«ΑΠΟ ΣΗΝ ΑΓΡΟΣΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΗΝ ΑΣΙΚΟΠΟΙΗΗ (19 ος - 20 ος αιώνας)» Επαναληπτικό Διαγώνισμα Ιστορίας Προσανατολισμού ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΣΗ ΘΕΜΑ Α1 Να αποδώσετε το περιεχόμενο των παρακάτω όρων α) Μεγάλη Ιδέα (Μονάδες 5) β) Βενιζελισμός (Μονάδες 5) γ) Πτώχευση 1893 (Μονάδες 5) Μονάδες 15 ΘΕΜΑ Α2 Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν, γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί στην κάθε πρόταση, τη λέξη ωστό, αν η πρόταση είναι σωστή, ή Λάθος, αν η πρόταση είναι λανθασμένη: α) Η μεγάλη μάζα των Ελλήνων της διασποράς, άνηκε σε μεγαλοαστικά στρώματα. (μον. 2) β) Η αλλαγή των δεδομένων στην ανάπτυξη της βιομηχανίας ήρθε μετά το 1912-1913, με την ενσωμάτωση μεγάλων εκτάσεων και πληθυσμών. (μον. 2) γ) Προς το τέλος του 19 ου αιώνα και στις αρχές του 20 ου, άνοιξαν οι δρόμοι για μετανάστευση προς την Αμερική. (μον. 2) δ) Η παρουσία της ατμοπλοΐας άρχισε να γίνεται αισθητή από το 1866 και μετά. (μον. 2) ε) Προς το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων ιδρύθηκε η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος (ΓΣΕΕ) που συμπεριέλαβε κλαδικά και τοπικά σωματεία. (μον. 2) Μονάδες 10 1
ΘΕΜΑ Β1 Ποια προϊόντα εξήγε το ελληνικό κράτος κατά τη διάρκεια του 19 ου αιώνα; Μονάδες 13 ΘΕΜΑ Β2 Ποια είναι η ιδιομορφία των δανείων που ενέκριναν οι σύμμαχοι για να χρηματοδοτήσει η ελληνική κυβέρνηση τη συμμετοχή της στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο, κάτω από ποιες συνθήκες δόθηκαν και ποια η χρήση τους μέχρι το 1920; Μονάδες 12 ΟΜΑΔΑ ΔΕΤΣΕΡΗ ΘΕΜΑ Γ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω ιστορικό παράθεμα, να αναφερθείτε στο ζήτημα των εθνικών γαιών και τα προβλήματα που αντιμετώπισαν οι ελληνικές κυβερνήσεις όσον αφορά στη διανομή τους μέχρι το 1871. Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ *<+ Πράγματι, οι εθνικές γαίες αποτέλεσαν, από την ίδρυσή του σχεδόν, το κεντρικό πεδίο σύγκρουσης ανάμεσα στο κράτος και τις κοινωνικές ομάδες που προσπαθούσαν να τις οικειοποιηθούν ιδιαίτερα μάλιστα αν επρόκειτο για φυτείες όπου μπορούσαν να προβάλουν και νομικά επιχειρήματα για να στηρίξουν τη θέση τους στα δικαστήρια, όταν τα πράγματα έφταναν εκεί. Άλλες φορές πάλι, μετά από τριάντα χρόνια συνεχούς κατοχής, η γη που αυθαίρετα είχε καταληφθεί από τους χωρικούς μετατρεπόταν αυτόματα σε ιδιοκτησία τους χάρη στην άσκηση του δικαιώματος της χρησικτησίας, όπως προέβλεπε το βυζαντινό-ρωμαϊκό δίκαιο. Παρόλο, όμως, ότι ένα τμήμα της δημόσιας γης καταπατήθηκε, φαίνεται ότι αυτό δεν έγινε συστηματικά από τους τοπικούς προκρίτους της κάθε περιοχής, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1840 και μετά και δεν οδήγησε στη δημιουργία μεγάλων ιδιοκτησιών σε αυτά τα εδάφη. *<+ Το ζήτημα του σφετερισμού μεγάλων εκτάσεων εθνικής γης από τους προύχοντες έχει απασχολήσει επανειλημμένα την ελληνική ιστοριογραφία. Και αυτό, γιατί τέτοιες πρακτικές είχαν καταγραφεί, τόσο 2
κατά τη διάρκεια της Επανάστασης όσο και κατά την πρώτη δεκαετία του ανεξάρτητου κράτους: Έχοντας έναν πολλαπλό εξουσιαστικό ρόλο ήδη πριν (γαιοκτήμονες, έμποροι, ενοικιαστές φόρων και προσόδων, διαχειριστές της τοπικής πολιτικής εξουσίας) και μη γνωρίζοντας ποια θα είναι τελικά η θέση τους στη νέα τάξη πραγμάτων που θα προέκυπτε στο νέο κράτος, οι προύχοντες συγκέντρωναν εθνική γη, όποτε και όταν μπορούσαν και παρά τις ρητές απαγορεύσεις των εθνοσυνελεύσεων. *<+ Στο κρίσιμο αυτό ζήτημα, που προέκυψε αμέσως μετά την απελευθέρωση της χώρας, το ελληνικό κράτος προτίμησε - αντί να παραχωρήσει τις εκτάσεις αυτές στους γαιοκτήμονες ή να τις διανείμει δωρεάν στους ακτήμονες καλλιεργητές - να τις κρατήσει για δικό του λογαριασμό και να τις ενσωματώσει στη περιουσία του Δημοσίου. Η θέλησή του να μην υποκύψει στις απαιτήσεις των γαιοκτημόνων, αλλά και η δειλία του ως προς τη διανομή της γης στους καλλιεργητές, απέφεραν στο ελληνικό κράτος την επομένη της ανεξαρτησίας την ιδιοκτησία επί μεγάλου τμήματος των καλλιεργούμενων εκτάσεων της χώρας. Πράγματι, σύμφωνα με τις Συνθήκες που αναγνώρισαν την ανεξαρτησία της χώρας, τα εδάφη που περιλαμβάνονταν στα όρια του νέου κράτους και που ανήκαν πριν στους Οθωμανούς ανακηρύχθηκαν "εθνική ιδιοκτησία." Έτσι, στις αρχές της δεκαετίας του 1830 το ελληνικό κράτος εμφανίζεται ως ο μεγαλύτερος γαιοκτήμονας του ελληνικού χώρου κατέχοντας σύμφωνα με τους πλέον μέτριους υπολογισμούς το 35%-50% των καλλιεργήσιμων εκτάσεων του ελληνικού βασιλείου. *<+ Είναι φανερό, ότι το ελληνικό κράτος με την «εθνικοποίηση» της γης, «κατέστησε φανερή την πρόθεσή του να εμποδίσει τη δημιουργία μιας αστικής τάξης γαιοκτημόνων με βάση τους παλιούς κοτζαμπάσηδες». (Βλ. Ανδρεάδης Α., Εθνικά δάνεια και ελληνική δημόσια οικονομία, Αθήνα 1939, σελ. 37). *<+ Κατ αυτόν τον τρόπο, το μεγαλύτερο μέρος των ακτημόνων χωρικών μετατράπηκαν σε «ενοικιαστές» των εθνικών γαιών, αντί να γίνουν οι πραγματικοί τους ιδιοκτήτες. Το νέο ελληνικό κράτος, μάλιστα, διαμόρφωσε μια συμπεριφορά ενεργού ατομικού ιδιοκτήτη των εθνικών γαιών, ζητώντας από τους ακτήμονες καλλιεργητές υψηλότερους φόρους από όσους πλήρωναν επί Τουρκοκρατίας. Αξίωνε από τους χωρικούς όχι μόνο το φόρο της δεκάτης η οποία είχε διατηρηθεί από τους Τούρκους ως κύρια μορφή φορολογίας του αγροτικού πληθυσμού αλλά και την επιπρόσθετη πληρωμή του 15% επί του ακαθαρίστου προϊόντος ως ενοίκιο 3
προς τον ιδιοκτήτη, λόγω της υποτιθέμενης μίσθωσης. Συνολικά, δηλαδή, ο ενοικιαστής της γης υποχρεωνόταν να καταβάλλει στο δημόσιο ταμείο περίπου το 25% της ακαθάριστης παραγωγής. Πατρώνης, Βασίλειος, Ελληνική οικονομική ιστορία, Οικονομία, Κοινωνία και Κράτος στην Ελλάδα (18ος-20ός αιώνας), Σμήμα Οικονομικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Πατρών, σσ. 73-75 ΘΕΜΑ Δ1 Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας δίνονται, να αναφερθείτε στα οφέλη της Ελλάδας από τους Βαλκανικούς πολέμους, αλλά και στα προβλήματα που προέκυψαν από την ενσωμάτωση των νέων περιοχών στον εθνικό κορμό. Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟΑ Μολονότι η Ελλάδα βγήκε υπερχρεωμένη από τους Βαλκανικούς Πολέμους, η ελληνική οικονομία έδινε κάποια σημεία ανόρθωσης, οφειλόμενα ίσως στην αναθέρμανση της εμπιστοσύνης των πολιτών προς το κράτος μετά τη γενική ευφορία που δημιούργησαν οι σαρωτικές στρατιωτικές επιτυχίες, επιτρέποντας στον ελληνικό λαό να ατενίζει το μέλλον με πρωτόγνωρη αισιοδοξία. *...+. Ό,τι συνέβαλε τα μέγιστα στο κλίμα σιγουριάς και αισιοδοξίας ήταν ο ενθουσιασμός για τις στρατιωτικές επιτυχίες. *...+ Η παραγωγική δυνατότητα όσων περιοχών προσαρτήθηκαν και η παρεπόμενη επέκταση της εσωτερικής αγοράς ασφαλώς προοιωνίζονταν λαμπρό μέλλον. *<+ Επιπλέον, οι στρατιωτικές επιτυχίες υπαγόρευαν τη διαρκή πολεμική ετοιμότητα των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων για την προάσπιση των νέων εδαφών, αφού τόσο η Τουρκία όσο και η Βουλγαρία δεν θα αποδέχονταν μάλλον τις εδαφικές τους απώλειες. Η επέκταση όμως της αμυντικής θωράκισης της Ελλάδας αναπόφευκτα καταπονούσε την οικονομία της. Γ. Β. Λεονταρίτης, Η Ελλάδα στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο 1917-1918, ΜΙΕΣ, Αθήνα 2000, σ. 238-9. 4
ΚΕΙΜΕΝΟ Β : *...+ Το 1913 η ύπαιθρος της Ηπείρου, της Μακεδονίας και της Θράκης έμοιαζε περισσότερο με την νοτιοελλαδική ύπαιθρο των αρχών του 19ου, παρά με εκείνη των αρχών του 20ού αιώνα. Εκτεταμένα έλη κάλυπταν τις πεδινές περιοχές, η ελονοσία ενδημούσε, η πληθυσμιακή πυκνότητα ήταν χαμηλή. Κυρίαρχη μορφή ιδιοκτησίας ήταν τα τσιφλίκια, που συνδυάζονταν με την ημινομαδική κτηνοτροφία. Η οικονομία των νέων επαρχιών αντιμετώπιζε πρόσθετα προβλήματα κι απ το γεγονός ότι έως τότε ήταν προσανατολισμένη προς τα οικονομικά και πολιτικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, από τα οποία είχε αποκοπεί. Επιπλέον, στις νέες βόρειες επαρχίες κατοικούσε ένα μωσαϊκό από διαφορετικές φυλετικές και θρησκευτικές ομάδες. *<+ Αλέξης Φραγκιάδης, Ελληνική Οικονομία 19ος 20ός αιώνας, Νεφέλη, Αθήνα 2007, σσ. 127-128. Καλή επιτυχία! 5
6