση, δηλ. κάποιο ανακάτεµα ουσιών, αλλά µία ένωση, κατά την οποία τα ενωµένα µέρη ατρέπτως (χωρίς να υποστούν τροπή, αλλαγή) διατηρούν τις ιδιότητες της φύσης τους.
6 Η λύτρωση διά του Χριστού Στην προηγούµενη ενότητα εντοπίσαµε την ουσία της αµαρτίας στο εγωισµό του ανθρώπου, στην άλογη φιλαυτία, στην ασθένεια αυτή, που οδήγησε τον πρωτόπλαστο µακριά από τον Θεό και τον συνάνθρωπό του. Ακριβώς γι αυτό το λόγο η νέα ζωή εν Χριστώ στοχεύει στην αντίθετη κατεύθυνση: από τη µια να ενώσει τον άνθρωπο µε τον Θεό και από την άλλη να ενώσει τους ανθρώπους µεταξύ τους, «ἵνα πάντες ἕν ὦσι», σύµφωνα µε την εντολή του Ιησού Χριστού.
7 Η λύτρωση διά του Χριστού Εφόσον ο Χριστός πήρε πάνω του την ανθρώπινη φύση, τότε αυτό έχει ως επακόλουθο ότι φέρει πάνω του το σώµα της Εκκλησίας. Η Εκκλησία είναι το Σώµα του Χριστού, ο τόπος όπου ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να ενωθεί µε τον Χριστό. Ο Δηµήτριος Στανιλοάε υπογραµµίζει ότι στη θέωση το πρόσωπο του ανθρώπου ακολουθεί το πρόσωπο του Χριστού. Ο άνθρωπος ανοίγεται ως ελεύθερο υποκείµενο στο συνάνθρωπό του, όπως το ίδιο έκανε και ο Χριστός. Και εποµένως µετατρέπεται σ ένα πραγµατικό πρόσωπο, γιατί απελευθερώνεται από τον εγωισµό. Όλα αυτά όµως συµβαίνουν µέσα στο Σώµα του Χριστού, την Εκκλησία.
8 Η λύτρωση διά του Χριστού Κατά τον ίδιο τρόπο µπορεί να περιγράψει κανείς τη θέωση. Σύµφωνα µε την αγιοπνευµατική εµπειρία των Πατέρων η θέωση «βιώνεται κατά αισθητό τρόπο στην παρούσα ζωή και ολοκληρώνεται ατελευτήτως στη µέλλουσα ζωή». Στην έναρξη της θείας Λειτουργίας ο ιερέας εκφωνεί «Εὐλογηµένη ἡ βασιλεία τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύµατος, νῦν καὶ ἀεί καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων». Αυτό δηλώνει περίτρανα πως η Βασιλεία του Θεού είναι µία πραγµατικότητα, που έχει ξεκινήσει ήδη στην επίγεια ζωή, θα ολοκληρωθεί όµως στο µέλλον, κατά τη δευτέρα παρουσία του Χριστού.
9 Η λύτρωση διά του Χριστού Μέσω των µυστηρίων της Εκκλησίας ο πιστός υποδέχεται τη θεία Χάρη. Αυτή επενεργεί πάνω του, µόνο όταν ο πιστός έχει βαδίσει την οδό της προετοιµασίας. Και προετοιµασία σηµαίνει ελεύθερη αποδοχή και είσοδο σε µια σχέση όχι δουλική αλλά αγαπητική µεταξύ Θεού και ανθρώπου. Και αυτό εκφράζεται ελεύθερα και αυτεξούσια ως συντονισµός της ζωής του πιστού µε το θέληµα του Θεού, δηλ. τήρηση των εντολών του. Η σχέση αυτή ανάµεσα στη θεία Χάρη και την ανθρώπινη προσπάθεια χαρακτηρίζεται ως συνεργία.
10 Περιεχόμενο και σκοπός της χριστιανικής αγωγής στην ορθόδοξη παράδοση και ζωή Η ανθρωπολογία της ορθόδοξης Εκκλησίας προβάλλει ως ύψιστο σκοπό τής ανθρώπινης ζωής τη θέωση. Οµοίως και η φιλοσοφία της παιδείας στην ορθόδοξη παράδοση δεν µπορεί παρά να συµβαδίσει: η ζωή µε τον Χριστό είναι ο θεµέλιος λίθος της. Η οµοίωση του ανθρώπου µε τον Χριστό αποτελεί την αφετηρία της. Ο Απόστολος Παύλος τονίζει ότι σκοπός κάθε χριστιανού είναι να γίνει «τέλειος ἐν Χριστῷ».
11 Περιεχόμενο και σκοπός της χριστιανικής αγωγής στην ορθόδοξη παράδοση και ζωή Η θέωση ως ζωή εν Χριστώ παραπέµπει σε µια ζωή, η οποία κατευθύνεται σύµφωνα µε το θέληµα του Χριστού. Είναι µια δυνατή πρόκληση για τον άνθρωπο, ν απαρνηθεί το αµαρτωλό του θέληµα και να το µεταµορφώσει εν Χριστώ, ώστε το θέληµά του να γίνει θέληµα του Χριστού ή για να το διατυπώσουµε καλύτερα αυτό που θα θέλει εντόνως µέσα από τα βάθη της καρδιάς του να συντονίζεται άµεσα µε αυτό που θέλει ο Χριστός.
12 Περιεχόμενο και σκοπός της χριστιανικής αγωγής στην ορθόδοξη παράδοση και ζωή Το παιδαγωγικό έργο είναι πολύ απαιτητικό, γιατί αφορά σε ανθρώπινες υπάρξεις, που είναι εικόνες του Χριστού, και ως τέτοιες έχουν µια ανεπανάληπτη και εξέχουσα σηµασία. Κατά τον Ιωάννη τον Χρυσόστοµο το έργο της αγωγής είναι δυσκολότερο και από τη δηµιουργία ενός ολόχρυσου κοσµήµατος.
13 Περιεχόμενο και σκοπός της χριστιανικής αγωγής στην ορθόδοξη παράδοση και ζωή Στο σηµείο αυτό οφείλουµε να υπογραµµίσουµε, πως η φιλοσοφία της παιδείας στην ορθόδοξη παράδοση πραγµατεύεται τη σύνολη ύπαρξη του ανθρώπου. Έχει έναν υπαρξιακό και οντολογικό προσανατολισµό, γιατί αποσκοπεί στην εν Χριστώ αναγέννηση του ανθρώπου και στην ανάδειξη του κατ εικόνα, που αµαυρώθηκε εξαιτίας της αµαρτίας. Η βασική παιδαγωγική προσπάθεια είναι η αµαυρωµένη εικόνα να θεραπευθεί και να εναποτεθεί στο φως της θεϊκής αγάπης.
14 Περιεχόμενο και σκοπός της χριστιανικής αγωγής στην ορθόδοξη παράδοση και ζωή Μία τέτοιου είδους παιδαγωγική προσφέρει στον άνθρωπο την ευκαιρία, να επανατοποθετηθεί απέναντι στο Θεό, όχι εγωιστικά και φίλαυτα αλλά γεµάτος αγάπη και έρωτα, να τον αναγνωρίσει ως την πηγή της ζωής, και από αγάπη προς αυτόν να αφήσει µε απόλυτη ελευθερία το Πνεύµα το Άγιο να κατευθύνει τη ζωή του. Αυτό δεν πρέπει να επιτευχθεί δουλικά αλλά στο πλαίσιο µιας αγαπητικήςερωτικής σχέσης, κατά την οποία ο Θεός από άπειρη αγάπη κατεβαίνει στο επίπεδο του ανθρώπου, ενώ ο άνθρωπος από άπειρη εµπιστοσύνη ανεβαίνει εν Χριστώ στο επίπεδο της θείας µακαριότητας.
15 Περιεχόμενο και σκοπός της χριστιανικής αγωγής στην ορθόδοξη παράδοση και ζωή Η φιλοσοφία της παιδείας στην ορθόδοξη παράδοση µιλάει για µία θεανθρωποκεντρική αγωγή, δηλ. για ένα παιδαγωγικό έργο, το οποίο πραγµατεύεται από τη µια τη δυναµική-µεταµορφωτική εν Χριστώ προοπτική του ανθρώπου και από την άλλη τα θεµελιώδη δικαιώµατά του: ν αποφασίζει ελεύθερα για τη ζωή του, να επιλέγει ελεύθερα, να στοχάζεται ελεύθερα και τέλος να ζει ελεύθερα και πέρα από κάθε είδους καταπίεση και υποτίµηση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Απώτερος στόχος είναι η εναρµόνιση των δύο παραπάνω βασικών στοιχείων προς όφελος του ανθρώπου, µια εναρµόνιση που δεν επιτυγχάνεται ποτέ ως εξαναγκασµός, παρά µόνο εάν το επιθυµήσει ελεύθερα και υπεύθυνα ο παιδαγωγούµενος.
16 Η ελευθερία του ανθρώπου ως θεμέλιο του παιδαγωγικού έργου Η ορθόδοξη χριστιανική αγωγή ξεκινά από το αναφαίρετο δικαίωµα του ανθρώπου ν αποφασίζει και να επιλέγει ως ελεύθερο και αυτεξούσιο υποκείµενο. Και το αποδεικνύει αυτό περίτρανα µε το να θεωρεί τον κάθε άνθρωπο κάθε ηλικίας ως εικόνα Θεού και άρα ως µοναδικό πρόσωπο. Αυτό δείχνει το µεγάλο σεβασµό της απέναντι στον ανεπανάληπτο χαρακτήρα της ανθρώπινης προσωπικότητας.
17 Η ελευθερία του ανθρώπου ως θεμέλιο του παιδαγωγικού έργου Για την ορθόδοξη ανθρωπολογία τα τόσα πολύτιµα και αναφαίρετα ανθρώπινα δικαιώµατα αλλά και κάθε λογής ανθρωπισµός αποδεικνύονται ιδέες χωρίς ερείσµατα και χωρίς σηµασία, όταν τους λείπει η αναφορά στη δηµιουργία του ανθρώπου κατ εικόνα και καθ οµοίωσιν του Θεού. Εάν η ανθρώπινη ζωή δεν έχει ένα κέντρο αναφοράς έξω απ αυτήν, τότε δεν έχει κανένα απολύτως νόηµα. Θα είχε µόνο εάν η ζωή του ανθρώπου αντιµετωπιζόταν ως έσχατη πραγµατικότητα, δηλ. να θεωρούνταν ο άνθρωπος ως απόλυτη και κυρίαρχη «θεότητα» του κόσµου αυτού. Στην περίπτωση αυτή µιλούµε για αυτοειδωλοποίηση του ανθρώπου, κάτι που, δυστυχώς, στις µέρες έχει καταντήσει φαινόµενο αρκετά συχνό έως και αυτονόητο.
18 Η ελευθερία του ανθρώπου ως θεμέλιο του παιδαγωγικού έργου Επιστρέφοντας και πάλι στο θέµα µας, σηµειώνουµε πως η ορθόδοξη χριστιανική αγωγή αντιστέκεται και αγωνίζεται ενάντια σε κάθε παιδαγωγική µέθοδο που θέλει να επιβάλλει δογµατικά και καταπιεστικά τις θέσεις της, καθώς και ενάντια σε κάθε απολυταρχικό τρόπο συµπεριφοράς, όπως πολύ χαρακτηριστικά περιγράφει ο Ιωάννης ο Χρυσόστοµος: «Ὅσοι τὴν ἐν τῇ Καινῇ (Διαθήκην) φιλοσοφίαν ἐζήλωσαν οὐ φόβῳ καὶ κολάσει, ουδὲ ἀπειλῇ καὶ τιµωρίᾳ, ἀλλ ἀγάπῃ θείᾳ καὶ φίλτρῳ ζέοντι τῷ περὶ Θεὸν ἐγένοντο τοιοῦτοι, οἷοι δὴ καὶ ἐγένοντο. Οὐ γὰρ ἐδεήθησαν προσταγµάτων, ουδὲ ἐντολῶν καὶ νόµων, ὥστε ἀρετὴν ἑλέσθαι καὶ φεύγειν κακίαν, ἀλλ ὥσπερ εὐγενεῖς παῖδες καὶ ἐλεύθεροι, τὴν οἰκείαν ἐπιγνόντες ἀξίαν, χωρὶς φόβου τινὸς καὶ κολάσεως ηὐτοµόλησαν πρὸς τὴν ἀρετὴν».
19 Η ελευθερία του ανθρώπου ως θεμέλιο του παιδαγωγικού έργου Η ορθόδοξη θρησκευτική αγωγή υποβοηθεί ακόµη την ανάπτυξη της ικανότητας του παιδιού να ερευνά, ν ανακαλύπτει και να δηµιουργεί, ώστε να εξελιχθεί σ ένα ελεύθερο υποκείµενο, σ ένα ολοκληρωµένο πρόσωπο, που θα µπορεί να σκέφτεται και να διατυπώνει τη γνώµη του και την κρίση του ελεύθερα και υπεύθυνα στον κόσµο που τον περιβάλλει.
20 Η ελευθερία του ανθρώπου ως θεμέλιο του παιδαγωγικού έργου Και ας επιµείνουµε λίγο στο θέµα της ανάπτυξης της κριτικής ικανότητας. Αυτή, για να µπορέσει ν αναπτυχθεί, χρήζει σε κάθε περίπτωση ενός κέντρου αναφοράς. Η φράση «κρίνω εκείνο το χ πράγµα», εµπεριέχει σε αναλυµένη µορφή την ακόλουθη φράση: «κρίνω αυτό το χ πράγµα µε βάση εκείνο το οποίο συνειδητά ή ασυνείδητα έχω αποδεχθεί στη ζωή ως κέντρο έσχατης αναφοράς». Στην ορθόδοξη θρησκευτική παιδαγωγική το κέντρο είναι η ζωή του ανθρώπου ως µέλους του Σώµατος του Χριστού, δηλ. της Εκκλησίας.
21 Ο κοσμοθεωρητικός προσανατολισμός ως βασική συνιστώσα της ορθόδοξης χριστιανικής αγωγής. Όταν αναφερόµαστε στον σκοπό της ορθόδοξης χριστιανικής αγωγής γενικά, δεν θα πρέπει να τον συνδέουµε εξολοκλήρου µε τον σκοπό του Μαθήµατος των Θρησκευτικών δηλ. µε τον σκοπό της σχολικής θρησκευτικής αγωγής ειδικά. Η φιλοσοφία της παιδείας στην ορθόδοξη παράδοση (και συνεπώς η ορθόδοξη χριστιανική αγωγή) εκφράζει ένα όραµα και µία βιοτή που αφορά σε όλες τις διαστάσεις της ζωής του νέου ανθρώπου. Από την άλλη πλευρά, ο σκοπός του Μαθήµατος των Θρησκευτικών εντάσσεται στους γενικούς σκοπούς της εκπαιδευτικής διαδικασίας που υλοποιείται στο Σχολείο.
22 Ο κοσμοθεωρητικός προσανατολισμός ως βασική συνιστώσα της ορθόδοξης χριστιανικής αγωγής. Σε άλλο πλαίσιο, λοιπόν, κινείται η ορθόδοξη χριστιανική αγωγή και σε άλλο το Μάθηµα των Θρησκευτικών. Άλλο πράγµα είναι η ορθόδοξη χριστιανική αγωγή ως γνωριµία και εµπειρία ενός τρόπου ζωής και άλλο η σχολική θρησκευτική αγωγή ως πληροφόρηση και ερµηνεία αυτού του τρόπου ζωής. Το έργο της ορθόδοξης χριστιανικής αγωγής θέτει ως σκοπό να ενταχθεί ο νέος συνειδητά στην λατρευτική ζωή της Εκκλησίας αυτό δεν µπορεί να αποτελεί σκοπό του Μαθήµατος των Θρησκευτικών για τον εξής λόγο:
23 Ο κοσμοθεωρητικός προσανατολισμός ως βασική συνιστώσα της ορθόδοξης χριστιανικής αγωγής. Το Σχολείο απευθύνεται σε όλα τα παιδιά και τους εφήβους της κοινωνίας, προσφέροντάς τους όλα τα απαραίτητα εφόδια ώστε να γίνουν οι αυριανοί συνειδητοί πολίτες. Το Σχολείο οραµατίζεται τον αυριανό πολίτη. Το Μάθηµα των Θρησκευτικών είναι εν πρώτοις ένα µάθηµα, το οποίο υπάγεται σε κανόνες που διέπουν την διαδικασία διδασκαλίας-µάθησης και εντάσσονται στα όρια της σχολικής πραγµατικότητας.
24 Ο κοσμοθεωρητικός προσανατολισμός ως βασική συνιστώσα της ορθόδοξης χριστιανικής αγωγής. Από την άλλη πλευρά, στη φιλοσοφία της παιδείας που καλλιεργείται στην ορθόδοξη παράδοση και ζωή, η παιδεία, µε την έννοια της θέωσης, δεν µπορεί να αποτελεί καρπό της εκπαιδευτικής διαδικασίας ούτε και η εκπαιδευτική διαδικασία θα µπορούσε ποτέ να εξαντλήσει το περιεχόµενο της παιδείας. (Άλλωστε υπάρχουν και άλλοι φορείς της αγωγής εκτός του Σχολείου). Απλώς, θα µπορούσε κανείς να υποστηρίξει, ότι το σχολείο, µέσω του Μαθήµατος των Θρησκευτικών, µόνο πληροφορεί για τη ζωή και ερµηνεύει τη ζωή που γεύεται η Εκκλησία. Δηλ. το σχολείο περιγράφει, πληροφορεί, αναλύει και εξηγεί τη ζωή που προκύπτει ως καρπός της παιδείας, χωρίς όµως αυτό και να σηµαίνει ότι µεταγγίζει στους µαθητές την παιδεία αυτή. Η θέωση ως ύψιστος σκοπός του ανθρώπου (όπως επισηµαίνει η φιλοσοφία της παιδείας που καλλιεργείται µε βάση την ορθόδοξη παράδοση και ζωή) είναι εξάπαντος καρπός του Αγίου Πνεύµατος και ως εκ τούτου δεν µπορεί να αποτελεί στόχο της εκπαίδευσης.
25 Ο κοσμοθεωρητικός προσανατολισμός ως βασική συνιστώσα της ορθόδοξης χριστιανικής αγωγής. Η φιλοσοφία της παιδείας στην ορθόδοξη παράδοση θέτει ως αφετηρία και αποδίδει εξαιρετικά βαρύνουσα σηµασία κατά πρώτο λόγο στον πληροφοριακό και προσανατολιστικό χαρακτήρα του παιδαγωγικού έργου. Αγωγή δεν σηµαίνει καταπίεση, δογµατικός διαποτισµός ή µεθοδευµένη ενέργεια δηµιουργίας ουραγών και φερεφώνων. Αγωγή πρωτίστως σηµαίνει παρουσίαση, προσανατολισµός, διάλογος, αντιπαράθεση, γνώση.
26 Ο κοσμοθεωρητικός προσανατολισμός ως βασική συνιστώσα της ορθόδοξης χριστιανικής αγωγής. Κατανοώντας τα παραπάνω, µπορούµε να πούµε πως η Ορθόδοξη Εκκλησία προτείνει και παρουσιάζει έναν τρόπο ζωής, για να δώσει την ευκαιρία στο νέο άνθρωπο να κάνει τα πρώτα του βήµατα στα απύθµενα βάθη της σκέψης. Στο ασυνείδητο αλλά αναγκαίο ερώτηµα των νέων πώς θα κρίνω τα πράγµατα γύρω µου, ποιο είναι το καλό και ποιο το κακό, η ορθόδοξη χριστιανική αγωγή φέρνει µπροστά στα µάτια τους έναν προσανατολισµό, µία πρόταση κατεύθυνσης και πλεύσης. Και όλ αυτά όχι για να επιβάλει µια συγκεκριµένη πορεία, αλλά για να δώσει την ευκαιρία και την ώθηση στον παιδαγωγούµενο να κρίνει και µελλοντικά να οικοδοµήσει το δικό του προσανατολισµό, είτε ως κατάφαση είτε ως άρνηση της ζωής του Σώµατος του Χριστού.
27 Ο κοσμοθεωρητικός προσανατολισμός ως βασική συνιστώσα της ορθόδοξης χριστιανικής αγωγής. Ο προσανατολισµός αυτός δεν έχει να κάνει µε µία απρόσωπη ηθική διδασκαλία, που είναι τις περισσότερες φορές κάτι το νεκρό, το άψυχο, αν όχι και το απάνθρωπο, ούτε µε µία ιδεολογία ή φιλοσοφική κοσµοθεωρία, αλλά µε την εν Χριστώ ζωή. Μιλούµε για ζωή, για ύπαρξη, για σάρκα και πνεύµα, για γη και ουρανό, για χαρισµατική συνύπαρξη θεού και ανθρώπου.
28 Ο κοσμοθεωρητικός προσανατολισμός ως βασική συνιστώσα της ορθόδοξης χριστιανικής αγωγής. Για να µπορεί ο νέος άνθρωπος να κατανοήσει το µήνυµα του Ευαγγελίου, είναι αναγκαίο το µήνυµα αυτό να προσδίδει ένα νόηµα στη ζωή του. Και αυτό επιτυγχάνεται τότε µόνο, όταν το έργο της αγωγής συνδέεται όχι µόνο µε µία βιο- και κοσµοθεωρία, αλλά και µ έναν τρόπο και µία προοπτική ζωής. Η οποιαδήποτε βιο- και κοσµοθεωρία που αναπτύσσεται ανεξάρτητα από την πραγµατικότητα, µόνο αποπροσανατολισµό, αβεβαιότητα και συναίσθηµα ανασφάλειας θα µπορούσε να προξενήσει.
29 Ερωτήσεις 1. Ποιος είναι ο σκοπός της εν Χριστώ ζωής; 2. Τι ονοµάζεται συνεργία σύµφωνα µε την ορθόδοξη παράδοση; 3. Ποιος είναι ο ύψιστος σκοπός της ανθρώπινης ζωής σύµφωνα µε την ανθρωπολογία της Ορθόδοξης Εκκλησίας; 4. Το έργο της αγωγής, σύµφωνα µε τη Φιλοσοφία της Παιδείας που καλλιεργήθηκε στην ορθόδοξη παράδοση, αφορά µόνο στη λογική του ανθρώπου;
30 Ερωτήσεις 5. Ποιο είναι το περιεχόµενο και ο σκοπός της χριστιανικής αγωγής στην ορθόδοξη παράδοση; 6. Τι εννοούµε µε τον όρο θεανθρωποκεντρική αγωγή στην ορθόδοξη παράδοση; 7. Ποια είναι η σηµασία του γεγονότος, πως η ορθόδοξη χριστιανική αγωγή ξεκινά από το αναφαίρετο δικαίωµα του ανθρώπου ν αποφασίζει και να επιλέγει ως ελεύθερο και αυτεξούσιο υποκείµενο; 8. Ποιες προϋποθέσεις είναι αναγκαίες για την ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας των νέων ανθρώπων;
31 Ερωτήσεις 9. Ταυτίζονται ο σκοπός της χριστιανικής αγωγής και ο σκοπός της σχολικής θρησκευτικής αγωγής; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. 10. Με ποιον τρόπο η ορθόδοξη χριστιανική αγωγή προτείνει και παρουσιάζει έναν τρόπο ζωής στα παιδιά και τους εφήβους;
Καλό σας απόγευμα! 32