Π ΤΥΧΙΑΚΗ ΕζΡΓΑΣΙΑ. Μ&ιονόττπτε=ς-Τοηικ&ς Κοινωνί6=ς. Οικονομί6=ς Η ηε=ρίητωση t o u Ν ο μ ο ύ Ξ ά ν θ η ν

"6:ΧΝΟΑΟΠΚΟ ΕΚΠΑΙΑΕΥΤΙΚΟ ΙΑΡΥΜΑ ΚΑΒΑΑΑΓ ΓΧΟΑΗ ΔΙΟΙΚΗΖΗΖ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ! ΤΜΗΜΑ ΑΟΠΖΤΙΚΗΖ Π ΤΥΧΙΑΚΗ ΕζΡΓΑΣΙΑ Μ&ιονόττπτε=ς-Τοηικ&ς Κοινωνί6=ς. Οικονομί6=ς Η ηε=ρίητωση t o u Ν ο μ ο ύ Ξ ά ν θ η ν Υπεύθυνος κα.0ηντττ ήε;: Kcapa.CTa.fe)b)0vnou Αναστάσιος η ZnouOaoTfcQ; nuriapivou Αναστασία. Ξάνθτη ΤσίΓΐιγκήΡ Αιχάν. :=;άν0η ' ;*ε:ναρ<1.η: Ν οέμβριος * Γ π α ρ ά Ο ο σ η : Μ ά ρ τιο ς c DO=3

, ----- Αφιερωμένο στους γονείς μου...

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ 1. Εισαγωγή 2. Έννοια - ορισμός της μειονότητας 3. Ιστορική αναδρομή 4. Η χρήση των όρων Μουσουλμάνος - Τούρκος 5. Η προστασία των μειονοτήτων 6. Η εθνολογική σύνθεση της μειονότητας 7. Κάποια αριθμητικά στοιχεία 1 2-3 4-6 7-11 12-15 16-21 22-32 33-34 8. Η Ελληνική πολιτική απέναντι στη μειονότητα 8.1 Από την συνθήκη της Λωζάννης μέχρι τη δεκαετία του 1990 8.2 Η τελευταία δεκαετία 9. Η Τουρκική πολιτική απέναντι στη μειονότητα 10. Το Τουρκικό προξενείο στην Κομοτηνή 11. Η Τουρκική προπαγάνδα στο διαδίκτυο 12. Η εκπαίδευση της μειονότητας 12.1 Οι Ελληνοτουρκικές μορφωτικές συμφωνίες 35-39 40-46 47-50 51-54 55-57 58-59 60-62 12.2 Οι βαθμίδες της μειονοτικής εκπαίδευσης α. Προσχολική εκπαίδευση β. Δημοτική εκπαίδευση γ. Δευτεροβάθμια εκπαίδευση δ. Τριτοβάθμια εκπαίδευση 12.3 Προβλήματα της μειονοτικής εκπαίδευσης 12.4 Αιτίες των προβλημάτων 12.5 Τα ερευνητικά προγράμματα-συμπεράσματα 63-64 64-66 66-69 69-72 73-79 80-82 83-98

12.6 Προτάσεις για την μειονοτική εκπαίδευση 12.7 Συμπεράσματα 13. Θρησκευτική ζωή 13.1 Θρησκεία και μειονότητα 13.2 Μουφτής - Μουφτείες 14. Οικονομικές δραστηριότητες 15. Εκπροσώπηση και τύπος 16. Εμπειρική έρευνα - Παρουσίαση αποτελεσμάτων 16.1 Αξιολόγηση αποτελεσμάτων - Συμπεράσματα 99-104 105-106 107-110 111-112 113-118 119-120 121 122 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ III

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ A Ε I A Π Θ Δ A Σ Ε Ε Ε Ε Ο Κ εκ. Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Διάσκεψη για την Ασ(ράλεια και Συνεργασία της Ευρώπης Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα εκατομμύρια Η. Ε. Ηνωμένα Έθνη I Κ A Ιδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων κ. α. Και άλλα κ. λ. π. Και τα λοιπά κ. ο. κ. και ου το καθεξής Ν. Νομός V. Νόμος ΝΑΤΟ North Atlantic Three Organizations Ν. Δ. Νομοθετικό Διάταγμα Ο A Σ Ε Ο Γ A Ο Σ Κ Οργανισμός Ασφάλειας και Συνεργασίας της Ευρώπης Οργανισμός Γεωργικών Ασφαλίσεων Οργανισμός Σχολικών Κτιρίων π. χ. Παραδείγματος χάρη Τ Ε Β Ε Τ Ε I Υ Π Ε Π Θ Υ Π Ε Ξ Ταμείο Επαγγελματιών και βιοτεχνών Ελλάδος Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων Υπουργείο Εξωτερικών

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ελληνική πολιτεία, με το νομοθετικό πλαίσιο που έχει θεσπίσει αλλά και με την πρακτική που ακολουθεί στην περιοχή της Θράκης, εντάσσεται στην κατηγορία των χωρών που έρχονται πρωτοπόροι στην υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε παγκόσμιο επίπεδο. Με τη συνθήκη της Λωζάννης κατοχυρώθηκαν, πριν από εξήντα χρόνια, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις της μουσουλμανικής μειονότητας στη Θράκη Και με το νομοθετικό εκσυγχρονισμό των διατάξεων του εσωτερικού δικαίου η αντιμετώπιση των προβλημάτων της καθημερινής ζωής απέκτησε πνεύμα ακόμη πιο σύγχρονο, φιλελεύθερο και δημοκρατικό' επιπλέον διασς>αλίστηκε η προοπτική της ομαλής ένταξης στην «ευρωπαϊκή οικογένεια» του 21 " αιώνα. Με την προπαγάνδα της η Τουρκία προσπαθεί συστηματικά να αντιστρέφει την αλήθεια και να παραπληροφορήσει τη διεθνή κοινή γνώμη, χωρίς να δίνει σημασία στην ίδια την πραγματικότητα που σφραγίζεται με την εντυπωσιακή αύξηση του μουσουλμανικού πληθυσμού, την κατοχύρωση των πολιτικών και ατομικών δικαιωμάτων, την προστασία της θρησκευτικής λατρείας, την απόλυτη ελευθεροτυπία και γενικά με την εφαρμογή όλων των κύριων αρχών που ισχύουν στις δυτικές δημοκρατίες. Αρχές που, αντίθετα, παραμένουν «ελλειμματικές» στο ίδιο το τουρκικό πολίτευμα. Το αναπτυξιακό πρόβλημα της περιοχής αντιμετωπίζεται συστηματικά με νόμους για την προσέλκυση επενδύσεων, με έργα υποδομής και με προτεραιότητα στη διάθεση κονδυλίων από την ΕΟΚ. Άλλωστε, οι όποιες δυσχέρειες αφορούν το σύνολο των κατοίκων της περιοχής αφού το αίτημα γγ ακόμη μεγαλύτερη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου δεν χρωματίζεται ούτε από

την καταγωγή ούτε από τη θρησκευτική πίστη. Αποτελεί μόνο κοινό αίτημα γκι το οποίο αγωνίζονται ενωμένοι οι Χριστιανοί και οι Μουσουλμάνοι κάτοικοι. Στη Θράκη θέμα διακρίσεων δεν υπάρχει. Η αρνητική εικόνα που επιχειρείται να καλλιεργηθεί δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα: είναι προϊόν της προπαγάνδας που ξεκινά από τη Άγκυρα κι επιδιώκει να εκμεταλλευτεί την ανιδιοτελή θρησκευτική πίστη για να προωθηθούν άλλοι, επεκτατικοί, σκοποί. Η Ελλάδα θα είναι πάντοτε αντίθετη σε οποιαδήποτε πολιτική με επεκτατικούς σκοπούς. Και ειδικά για τη Θράκη πιστεύει ότι δεν θα γίνει ποτέ πεδίο σύγκρουσης Χριστιανισμού και Ισλάμ, αλλά αντίθετα θα αποτελέσει το πεδίο ειρηνικής συνύπαρξης κι ελεύθερης ανάπτυξης των δύο μεγάλων πολιτισμικών και θρησκευτικών ρευμάτων.

2. ΕΝΝΟΙΑ - ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΑΣ Ο όρος μειονότητα αποτελεί έννοια του διεθνούς δικαίου με την οποία προσδιορίζονται πληθυσμιακά τμήματα μιας χώρας,που διαφέρουν από την πλειονότητα των υπηκόων της είτε ως προς τη γλώσσα είτε ως προς τη θρησκεία είτε ως προς τη φυλετική καταγωγή ή την εθνική συνείδηση. Παρά το γεγονός όμως ότι το θέμα «μειονότητες» απασχόλησε ως πρόβλημα την κοινωνία των εθνών και απασχολεί και σήμερα τα Η.Ε. εν τούτοις δεν έχει υπάρξει συμφωνία μεταξύ των επιστημόνων (νομικών και πολιτικών ) για έναν κοινά αποδεκτό ορισμό. Ως λόγοι που δεν έχει ακόμη προσδιοριστεί ο όρος «μειονότητα» μπορούν ν αναφερθούν: 1. Στον ορισμό υπεισέρχονται παράγοντες ευμετάβλητοι ως προς την έννοια αλλά και την πολιτική τους βαρύτητα γιατί η μειονότητα όντας μια κοινωνική πραγματικότητα δυναμικού παρά στατικού χαρακτήρα μεταλλάσσεται από την επίδραση διαφόρων παραγόντων και καταστάσεων κατά τρόπο διαφορετικό κι όχι όμοιο στις διάφορες γεωγραφικές περιοχές. 2. Ο όρος μειονότητα αναφέρεται με διάφορες έννοιες, νομική, πολιτική, κοινωνική και εξετάζεται από κοινωνική ή και πολιτική οτπική γωνία. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα πολλές φορές η χρησιμοποίηση κάποιων κριτηρίων να καλύπτει τον όρο από μια πλευρά και να τον αφήνει ακάλυτπο από άλλες, άλλοτε πάλι τα κριτήρια που χρησιμοποιούν οι θεωρήσεις αυτές να επικαλύπτονται και με τον τρόπο αυτό, αντί να φωτίζουν την έννοια, τη συσκοτίζουν περισσότερο. 3. Αν πρέπει η έννοια της μειονότητας να ορισθεί με αντικειμενικά ή υποκειμενικά κριτήρια και ποια είναι αυτά για κάθε μια κατηγορία χωριστά. 4

To Διαρκές Δικαστήριο Διεθνούς Δικαιοσύνης (Δ.Δ.Δ,Δ ), που ο ρόλος του υπήρξε σημαντικός για την παγίωση του καθεστώτος της προστασίας των μειονοτήτων υπό την αιγίδα της κοινωνίας των Εθνών, ερμηνεύει τον όρο «μειονότητα» στηριζόμενο σε λόγους ψυχολογικούς, κοινωνικούς και ιστορικούς, χωρίς να δίνει σημασία στον αριθμητικό παράγοντα : «Μειονότητα είναι ομάδα ανθρώπων που ζουν σε συγκεκριμένη χώρα ή περιοχή έχοντας δική τους φυλή, θρησκεία, γλώσσα και παραδόσεις ενωμένοι με αυτήν την ταυτότητα φυλής, θρησκείας, γλώσσας και παραδόσεις σε μια μορφή αλληλεγγύης, θέλοντας να διατηρήσουν τις παραδόσεις τους και τη μορφή της λατρείας, την εκπαίδευση και την ανατροφή των παιδιών τους, σύμφωνα με το ττνεύμα των παραδόσεων της φυλής τους και δίνοντας αμοιβαία βοήθεια μεταξύ τους». Χαρακτηριστικό επίσης της στάσης του ΔΔΔΔ έναντι του μειονοτικού καθεστώτος είναι και η απάντηση του στο ερώτημα: πότε ένα άτομο ανήκει ή δεν ανήκει σε μια μειονότητα. «Μόνο τα αντικειμενικά στοιχεία, όπως η γλώσσα, η φυλή, η θρησκεία είναι αποφασιστικά κριτήρια για το αν ένα άτομο ανήκει στη μειονότητα και δεν υπάρχει περιθώριο για την ατομική βούληση, δηλ. για τον υποκειμενικό παράγοντα».^ Βάσει των ανωτέρω χαρακτηριστικών γνωρισμάτων διακρίνουμε τις μειονότητες σε εθνικές, θρησκευτικές, γλωσσικές, και άλλες. Ακόμη οι μειονότητες διακρίνονται σε: Α. Συμπαγείς (όταν διαμένουν σε συγκεκριμένο εθνικό έδαφος, όπως π.χ. μουσουλμανική μειονότητα της δυτικής Θράκης ). Ν ΠαναγιωτΙδης, Μουσουλμανική μειονότητα και Εθνική συνείδηση, Αλεξσνδρούττολη 1995, σελ 16 Ν.ΠαναγιωτΙδης, Μουσουλμανική μειονότητα και Εθνική συνείδηση, Αλεξανδρούττολη 1995, σελ 16 5

Β. Διασκορπισμένες (εγκαταστημένες στο εσωτερικό του κράτους, σε μικρά τμήματα ). Γ Παραμεθόριες (όταν κατοικούν κατά μήκους μιας συνοριακής γραμμής και προέρχονται από τον πληθυσμό του γειτονικού κράτους) Το γεγονός ότι μία μειονότητα εξακολουθεί και υφίσταται μαρτυρεί βέβαια την ύπαρξη ορισμένων αντικειμενικών χαρακτηριστικών, ταυτόχρονα όμως αποδεικνύει και τη σταθερή επιθυμία των μελών της να μην αφομοιωθεί. Γιατί αν τα άτομα που ανήκουν στη μειονότητα παύσουν να νιώθουν ότι είναι μέλη μιας διαφορετικής, από την κυριαρχούσα πλειοψηφία,ομάδας και σταματήσουν να μιλούν την ιδιαίτερη γλώσσα τους, να τηρούν τους διαφορετικούς λατρευτικούς τύπους και να μετέχουν σε ξεχωριστές από τη πλειοψηφία πολιτιστικές εκδηλώσεις, τούτο θα σημαίνει ότι έχουν αμβλυνθεί οι δεσμοί των σταθερών μεταξύ τους σχέσεων και η άμβλυνσή της συνείδησης ότι αποτελούν ιδιαίτερη κοινωνική οντότητα αργά η γρήγορα θα σημαίνει την εξαφάνιση των αντικειμενικών(εθνικών, θρησκευτικών, γλωσσικών) χαρακτηριστικών τους.

3. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Είναι απαραίτητη η μελέτη της ταυτότητας της μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης και ξεκινάει με μια ιστορική αναδρομή που θα αναφέρεται στην είσοδο του Ισλάμ στην περιοχή των Βαλκανίων. Ήδη πριν από την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς είχε αρχίσει η μουσουλμανική διείσδυση στη Θράκη. Το 1348 γίνεται η Α εισβολή των Οθωμανών στη Θράκη. Το 1354 καταλαμβάνεται η Καλλίπολη και έχουμε την έναρξη του εποικισμού της Θράκης με Οθωμανούς Τούρκους. Το 1362 ο Οθωμανός στρατηγός Εβρενός καταλαμβάνει την Κομοτηνή. Λίγα χρόνια αργότερα καταλαμβάνεται και η Ξάνθη. Το 15 και 16 αιώνα οι Οθωμανοί αρχίζουν συστηματικές διώξεις του χριστιανικού στοιχείου της Θράκης και προβαίνουν σε βίαιους εξισλαμισμούς. Μουσουλμανικοί από την Ανατολία μεταφέρονται στη Θράκη και εποικίζουν την περιοχή αλλοιώνοντας συγχρόνως και την εθνολογική της σύσταση. Το 17-18 αιώνα η Θράκη γίνεται πόλος έλξης και τόπος εγκατάστασης συμπαγών ελληνικών πληθυσμών από την Πελοπόννησο, τη Θεσσαλία, την Ήπειρο και την Μακεδονία. Εδραιώνεται και αναπτύσσονται πληθυσμιακά και οικονομικά τα μεγάλα θρακικά αστικά κέντρα. Εκτός από την Ανδριανούπολη, την Καλλίπολη και τη Φιλιττπούπολη, επίσης η Ηράκλεια, η Ραιδεστός και αργότερα η Ξάνθη και η Κομοτηνή. Οι Έλληνες Θρακιώτες έμποροι φθάνουν μέχρι την Ρωσία, την Αίγυπτο, την Ινδία. Επίσης ιδρύονται τα πρώτα ελληνικά σχολεία σε Φιλιττπούπολη, Αγχίαλο, Ανδριανούπολη, Ξάνθη, Μυριόφυτο, Καλλίπολη.

Παρά την αδυναμία μαζικής εξέγερσης εναντίον της Οθωμανικής εξουσίας πολλοί Θρακιώτες συμμετείχαν στον Ιερό Λόχο του Αλέξανδρου Υψηλάντη και στην Ελληνική επανάσταση του 1821. Μετά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1877-78 υπογράφθηκε η συνθήκη του Βερολίνου όπου η Θράκη χωρίζεται σε τρία τμήματα: το πρώτο (βορειότερο) περιήλθε στη Βουλγαρική Ηγεμονία, το μεσαίο αποτέλεσε την Ηγεμονία της Ανατολικής Ρωμυλίας, ενώ το νοτιότερο παρέμεινε στην οθωμανική Αυτοκρατορία. Στα τέλη του 19 " αιώνα και στις αρχές του 20 αιώνα, οι Έλληνες αντιδρούν στην προσπάθεια των Βουλγάρων να αφελληνίσουν την περιοχή. Το 1908 μουσουλμάνοι πρόσφυγες εγκαθίστανται από τη Βοσνία στη Θράκη και βιαιοπραγούν σε βάρος των χριστιανικών πληθυσμών. Ως το 1912 η Θράκη αποτελεί τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στη διάρκεια του Α Βαλκανικού πολέμου, η Βουλγαρία κατέλαβε τη Δυτική Θράκη και σημαντικό τμήμα της Ανατολικής. Όμως με την συνθήκη της Κωνσταντινούπολης (14 Οκτωβρίου 1913) η ηττημένη Βουλγαρία στον Β Βαλκανικό πόλεμο απώλεσε τα εδάφη που βρίσκονταν πέραν από την ανατολική όχθη του Έβρου χάριν της Τουρκίας ενώ διατήρησε τα εδάφη της Δυτικής. Στις 28-7-1913 με την υπογραφή της συνθήκης του Βουκουρεστίου, έχουμε νέα διάσπαση της Θράκης, όπου η Δυτική (Νέστος-Έβρος) παραχωρείται στη Βουλγαρία και η Ανατολική παραμένει στην Τουρκία. Οι Βούλγαροι βιαιοπραγούν στο δυτικό τμήμα με αποτέλεσμα την μαζική έξοδο των Ελλήνων από εκεί. Στον Α Παγκόσμιο πόλεμο η Τουρκία βρίσκεται στο πλευρό της Γερμανίας και η Βουλγαρία προσχωρεί στον πόλεμο με τις δυνάμεις της Γερμανίας. Το

1917 η προσχώρηση της Ελλάδας στις δυνάμεις της Αντάντ προκαλεί έντονα προβλήματα στη διαβίωση των λίγων Ελλήνων που είχαν απομείνει στην Ανατολική Ρωμυλία. Το 1918 υπογράφεται η Ανακωχή του Μούδρου, όπου και τίθεται το τέλος του Α Παγκοσμίου Πολέμου. Έναν χρόνο αργότερα με την υπογραφή της συνθήκης του Νεϊγί, τακτοποιούνται τα σύνορα της Δυτικής Θράκης και η Βουλγαρία παραιτείται από κάθε δικαίωμα στη Δυτική Θράκη. Με τη συνθήκη των Σεβρών που υπογράφεται ανάμεσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και των Δυνάμεων της Entente και τη Συνθήκη της Θράκης, η οποία υπογράφεται μεταξύ της Ελλάδας και των νικητριών Δυνάμεων, η Δυτική και Ανατολική Θράκη έως και τη Χερσόνησο της Καλλίπολης παραχωρούνται στην Ελλάδα. Η Κωνσταντινούπολη και τα Στενά κηρύσσονται ουδέτερη ζώνη υπό τη διοίκηση διεθνούς συμμαχικής επιτροπής. Αρχίζει η ανασυγκρότηση της Θράκης. Με την παλιννόστηση των προσφύγων και την εγκατάσταση Ελλήνων από τον Πόντο και την Βουλγαρία ενισχύεται σταδιακά η πυκνότητα του Ελληνικού πληθυσμού. Τον Ιανουάριο του 1920 η Δυτική Θράκη ενισχύεται από Έλληνες πρόσφυγες της Ανατολικής Θράκης, της Μ. Ασίας, της Βουλγαρίας, του Καυκάσου και της Αρμενίας. Δύο χρόνια αργότερα υπογράφεται το Πρωτόκολλο των Μουδανιών, σύμφωνα με το οποίο η Ανατολική Θράκη εκκενώνεται από τον Ελληνικό στρατό και η διοίκηση της περιοχής παραδίδεται στον τουρκικό. Οι Έλληνες της Ανατολικής Θράκης (200.000 περίπου) εγκαθίστανται στη Δυτική Θράκη και τη Μακεδονία. Η τύχη της Δυτικής Θράκης κρίθηκε όμως αποφασιστικά μετά την Μικρασιατική καταστροφή. Η συνθήκη της Λωζάννης της 24' ^ Ιουλίου του 1923

προσδιορίζει το πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορεί να κινηθεί η πολιτική του ελληνικού κράτους έναντι της μουσουλμανικής μειονότητας στη Θράκη Κατά τη διάρκεια της συνδιασκέψεως της Λωζάννης ετέθη ως θέμα η υποχρεωτική ή εθελούσια ανταλλαγή των μειονοτικών πληθυσμών από Ελλάδα και Τουρκία. Στη σύμβαση αυτή που αποτέλεσε την τελευταία πράξη του δράματος του ξεριζωμού του Μικρασιατικού Ελληνισμού, αναφέρεται ότι: (Άρθρον 2): «Δεν θα περιληφθώσιν εις την εν τω πρώτω άρθρω προβλεπόμενην ανταλλαγήν: α) Οι Έλληνες κάτοικοι της Κωνσταντινουπόλεως, β) Οι μουσουλμάνοι κάτοικοι της Δυτικής Θράκης Θέλουσι θεωρηθή ως Έλληνες κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης πάντες οι Έλληνες οι εγκατεστημένοι ήδη προ της 30 ^ Οκτωβρίου 1918. Εν τη περιφέρεια της Νομαρχίας της Κωνσταντινουπόλεως, ως αυτή καθορίζεται δια του νόμου του 1912. Θέλουσι θεωρηθή ως μουσουλμάνοι, κάτοικοι της Δυτικής Θράκης πάντες οι μουσουλμάνοι. Οι εγκατεστημένοι εν τη περιοχή ανατολικώς της μεθορίου γραμμής της καθορισθείσης τω 1913 δια τη συνθήκης του Βουκουρεστίου» την εποχή εκείνη μετά την ανταλλαγή, οι μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης ήταν 98.000 ενώ οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης ήταν 220.000. Από την σύγκριση και μόνο των πληθυσμών, εκείνη την εποχή και σήμερα, προκύπτει ο βαθμός τηρήσεως της Συνθήκης από το Ελληνικό και αργότερα από το Τουρκικό κράτος. Όταν συζητήθηκε για πρώτη φορά το θέμα της ανταλλαγής των πληθυσμών ο Βενιζέλος ζήτησε ρητώς την εξαίρεση των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης θεωρώντας ότι τυχόν μετακίνησή τους θα δημιουργούσε πολιτική, κοινωνική και οικονομική καταστροφή. Η αρχική τουρκική θέση απέναντι στο θέμα της ανταλλαγής των πληθυσμών ήταν ότι έπρεπε να υπάρξει πλήρης απομάκρυνση όλων των Ελλήνων περιλαμβανομένων και των κατοίκων της Κωνσταντινούπολης από την Τουρκία. Τις πρώτες ημέρες των συζητήσεων για

την ανταλλαγή των πληθυσμών οι Τούρκοι παρέμειναν σταθεροί στις απόψεις τους. Σε κάποια φάση μάλιστα ζήτησαν την εξαίρεση από την ανταλλαγή μόνο των μουσουλμάνων της Θράκης. Τελικώς μπροστά στην αντίδραση όλων σχεδόν των εκπροσώπων των χωρών που συμμετείχαν στη διάσκεψη και στην απειλή να διαλυθεί η συνδιάσκεψη υποχρεώθηκαν να αναθεωρήσουν τις απόψεις τους. Στις 13 Δεκεμβρίου του 1922 αποδέχθηκαν την παραμονή των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης και των Μουσουλμάνων της Θράκης. Ως αποτέλεσμα της συμφωνίας αυτής υπεγράφη στις 30 Ιανουαρίου του 1923 η Συνθήκη της Λωζάννης «περί ανταλλαγής των ελληνικών και τουρκικών πληθυσμών». Παρά τη λήξη της θερμής αυτής περιόδου για τη Δυτική Θράκη, το τουρκικό κράτος διατήρησε τις απώτερες σκέψεις του για την Θράκη. Η γραμμή ήταν εξαρχής να γίνει η Θράκη αυτόνομη ώστε να ενωθεί με την πατρίδα. Για να επιτευχθεί αυτό, έπρεπε φυσικά να διατηρηθεί και ενισχυθεί το τουρκικό στοιχείο της Δυτικής Θράκης και να υπονομευθεί το ελληνικό. Αυτή ήταν η κεντρική γραμμή που ακολούθησε με υπομσνή, με προσεκτικές κινήσεις, και με μακροπρόθεσμο σχεδιασμό η Κεμαλική Τουρκία. Στα μεταπολεμικά χρόνια παρατηρήθηκε μια θεαματική βελτίωση του βιοτικού επιπέδου της Μουσουλμανικής μειονότητας με απόλυτα ειρηνική συμβίωση Χριστιανών - Μουσουλμάνων στη Θράκη. Σήμερα στη Θράκη κατοικούν 350.000 από τους οποίους το 70% είναι χριστιανοί και 30% μουσουλμάνοι. Οι περισσότεροι από τους τελευταίους στους νομούς Ροδόπης και Ξάνθης.

4. Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΟΡΩΝ "ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΣ - ΤΟΥΡΚΟΣ" Βάσει της Συνθήκης της Λωζάννης η μειονότητα ονομάζεται μουσουλμανική Με το Νόμο όμως 3065 του 1954 και δύο οδηγίες του τότε Γενικού Διοικητή Θράκης Φεσσόπουλου ττρος τις διοικητικές αρχές του τόπου, ορίσθηκε να γίνεται χρήση των λέξεων "Τούρκος-τουρκικό" αντί του "Μουσουλμάνοςμουσουλμανικό" στις δημόσιες επιγραφές και στα έγγραφα που α<ρορούν τη μειονότητα. Το 1972 με το Νόμο 1109 απαγορεύθηκε η χρήση της λέξεως τουρκικός. Παραθέτουμε ένα έγγραφο του Γ.Φεσσόπουλου που είναι ενδεικτικό της νοοτροπίας που επικρατούσε την εποχή εκείνη και δείχνει τη στάση των Ελληνικών αρχών: ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΙΣ ΘΡΑΚΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΙΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ Αριθ. Πρωτ. Α1043 Εν Κομοτηνή τη 27/12/1954 ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ Προς Τους κ.κ. Δημάρχους και Προέδρους Κοινοτήτων Ν.Ροδόπης. Κατόπιν διαταγής του κ. προέδρου της Κυβερνήσεως, παρακαλούμεν όπως εφεξής εις πάσαν περίπτωσιν γίνεται χρήσις του όρου «Τούρκος-τουρκικό» αντί του τοιούτου «Μουσουλμάνος-μουσουλμανικό». Ο Γενικός Διοικητής Θράκης Γ.Φεσσόπουλος

Έκτοτε, αυτό το καθεστώς έχει επιβεβαιωθεί και με δικαστικές αποφάσεις όπου απαγορεύεται η χρήση των λέξεων Τούρκος-τουρκικό" από μέλη της μειονότητας. Επί παραδείγματι η χρήση του όρου "τουρκικός" σε σύλλογο θεωρήθηκε από τα δικαστήρια ότι μπορεί να δημιουργήσει σύγχυση ως προς τους όρους εγγραφής και την υπηκοότητα των μελών και ειδικότερα ως προς τα εάν αυτά είναι Έλληνες υπήκοοι μουσουλμάνοι ως προς το θρήσκευμα ή Τούρκοι κατά την εθνότητα και την υπηκοότητα.^ Το πλέον πρόσφατο παράδειγμα είναι η δικαστική απόφαση 117/99 του Εφετείου Θράκης με την οποία διατάσσεται η διαγραφή από το σχετικό βιβλίο σωματείων του Πρωτοδικείου Ξάνθης της «Τουρκικής Ενώσεως Ξάνθης» επειδή: «δημιουργείται σύγχυση ως προς το καταστατικό εάν είναι μουσουλμάνοι ελληνικής υπηκοότητας ή Τούρκοι κατά την εθνικότητα και την υπηκοότητα, δείχνοντας όπ στην ελληνική επικράτεια υπάρχει και λειτουργεί οργάνωσή Τούρκων, ότι το ελληνικό σωματείο που λειτουργεί στα όρια της ελληνικής επικράτειας επιδιώκει ευθέως πολιτειακό σκοπό ξένου κράτους δηλ. την επικράτηση ξένων ιδεωδών και ότι πρόκειται περί ενώσεως προσώπων ξένης και μάλιστα τουρκικής υπηκοότητας, ενώ στην πραγματικότητα τα μέλη του σωματείου είναι Έλληνες υπήκοοι, μουσουλμάνοι το θρήσκευμα και το καθ' ού σωματείο έχει συσταθεί προς εξυπηρέτηση των Ελλήνων της μουσουλμανικής μειονότητας της δυτικής Θράκης και ειδικότερα αυτών που κατοικούν στην πόλη της Ξάνθης.» Το θέμα της ονομασίας της μειονότητας είναι ένα από τα πλέον ακανθώδη για την Ελλάδα. Είναι χαρακτηριστικό ότι όλες οι διεθνείς επιτροπές οι οποίες έχουν πάει στη Θράκη τα τελευταία χρόνια θεωρούν ότι η ελληνική κυβέρνηση με τη στάση της προσπαθεί να αρνηθεί την εθνική ταυτότητα των μουσουλμάνων. Ως παραδείγματα αναφέρονται οι υποθέσεις των Σαδίκ και Σερίφ οι οποίοι φέρεται ότι εσύρθησαν στα δικαστήρια όχι επειδή πήγαν με δημοσιεύσεις και λόγους να καλέσουν τον πληθυσμό της μειονότητας σε Απόφαση 1729/20 Νοεμβρίου 1987 του ΑρεΙου Πάγου

σύγκρουση με το χριστιανικό στοιχείο αλλά επειδή περιέγραψαν τους εαυτούς τους ως Τούρκους.^ Η ελληνική πολιτική απέναντι στο θέμα της ονομασίας τόσο της μειονότητας όσο και των μελών της ατομικά και η οχύρωση πίσω από το κείμενο της συνθήκης της Λωζάννης δεν θα μπορέσει να διατηρηθεί για πολύ καιρό ακόμη. Οι σύγχρονες τάσεις του δικαίου των μειονοτήτων δίνουν το δικαίωμα στα μέλη της μειονότητας να αυτοπροσδιορίζουν την ταυτότητα τους. Αυτό σημαίνει ότι εφ' όσον κάποιος θεωρεί ότι είναι Τούρκος δεν μπορεί το ελληνικό κράτος να τον υποχρεώσει να λέει ότι είναι μουσουλμάνος. Αυτό το σημείο του αυτοπροσδιορισμού έθιξε η δημόσια έκκληση που φέρεται ότι υπέγραψαν οι τρείς μουσουλμάνοι βουλευτές στις 23 Ιουλίου 1999 όπου αναφέρεται ότι; «η ελληνική δημοκρατία έχει μία σοβαρή αδυναμία: δεν αναγνωρίζει την ύπαρξη εθνικών μειονοτήτων στο έδαφός της, παρ' όλο που πολλοί Έλληνες πολίτες αυτοπροσδιοριζονται εθνικά ως Τούρκοι ή Μακεδόνες» Για αυτό το λόγο οφείλουμε να αντιληφθούμε επιτέλους προς τα που ωθούνται τα πράγματα και να λάβουμε τα απαραίτητα μέτρα πριν να είναι αργά. Οι Τούρκοι θα επιδιώξουν η μουσουλμανική μειονότητα να μετονομασθεί συλλήβδην σε τουρκική. Το ελληνικό κράτος οφείλει, σεβόμενο τα δικαιώματα των μειονοτήτων, να προστατεύσει όχι μόνον τη μεγαλύτερη μέσα στη μειονότητα ομάδα, αλλά και τις δύο άλλες εθνικές ομάδες που έχουν διαφορετική εθνική, πολιτισμική και γλωσσική ταυτότητα. Ήδη οι Πομάκοι αντέδρασαν στην προσπάθεια των τριών βουλευτών να τους *Βλ. π.χ. Destroying Ethnic Identity: The Turks of Greece, Helsinki Watch Report, Αύγουστους 1990, σελ 17-22 Δημόσια Έκκληση για την Αναγώριση Εθνικών Μειονοτήτων από 3 Μειονοτικούς βουλευτός και 13 Μειονοτικές Οργανώσεις με την Ευκαιρία της Συμπλήρωσης 25 Χρόνων από την Αποκατάσταση της Δημοκρατίας {24 Ιουλίου), 23 Ιουλίου 1999, όπως κυκλοφόρησε από το Ελληνικό Παρατηρητήριο των Συμφωνιών του Ελσίνκι 14

χαρακτηρίσουν ως Τούρκους. Με ανακοίνωση του το Κέντρο Πομακίκών Ερευνών ανέφερε ότι: «Οι Πομάκοι δεν είμαστε και δεν αισθανόμαστε Τούρκοι... Είναι όμως απαραίτητο η ελληνική πολιτεία να αποσυνδέσει το πομακικό από τις ελληνοτουρκικές σχέσας και να αναγνωρίσει στους πομακόφωνους πολίτες της Θράκης τα ίδια πολιτιστικά και γλωσσικά δικαιώμστα που απολαμβάνουν οι τουρκόφωνοι μουσουλμάνοι». Οί τρεις διαφορετικές εθνικές ομάδες πρέπει να ξεχωρίσουν μεταξύ τους Αυτό μπορεί να γίνει κυρίως με την καλλιέργεια και τόνωση εκείνων ακριβώς των στοιχείων που τις διαφοροποιούν. Προς το παρόν πάντως επιμένουμε να βαυκαλιζόμαστε. Εφευρίσκουμε ονόματα (Τουρκογενείς κ.λ.π.) για να αποφύγουμε να πούμε το αυτονόητο: ότι μία μεγάλη μερίδα της μειονότητας είναι Τούρκοι. Ας αρχίσουμε τώρα να ονομάζουμε επιτέλους τους Τούρκους, Τούρκους αλλά παραλλήλως να αναγνωρίσουμε τους Πομάκους και τους Αθιγγάνους και να κάνουμε ότι μπορούμε για να διατηρήσουμε και να τονώσουμε τα ιδιαίτερα στοιχεία τους. Ανακοίνωση του Κέντρου Πομακικών Ερευνών, Κομοτηνή, 25 Ιουλίου 1999 15

5. Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΩΝ Εδώ και μερικά χρόνια το ζήτημα των μειονοτήτων απέκτησε ιδιαίτερη βαρύτητα στις αποφάσεις των διεθνών οργανισμών, αλλά και στην αναδιατύπωση των διακρατικών σχέσεων. Η χώρα μας κατέχει -για λόγους ιστορικούς- τον υψηλότερο δείκτη εθνικής ομοιογένειας στα Βαλκάνια, αν όχι σε ολόκληρη την Ευρώπη. Παρ όλα αυτά, οι συζητήσεις γύρω από τη θέση των μειονοτήτων αφορούν συχνά και την Ελλάδα. Ουσιαστικά, το μόνο σοβαρό μειονοτικό ζήτημα που έρχεται κατά καιρούς στην επικαιρότητα και που συνδέεται με τη χώρα μας είναι η θέση, από το ένα μέρος, της μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης, και η τύχη, από το άλλο, του ελληνικού στοιχείου της Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τενέδου. Η Συνθήκη της Λωζάννης για τους Έλληνες της Κωσταντινούπολης και τους Μουσουλμάνους της Δυτικής Θράκης επιφύλαξε μια σειρά από άρθρα που στόχευαν στην προστασία τους. Με τα άρθρα 37-45 της Συνθήκης της Λωζάννης η Τουρκία και η Ελλάδα υποχρεώθηκαν να προστατεύσουν τη ζωή, την ελευθερία, τη θρησκεία, την ελεύθερη κυκλοφορία και τη μετανάστευση (άρθρο 38), τα αστικά και πολιτικά δικαιώματα (39), την εκπαίδευση (40) και τα θρησκευτικά και ττνευματικά καθιδρύματα των μειονοτήτων τους (42). Επίσης, οι δύο χώρες συνομολόγησαν ότι οι διατάξεις των άρθρων για την προστασία των μειονοτήτων αυτών θα συνιστούσαν υποχρεώσεις διεθνούς συμφέροντος υπό την εγγύηση της Κοινωνίας των Εθνών (ΚτΕ). Με τον τρόπο αυτό κάθε μέλος του Συμβουλίου της ΚτΕ είχε το δικαίωμα να επισύρει την προσοχή του οργανισμού σε κάθε παράβαση ή ακόμη και σε ενδεχόμενο κίνδυνο παράβασης 16

έστω και μιας από τις παραπάνω υποχρεώσεις (άρθρο 44). Ειδικότερα, για την Ιμβρο και την Τένεδο η Συνθήκη της Λωζάννης προέβλεπε ειδική διοικητική οργάνωση (αυτοδιοίκηση), που θα αποτελούνταν από τοπικά στοιχεία και θα παρείχε κάθε εγγύηση στο μη μουσουλμανικό ιθαγενή πληθυσμό σε θέματα τοπικής διοίκησης και προστασίας προσώπων και περιουσιών (άρθρο 14). Το 1934, σύμφωνα με την τελική έκθεση που υπέβαλε η Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής των Πληθυσμών στο Συμβούλιο της ΚτΕ, χορηγήθηκαν 106.000 πιστοποιητικά εγκατάστασης σε μουσουλμάνους της Θράκης και 111.200 πιστοποιητικά μη ανταλλαξιμότητας σε μη μουσουλμάνους της Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τενέδου. Συνεπώς, αυτή ήταν η επίσημα αναγνωρισμένη τότε δημογραφική δύναμη των δύο μειονοτήτων, η οποία αποδίδει σαφέστατα και την αριθμητική ισορροπία των αντίστοιχων μειονοτικών πληθυσμών. Έλληνες Κωνσταντινούπολη 103.000 Ιμβρος 7.000 Μουσουλμάνοι Τουρκογενείς 48 7601 Πομάκοι 38.160 Τένεδος 1.200 Αθίγγανοι (Ρωμ) 19.08θ Σύνολο 111.200 Σύνολο 106.000 [Γσ στοιχεία αυτά παρουσιάζει ο Παύλος ΧιδΙρογλου στο βιβλίο του Η Θράκη υπό το φως της εθνικής ιδέας των Τούρκων", 1985-1991, Ελληνικές Πανεπιστημιακές εκδόσεις, σελ 79]

Με τη Συνθήκη της Λωζάννης λοιττόν το μεγαλύτερο μέρος των ελληνικών πληθυσμών συγκεντρώθηκε μέσα στα οριστικά πια σύνορα της ελληνικής επικράτειας. Ταυτόχρονα, ελαχιστοποιήθηκε και το ποσοστό των ξένων (από εθνοφυλετική άποψη) στοιχείων της χώρας. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν, σε ό,τι αφορούσε τις ελληνοτουρκικές διαφορές, να απομείνουν τότε για την Ελλάδα οι οικονομικές κυρίως εκκρεμότητες, που ήταν βέβαια σοβαρές, αλλά όχι σε σημείο να προκαλέσουν νέες πολεμικές αναμετρήσεις. Πριν στεγνώσει όμως το μελάνι από την υπογραφή της Συνθήκης, η Τουρκία με σειρά παραβιάσεων των άρθρων 14 και 37-44 άρχισε να δείχνει ότι πρόθεσή της ήταν να μη σεβαστεί την υπογραφή της, αλλά και κατόπιν συγκεκριμένου σχεδίου να πολεμήσει την παραμονή στο έδαφός της κάθε ξένου προς τον τουρκισμό στοιχείου. Οι ελπίδες που γέννησε η Συνθήκη της Λοαζάννης γρήγορα θάφτηκαν στο περιθώριο των εξελίξεων, που έφεραν τους ηγήτορες της νέας Τουρκίας, από τη μια να στέκουν προσκολλημένοι στα οθωμανικά αυτοκρατορικά οράματα του παρελθόντος κι από την άλλη, στο εσωτερικό της χώρας, με τη συνδρομή και καθοδήγηση του στρατού να προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα εθνικό κράτος δυτικών προτύπων καθώς θεωρούσαν ως αιτία της διάλυσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας τον πολυεθνικό χαρακτήρα της. Έτσι η Τουρκία ουδέποτε εφάρμοσε τα άρθρα της Συνθήκης της Λωζάννης, που απέβλεπαν στην προστασία των ελληνικών πληθυσμών. Ήταν και αυτό ένα τίμημα που πλήρωσε ο Ελληνισμός της Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τενέδου στα πλαίσια μιας πολιτικής που στόχευε και εξακολουθεί να στοχεύει και σήμερα στη με κάθε τρόπο ισοπέδωση ή εξαφάνιση των όποιων εθνικών, πολιτισμικών, γλωσσικών ιδιαιτεροτήτων, στο όνομα της οικοδόμησης της "σύγχρονης" εθνικής Τουρκίας.

Οι κυριότεροι σταθμοί που σημάδεψαν το σταδιακό αςκτνισμό του Ελληνισμού της Τουρκίας είναι τα γεγονότα του 1942, του 1955 και του 1964 Στις 12 Νοεμβρίου 1942, σε μια περίοδο που η Ελλάδα στέναζε κάτω από την τριπλή γερμανο-ιταλο-βουλγαρική κατοχή, η τουρκική Βουλή ψήφισε το νόμο 4305 περί της εφάπαξ φορολογίας της περιουσίας (varlik vergisi) των Ελλήνων, των Αρμενίων και των Εβραίων (αλλά και ελάχιστων μουσουλμάνων για τα προσχήματα). Στόχος του περιβόητου εκείνου νόμου ήταν -σύμφωνα και με την απροσχημάτιστη δήλωση του τότε Τούρκου πρωθυπουργού Sukru Saracoglu- η εξολόθρευση των ξένων στοιχείων που κυριαρχούν στην αγορά και η οικονομική ανεξαρτησία των Τούρκων. Οι φορολογικοί κατάλογοι - που κοινοποιήθηκαν την παραμονή των Χριστουγέννων του 1942- επέβαλαν στους μεν μουσουλμάνους μια συμβολική εισφορά, ενώ στους μη μουσουλμάνους φόρο ανώτερο των οικονομικών τους δυνατοτήτων, ο οποίος μάλιστα έπρεπε να καταβληθεί μέσα σε δεκαπέντε ημέρες, χωρίς δικαίωμα προσφυγής σε ένδικα μέσα. Αλλά το varlik vergisi ωχριά μποστά στα όσα έγιναν κατά τη δραματική νύχτα της 6/7 Σεπτεμβρίου 1955. Με πρόσχημα την έκρηξη βόμβας στο προαύλιο του σπιτιού-μουσείου του Κεμάλ Ατατούρκ, στη Θεσσαλονίκη, η οποία, όπως αποδείχτηκε σύντομα, είχε τοποθετηθεί από Τούρκο πράκτορα, άρχισε μια συστηματική καταστροφή και λεηλασία ελληνικών σπιτιών, καταστημάτων, εργοστασίων, εκκλησιών, μονών, αγιασμάτων, σχολείων, αθλητικών συλλόγων, ακόμα και νεκροταφείων της Πόλης, αλλά και επιθέσεις εναντίον των Ελλήνων της Σμύρνης. Οι οδηγίες της κυβέρνησης Μεντερές ήταν προφανώς να προκληθούν μόνον υλικές καταστροφές και τραυματισμοί, γγ αυτό και τα ανθρώπινα θύματα ήταν περιορισμένα. Παρ' όλα αυτά, μέσα σε μία μόνο νύχτα διαπράχθηκαν 200 περίπου βιασμοί. Οι αρχές δεν έκαναν τίποτα για να

προλάβουν ή να καταστείλουν τις ταραχές, η αστυνομία παρακολουθούσε από μακριά τα έκτροπα Η βία έπαψε γύρω στις τρεις το πρωί της 7ης Σεπτεμβρίου με την εμφάνιση στρατιωτικών τμημάτων προκειμένου να αποκαταστήσουν την τάξη, όταν όμως ο στόχος των επιθέσεων είχε πια επιτευχθεί. Το 1964, σε μια περίοδο νέας όξυνσης του κυπριακού προβλήματος, η Άγκυρα χρησιμοποίησε αυτή τη φορά την κρίση με διττό σκοπό: να πιέσει, από το ένα μέρος, την ελληνική κυβέρνηση για παραχωρήσεις στη μεγαλόνησο και, από την άλλη, να επιτύχει ακόμα ένα χτύπημα στον Ελληνισμό της Τουρκίας Στην συνέχεια η τουρκική κυβέρνηση ξεκίνησε μια πολιτική αφανισμού του ελληνικού πληθυσμού, με σκοπό τον εκτουρκισμό των νησιών. Έτσι: 1. Με το νόμο 502/1964 δημεύτηκαν όλα τα σχολικά κτίρια και απαγορεύτηκε η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας. 2. Απαλλοτριώθηκαν σχεδόν όλες οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις των κατοίκων έναντι μηδαμινού ποσού. 3. Ιδρύθηκαν υπαίθριες αγροτικές φυλακές, όπου εγκαταστάθηκαν 600 βαρυποινίτες κατάδικοι, που περιφέρονταν ελεύθερα και επιδίδονταν σε λεηλασίες, φόνους, βιασμούς και άλλες παρόμοιες ενέργειες. 4. Ιδρύθηκαν προσφυγικοί οικισμοί και μεταφέρθηκαν 3.000 Τούρκοι από τη Βουλγαρία και Τουρκολαζοί από τον Πόντο. 5. Ιδρύθηκε τουρκικό εκπαιδευτικό κέντρο (διδασκαλείο-οικοτροφείο) και στρατόπεδο χωροφυλακής στην πρωτεύουσα της Ίμβρου Παναγιά... Τέλος, στην πολιτική της συστηματικής εκμηδένισης του ελληνικού στοιχείου της Τουρκίας ανήκουν και μερικά συμπληρωματικά μέτρα : το κλείσιμο, στα 1971, της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, αλλά και η αποθάρρυνση των Ελλήνων να στελεχώνουν τα σχολεία της μειονότητας.

Σήμερα στην Πόλη δεν απέμειναν παρά μόνο 3.000 άτομα, τα περισσότερα ηλικιωμένα. Μερικές δεκάδες αριθμούνται επίσης οι εναπομένοντες Έλληνες της Ίμβρου και της Τενέδου. Σπάνιοι είναι πια οι γάμοι και οι βστττίσεις, αλλά συχνές οι κηδείες. Αντίθετα η μουσουλμανική μειονότητα στη Θράκη ανέρχεται σήμερα (και παρά τα μεταναστευτικά ρεύματα, που δεν αφορούν όμως μόνο το μουσουλμανικό στοιχείο) στις 110-120 χιλιάδες άτομα, με ανοδικές τάσεις τόσο σε απόλυτα μεγέθη όσο και σε ποσοστιαία αναλογία σε σχέση με το χριστιανικό στοιχείο της περιοχής. Όλα τα παράπονα της μειονότητας αναφορικά με τη στάση της ελληνικής διοίκησης άρχισαν να προβάλλονται μόνο μετά το 1965, αφού δηλαδή είχαν προηγηθεί οι μεγαλύτερες διώξεις κατά του Ελληνισμού της Τουρκίας και είχε σχεδόν ολοκληρωθεί το πρόγραμμα της εξόντωσής του. Η ελληνική πολιτεία έχει ήδη να επιδείξει σημαντικά μέτρα που αποβλέπουν στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των πολιτών της, ανεξάρτητα από θρήσκευμα και καταγωγή. Τα μέτρα αυτά εφαρμόζονται με περισσή ευαισθησία στο μουσουλμανικό στοιχείο της Θράκης, παρά τις δυσκολίες που ανακύπτουν κατά καιρούς υπό την επίδραση ενδογενών και αλλογενών παραγόντων. Η εξέλιξη συνεπώς του μειονοτικού ζητήματος σχετίζεται με την αντίστοιχη πρόοδο της οργανικής ενσωμάτωσης της μειονότητας στο συνολικό σώμα της ελληνικής κοινωνίας. Όταν η ανάγκη της ενσωμάτωσης αυτής καταστεί συνείδηση και στη χριστιανική πλειοψηφία και στη μουσουλμανική μειονότητα, τότε κανένας παράγοντας δεν θα είναι πια σε θέση να απειλήσει την ευημερία και το μέλλον όλων των κατοίκων της ελληνικής Θράκης.

6. Η ΕΘΝΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΗΣ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΑΣ Αν και τα άρθρα περί προστασίας μειονοτήτων της Συνθήκης της Λωζάννης δεν έγιναν ουδέποτε σεβαστά από την Τουρκία, η Ελλάδα μονομερώς εφάρμοσε το άρθρο 45 παρέχοντας στους μουσουλμάνους της Θράκης όλα εκείνα τα δικαιώματα που στέρησε η Τουρκία από τους ελληνικής καταγωγής υπηκόους της,αν και η Ελλάδα θα μπορούσε να επικαλεστεί την αρχή της αμοιβαιότητας ( όπως αυτή προβλέπεται στο άρθρο 45 της Συνθήκης της Λωζάννης) και να αξιώσει την αριθμητική τουλάχιστον εξίσωση των Ελλήνων της Κων/πόλης και των μουσουλμάνων της Θράκης ή να εναρμόσει όλα όσα εφαρμόστηκαν σε βάρος των Ελλήνων της Ίμβρου και Τενέδου, εν τούτοις δεν το έπραξε, σεβόμενη τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ανθρώπινες αξίες, όπως αυτές προστατεύονται από ένα κράτος δικαίου, μέλος της Ευρωπαϊκής οικογένειας. Η Ελληνική πολιτεία δεν ακολούθησε ποτέ την οδό μιας αυστηρής ερμηνευτικής νομικής επιχειρηματολογίας του άρθρου 45 που θα της επέτρεπε να "απαλλαγεί" από τους μουσουλμάνους της Θράκης κατά τον ίδιο τρόπο που "απαλλάχθηκε" η Τουρκία από τους Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τενέδου.Δεν ακολούθησε ούτε την οδό εφαρμογής αντιμέτρων για όλα όσα υπέστησαν οι Έλληνες από την απάνθρωπη πολιτική της Άγκυρας. Αντίθετα, εμμένοντας στον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων η Αθήνα, ουδέποτε ακολούθησε τον δρόμο της Αγκυρας, ακόμα και όταν εναντίον του Ελληνισμού διαπράττονταν τρομακτικά εγκλήματα όπως η τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974. Τα αποτελέσματα της ελληνικής τακτικής είναι πολύ περισσότερο ορατά από την παράθεση απλών λογιστικών αριθμώντο 1929 κατά την απογραφή που 22

διενήργησαν Άγγλοι και Γάλλοι, οι μουσουλμάνοι της Θράκης αριθμούσαν 86.793 άτομα. Σήμερα υπολογίζονται γύρω στις 110.000, οι οποίοι αποτελούν όμως τρεις διαφορετικές φυλετικές ομάδες, τους Τουρκογενείς, τους Πομάκους και τους Αθίγγανους. 1. Οι Τουρκογενείς. Οι Τουρκογενείς είναι περίπου 55.000 και κατοικούν κυρίως στην πεδινή περιοχή των νομών Ξάνθης και Ροδόπης. Είναι απόγονοι των τουρκικών φύλων τα οποία εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Θράκης κυρίως μεταξύ των ετών 1305 και 1371. Από τα τουρκικά αρχεία φαίνεται ότι είναι απόγονοι Γιουρούκων, Τατάρων καθώς και άλλων τουρκογενών φύλων από τη Μικρά Ασία. Κάποιοι τέλος είναι απόγονοι εξισλαμισθέντων Ελλήνων.^ Οι Τουρκογενείς κατοικούν κυρίως στους κάμπους της Θράκης. Κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η σύνδεση με τη γή και τις αγροτικές εργασίες και η προσήλωσή τους στη μουσουλμανική θρησκεία. Εξακολουθούν να διατηρούν ακόμη και σήμερα παλαιά έθιμα και συμπεριφορές που έχουν εξοβελιστεί από την Τουρκία λόγω κεμαλισμού (π.χ. το κάλυμα της κεφαλής που έχει απαγορευθεί στην Τουρκία πριν από τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο). Στα πρώτα χρόνια μετά τη συνθήκη της Λωζάννης υπήρχε σύγκρουση στους κόλπους των Τουρκογενών ανάμεσα στους συντηρητικούς και τους νεωτεριστές οι οποίοι επιθυμούσαν να εφαρμοσθούν οι κεμαλικές αρχές στην Ελλάδα. Με τη βοήθεια της ελληνικής κυβερνήσεως οι νεωτεριστές τελικώς υπερίσχυσαν. Σήμερα αποτελούν το "σκληρό"πυρήνα της μειονότητας. Ένα ενδιαφέρον στοιχείο για τους Τουρκογενείς είναι ότι τμήμα του πληθυσμού τους ανήκει στη μουσουλμανική αίρεση των μπεκτασήδων ή κιζιλμπασήδων όπως αποκαλούνται ειδικώς στη Θράκη. Ο μπεκτασισμός πιστεύει στο τρισυπόστατο του Θεού, διακρίνεται από το φιλελευθερισμό του Για περισσότερα βλέπε ΖεγκΙνη Ε, Ο Μπεκτασισμός στη Δυπκή Θράκη, Ιδρυμα Μελετών Χερσονήσου Αίμου 1988 σελ 109-112 και 117 23

έναντι του χριστιανισμού, λατρεύει τον Άγιο Γεώργιο και τον Πρ>οφήτη Ηλία και διατηρεί κάποια χριστιανικών στοιχεία. Στα χρόνια των πρώτων οθωμανικών κατακτήσεων απετέλεσε το δούρειο ίττπο του εξισλαμισμού πολλών χριστιανικών πληθυσμών. Οι κιζιλμπασήδες της Θράκης, οι οποίοι οργανώνουν δικές τους εορτές κυρίως στο νομό Ροδόπης και στον Έβρο, τελούν υπό διωγμόν από το επίσημο σουνιτικό δόγμα, αλλά και το τουρκικό κράτος. Εξακολουθούν πάντως ακόμη και σήμερα να διατηρούν τις τελετές τους και την ιδιαιτερότητά τους. 2. Οι Πομάκοι. Οι Πομάκοι αποτελούν περίπου το 30% του συνόλου της μειονότητας. Η εκτίμηση αυτού του ποσοστού αφορά εκείνους που είναι εθνοτικά Πομάκοι. Πολλά στοιχεία όμως συνηγορούν ότι η πλειοψηψία του μουσουλμανικού στοιχείου ήταν πριν από αρκετά χρόνια πομακικής εθνοτικής καταγωγής. Μέσω της προπαγάνδας, της τουρκικής παιδείας και της συνάφειας με τον τουρκόφωνο πεδινό πληθυσμό απώλεσαν τα ξεχωριστά εθνοτικά τους χαρακτηριστικά και τη γλώσσα τους και όσοι τουλάχισον κατοικούν στον κάμπο αισθάνονται εθνικά Τούρκοι. Οι Πομάκοι είναι συγκεντρωμένοι ως επί το πλείστον στο νομό Ξάνθης, όπου αποτελούν την πλειοψηφία του μουσουλμανικού στοιχείου. Τα χωριά τους Υττάρχει, όπως και στα περισσότερα πράγματα γύρω από τη μειονότητα, μία κδιαμσχη» για τον ακριβή αριθμό τους ο Δημητράς του Ελληνικού Παρατηρητηρίου Ελσίνκι και το Ελληνικό Παράρτημα του Minority Rights Group αναφέρουν ότι ο ακριβής αριθμός του είναι 30.000, βλ. Report, Pomaks, Greek Helsinki Watch Σε σχολική εκδήλωση που έγινε το καλοκαίρι του 1997 στο κεφαλοχώρι Ιασμος, οι μουσουλμάνοι μαθητές συμμετέσχον με φορεσιές και δείγματα λαϊκής τέχνης που έδειχναν την ττομσιακή καταγωγή των προγόνων τους. Είναι πιθανόν ότι πομακικής καταγωγής πρέπει να είναι σήμανπκή μερίδα του μουσουλμανικού πληθυσμού κατά μήκος του δρόμου Ξάνθης-Ιασμου-Κομοτηνής, οι οποίοι όμως σήμερα έχουν πάψα σε γενικές γραμμές να ομιλούν την ττομακική Βλ. εττίσης σχετ, Λιάπη, Αντ. Η Υποθηκευμένη Γλωσσική Ιδιατερότητα των Πομάκων, θρακική Εταιρεία, Κομοτηνή, 1995, σελ. 16-18.,

είναι κυρίως στον ορεινό χώρο της όρους Ροδόττη γύρω από την περιοχή Εχίνου καθώς και στις περιοχές Κέχρου και Οργάνης/" Αν και υπάρχουν αρκετές αμφισβητήσεις για την καταγωγή τους, οι Πομάκοι φαίνεται ότι είναι γηγενές φύλο της Θράκης. ^ Εκτός από την Ελλάδα, Πομάκοι υπάρχουν σήμερα και στη Βουλγαρία όπου ο αριθμός τους υπολογίζεται να ς>θάνει τις 150.000 άτομα,κ άπ οιοι Πομάκοι φαίνεται ότι εξακολουθούν και διατηρούν την ξεχωριστή εθνοτική τους ταυτότητα και στην Τουρκία, όπου μετοίκησαν από τη Μακεδονία μετά την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923. ^ Ουσιαστικά οι Πομάκοι κατοικούν σε όλην την περιοχή της Ροδόπης, ελληνική και βουλγαρική. Ασχολούνται κυρίως με την καλλιέργεια καττνών την κτηνοτροφία και την υλοτομία. Το βασικό στοιχείο που διαφοροποιεί τους Πομάκους από τις δύο άλλες ομάδες της μειονότητας είναι η γλώσσα. Πιο συγκεκριμένα μιλούν ένα ιδίωμα σλαβο-βουλγαρικό που έχει αρκετά στοιχεία από τα τουρκικά, τα ελληνικά καθώς και τα αραβικά. Σήμερα στη Θράκη η πομάκικη γλώσσα τείνει να εξαφανισθεί. Οι λόγοι που συνέτειναν σ'αυτό είναι η υποχρεωτική διδασκαλία της τουρκικής γλώσσας στα μειονοτικά σχολεία, όπου φοιτούν τα παιδιά των πομάκων. Το πομακόπουλο αποτελεί το μεγαλύτερο θύμα αυτής της ιστορικής συγκυρίας. Στο σπίτι μιλάει με την οικογένειά του τη μητρική του γλώσσα, την πομακική, και όταν πηγαίνει στο σχολείο υποχρεώνεται σ' ένα γλωσσικό Για τα πομακοχώρια της Ξάνθης και του Έβρου, βλέττε Λιόττη A, Οι Πομάκοι μέσα στο χρόνο, θρσκική Εττίτηρϊδα τόμος 4 ', 1983 " Για περισσότερα σχετικώς με τις ανπκρουόμενες θέσεις Βουλγάρων, Τούρκων και Ελλήνων σχεπκώς με την καταγωγή των Πομάκων βλ. Οι Έλληνες Πομάκοι και η σχέση τους με την Τουρκία, Ηρόδοτος, Αθήνα, 1989 World Directory of Minorities, Minority Rights Group, Longman. 1991, σελ 118-119. ^ Βλ. αχετ. Λιάπη, Αντ. Η Υποθηκευμένη Γλωσσική Ιδιατερότητα των Πομάκων. θρακική Εταιρεία, Κομοτηνή, 1995,

βομβαρδισμό από το μουσουλμάνο δάσκαλο, που του διδάσκει την τουρκική και τον χριστιανό που του διδάσκει την ελληνική. Τη μόνη που δεν διδάσκεται είναι η μητρική του γλώσσα, η πομακική. Ένας άλλος λόγος είναι ότι η γλώσσα αυτή δεν υπήρχε σε γραπτή μορφή μέχρι το 1995 και εξακολουθεί και σήμερα να μεταβιβάζεται μόνον προφορικά από τους γονείς στα παιδιά, διότι δεν διδάσκεται πουθενά. Τον λόγο αυτό ήρθε να ανατρέψει τον Οκτώβριο του 1995 το Δ Σώμα Στρατού που με πρωτοβουλία του τότε Διοικητού του Στρατηγού Παραγιουδάκη, και την κάλυψη της πολιτικής ηγεσίας του Υπουργείου Εθνικής Αμύνης (επί υπουργίας Αρσένη), προχώρησε στη δημιουργία του πρώτου πομακο-ελληνικού λεξικού. Ακολούθησε η πρωτοβουλία του επιχειρηματία Πρόδρομου Εμφιετζόγλου, ο οποίος βοήθησε στη δημιουργία και έκδοση λεξικών, γραμματικής και αναγνωστικού της πομακικής. Παράλληλα ο στρατός συνέχισε με στρατευμένους επιστήμονες τη μελέτη της πομακικής γλώσσας προχωρώντας στην έκδοση συντακτικού και γραμματικής. Όλη αυτή η κινητικότητα ήταν μοιραίο να επαναφέρει προς συζήτηση το ερώτημα της γλωσσικής εκπαιδεύσεως των Πομάκων, αφού η πρόκριση της τουρκικής ως γλώσσας διδασκαλίας στα μουσουλμανικά δημοτικά αποτελεί αποκλειστική επιλογή του ελληνικού κράτους.η συνθήκη της Λωζάννης δεν αναφέρει τίποτα περί υποχρεωτικής διδασκαλίας της τουρκικής στους Έλληνες μουσουλμάνους. Αντιθέτως πολύ προσεκτικά ορίζεται ότι η διδασκαλία των μουσουλμανοπαίδων θα γίνεται «εν τη ιδία αυτών γλώσση». Τελικώς και παρά τις μεμονωμένες προσπάθειες το θέμα της περαιτέρω έρευνας της πομακικής γλώσσας με στόχο να εισαχθεί κάποια ημέρα στα δημοτικά σχολεία των Πομάκων παραμένει σήμερα κλειστό. Οι Έλληνες Πομάκοι θα συνεχίσουν να εκπαιδεύονται αποκλειστικώς στην ελληνική και τουρκική γλώσσα. Τα επιχειρήματα για τη λήψη αυτής της αποφάσεως είναι τα ακόλουθα; α) οι 26

Πομάκοι αποδοκιμάζουν τις μέχρι τώρα προσπάθειες για τη γλώσσα τους β) πρέπει οι ίδιοι οι Πομάκοι να προβάλλουν το αίτημα της πρκκττασίας της ιδιαίτερης γλωσσικής και εθνοτικής τους ταυτότητας γ) αντιδρά η Βουλγαρία δ) θα δημιουργηθεί μεγάλη αναστάτωση στο χώρο της μειονότητας και ε) δεν μπορεί το ελληνικό κράτος να ετεροπροσδιορίζει κάποιους ως Πομάκους. Ο αντίλογος σε αυτά τα επιχειρήματα είναι ισχυρός. Πιο συγκεκριμένα το επιχείρημα που αναφέρεται στη στάση των Πομάκων έναντι των προσπαθειών καταγραφής της γλώσσας τους, παραγνωρίζει σαφώς την κατάσταση που επικρατεί στο χώρο της μειονότητας. Το τουρκικό προξενείο της Θράκης αποτελεί ένα δεύτερο κράτος στην περιοχή. Εκμεταλλευόμενο τα ελληνικά λάθη έχει δημιουργήσει σχέσεις εξαρτήσεως με το μουσουλμανικό στοιχείο. Σε ένα πληθυσμό που, πάλι λόγω των δικών μας λαθών, έχει παραμείνει αμόρφωτος και πάσχει από δεισιδαιμονίες και θρησκοληψία, το προξενείο χρησιμοποιεί κατά κόρον την επιρροή που έχουν οι ιμάμηδες και οι μουφτήδες. Οι λίγες κραυγαλέες αντιδράσεις στην έκδοση των λεξικών προήλθαν από τέτοια ακριβώς εξαρτημένα άτομα. Η μεγάλη μάζα των Πομάκων παρέμεινε σιωπηλή. Τα μικρά παιδιά όμως πρέπει να θεωρηθούν ως οι αυθεντικοί, αυθόρμητοι και πέραν εξαρτήσεων δείκτες της πομακικής κοινωνίας. Αυτά ακριβώς τα παιδιά αγκάλιασαν με συγκίνηση την πρωτοβουλία καταγραφής της γλώσσας τους.το καλύτερο παράδειγμα για τη στάση τους αυτή αποτελεί η πρόσφατη έκδοση πομακικών παραμυθιών στην ελληνική και πομακική γλώσσα από τους Πομάκους μαθητές του Γυμνασίου Σμίνθης.''^ Βλ. Καιάκη Δ., Ο πατητούς και η γιαγιά είτταν.. Ντάντο ι μτταμπο καζαχο, Παραμύθια αττό τη Ροδόπη, έκδοση γυμνάσιο Σμίνθης, Νομαρχία Ξάνθης. Τα 21 παραμύθια συνέλεξαν οι μαθητές του γυμνασίου κατότπν προτροττής της καθηγήτριάς τους, φιλολόγου Δήμητρας Κατάκη, η οποία είχε και πι λογοτεχνική επιμέλεια. Τα παραμύθια μετέγραψε στα πομακικά ο Ριτβάν Καραχότζα. 27

Είναι επίσης γεγονός ότι η Βουλγαρία αντιδρά διότι στο έδαφός της διαμένει η συντριπτική πλειοψηφία των Πομάκων των Βαλκανίων. Μέχρι προσφάτως η γειτονική μας χώρα καταπίεζε τους Πομάκους. Εγκλωβισμένη σε ιδεολογικές αγκυλώσεις τούς είχε χρήσει δια της βίας εξισλαμισθέντες Βουλγάρους. Η πολιτική της αυτή είχε ως αποτέλεσμα όσοι Πομάκοι διαμένουν στο έδαφός της να έχουν σήμερα πλήρως εκτουρκισθεί. Τώρα προσπαθεί να επιβάλλει και σε εμάς την ίδια στάση. Εάν την ακολουθήσουμε θα καταλήξουμε σε αντίστοιχα αποτελέσματα. Ένα επιχείρημα που έχει αναφέρει ευθέως η Συμβουλευτική Επιτροπή και έχουν αναμασήσει δειλά κάποιοι χριστιανοί μελετητές καθώς και το ελληνικό τμήμα του Helsinki W a tc h,αφορά τη δημιουργία αναταραχών στο χώρο της μειονότητας σε περίπτωση εισαγωγής της πομακικής στα σχολεία. Είναι βεβαίως σίγουρο ότι οι γνωστοί εθνικιστικοί κύκλοι που καθοδηγούνται από την Βλ Ανακοίνωση Συμβουλευτικής Ετπτροττής της τουρκικής Μειονότητας Δυτικής Θράκης για την Έκδοση του Πομακο-ελληνικού λεξικού από το Δ' Σώμα Στρατού με συγγραφέα τον Ριτβάν Καρσχότζα, 13 Μαϊου 1996 Εκεί αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι κ... για την αρηνική συνύτιαρξη των δύο κοινοτήτων στην ττεριοχή μας, η Πολιτεία μας θα ττρέττει να αξιολογήσει σωστά τις ψύχραιμες και λογικές προσεγγίσεις μας και να υττολογίσει ττολύ καλά την αντίδραση πις Μειονότητας, εάν, όπως κάπου κάπου γράφεται στον τύπο, επιχαρήσει να αοάγει πι Πομακικά σπι μειονοπκά σχολεία Δεν πρέπει να λησμονείτσι πόσο ευαίσθητοι γίναμε από πς πολύχρονες πιέσεις και η μειονότητα δεν πρέττει να οδηγείται σε αναταραχή με τέτοιες ενέργειες». Δείγμα της ψυχολογικής πιέσεως που εττιχειρεί να ασκήσει η Συμβουλευτική Εττιτροττή είναι ο χαρακτηρισμός του Πομάκου συγγραφέα του λεξικού, Ριτβάν Καρσχότζα. ως «αβλαβούς παράφρονος». Βλ. Μτταλτσιώτη, Λ., «Ελληνική Διοίκηση και Μειονοτική Εκπαίδευση στη Δυτική Θράκη», στο συλλογικό τόμο Το Μειονοτικό Φαινόμενο στην Ελλάδα, Μία Συμβολή των Κοινωνικών Ετηστημών, Επιμέλεια Τσιτσελίκη-Χριστόττουλου, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, 1997, σελ. 336 και 338 όπου αναφέρει όπ η εισαγωγή πις πομακικής γλώσσας στο σλαβόφωνο τμήμα του πληθυσμού της μειονότητας «μπορεί να διαταράξει πς ισορροττίες της ττεριοχής» Ο ίδιος συγγραφέας θεωρεί όπ η προσπάθεια για εισαγωγή της πομακικής προέρχεται από τους «τοπικούς τταράγοντες», πιν «τοτπκή «ομάδα» διαμορφωτών της μειονοπκής πολιπκής», σελ. 334. Report, Pomaks, Greek Helsinki Watch. V. Pomaks have by now acquired a solid Turkish national identity and such measures can only aggravate the tensions and the feeling of discrimination among them

Τουρκία θα προατταθήσουν να δημιουργήσουν ταραχές για να αποτρέψουν τη διαφοροποίηση της σημερινής τουρκόφωνης εκπαιδεύσεως Αυτή είναι η δουλειά τους και για αυτό παίρνουν και το μισθό τους. Αναφέρεται τέλος ότι οι ίδιοι οι Πομάκοι πρέπει να αυτοπροσδιορισθούν και δεν μπορεί το ελληνικό κράτος να τους επιβάλλει τι είναι, ούτε το τουρκικό κράτος που με την πρώτη ευκαιρία τους λέγει: Τι θα πει Πομάκοι; Είστε Τούρκοι! Ξεχάστε τον πολιτισμό και την γλώσσα σας που είναι χαμηλού επιπέδου. Ένα άλλο χαρακτηριστικό των Πομάκων είναι όσοι ζουν στην ορεινή περιοχή παραμένουν απομονωμένοι και δεν έρχονται σε επιμειξία με τα άλλα φύλα της περιοχής, είτε χριστιανικά, είτε μουσουλμανικά. Το αποτέλεσμα αυτής της καταστάσεως απομονωτισμού είναι η διατήρηση της φυλετικής τους καθαρότητας με ξεχωριστά ανθρωπολογικά χαρακτηριστικά. Πιο συγκεκριμένα σε αντίθεση με τους Τουρκογενείς και Αθιγγάνους, οι Πομάκοι είναι ως επί το πλείστον ψηλοί, ξάνθοι και γαλανοί. Οι Πομάκοι έπεσαν θύματα του εμφυλίου πολέμου και της ψυχροπολεμικής περιόδου. Επειδή η γλώσσα που μιλούν είναι ένα βουλγαρικό ιδίωμα θεωρήθηκαν ως ύποπτοι να στραφούν προς τη Βουλγαρία, η οποία είχε καταλάβει τις περιοχές τους κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου. ΓΓ αυτό το λόγο έγινε στα χρόνια μετά το 1950 μια συνειδητή προσπάθεια να εκτουρκισθούν, αφού η Τουρκία ανήκε στο Δυτικό συνασπισμό και ήταν σύμμαχός μας στο ΝΑΤΟ. Παρ' όλ αυτά οι Πομάκοι έχουν δώσει δείγματα στο παρελθόν ότι θέλουν να είναι κάτι διαφορετικό από τους Τούρκους. Στα χρόνια μετά το 1974 έγινε μία προσπάθεια από ελληνικής πλευράς να θεωρήσουν αυτοί οι άνθρωποι ότι είναι ελληνικής καταγωγής, απόγονοι των αρχαίων Αγριανών. 29

Οποιαδήποτε όμως και αν είναι η ιστορική αλήθεια η προσπάθεια αυτή δεν φαίνεται να συγκίνησε τους Πομάκους οι οποίοι σήμερα προσδιορίζονται όχι του τί ήταν στο παρελθόν αλλά στη βάση του ισλαμισμού. 3. Αθίγγανοι-Ρωμά. Η τρίτη και μικρότερη ομάδα της μειονότητας είναι οι Αθίγγανοι ή Ρωμά.^ Η πρώτη αναφορά για την παρουσία Ρωμά στη Θράκη γίνεται το 1068. Οι Αθίγγανοι θεωρείται ότι έλκουν τη μακρινή καταγωγή τους από τις δυτικές περιοχές των Ινδιών. Αφού εισήλθαν στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία, εκδιώχθηκαν από τη Μικρά Ασία και κατέφυγαν στην περιοχή της Κωνσταντινουπόλεως και της ευρύτερης Θράκης. Λόγω του νομαδικού τους βίου αλλά και των δραστηριοτήτων που ανέτττυσσαν (π.χ. παρουσιάζονταν ως μάγοι, ζωοκλέφτες κ.λ.π) η χριστιανική εκκλησία προσπάθησε να τους εκχριστιανίσει, πολλούς από αυτούς μάλλον επιφανειακά. Στον 15ο-16ο αιώνα η πλειοψηφία των Αθιγγάνων της Θράκης έχουν καταγραφεί ως Χριστιανοί. Με την εφαρμογή αυστηρών μέτρων από τους Οθωμανούς κατά των Χριστιανών Αθιγγάνων, κάποιο τμήμα τους (πιθανόν η πλειοψηφία που παρέμεινε στη Θράκη) εξισλαμίσθηκε. Σήμερα οι Ρωμά ζουν υπό πραγματικά άθλιες συνθήκες διασκορπισμένοι και στους τρείς νομούς της Θράκης. Συνήθως οι κατοικίες τους βρίσκονται σε φτωχογειτονιές στις παρυφές των αστικών κέντρων (αν και μερικές φορές ο Οι πληροφορίες που ακολουθούν για τους Αθιγγσνους-Ρομά προέρχονται κυρίους από το βιβλίο του Ζεγκίνη, Ε. Οι Μουσουλμάνοι Αθίγγανοι της Θράκης, Ιδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου. Θεσσαλονίκη. 1994 και και το βιβλίο του Λιάπη, Α., Γλωσσάριο της Ρωμανί, όπως την μιλούν οι Μούσουλμόνοι Ρωμά της ελληνικής Θράκης (ελληνορωμανό), Κομοτηνή, 1998. Όσα αναφέρονται αφορούν σχεδόν αποκλεισπκώς τους μουσουλμάνους Αθιγγάνους της Θράκης και όχι τους Χριστιανούς, όπως π.χ. αυτούς του Αράτου Ροδόπης 19 Ζεγκίνη, Ε., Οι Μουσόύλμάνοι Αθίγγανοι της Θράκης, 1994, σελ. 29, υ

όρος κατοικία είναι υπερβολικός για τις άθλιες παραγκουπόλεις όπου διαμένουν κάποιοι Αθίγγανοι), όπου εξασκούν διάφορα βοηθητικά επαγγέλματα με κυριότερο τις μεταφορές, μετακομίσεις, τις εποχιακές εργασίες σε αγρούς και οικοδομές, τη συμμετοχή σε πανηγύρια και εορτές με μουσικά όργανα και την παραδοσιακή καλαθοπλεκτική. Οι μεγαλύτεροι οικισμοί Ρωμά συναντιούνται στην πόλη της Ξάνθης σε δύο συνοικισμούς: Πίρναλικ και Γκασχαντέ ζούν γύρω στις 4000 ενώ στον συνοικισμό Δροσερού ζούν περίπου 2500 Αθίγγανοι. Επίσης είναι εγκατεστημένοι στα χωριά του νομού Ξάνθης; Αθιγγανοχώρι Γενισέας, Ζηλωτή, Εράσμιο, Εύλαλο, Ορφανό κ.α. Επίσης στην Κομοτηνή, στις συνοικίες Ήφαιστος και ΕΚΤΕΝΕΠΟΛ της Κομοτηνής, στις Σάττπες, στον Πολύανθο, στους Αμαξάδες, στα Νεύρα και στον Άρατο, στην Αλεξανδρούπολη και στο Διδυμότειχο. Υποστηρίζεται ότι ειδικώς στο Διδυμότειχο συναντάται η αρχαιότερη εγκατάσταση Ρωμά στην Ευρώπη.^ Ο συνολικός τους αριθμός υπολογίζεται σε 20.000 περίπου άτομα που κατοικούν στη Θράκη. Άλλοι 4000-5.000 έχουν μεταναστεύσει σε άλλες περιοχές της Ελλάδος, Ο Λιάπης, που έχει άμεση επαφή με το χώρο των Ρωμά στη Θράκη, υπολογίζει σε 7.000 άτομα αυτούς που γνωρίζουν τη γλώσσα τους, τη ρωμανί, ενώ στους μισούς εκείνους που τη χρησιμοποιούν στην καθημερινή τους ζωή μέσα και έξω από το σπίτι.^ Τους Αθίγγανους στη Βόρεια Ελλάδα και ιδιαίτερα στη Δυτική Θράκη τους αποκαλούν Κατσίβελους, όρος που κατά τον Ν. Ανδριώτη προέκυψε από το λατινικό θ3ριίνυ8=αιχμάλωτος, που με το χρόνο έγινε cattivo και με την ΖεγκΙνη, Ε., Οι Μουσουλμάνοι Αθίγγανοι της Θράκης, 1994, σελ. 66 Λιάπης, Γλωσσάριο της Ρωμανί, 1998, σελ. 15. 31