Η Κατάσταση της Ελληνικής Γλώσσας

Η Κατάσταση της Ελληνικής Γλώσσας Του Αθανασίου Επισκόπου 1 Από την αρχαιοελληνική φιλοσοφική κληρονοµιά είναι γνωστό ότι η παρατήρηση είναι το πρώτο στάδιο για το διάλογο και την επιστήµη. Στο πνεύµα αυτό, η ανά χείρας ερευνητική εργασία περιλαµβάνει τις παρατηρήσεις ενός σύγχρονου χρήστη της Ελληνικής σχετικά µε τη σηµερινή κατάσταση της γλώσσας µας. Εποµένως, τα πορίσµατα της εργασίας θα πρέπει να θεωρηθούν προσωρινά µέχρι και άλλοι µελετητές να τα επιβεβαιώσουν ή να τα απορρίψουν. Η εργασία έχει επίσης το σκοπό της διαφώτισης µε την έννοια ότι επιχειρεί να βοηθήσει τον αναγνώστη να διακρίνει τα περί γλώσσης δια µέσου των µηνυµάτων που δέχεται στην καθηµερινή του ζωή. Η διατήρηση της γλώσσας είναι σηµαντικό ζήτηµα για την επιβίωση του Ελληνισµού. Είναι επίσης επίκαιρο, καθώς κυριαρχεί σήµερα στη χώρα µας ελληνικός ανθελληνισµός, ειδικά στους θεσµούς που έχουν τη µεγαλύτερη επιρροή όπως µέσα πληροφόρησης και Πανεπιστήµια. Σε ένα κλίµα απογοήτευσης όπου ο πολίτης χάνει τις ελπίδες του και γίνεται ευάλωτος, όσοι αγαπούµε τη χώρα αυτή οφείλουµε να δούµε ποιές είναι οι κατ εξοχήν κοινές ελληνικές αξίες και να τις διατηρήσουµε. Το σύγχρονο σύστηµα εξουσίας ενθαρρύνει την εσωτερική αντιπαλότητα και τον κατακερµατισµό των εθνών σε πολλά τµήµατα (πολιτικά κόµµατα, αθλητικές οµάδες, θρησκείες, κλπ.) και το ελληνικό έθνος δεν αποτελεί εξαίρεση. Για το λόγο αυτό, είναι στοιχειώδες να αναζητήσουµε τα κοινά σηµεία που θα κρατήσουν ζωντανό τον ελληνισµό. Η γλώσσα είναι το ύψιστο ελληνικό δηµόσιο αγαθό και το πλέον σηµαντικό σηµείο επαφής όλων µας. Η ελληνική γλώσσα δέχεται τα τελευταία χρόνια βάναυση επιρροή, αν όχι επίθεση, από τη µαζική χρήση της αγγλικής γλώσσας. Στα Πανεπιστήµια, στις εφηµερίδες, τα τηλεοπτικά µέσα ενηµέρωσης, το ραδιόφωνο, τα λεξικά, τις τράπεζες, το εµπόριο και το διαδίκτυο παρατηρώ τη χρήση των αγγλικών εκεί που δεν χρειάζεται. Ενώ η εργασία συνεξετάζει θεωρίες που εξηγούν το φαινόµενο της διείσδυσης της Αγγλικής, το άµεσο συµπέρασµα που εξάγεται είναι ότι µοιάζει σαν κάποιος να µας εκπαιδεύει να µάθουµε την αγγλική και να ξεχάσουµε την ελληνική γλώσσα. Όµως απαιτείται η συνδροµή περισσότερων ανθρώπων µε µακροχρόνια βιώµατα και γνώσεις για να γίνει κατανοητό το πρόβληµα και να εξαχθούν πιο στέρεα και συγκεκριµένα συµπεράσµατα. Η δοµή της εργασίας έχει ως εξής: Στις αµέσως πέντε επόµενες ενότητες, παρατίθενται παραδείγµατα από την καθηµερινή ζωή και την παιδεία, γίνονται νύξεις και διατυπώνονται σχόλια. Μετά ακολουθούν θεωρητικές εξηγήσεις του φαινοµένου και προτάσεις για αντιµετώπιση του προβλήµατος που διαπιστώθηκε. 1) Μέσα ενηµέρωσης και επικοινωνίας Το πρώτο που παρατηρούµε άµεσα στις οθόνες των τηλεοράσεων είναι τα αγγλικά ονόµατα των τηλεοπτικών σταθµών, πράγµα που δεν έχει νόηµα εφόσον αυτοί ιδρύθηκαν και εκπέµπουν στην Ελλάδα και απευθύνονται σε Έλληνες. Κατόπιν, 1 Αναπληρωτής Καθηγητής, Οικονοµικό Πανεπιστήµιο Αθηνών. Η εργασία δηµοσιεύτηκε στο περιοδικό Αέροπος, τ. 82, Νοέµβριος- εκέµβριος, 2008, σελ. 14-25. 1

βλέπουµε ότι έχουν γεµίσει αγγλικές λέξεις (όπως «νιούς», «λάιβ», «τι βι», «τοπ στόρις», «ί-µέιλ», «φαξ», «γουίκεντ», «σούπερ», «τοπ», «µάστ», «ΟΚ», «σόου µπιζ», κ.ά., µε λατινικούς χαρακτήρες και πρόσφατα το διακριτικό γράµµα «άι», αρχικό της λέξης «ινφορµέισον» - πληροφορίες) τη στιγµή που παρουσιάζουν ειδήσεις και άλλα ενηµερωτικά προγράµµατα στην Ελληνική. Το περιεχόµενο µπορεί να είναι ελληνικό όπως για παράδειγµα η κατάσταση της ελληνικής παιδείας. Όµως, τα ονόµατα εκποµπών µπορεί να είναι στα αγγλικά τόσο µε αγγλικούς όσο και µε ελληνικούς χαρακτήρες, πάλι ανεξαρτήτως περιεχοµένου, ακόµη και στους κρατικούς σταθµούς. Παρακάτω θα αναφερθούµε και στη διαφορά µεταξύ των δύο προσεγγίσεων, δηλ., αγγλικά µε ελληνικούς ή αγγλικούς χαρακτήρες. Πάντως, οι λατινικοί χαρακτήρες γίνονται αντιληπτοί ως αγγλικοί, δεδοµένης της εκτεταµένης χρήσης της γλώσσας. Όσον αφορά τα παιδικά τηλεοπτικά προγράµµατα, είναι γεµάτα µε αγγλικά ονόµατα και λέξεις, ίσως επειδή εισάγονται από τις ΗΠΑ στην πλειοψηφία τους. Μέσω των προγραµµάτων αυτών το παιδί δέχεται πάρα πολλά µηνύµατα. Ο χρόνος που τα παιδιά σήµερα παρακολουθούν τηλεόραση και απασχολείται γενικά µε το θέαµα είναι γνωστό ότι έχει αυξηθεί, εν µέρει επειδή αµφότεροι γονείς της οικογένειας αναγκάζονται να εργάζονται και επειδή η τηλεόραση επιλέγεται ως λύση απασχόλησης. Το ότι το παιδί επηρεάζεται από τα µηνύµατα που δέχεται είναι ζήτηµα που κατανοούµε χωρίς να είµαστε ειδικοί. Όσον αφορά όµως τον ισχυρισµό ότι προωθείται η Αγγλική µέσω των προγραµµάτων, χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελούν παιδικές εκποµπές στις οποίες τα νήπια/ακροατές συµµετέχουν και προφέρουν τα αγγλικά. Για παράδειγµα, παροτρύνονται να τραγουδούν σε χαρούµενο σκοπό στίχους όπως «µαθαίνω αγγλικά κι ελληνικά, µ αρέσουν και τα δυό και τραγουδώ...» ή κάτι παρόµοιο. Μαθαίνουν δηλαδή µερικές βασικές αγγλικές λέξεις και εκφράσεις. Γενικά, η αποτελεσµατική συµµετοχή των νηπίων στα διαδραστικά προγράµµατα της τηλεόρασης βασίζεται σε θεωρίες από την ψυχολογία σύµφωνα µε τις οποίες ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει την ανάγκη να συµπληρώσει το λογικό κενό. Η πρακτική αυτή, αν γίνει σωστά, οδηγεί σε επικέντρωση της προσοχής, µάθηση και αποδοχή. Τη χρησιµοποιούν κατά κόρον όσοι εργάζονται στον τοµέα της διαφήµησης, τη χρησιµοποιούµε και εµείς στις διαλέξεις µας όταν κάνουµε ρητορικές ερωτήσεις. Εδώ όµως έχουµε να κάνουµε µε την πνευµατική υγεία των νηπίων. Και ενώ διίστανται οι απόψεις για το αν τα νήπια πρέπει να µαθαίνουν περισσότερες από µια γλώσσες, δεν απορρίπτεται και η υπόθεση ότι όταν αυτά εξοικειώνονται «από την κούνια» µε τα αγγλικά, θα τα µιλούν κανονικά όταν θα µεγαλώσουν (και τι αντιστάσεις να έχει τώρα ένα νήπιο). Στο ραδιόφωνο, το οποίο ως γνωστόν έχει µερικά στοιχεία αξιοπιστίας για τους ακροατές, τα πράγµατα δεν είναι πολύ διαφορετικά. Απλά τα µηνύµατα είναι ακουστικά. Εκατοντάδες ξένες λέξεις χρησιµοποιούνται για την πληροφόρηση και για διασκέδαση, µε αποτέλεσµα να είναι δραµατική η δυσκολία που έχουν οι παρουσιαστές να προφέρουν τους αγγλικούς φθόγγους σε ένα κείµενο όπου οι ελληνικές λέξεις αποτελούν µειονότητα. Είναι αξιοθαύµαστη η ικανότητα των παρουσιαστών να εκφωνούν τις αθλητικές ειδήσεις και την περιγραφή αθλητικών αγώνων, διότι στον αθλητισµό επικρατεί η αγγλική ορολογία. Στον κλάδο της έντυπης ενηµέρωσης η κατάσταση είναι το ίδιο απαράδεκτη. Οι εφηµερίδες έχουν την τάση να χρησιµοποιούν αγγλικές λέξεις αλλά µε ελληνικούς χαρακτήρες στο κυρίως σώµα τους, ενώ στα εβδοµαδιαία ένθετά τους ξεφεύγουν τελείως. Τα ονόµατα των περιοδικών αυτών είναι στα αγγλικά, και πολλοί τίτλοι 2

ενοτήτων είναι στα αγγλικά σε βαθµό που νοµίζεις ότι ζεις στην Αγγλία ή στην Αµερική. Τα περιοδικά µόδας και τεχνολογίας έχουν αγγλικά ονόµατα και ανακατεµένους τίτλους. Για παράδειγµα «τρέντι τοπς για κάζουαλ λουκ εξόδους» ή «σέρφινγκ στο ιντερνετ µε 20 εµ µπι πι ες» (αντικαταστήστε µε αγγλικούς χαρακτήρες όπου δει). Εκτός από τα µέσα ενηµέρωσης, οπουδήποτε να πάει κανείς δέχεται ηχητικό βοµβαρδισµό από τραγούδια στα αγγλικά σε θαλάµους αναµονής, σε καταστήµατα ρούχων, στους χώρους εστίασης και στα µέσα µεταφοράς. Στον υπόγειο σιδηρόδροµο, το µεταφορικό µέσο όπου ο ηρωικός Έλληνας εργαζόµενος ξαποσταίνει όρθιος, δέχεται τον βοµβαρδισµό της προαναγγελίας των σταθµών στα αγγλικά («νεξτ στέισον...»). ήθεν κατάλοιπο από τους Ολυµπιακούς Αγώνες, η προαναγγελία των σταθµών δεν έχει κανένα νόηµα πλέον τη στιγµή που υπάρχουν πινακίδες στους σταθµούς µε λατινικούς χαρακτήρες. Πάντως, αποτέλεσµα είναι να µαθαίνουµε άριστα πώς προφέρονται χιλιάδες αγγλικές λέξεις που τελειώνουν σε «έισον». Τέλος, πρέπει να επισηµάνουµε κάποια οικονοµικά και άλλα χαρακτηριστικά του κλάδου της ευρύτερης ενηµέρωσης διότι θα µας χρειαστούν παρακάτω για τα συµπεράσµατά µας. ιεθνώς αλλά και στη χώρα µας υπάρχει µεγάλη συγκέντρωση στις εταιρείες του κλάδου, πράγµα που σηµαίνει ότι η ιδιοκτησία των σταθµών ανήκει σε πολύ λίγους οµίλους εταιρειών. Είναι γνωστή επίσης η πολιτική ισχύς που κατέχει ο κλάδος, ισχύς που απορέει από τον έλεγχο της ροής της πληροφόρησης προς τον πολίτη που είναι και ψηφοφόρος. Σε καιρό πολέµου, ο κλάδος αναγκάζεται να συµµετέχει στις κατευθυνόµενες προσπάθειες παραπληροφόρησης του κοινού για το καλό ή το κακό της χώρας. Συνάγεται ότι σε χώρες οι οποίες εµπλέκονται συνεχώς σε πολέµους, ο κλάδος της ενηµέρωσης είναι µονίµως κατευθυνόµενος, µε ό,τι αυτό συνεπάγεται για την αλήθεια και τη δηµοκρατία στις χώρες αυτές. 2) ιασκέδαση, θέαµα και τεχνολογία Αληθεύει ότι πολλές φορές η χρήση ξένων λέξεων οφείλεται σε άγνοια ή σε λόγους προώθησης προϊόντων ή απλά σε συνήθεια. Κατά κάποιον τρόπο, η ξένη λέξη φέρνει στον καταναλωτή συνειρµούς καλύτερης ποιότητας, τη στιγµή µάλιστα που κάθε τι ελληνικό απαξιώνεται σε κάθε ευκαιρία. Και οι συνήθειες δύσκολα κόβονται. Πολλοί από µας ευχαρίστως χρησιµοποιούµε προϊόντα ή υπηρεσίες που µας έρχονται από το εξωτερικό (τρόφιµα, ρούχα, αυτοκίνητα, τέχνη, κλπ.), αλλά οι περισσότεροι δεν γνωρίζουµε και τους κινδύνους που έχει η συστηµατική χρήση των αγγλικών όρων στη γλώσσα. Όσον αφορά τον κινηµατογράφο, οι αγγλόφωνες κινηµατογραφικές ταινίες συνήθως δεν µεταγλωτίζονται. Πιο πιθανό ίσως είναι να µεταγλωτιστούν άλλες ταινίες ή τηλεοπτικές σειρές που είναι σε άλλη ξένη γλώσσα όπως τα ισπανικά. Ως αποτέλεσµα του γεγονότος αυτού, ο εγκέφαλος του Έλληνα εκπαιδεύεται δεκαετίες τώρα να εξοικειώνεται µε το άκουσµα της Αγγλικής και συγκεκριµένα της αµερικανικής Αγγλικής. Ο κλάδος της µουσικής στη χώρα µας προωθεί, ίσως για λόγους εµπορικότητας, αποκλειστικά την αγγλόφωνη µουσική και τα τραγούδια, ιδιαίτερα αυτά που προέρχονται από τις ΗΠΑ. Το ελληνικό τραγούδι όσο πάει και εµπορευµατοποιείται όλο και περισσότερο και, από ό,τι λένε οι ειδικοί, χάνει διαρκώς έδαφος και ως προς την ποιότητα. Πάντως, παρατηρούµε πως οτιδήποτε παραπέµπει στο εθνικό στοιχείο, όπως για παράδειγµα η παραδοσιακή µουσική, δεν ακούγεται. 3

Η επίδραση των µέσων διασκέδασης έχει οδηγήσει στην υιοθέτηση συγκεκριµένης συµπεριφοράς από τους σύγχρονους Έλληνες ακόµη και σε κοινωνικής φύσης εκδηλώσεις. Αξιοπερίεργο παράδειγµα είναι ότι σε εορτές γενεθλίων, έχουµε την ανάγκη να τραγουδάµε «χάπι µπέρθντεϊ του γιού», κατασκεύασµα αµερικανικής κινηµατογραφικής εταιρείας. Η ευρύτερη «βιοµηχανία» του θεάµατος χαρακτηρίζεται διεθνώς από υψηλή συγκέντρωση σε λίγες εταιρείες µε µεγάλη οικονοµική επιφάνεια που έχουν δεσµούς αίµατος µε τον κλάδο της ενηµέρωσης, του εντύπου και της µουσικής. Η βιοµηχανία των κινηµατογραφικών έργων κυριαρχείται από αµερικανικές κυρίως εταιρείες, λόγω του ελέγχου από τις τελευταίες των δικτύων διανοµής. Ως προς τα άλλα χαρακτηριστικά του ο κλάδος διακρίνεται για τη στενή του σχέση µε την πολιτική εξουσία. Για παράδειγµα, µια ταινία µε θέµα κάποιον υπερήρωα µπορεί να συµπίπτει µε τις εκλογές για την προεδρία στις ΗΠΑ (1980, 2008) ή αλλού. Υπάρχει επίσης στενή σχέση µε την εκάστοτε επίσηµη κυβερνητική πολιτική για διάφορα διεθνή θέµατα. (Πάντα βρίσκουν τρόπο να αµαυρώσουν την εικόνα του εκάστοτε «κακού» έθνους της εποχής, αναλόγως µε τον πόλεµο που βρίσκεται σε εξέλιξη.) Παρενέργεια του συστήµατος για τη δηµοκρατία στην υφήλιο είναι και η διάδοση εικόνων σχετικά µε κάθε έθνος επί της γης που δεν έχουν καµµιά σχέση µε τον πολιτισµό του ούτε µε την ιστορία του. Στην Ελλάδα ο κλάδος είναι µικρογραφία των παραπάνω µε τις ιδιαιτερότητές του. Στην ουσία, το θέαµα και η ενηµέρωση πάσης φύσεως ανήκουν σε λιγοστούς οµίλους εταιρειών που ενδεχοµένως να έχουν συµφέροντα να ελέγχουν τη διάδοση των ιδεών, ίσως και όχι, αλλά δεν µπορούµε να το αποκλείσουµε ως ενδεχόµενο. Με την πολυετή ενασχόλησή µας µε τα τεχνολογικά µέσα όπως Η/Υ που εξελίσσονται γρήγορα, δεν έχουµε προλάβει ή ενδιαφερθεί να αποδόσουµε σωστά τους ξένους τεχνικούς όρους στα ελληνικά. Για παράδειγµα, λέµε «στείλε το αρχείο στον πρίντερ» αντί για το σωστό «εκτύπωσε το αρχείο». Λέµε «κόµπακτ ντισκ» µε αρχικά «Σι Ντι», ενώ υπάρχουν οι δόκιµες λέξεις «συµπαγής δίσκος» και τα αρχικά τους «Σίγµα έλτα». Σε ερώτησή µου σε τεχνικό περιοδικό δικτύων γιατί να µη χρησιµοποιούµε τη λέξη διαδίκτυο, µου απάντησαν ότι η λέξη «ίντερνετ» είναι ήδη µέρος της καθοµιλουµένης. Η ειρωνία είναι ότι το διαδίκτυο είχε τότε περίπου 3-4 χρόνια ζωής στη χώρα µας. Πώς µπορεί λοιπόν µια τέτοια λέξη να αποτελεί µέρος της καθοµιλουµένης; Και ποιός το αποφασίζει; Το διαδίκτυο και η φορητή τηλεφωνία έχουν δώσει τη δυνατότητα στους Έλληνες χρήστες να έχουν πρόσβαση σε πληθώρα πληροφοριών και γνώσης. Τους έχει επίσης µεταβάλλει σε µανιώδεις γραφείς επιστολών. Ένα τεχνικό ζήτηµα που προκύπτει έχει να κάνει µε την αποκωδικοποίηση των ελληνικών χαρακτήρων, καθώς µερικές φορές δεν είναι αναγνώσιµα τα κείµενα. Έτσι, οι χρήστες των δικτύων στρέφονται σε «ελληνικά» µε λατινικούς χαρακτήρες, συγκοπτόµενες λέξεις και ακρονύµια. Ως προς την αποτελεσµατική απόδοση στα ελληνικά (και σε κάθε άλλη γλώσσα) των µηνυµάτων, είναι περίεργο γιατί αποτελεί πρόβληµα. Τη στιγµή µάλιστα που υπάρχει η τεχνογνωσία (αυτόµατοι µεταφραστές κειµένων, για παράδειγµα), θα µπορούσε αυτή να αναπτυχθεί περισσότερο και να λύσει το πρόβληµα της επικοινωνίας µέσω υπολογιστών και δια ζώσης. Τα χαρακτηριστικά των κλάδων της ευρύτερης διασκέδασης, των τηλεπικοινωνιών και της τεχνολογίας (από µικροεπεξεργαστές έως ηλεκτρονικά παιχνίδια και πολυµέσα) διακρίνεται από υψηλότατη συγκέντρωση. Πολύ λίγες εταιρείες ελέγχουν τις παγκόσµιες αγορές. Υπάρχουν δε και επικαλύψεις (π.χ., 4

εταιρείες τηλεφωνίας να εισέρχονται σε κλάδους υπολογιστών ή διασκέδασης µε την καλωδιακή ή δορυφορική τηλεόραση, κλπ.) καθώς και µε τον κλάδο της ενηµέρωσης. 3) Τράπεζες, διαφήµηση και εµπόριο Οι τράπεζες, χρηµατιστηριακές και οι εταιρείες του ευρύτερου χρηµατοπιστωτικού συστήµατος έχουν µετατρέψει τα επίσηµα ονόµατά τους στην Αγγλική. Οι παλαιότεροι θα θυµούνται τη σταδιακή µεταµόρφωση του ονόµατος µερικών τραπεζών από τα ελληνικά στα αγγλικά. Οι τράπεζες αφιερώνουν πόρους για τη διαφήµηση που είναι εν µέρει στα αγγλικά και δίνουν στις υπηρεσίες και τα προϊόντα τους αγγλικά ονόµατα. Η ασµατική υπόκρουση στις διαφηµίσεις είναι πάντα στα αγγλικά. Πρόσφατα, µεγάλη χρηµατιστηριακή εταιρεία διένειµε ερωτηµατολόγια στους πελάτες της µε σκοπό την αναθεώρηση των συµβάσεων. Το απαντητικό δελτάριο περιείχε µια επιλογή όπου ο πελάτης έπρεπε να συµφωνήσει αν ήθελε να του αποστέλλονται στα αγγλικά οι µηνιαίες καταστάσεις λογαριασµού, πράγµα βέβαια περίεργο καθώς η κύρια αγορά της τράπεζας είναι η ελληνική επικράτεια. Ο ευρύτερος χρηµατοπιστωτικός κλάδος διακρίνεται από συγκέντρωση εταιρειών, µε λίγες µεγάλες εταιρείες να ελέγχουν υπερβολικά µεγάλο ποσοστό της αγοράς καταθέσεων και δανείων. Η υψηλή συγκέντρωση του διεθνούς τραπεζικού κεφαλαίου, µεταξύ άλλων, ενδεχοµένως να ευθύνεται και για την πρόσφατη κατάρρευση των µεγαλύτερων τραπεζικών οργανισµών στις ΗΠΑ και αλλού (2007-2008). Ενώ οι δραστηριότητες του κλάδου του ως ενδιαµέσου αποτελούν τη βασική χρησιµότητά του στην οικονοµία, δυστυχώς το στοιχείο της απληστίας οδηγεί τους µετόχους και τις διοικήσεις των τραπεζών σε ριψοκίνδυνες ενέργειες που βλάπτουν το σύνολο. Πάντως, η πτώχευση των τραπεζών και οι προσπάθειες διάσωσής τους από τις ΗΠΑ και την Ε.Έ. καταδεικνύουν και την πτώχευση θεωριών όπως ο (νεο)φιλευθερισµός που διδάσκονται στα Πανεπιστήµια και εφαρµόζονται από τις κυβερνήσεις του κόσµου ως δήθεν η λύση όλων των προβληµάτων της κοινωνίας. Στις τηλεοπτικές διαφηµήσεις παρατηρείται µε αυξανόµενη συχνότητα η χρήση των αγγλικών. Εκτός από το όνοµα του προϊόντος και το λογότυπο της εταιρείας, ολόκληρο το µήνυµα ηχητικό και οπτικό µπορεί να είναι στα αγγλικά. Θεωρώ ότι οι διαφηµήσεις στα διαλείµµατα των παιδικών τηλεοπτικών προγραµµάτων αποτελούν επαίσχυντη πρακτική, σε οποιαδήποτε γλώσσα και αν εκπέµπονται. Πάντως, οι συγκεκριµένες διαφηµήσεις είναι φορτωµένες µε αγγλικές λέξεις για κούκλες, ηλεκτρονικά παιχνίδια, ήρωες, κλπ. Πέντε λεπτά τηλεθέασης είναι αρκετά για τους γονείς να διασταυρώσουν την πληροφορία αυτή. Ενδεχοµένως να µην προσέχουµε πολλές διαφηµήσεις αλλά η επανάληψη οδηγεί στην εξοικείωση µε την προφορά και το νόηµα των αγγλικών λέξεων και διευκολύνει στην αποδοχή τους από το κοινό, ιδιαίτερα τα παιδιά. Όσον αφορά τη ραδιοφωνική διαφήµηση, το καλύτερο παράδειγµα που περιγράφει την κακοµεταχείριση της γλώσσας είναι το εξής διαφηµιστικό µήνυµα: «Ντάουν-λόουντ τα πιο χοτ και τρέντι ρίνγκ-τόουνς για το κινητό σας!» Οι αγγλικές λέξεις είναι τόσες που έχουν κυριολεκτικά καταβροχθίσει τις ελληνικές. (Και το σωστό δεν είναι «κινητό» τηλέφωνο αλλά «φορητό». Αλλά ποιός ενδιαφέρεται; Σε λίγο θα το λένε «σελ-φόουν» και θα τελειώσει η συζήτηση.) Η διάθεση όµως αστεϊσµού, όταν ο άνθρωπος ρίχνει τις ασπίδες του, είναι τρόπος να παρουσιάζονται διαφηµήσεις στο ραδιόφωνο ή την τηλεόραση. Το αστείο 5

χρησιµοποιείται για να µεταδοθούν στα αγγλικά διαφηµήσεις για προϊόντα ή υπηρεσίες. Ταυτόχρονα µπορεί να χλευάζονται και ελληνικά στοιχεία, όπως π.χ., το δηµοτικό τραγούδι ή οι παραδοσιακές φορεσιές. Στη χώρα µας όπου οι αρχές της ελευθερίας του λόγου µας έχουν κληρονοµηθεί από αιώνες, τις έχουµε άλλωστε έµφυτες, δεν αντιδρούµε σε τέτοιες επιθέσεις. Αυτό είναι υγιές από µια σκοπιά. Έχουν όµως πυκνώσει οι περιπτώσεις όπου χρησιµοποιείται η µέθοδος του αστεϊσµού στη διαφήµηση που εκφράζεται µε αγγλικά ή τέλος πάντων µε κάποιο λογοπαίγνιο γύρω από τα αγγλικά, δηλαδή µε κοινό παρονοµαστή τα αγγλικά. εν γνωρίζω τι µένει από όλα αυτά, αλλά η θεωρία λέει ότι γίνεται ευκολότερα η εξοικείωση µε την ξένη γλώσσα επειδή συνδέεται µε το συναίθηµα της ευφορίας. Τελικά υιοθετούµε το πώς εκφράζεται το συγκεκριµένο ευχάριστο συναίσθηµα στα αγγλικά. Κάτι άλλο τώρα από την καθηµερινότητα: Οδηγούµε στο δρόµο και παρατηρούµε την πινακίδα στο προπορευόµενο αυτοκίνητο. εν περιέχει ποτέ τα γράµµατα Γ,, Θ, Λ, Ξ, Π, Σ, Φ, Ψ, Ω, ίσως επειδή είναι τα µόνα που δεν έχουν εµφανισιακό αντίστοιχο στα αγγλικά. Τα ευρωπαϊκά αυτοκίνητα όµως που επισκέπτονται την Ελλάδα έχουν στις πινακίδες τους και το «ελ» και το «εφ» και το «τζι» και το «τζέι» και το «ντάµπλιγιου» και πολλά άλλα γράµµατα. Προφανώς, σε εκείνες τις χώρες η εθνική τους κληρονοµιά είναι σηµαντική, ενώ στη δική µας έχουν δροµολογηθεί σχέδια προσέγγισης των ξένων γλωσσών και εγκατάλειψης της Ελληνικής εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Επικοληµµένο στο πίσω µέρος των ελληνικών αυτοκινήτων είναι και το όνοµα της αντιπροσωπείας, πάντα στα αγγλικά (να λέει π.χ., κάτι για «µότορς»). Στις διαφηµήσεις στην άκρη του δρόµου ένας οχετός από µηνύµατα στα αγγλικά µας παροτρύνουν να αγοράσουµε το προϊόν. Ο προβληµατισµός βέβαια είναι ότι τα µηνύµατα είναι γραµµένα µε ιδιωµατισµούς και απαιτούν να γνωρίζει πολύ καλά ο αναγνώστης την Αγγλική. ιότι ποιός θα ξόδευε χρήµατα στη διαφήµηση αν το µήνυµα δεν διαβάζονταν και δεν είχε επίδραση; Ενδιαφέρον παράδειγµα (προς αποφυγήν) από το εµπόριο αποτελεί το όνοµα του κλάδου των σούπερ µάρκετ. Η ελληνικοποίηση των αγγλικών όρων είναι ό,τι χειρότερο για τη γλώσσα, διότι εκτοπίζει τους ελληνικούς όρους και προλειαίνει το έδαφος για την αποδοχή του αγγλικού όρου µε αγγλικούς χαρακτήρες αργότερα. Θυµηθείτε τη λέξη «πάρκιν» που γράφαµε µε ελληνικούς χαρακτήρες, αντί για την ωραιότατη λέξη «στάθµευση». Τώρα πλέον γράφεται αποκλειστικά στα αγγλικά και οι χρήστες την προφέρουν και πιο σωστά µε το λαρυγκικό «νγκ» ως Άγγλοι. Οι λέξεις λοιπόν «υπεραγορά» ή «παντοπωλείο» ίσως έπεφταν πολύ βαριά κληρονοµιά την εποχή που ιδρύθηκε συγκεκριµένος κλάδος των καταστηµάτων τροφίµων. Στις υπεραγορές βλέπουµε πινακίδες στην ελληνική και στην αγγλική γλώσσα. Ενδεχοµένως αυτό βοηθά τους ξένους επισκέπτες που γνωρίζουν αγγλικά, αλλά ταυτόχρονα µας µαθαίνει πώς λέγεται στα αγγλικά το συγκεκριµένο προϊόν. ηλαδή, µας εκπαιδεύει στη χρήση της Αγγλικής για τα αγαθά καθηµερινής κατανάλωσης. Σηµειώνεται ότι ο κλάδος των τροφίµων χαρακτηρίζεται από υψηλή συγκέντρωση όχι µόνο στη χώρα µας αλλά και διεθνώς, όπου έχει συγγένειες µε τον κλάδο των γενετικώς τροποποιηµένων τροφίµων, που και αυτός µε τη σειρά του είναι στα χέρια λιγοστών εταιρειών. Στις ελληνικές γειτονιές και την περιφέρεια το παντοπωλείο αντικαταστάθηκε από το «µίνι µάρκετ». Και εδώ η λέξεις «µικρή αγορά» προφανώς δεν πέρασαν από το µυαλό κανενός. Στα βενζινοπωλεία, οι πολυεθνικές έχουν κυριολεκτικά εξαλείψει κάθε ελληνική λέξη. Στα εµπορικά κέντρα-µεγαθήρια τα ξένα ονόµατα και οι αµερικανικές λέξεις για εκπτώσεις («σέιλς») και άλλες πληροφορίες κατακλύζουν τις 6

πινακίδες και τις προθήκες των καταστηµάτων, λες και απευθύνονται σε Αµερικανούς. Σε πολλά µικρά και µεγάλα καταστήµατα προτιµούν να έχουν πινακίδες µε αγγλικούς χαρακτήρες. Παρατηρείται και η ενδιάµεση κατάσταση, µε το ελληνικό όνοµα του ιδιοκτήτη µε λατινικούς χαρακτήρες και τα προϊόντα που πωλεί στα ελληνικά (για να καταλαβαίνουν και οι ιθαγενείς τι πωλείται), καθώς και παραλλαγές των ανωτέρω. Τονίζεται και πάλι ότι οι λέξεις µε λατινικούς χαρακτήρες γίνονται αντιληπτές ως αγγλικά, τη στιγµή που το περιβάλλον αναφοράς περιέχει µηνύµατα στα αγγλικά. 4) Κράτος και Κοινωνία Στην ιστορική πορεία της δια µέσου των χιλιετιών η ελληνική γλώσσα έχει υποστεί επιδράσεις και µεταβολές. Μπορεί όµως να διατυπωθεί ότι µέχρι τον εικοστό αιώνα η γλώσσα έχει επιβιώσει σε πολύ αντίξοες συνθήκες (πολέµους, εθνικές ήττες, µακροχρόνιες κατοχές) και βασικά µας έχει µεταδοθεί αυτούσια. Στα αρχαία µνηµεία οι σηµερινοί Έλληνες αναγνωρίζουµε όλα τα γράµµατα και µε λίγη µελέτη καταλαβαίνουµε και το νόηµα. Ακόµη και ένας τετράχρονος Έλληνας µπορεί να συλλαβίσει το όνοµα του Μεγάλου Αλεξάνδρου επάνω στο χρυσό στατήρα της εποχής που απεικονίζει τη θεά Αθηνά στη µια πλευρά και τη Νίκη στην άλλη. Με τα θρησκευτικά εδάφια δεν έχουµε καµµιά δυσκολία, ίσως λόγω της µορφής και του ύφους τους και λόγω της επανάληψης κατά την τελετουργία. Εν τούτοις, πριν τριάντα περίπου χρόνια έγιναν σηµαντικές παρεµβάσεις στη γλώσσα προς την κατεύθυνση της απλοποίησης και αναφέροµαι στο µονοτονικό σύστηµα. Σε µια περίεργη µεσονύκτια συνεδρίαση της βουλής µε ελάχιστους βουλευτές και εκτός ηµερησίας διατάξεως ψηφίστηκε η σχετική τροπολογία. Μεταξύ άλλων, το πρώτο θύµα της αλλαγής εκείνης ήταν η συλλογική µνήµη, διότι η αλλαγή εκείνη κατέστησε δυσανάγνωστα για τους νεοέλληνες χιλιάδες βιβλία που ήταν γραµµένα στο πολυτονικό. Χιλιάδες βιβλία επίσης πετώνται στα απορρίµατα, ιδιαίτερα αν οι συγγραφείς τους έχουν αποβιώσει και δεν υπάρχει δυνατότητα για επανέκδοσή τους σύµφωνα µε το µονοτονικό. Άκουσα µάλιστα, ότι κρατική υπηρεσία έστειλε πρόσφατα για καταστροφή υλικού πολλούς τόµους της ιστορίας της Ελλάδος µε το αιτιολογικό ότι ήταν γραµµένη στο πολυτονικό. Φθάνουµε έτσι στο κάψιµο των βιβλίων, εκδήλωση του χαµηλοτέρου δυνατού επιπέδου για τον πολιτισµό µας, όταν µάλιστα συµβαίνει µε τη σιωπηρή έγκρισή µας. Σχετικά µε τη δηµοτική γλώσσα, αποδεικνύονται σήµερα οι εγγενείς ελλείψεις της και η δυσκολία που επιφέρει στον χρήστη τόσο στο γραπτό όσο και στον προφορικό λόγο. Αναγκάζεται κανείς να καταφεύγει στην καθαρεύουσα (για τον µέλλοντα ή τον αόριστο χρόνο ειδικά της παθητικής φωνής) ή σε τραγικά απλές µορφές έκφρασης (σε χρόνο ενεστώτα, ενεργητική φωνή, πρώτο πρόσωπο και ονοµαστική, όχι γενική πτώση) και απελπιστικά απλές προτασιακές δοµές (υποκείµενο - ρήµα - αντικείµενο). Τί σύµπτωση, αυτά είναι χαρακτηριστικά γνωρίσµατα της Αγγλικής των επιχειρήσεων και του εµπορίου. Σαν να µην έφταναν οι παραπάνω αλλαγές, τελευταία ακούµε και εισηγήσεις για περαιτέρω απλοποίηση της γλώσσας (εξάλειψη µερικών γραµµάτων και διφθόγγων) µε πρόσχηµα την αντιµετώπιση της δυσλεξίας, 7

µεταξύ άλλων. Φυσικά, η δυσλεξία υπάρχει και σε απλούστερες γλώσσες όπως η Αγγλική και σε πιο σύνθετες, όπως η Κινεζική, και πάντα θα υπάρχει. Άλλη εισήγηση λίγο πιο παλιά αφορούσε τη θεσµοθέτηση της Αγγλικής ως δεύτερης επίσηµης γλώσσας του κράτους. Ακόµη δεν έχει περάσει η άποψη αυτή, αλλά αν περιµένουµε λίγο, πιθανόν να θεσµοθετηθεί ίσως ως µέρος ενός ευρύτερου Νόµου. Όπως και µε το νέο Νόµο για τα Α.Ε.Ι., παρατηρείται ότι οι πιο ύπουλες διατάξεις περνούν απαρατήρητες καθώς οι βουλευτές αποφεύγουν να διαφωνήσουν, διότι φοβούνται να µην απορριφθεί το εκάστοτε νοµοσχέδιο στο σύνολό του. Συµπεραίνουµε λοιπόν ότι: Οι παρεµβάσεις που γίνονται στη γλώσσα από το επίσηµο ελληνικό κράτος προς την κατεύθυνση της απλοποίησης είναι και οι πλέον επικίνδυνες. Και ενώ η γλώσσα είναι βαθειά χαραγµένη στην ελληνική συνείδηση ως αναπόσπαστο στοιχείο της, αφήνεται απροστάτευτη από το κράτος. Ένα από τα επιχειρήµατα τόσο για τη δηµοτική όσο και για το µονοτονικό σύστηµα ήταν να γίνει η παιδεία προσιτή στα φτωχά στρώµατα του λαού. Κάπου τρεις δεκαετίες αργότερα, το ίδιο επιχείρηµα υποβόσκει και για τη χρήση της Αγγλικής. Μακρυά από την παρούσα εργασία η σοφιστεία, αλλά υπενθυµίζω στον αναγνώστη ότι ακόµη και η εσχάτη προδοσία µπορεί να βρει ιερό κίνητρο αν ψάχνει για δικαιολογίες. Προβλέπω λοιπόν ότι θα σχηµατιστούν επιχειρήµατα στο πνεύµα ότι η υιοθέτηση της Αγγλικής θα βοηθήσει να «αγωνιστούµε συλλογικά µε µια φωνή σε µια παγκόσµια κοινωνία για τα δίκαιά µας» και όλη τη σχετική φρασεολογία. Πράγµατι θα βοηθήσει, θα βοηθήσει όµως περισσότερο την άλλη πλευρά που επιθυµεί ακριβώς το ίδιο, την προώθηση της Αγγλικής. Ας επανέλθουµε στις δυσκολίες έκφρασης. Ποιούς τρόπους επιλέγει ο χρήστης για να εκφραστεί; Μήπως επιλέγει τους πιο εύκολες λύσεις που θα επιτύχουν την επικοινωνία καλύτερα; Στο πρακτικό υπόδειγµα επικοινωνίας υπάρχει ο αποστολέας του µηνύµατος και ο παραλήπτης. Ο αποστολέας κωδικοποιεί το µήνυµά του, χρησιµοποιεί ένα µέσο για να το αποστείλει στον παραλήπτη, ο οποίος µε τη σειρά του αποκωδικοποιεί το µήνυµα. Η διαδικασία αντιστρέφεται µε το µήνυµα ανατροφοδότησης της πληροφορίας προς τον αποστολέα. Όλα αυτά συµβαίνουν σε περιβάλλον θορύβου που επηρεάζει την καθαρότητα του σήµατος και εποµένως όλη την επικοινωνία. Αν ο αποστολέας ενδιαφέρεται να επηρεάσει τον παραλήπτη, πρέπει να µελετήσει τους τρόπους µε τους οποίους ο τελευταίος αντιλαµβάνεται το µήνυµα και εκφράζεται γλωσσικά. Πρέπει να µελετήσει τους τρόπους µε τους οποίους το υποκείµενο χρησιµοποιεί τα γλωσσικά εργαλεία που έχει στη διάθεσή του. ιότι, επικοινωνία είναι κάτι παραπάνω από το παραπάνω µηχανιστικό υπόδειγµα. Για παράδειγµα, πανανθρώπινο στοιχείο είναι η διάθεση του ανήκειν σε ένα συγκεκριµένο σύνολο. Παρατηρούµε ότι οι Έλληνες µιας γεωγραφικής περιοχής χρησιµοποιούν διαφορετική προφορά από τους υπόλοιπους, οι νέοι χρησιµοποιούν το δικό τους λεξιλόγιο για να διαφέρουν από τους µεγάλους, κλπ. Η µελέτη εποµένως των τρόπων έκφρασης µπορεί να φανεί χρήσιµη σε κάποιον που θέλει και µπορεί να προωθήσει τη διάβρωση της γλώσσας. Η διάβρωση της γλώσσας επέρχεται ευκολότερα όταν καλλιεργείται κλίµα στο οποίο το «ξένο» είναι καλύτερο από το «εγχώριο», όπως προαναφέραµε. Και εφόσον η ξένη λέξη φέρει συνειρµούς ποιότητας, γνώσεων, κοσµοπολιτισµού και αλλαγής, υιοθετείται. Παράδειγµα, αν πει κανείς «θα στείλω µήνυµα από τον φορητό υπολογιστή», δεν ακούγεται τόσο σύγχρονο, µε την πλύση εγκεφάλου που έχουµε δεχθεί, όσο το «θα στείλω ί-µέιλ από το λάπτοπ». Αν η κοινωνική οµάδα υιοθετεί τον δεύτερο τρόπο, το άτοµο θα δίσταζε να χρησιµοποιήσει τον πρώτο τρόπο από φόβο µήπως και δεν γίνει αποδεκτό από το σύνολο. Κατόπιν, η επανάληψη δυναµώνει τους 8

νευρώνες εκείνους που επιφέρουν τη µεγαλύτερη ικανοποίηση. Ως προς αυτό, ας θυµηθούµε κάποιο παλιό τραγούδι που δεν µας άρεσε αρχικά αλλά το συνηθίσαµε, µας είναι ανεκτό τώρα και ίσως να το ψιλοτραγουδάµε. Οι παραπάνω σκέψεις είναι λογικές. Το συµπέρασµα είναι ότι αν η ελληνική λέξη ή έκφραση είναι δύσκολη ή δεν υπάρχει, τότε προσφέρεται η ξένη λύση για να συµπληρώσει το κενό. Ενδιαφέρον παράδειγµα αποτελεί η διείσδυση στην Ελληνική µιας άλλης γλώσσας, της Γαλλικής, σε πολύ πιο παλιά χρόνια. Υπάρχουν σήµερα υπερβολικά πολλές γαλλικές λέξεις που έχουν ενσωµατωθεί στην καθοµιλουµένη και µας θυµίζουν το µέγεθος της επίδρασης. Για παράδειγµα, οτιδήποτε έχει σχέση µε το αυτοκίνητο, τα ηλεκτρικά, τα έπιπλα, την οικιακή διακόσµηση, τη µόδα, την προσωπική περιποίηση και την τέχνη, έχει προέλευση γαλλική. Χρησιµοποιούµε την εννοιολογικά φτωχή λέξη «ασανσέρ» αντί για το ακριβές «ανελκυστήρας», «πλαφόν» (καλή ώρα, ρωτήστε τους Καθηγητές Πανεπιστηµίου να σας εξηγήσουν την έννοια) για το «ανώτατο όριο», «µοτέρ» αντί για «κινητήρας», κ.ό.κ. Τα αποµεινάρια της γαλλικής αποτελούν ακλόνητη απόδειξη του τρόπου µε τον οποίο γίνεται η αποδοχή της ξένης λέξης. Συγκεκριµένα, σε πρώτο στάδιο η ξένη λέξη υιοθετείται, διότι ίσως δεν υπάρχει αντίστοιχη επίσηµη λέξη στα ελληνικά. Σε δεύτερο στάδιο, προωθείται στην κοινωνία από άτοµα µε επιρροή. Σε τελευταίο στάδιο, έχει ενσωµατωθεί στην καθοµιλουµένη. Είναι σαφές ότι στο πρώτο στάδιο της εµφάνισης της ξένης λέξης πρέπει και οφείλει κάποιος όπως το κράτος να δράσει, να βρει δηλαδή τη σωστή αντίστοιχη ελληνική λέξη και να συµπληρώσει το κενό. Ακόµη και αν δεν είναι επιτυχής η προσπάθεια επειδή υπάρχουν και οι προτιµήσεις από πλευράς των χρηστών, θα εξαλειφθεί η συνήθης δικαιολογία «πώς αλλιώς να το πω;» Επειδή οι προσλαµβάνουσες παραστάσεις του γράφοντος φτάνουν µέχρι ενός χρονικού ορίου στο παρελθόν και δεν γνωρίζω γιατί και πώς εισήχθησαν και επικράτησαν οι γαλλικές λέξεις, έχω την αίσθηση ότι περί το έτος 1970 πρέπει να συνέβη µια τεράστια συστηµατική αλλαγή στην Ελλάδα. Σε προηγούµενα χρόνια διδάσκονταν η Γαλλική ως επίσηµο ξενόγλωσσο µάθηµα σε Γυµνάσια και Λύκεια ενώ κατόπιν είδαµε την Αγγλική να κερδίζει έδαφος και να αντιστρέφεται η εικόνα. Φαίνεται όµως πως δόθηκαν ισχυρά σήµατα, τα οποία προκάλεσαν τη µανιώδη ανάγκη των γονέων να µάθουν τα παιδιά τους αγγλικά (όχι γαλλικά), πράγµα που εξηγεί και την εκρηκτική ανάπτυξη των φροντιστηρίων αγγλικών την εποχή εκείνη, ακόµη και στην επαρχία. Το ζήτηµα των παραστάσεών µας σε συνδυασµό µε τον έλεγχο της γλώσσας από τυχόν επιβουλές, µας οδηγεί συνειρµικά σε προβληµατισµούς. Επειδή η διάρκεια της ανθρώπινης ζωής ίσως δεν επαρκεί να δει κανείς ξεκάθαρα τις µακροχρόνιες µεταβολές της γλώσσας, είµαστε χαµένοι µπροστά σε έναν υποθετικό εξωτερικό εχθρό που έχει πολύ πιο µακροπρόθεσµο ορίζοντα. Φυσικά µπορούµε να αντιτάξουµε τη συλλογικότητα που σήµερα εκφράζεται από το κράτος και τις κυβερνήσεις. υστυχώς, τη στιγµή που οι κυβερνήσεις αφοσιώνονται σε βραχυπρόθεσµους στόχους και αναγκάζονται να ασχολούνται µόνο µε την καθηµερινότητα ενώ τα εθνικά θέµατα περιέργως αγνοούνται, καταπνίγεται κάθε ευγενής προσπάθεια διατήρησης της εθνικής ταυτότητας. Θα πρέπει να αναφερθούµε και στην ευκολία της χρήσης της γλώσσας. Είναι γνωστό ότι όσο πιο σύνθετη δοµή και γραµµατικούς κανόνες έχει µια γλώσσα, τόσο πιο εύκολη και ακριβής γίνεται κατά τη χρήση της. Απλά χρειάζεται να τη µάθει κανείς. Με άλλα λόγια, ίσως η Αγγλική να έχει το χαρακτηριστικό ότι είναι εύκολη ως προς τη µάθησή της. Η λιτότητα της ελληνικής γλώσσας φαίνεται από την αρχαία ρήση «µολών λαβέ» που εκφράζει ακριβώς το νόηµα που έπρεπε να µεταδοθεί. 9

Μάλιστα, οι ξένοι έχουν την έκφραση «Οι έλληνες έχουν µια λέξη γι αυτό». Όσο για την πλαστικότητα και τη δυνατότητα που δίνει στο χρήστη, ας σκεφτούµε για παράδειγµα την πλούσια εννοιολογικώς λέξη «λόγος». Με τα σύνθετα δηµιουργούνται νέες λέξεις (ανάλογος, διάλογος, υπόλογος, κατάλογος, παράλογος, εύλογος, αξιόλογος, κ.λπ.). Οµοίως και µε τις καταλήξεις. Τον ενθουσιασµό όµως για τη γλώσσα πρέπει να τον µεταδώσουν αυτοί που ξέρουν και έχουν καθήκον να το πράξουν. 5) Λεξικά Ειδική µνεία απαιτείται για τα λεξικά καθώς και κάθε βιβλίο αναφοράς όπως εγκυκλοπαίδειες. Ο λόγος είναι ότι αποτελούν τα βοηθήµατα όλων των µορφωµένων ανθρώπων στο σχολείο, στη µελέτη, στις επιχειρήσεις και στο δηµόσιο βίο, έχουν µεγάλη βαρύτητα και τα εµπιστεύονται οι χρήστες. Η διείσδυση της Αγγλικής είναι καταφανής αν κοιτάξουµε ένα λεξικό της Ελληνικής στις λέξεις που αρχίζουν από τα ελληνικά γράµµατα «ντ». Πρόκειται για τις ελληνικά αποδιδόµενες αγγλικές λέξεις που αρχίζουν από το αγγλικό γράµµα «ντι». Θα βρούµε πάρα πολλές αγγλικές λέξεις που εµφανίστηκαν εδώ και 10-20 χρόνια. Για παράδειγµα, από πότε η λέξη «ντιζάινερ» (κλινόµενη και στον πληθυντικό) αποτελεί µέρος της καθοµιλουµένης; Προφανώς και πάλι η λέξη «σχεδιαστής» έπεφτε βαριά κληρονοµιά στους συγγραφείς που συνέταξαν το λεξικό. Υπάρχει το αντεπιχείρηµα βέβαια ότι για να είναι χρήσιµο το λεξικό, πρέπει να εξηγεί τις λέξεις. Ασφαλώς και πρόκειται για λάθος άποψη για τους εξής λόγους: Πρώτον, η αγγλική λέξη ανήκει στα αγγλικά λεξικά όπου θα ανατρέξει ο χρήστης. Τι δουλειά έχουν οι λέξεις «φούτµπολ» ή «ντιµπέιτ» στο ελληνικό λεξικό; εύτερον, η παράθεση της αγγλικής λέξης δηµιουργεί την εντύπωση στον αναγνώστη ότι είναι µέρος της ελληνικής γλώσσας πλέον, αφού το γράφει το λεξικό. Τρίτον, κάθε µία αγγλική λέξη εκτοπίζει µία ελληνική. Όταν µια λέξη δεν υπάρχει ούτε κάν στα λεξικά, δεν χρησιµοποιείται και εποµένως δεν αναπαράγεται - µαζί µε τα χιλιάδες ίσως συνθετικά της - στον γραπτό και στον προφορικό λόγο, δεν αποτελεί µέρος της συλλογικής µνήµης και πεθαίνει. Η ελληνική γλώσσα γίνεται φτωχότερη. Το ενδιαφέρον ερώτηµα όµως είναι ποιός παίρνει την ηρωϊκή απόφαση να φύγει η ελληνική λέξη και να µείνει η αγγλική. 6) Πανεπιστήµια Ο νέος Νόµος για τα Πανεπιστήµια προβλέπει τη δηµιουργία προγραµµάτων σπουδών που διδάσκονται σε ξένη γλώσσα (Ν. 3549, Άρθρο 17, ΦΕΚ 69Α, 20/3/2007). Πρόσφατη εγκύκλιος του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων για την εφαρµογή του Π.. 226 (ΦΕΚ 256/20/11/2007) περί διανοµής συγγραµµάτων, προβλέπει επίσης τη χρήση ξενόγλωσσων βιβλίων. Να σηµειωθεί όµως ότι πολύ πριν το νέο Νόµο είχαν γίνει αλλαγές που προωθούσαν αγγλόφωνα προγράµµατα: Μερικά µεταπτυχιακά ήδη γίνονται στα Αγγλικά µε ιδιαίτερη οικονοµική µεταχείριση επειδή ακριβώς διδάσκονται στα Αγγλικά. Με άλλα λόγια, εδώ και πολύ καιρό το κράτος παρεµβαίνει υπέρ της χρήσης της αγγλικής εις βάρος της ελληνικής γλώσσας στα Πανεπιστήµια. Με τον νέο όµως Νόµο προωθείται πλέον ξεκάθαρα η εύκολη κατάργηση των ελληνόφωνων προγραµµάτων όχι µόνο στις µεταπτυχιακές αλλά και στις 10

προπτυχιακές σπουδές. Το Άρθρο 17 είναι το πιο σύντοµο άρθρο του σχετικού Νόµου για τα ΑΕΙ και εκτελεί εις θάνατον την ελληνική γλώσσα µε 41 λέξεις που πρέπει να µνηµονεύσουµε: ιοργάνωση σπουδών σε ξένη γλώσσα. Με απόφαση της Συγκλήτου µετά από πρόταση της Γενικής Συνέλευσης Ειδικής Σύνθεσης του Τµήµατος είναι δυνατή η εκπόνηση διδακτορικής διατριβής και η διοργάνωση, συνολικά ή εν µέρει, του προπτυχιακού ή µεταπτυχιακού προγράµµατος σπουδών σε ξένη γλώσσα. ηλαδή, λέει ότι µια παρέα 10-15 συµπολιτών µας, οι οποίοι συνδέονται µε δεσµούς αλληλεξάρτησης, µπορεί να ιδρύσει ολόκληρο πρόγραµµα σπουδών χωρίς να δώσει λογαριασµό σε κανένα. Και αν η Σύγκλητος κυριαρχείται από ανθρώπους που επιθυµούν να προάγουν την Αγγλική και να αφανίσουν την Ελληνική, τότε η γλώσσα είναι καταδικασµένη. Η ειρωνία είναι ότι δύο άρθρα παρακάτω, το Άρθρο 19 του ιδίου Νόµου µιλάει για κοινωνική λογοδοσία των ΑΕΙ. ηλαδή, αφού πεθάνει η γλώσσα να εξετάσουµε από τί πέθανε, αν το εξετάσουµε, δεδοµένου ότι οι µηχανισµοί ελέγχου δεν υπάρχουν. Η λογοδοσία αναφέρεται σε χρήµατα που ξοδεύτηκαν και γνωρίζουµε ότι το ενδιαφέρον πάντα επικεντρώνεται στο αν βαρύνεται ο προϋπολογισµός του κράτους ή όχι. Συνεπώς, στα αυτοχρηµατοδοτούµενα προγράµµατα, δεν πρόκειται κανείς άλλος κρατικός λειτουργός να ασχοληθεί µε τη γλώσσα που χρησιµοποιείται. Το Άρθρο 17 έχει περάσει εντελώς απαρατήρητο τόσο από τους βουλευτές που ψήφησαν το νοµοσχέδιο ίσως επειδή εντέχνως βάζει πρώτο το σχετικά πιο ήπιο θέµα της διδακτορικής διατριβής και µετά το ασυγκρίτως σοβαρότερο θέµα των προγραµµάτων σπουδών. Πέρασε επίσης απαρατήρητο και από τους συλλόγους των Καθηγητών, καθώς επισκιάζεται από άλλα θέµατα. Υπάρχουν το οικονοµικό, τα εργασιακά δικαιώµατα, η αναγνώριση πτυχίων, οι ακαδηµαϊκές µονάδες, το πανεπιστηµιακό άσυλο, η αυτοτέλεια των Πανεπιστηµίων, η ιδιωτικοποίηση της εκπαίδευσης, κλπ., πλειάδα δηλαδή θεµάτων που είναι αρκετά σηµαντικά από µόνα τους. Το ζήτηµα όµως της προστασίας της γλώσσας θα µπορούσε να είναι τόσο µέρος της διαπραγµατευτικής δύναµης των Καθηγητών όσο και επιχείρηµα υπέρ των µεταρυθµίσεων της κυβέρνησης. Ο λόγος είναι ότι πρόκειται για συµπαγές ζήτηµα εθνικής αξίας πάνω στο οποίο θα µπορούσαν να χτιστούν επιχειρήµατα για διάλογο προς τη σωστή κατεύθυνση. Θα εξύψωνε το κύρος των Καθηγητών στα µάτια του κόσµου και θα έδειχνε ότι η κυβέρνηση είναι διαλλακτική. Πάντως η ουσία είναι ότι οδηγηθήκαµε σε αποτέλεσµα ζηµίας για όλους και όλοι οι φορείς πρέπει να το ξανασκεφτούν. ύο χρόνια πριν από τον Νόµο για τα ΑΕΙ, ένας άλλος Νόµος πέρασε επίσης απαρατήρητος. Πρόκειται για την ίδρυση του ιεθνούς Πανεπιστηµίου της Ελλάδος µε έδρα τη Θεσσαλονίκη και γλώσσα διδασκαλίας την Αγγλική (Ν. 3391, ΦΕΚ 240, 4/10/2005). Περιέργως, δεν ακούστηκαν τότε αντιδράσεις, σε µια εποχή µάλιστα που υπέβοσκε το θέµα της ονοµασίας γείτονος χώρας µερικές δεκάδες χιλιόµετρα πιο µακρυά. Ας δούµε όµως τις καταστροφικές συνέπειες της πολιτικής της αγγλικοποίησης των Πανεπιστηµίων για την παιδεία και το έθνος. Όπως γνωρίζουµε, στα Πανεπιστήµια οι πόροι όπως χρήµατα, εγκαταστάσεις, κτίρια και διδάσκοντες είναι περιορισµένοι, και εποµένως, κάθε αγγλόφωνο µάθηµα εκτοπίζει ένα ελληνόφωνο. υστυχώς, έτσι ανοίγει η κερκόπορτα για κατακλυσµιαίες αλλαγές στον τρόπο διδασκαλίας στο Πανεπιστήµιο. Μπορούµε εύκολα να υποθέσουµε ότι θα ακολουθήσουν και οι υπόλοιπες βαθµίδες της εκπαίδευσης προς την κατεύθυνση της χρήσης των Αγγλικών, διότι θα απαξιωθούν τα Ελληνικά. Οι υποψήφιοι 11

φοιτητές και οι γονείς θα δίνουν βαρύτητα στα Αγγλικά και εποµένως, το σύστηµα θα αναγκαστεί να προωθεί τα Αγγλικά, τόσο στο Λύκειο όσο και σε όλες τις κατώτερες βαθµίδες. Κατανοούµε τότε ότι ο αφελληνισµός της παιδείας είναι ζήτηµα χρόνου, αν βέβαια δεν υπάρξει αντίδραση. Επιχείρηµα υπέρ της διδασκαλίας στην Αγγλική είναι ότι «και στο εξωτερικό έτσι κάνουν». Πράγµατι, τα Αγγλικά Πανεπιστήµια διδάσκουν στα Αγγλικά και προσελκύουν ξένους φοιτητές. Είναι όµως η εθνική τους γλώσσα. Στην υπόλοιπη Ευρώπη, φυσικά και υπάρχουν Καθηγητές/θιασώτες της παγκοσµιοποίησης. Και όταν δηµιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες, µπορεί να δούµε και κάποιο πρόγραµµα στα αγγλικά. Είναι όµως η εξαίρεση και όχι ο κανόνας. Άλλο επιχείρηµα είναι σχετικό µε την προαγωγή της έρευνας. Οι επιστήµονες επικοινωνούν διεθνώς σε διάφορες γλώσσες και δεν είναι κακό. Η άποψη όµως ότι όλοι οι Έλληνες φοιτητές και οι µαθητές (και κατ επέκταση όλη η ελληνική κοινωνία) πρέπει να σκέπτονται στα αγγλικά για να γίνουν πιο αποτελεσµατικοί αποτελεί παραλογισµό. Έρχεται επίσης σε απόλυτη αντίθεση µε το Σύνταγµα όσον αφορά το σκοπό της παιδείας που είναι να προάγει την εθνική συνείδηση. Τουλάχιστον, δεν πρέπει να παραγκωνίζεται η ελληνική γλώσσα από την ελληνική παιδεία. Και ο νέος Νόµος δεν υποχρεώνει κανέναν Καθηγητή να χρησιµοποιήσει ξενόγλωσσο σύγγραµα, για παράδειγµα. Άλλωστε, υπάρχουν και οι ενδιάµεσες λύσεις. Αν ένα ξενόγλωσσο σύγγραµµα είναι χρήσιµο, ας το µεταφράσουµε να φωτιστούν οι φοιτητές µας. Ακόµη καλύτερα, επί δεκαετίες τώρα λειτουργούσαµε µε σηµειώσεις παραδόσεων και άρα µπορούµε τώρα να τις µετατρέψουµε σε βιβλία. Όσον αφορά τα κριτήρια για την προαγωγή των Καθηγητών στα Πανεπιστήµια, τα πανεπιστηµιακά Τµήµατα απαιτούν οι ερευνητικές εργασίες των Καθηγητών να δηµοσιεύονται σε αγγλόφωνα περιοδικά. Ο σχετικός Νόµος µιλά για διεθνή αναγνώριση του ερευνητικού έργου. Για το λόγο αυτό πολλοί Καθηγητές αναγκάζονται να δηµοσιεύουν σε αγγλικά και αµερικανικά περιοδικά. Βέβαια, αυτό έχει ως αποτέλεσµα να µη χρησιµοποιούν ελληνικά στοιχεία και να µη µελετούν την Ελλάδα γενικά. Αυτό είναι πολύ σηµαντικό διότι αποστερεί τη χώρα από το τόσο αναγκαίο πνευµατικό προϊόν για να ληφθούν σωστές αποφάσεις στα επίπεδα της διοίκησης. Πώς θα γίνει η περίφηµη σύνδεση της αγοράς µε το Πανεπιστήµιο που προαναγγέλλει ο νέος Νόµος για τα ΑΕΙ, αν όλοι στα ΑΕΙ µελετούµε τις χώρες του εξωτερικού; Είναι τυχαίο που µιλάµε µετά για «αδαείς διαχειριστές ασφαλιστικών ταµείων»; Μήπως θα έπρεπε να ενθαρρύνουµε τη µελέτη των ελληνικών θεµάτων σε όλες τις εφαρµογές των επιστηµών; Μήπως θα έπρεπε να καινοτοµήσουµε και να δηµιουργήσουµε εκ των ενόντων νέες οικονοµικές ιδεολογίες ψάχνοντας στην ελληνική φιλοσοφία; Αξίζει να αναφερθεί η επίδραση που έχει η πολύωρη και καθηµερινή τριβή των Καθηγητών µε την αγγλική βιβλιογραφία. Πολλοί Καθηγητές, του γράφοντος συµπεριλαµβανοµένου, δεν µπορούµε να αρθρώσουµε δηµόσιο λόγο, δεν µπορούµε να γράψουµε δυό προτάσεις χωρίς να χρησιµοποιήσουµε αγγλικές λέξεις. Φυσικά αυτό επηρεάζει και την ικανότητά µας να είµαστε πειστικοί στην αίθουσα διδασκαλίας. Στη χειρότερη περίπτωση, µεταδίδουµε τους ξένους όρους στους φοιτητές. Χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι και η συνήθεια που έχουν οι Καθηγητές, όταν γράφουν ελληνικά κείµενα, όπως άρθρα στον τύπο, να συµπεριλαµβάνουν εντός παρενθέσεως και τον αγγλικό όρο. Για παράδειγµα, όταν πρόκειται για χρηµατιστηριακά θέµατα γράφουν «κοινές µετοχές (κόµον στοκς)» µε αγγλικούς χαρακτήρες. Μα αν ο αναγνώστης δεν κατανοεί µια λέξη στα ελληνικά, γιατί υποθέτουν ότι την κατανοεί στα αγγλικά; ηλαδή, άθελά τους εκπαιδεύουν το αναγνωστικό κοινό να αφοµοιώσει την αγγλική ορολογία. 12

Η διοχέτευση πόρων προς τα αγγλόφωνα µεταπτυχιακά έχει δύο σηµαντικές παρενέργειες για την κοινωνία. Πρώτον, επιτείνει το πρόβληµα της εγκατάλειψης των προπτυχιακών προγραµµάτων καθώς τα πανεπιστηµιακά Τµήµατα στρέφονται προς τα µεταπτυχιακά. Υπάρχουν Καθηγητές που δεν έχουν διδάξει προπτυχιακό µάθηµα εδώ και χρόνια. (Είναι νόµιµο αυτό;) εύτερον, κάθε ξένος φοιτητής εκτοπίζει έναν Έλληνα φοιτητή. Τα δύο αυτά προβλήµατα οδηγούν στη στροφή των Ελλήνων φοιτητών προς το εξωτερικό όπου και τελικά µεταναστεύουν. Η εφαίµαξη όµως του µορφωµένου και ικανού εργατικού δυναµικού αποστερεί τη χώρα από το πιο πολύτιµο αγαθό, δηλαδή, τους νέους και πλέον παραγωγικούς πολίτες καθώς και την ελπίδα για βελτίωση. 7) ύο µελέτες περιπτώσεων Παρατίθενται δύο παραδείγµατα από Πανεπιστήµιο που έχει ως αντικείµενα σπουδών τα ευρύτερα οικονοµικά και τη διοίκηση, µεταξύ άλλων. Η πρώτη περίπτωση αφορά «διεθνές» αγγλόφωνο πρόγραµµα µεταπτυχιακών σπουδών στη διοικητική επιστήµη, το οποίο βρίσκεται σε λειτουργία αρκετά χρόνια και είναι εποµένως καλό παράδειµα για να δούµε αν πέτυχε το πείραµα. Στο εν λόγω πρόγραµµα υποτίθεται ότι σπουδάζουν κυρίως ξένοι φοιτητές, αν και µε µια γρήγορη µατιά βλέπουµε ότι οι περισσότεροι είναι Έλληνες (αποτελούν το 97% στην κατεύθυνση µερικής φοίτησης, δηλαδή τα στελέχη επιχειρήσεων). Το πρόγραµµα αφιερώνει τεράστιους πόρους εκατοντάδων χιλιάδων ευρώ για να προσελκύσει τους λιγοστούς ξένους φοιτητές µε αποτέλεσµα οι Έλληνες φοιτητές να επιδοτούν ουσιαστικά τους ξένους. Το πρόγραµµα αναπτύχθηκε και µε τη συµµετοχή αρκετών τµηµάτων από το Πανεπιστήµιο µε αποτέλεσµα να δηµιουργηθούν αλληλεξαρτήσεις πάσης φύσεως µεταξύ των Καθηγητών, ενώ η αρχική ιδέα ήταν η δηµιουργία συνέργειας. Το πρόγραµµα βρέθηκε στο επίκεντρο εξέτασης από τα όργανα του Πανεπιστηµίου για τη λογιστική πρωτοτυπία της απόφασης που έλαβε η διοικούσα επιτροπή τον Ιούλιο του 2007 να καταχωρεί αµοιβές Καθηγητών σε παρελθούσες χρήσεις. Μετά από παρεµβάσεις, έγιναν προσπάθειες να διορθωθεί το λογιστικό ατόπηµα. υστυχώς, παρέµεινε αιωρούµενη η κριτική προς τη διοίκηση του Πανεπιστηµίου (αλλά και τη διοίκηση του Υπουργείου Εθνικής Οικονοµίας και Οικονοµικών) ότι ίσως σκοπός της αρχικής απόφασης ήταν τα ανώτατα όρια αµοιβών που είχαν ξεπεράσει µερικοί Καθηγητές. Σηµειώνεται ότι το 2007 ήταν έτος πρυτανικών εκλογών στο εν λόγω Πανεπιστήµιο και τον Οκτώβριο του 2008 δεν είχε ακόµη λυθεί το πρόβληµα µε τις αµοιβές. Ιδιαίτερο γνώρισµα του προγράµµατος είναι ότι προσελκύει, εκπαιδεύει και βρίσκει δουλειά σε ξένους φοιτητές στην Αγγλία. Όπως είπαµε όµως, το πρόγραµµα είναι στα αγγλικά. Έτσι, εκείνο που µένει είναι ότι Έλληνες φοιτητές αναγκάζονται να σκέπτονται, να γράφουν και να µιλούν στα αγγλικά. Επειδή διατυπώνεται και η άποψη ότι ίσως και να θέλουν οι Έλληνες φοιτητές να σπουδάζουν στα αγγλικά, η αλήθεια είναι εντελώς διαφορετική. Από προσωπική εµπειρία και χρήση της αγγλικής γλώσσας στα µαθήµατα, 99 στους 100 φοιτητές χρησιµοποιούν τα ελληνικά για τις γραπτές εξετάσεις και εργασίες τους, παρόλο που το επίπεδό τους στην κατοχή της αγγλικής γλώσσας είναι υψηλότατο. Πέραν αυτού, οι Έλληνες φοιτητές δεν ερωτήθηκαν, ούτως ή άλλως. Φεύγουν κατά χιλιάδες στο εξωτερικό, όχι γιατί τα ελληνικά Πανεπιστήµια δεν είναι καλά, αλλά κυρίως επειδή δεν επαρκούν οι θέσεις στα ελληνικά Πανεπιστήµια. 13

Συνοψίζοντας, το πρώτο παράδειγµα της δήθεν «διεθνοποίησης» των σπουδών αποτελεί αποτυχία, διότι όχι µόνο είναι κατ επίφασιν διεθνές και εκµεταλλεύεται τους Έλληνες φοιτητές αλλά και επειδή δεν ικανοποιεί τους στόχους και τα όνειρα του Έλληνα πολίτη για τα παιδιά του. Η δεύτερη περίπτωση αποτελεί φυσική εξέλιξη της πρώτης. Στις αρχές του 2008, σε ακαδηµαϊκό Τµήµα του ιδίου Πανεπιστηµίου, έγινε πρόταση να αντικατασταθεί το ελληνόφωνο µεταπτυχιακό πρόγραµµα σπουδών µε αγγλόφωνο, στο πνεύµα του Άρθρου 17. Η πρόταση καταψηφίστηκε από τη γενική συνέλευση ειδικής σύνθεσης του Τµήµατος. Αργότερα όµως, τον Ιούλιο του 2008, όταν άλλαξαν οι συσχετισµοί ψηφίστηκε η ίδρυση νέου, αγγλόφωνου προγράµµατος µε την αρωγή της διοίκησης του Πανεπιστηµίου. Το κύριο επιχείρηµα υπέρ του αγγλόφωνου προγράµµατος ήταν τα αυξηµένα έσοδα λόγω του ότι η «αγορά δεν έχει κορεσθεί στα συγκεκριµένα αντικείµενα σπουδών». Η χρήση της αγγλικής γλώσσας θεωρήθηκε ότι θα είναι χρήσιµη. Το πρόγραµµα αποσκοπεί «Στην επιµόρφωση ανωτέρων στελεχών πολυεθνικών επιχειρήσεων και οργανισµών που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα και των οποίων το αντικείµενο ερασίας είναι στην αγγλική γλώσσα.» Το πρόγραµµα απευθύνεται επίσης «σε Έλληνες φοιτητές που σκοπεύουν να ακολουθήσουν διεθνή σταδιοδροµία και σε ξένους φοιτητές που επιθυµούν να σπουδάσουν στην Ελλάδα.» Χωρίς χρονοτριβή, το Σεπτέµβριο του 2008 ψηφίστηκε από τη συνέλευση του Τµήµατος προσχέδιο του Νόµου για το Φύλλο της Εφηµερίδος της Κυβερνήσεως. Η όλη φρασεολογία σε πλάγια γραµµατοσειρά απαιτεί σχολιασµό για να εξαχθούν συµπεράσµατα και να γνωρίζει ο κάθε ενδιαφερόµενος αναγνώστης πώς υλοποιούνται τέτοιου είδους προγράµµατα. Πρώτον, τα έσοδα είναι πάντα το κύριο επιχείρηµα για τη δηµιουργία µεταπτυχιακών προγραµµάτων γενικά. εύτερον, στη συγκεκριµένη περίπτωση δεν µιλάµε πλέον τόσο πολύ για ξένους φοιτητές, ίσως λόγω της αποτυχίας του πρώτου πειράµατος, αν και γίνεται µνεία για την προσέλκυση υψηλής ποιότητας ξένων φοιτητών. Το κείµενο µιλάει ευθέως για Έλληνες φοιτητές που θα διδάσκοντα στα αγγλικά. Τρίτον, τη στιγµή που η Ελλάδα αιµορραγεί από το προαναφερθέν πρόβληµα της µετανάστευσης του εξειδικευµένου προσωπικού, πώς µπορεί ελληνικό Πανεπιστήµιο να εκπαιδεύει τα ελληνικά νιάτα µε σκοπό τη µετανάστευσή τους; Τέταρτον, το να έχουµε ολόκληρο πρόγραµµα σπουδών που να είναι αφιερωµένο στις πολυεθνικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στη χώρα µας δεν έχει προηγούµενο, σε ένα κλίµα µάλιστα διεθνούς οικονοµικής αναταραχής όπου τέτοιες εταιρείες εθνικοποιούνται στα οικεία κράτη (ΗΠΑ) για να σωθούν. Επιπλέον, δεν έχει νόηµα όταν η ραχοκοκκαλιά της ελληνικής και ευρωπαϊκής οικονοµίας είναι οι µεσαίες και µικροµεσαίες επιχειρήσεις που απορροφούν τους αποφοίτους µας και δέχονται αθέµιτο ανταγωνισµό από τις πολυεθνικές και τα πολιτικά τεχνάσµατά τους (ωράρια εργασίας, κλπ). Είναι ενδιαφέρον να δούµε πώς θα εξελιχθεί το πρόγραµµα αυτό. Παρατηρείται όµως ότι το αγγλόφωνο πρόγραµµα έχει ακριβώς τα ίδια µαθήµατα µε το ελληνόφωνο. Αυτό σηµαίνει ότι, αφενός θα συγχωνευτούν µαθήµατα και θα διδάσκονται ενιαία µαθήµατα στην Αγγλική για λόγους οικονοµίας και, αφετέρου, οι ίδιοι οι διδάσκοντες θα επιλέξουν µάλλον τον εύκολο τρόπο της µιας και µοναδικής προετοιµασίας, δηλαδή, διαλέξεις στα αγγλικά. Εποµένως το ελληνόφωνο πρόγραµµα ή µέρος του θα οδηγηθεί σε αφανισµό. Οι παραπάνω δύο µελέτες περιπτώσεων είναι χαρακτηριστικές διότι προδιαγράφουν το µέλλον. Σε σύντοµο χρονικό διάστηµα ίσως ακολουθήσουν και 14

άλλα Τµήµατα. Το προπτυχιακό πρόγραµµα των Πανεπιστηµίων ακόµη αντέχει στην αγγλικοποίηση (για µερικές εβδοµάδες), αν και προβλέπονται αλλαγές για δύο λόγους: Με την εισαγωγή ξενόγλωσσων βιβλίων µε το νέο Νόµο ανοίγει ο δρόµος για πολλές διαλέξεις στα αγγλικά. Επίσης, µπορούµε να φανταστούµε πως οι πρόθυµες διοικήσεις των Πανεπιστηµίων θα προτείνουν σε «δοκιµαστική µορφή» τη δηµιουργία µαθηµάτων η προγραµµάτων σπουδών, κλπ., κλπ. Όπως είπαµε και παραπάνω, ακόµη και η εσχάτη προδοσία βρίσκει δικαιολογίες εύκολα. Μοιραία θα εξαφανιστεί η ελληνική γλώσσα από την προπτυχιακή εκπαίδευση. Έπεται το Λύκειο και όλες οι βαθµίδες της εκπαίδευσης µέχρι το Νηπιαγωγείο. Σηµειώνεται ότι για να φτάσουµε στο σηµερινό αποτέλεσµα χρειάστηκαν προσλήψεις Καθηγητών, προαγωγές και ιδρύσεις τµηµάτων και προγραµµάτων που άρχισαν από το τέλος της δεκαετίας του 1960 κατά προσωπική εκτίµηση, ίσως και νωρίτερα. Είναι βέβαιο ότι υπάρχουν και άλλες τέτοιες περιπτώσεις σε στάδιο επώασης. 8) Ελληνικός ανθελληνισµός Γιατί τα Πανεπιστήµια να εφαρµόζουν Νόµους για «αγγλικοποίηση» των προγραµµάτων σπουδών τη στιγµή που δεν είναι υποχρεωµένα; Η εξήγηση είναι ότι παγκοσµίως, αλλά ιδιαίτερα στη χώρα µας, τα Πανεπιστήµια έχουν άµεση σχέση µε το σύστηµα εξουσίας. Πέραν αυτού, ενώ οι περισσότεροι Καθηγητές είναι αφοσιωµένοι στην επιστήµη τους, παράγουν έργο και είναι υπόδειγµα ήθους, υπάρχει στα Πανεπιστήµια ανεξήγητος ελληνικός ανθελληνισµός και αποστροφή προς την ελληνική γλώσσα και κάθε τι ελληνικό. Το καταθέτω ως προσωπική εµπειρία. Άλλωστε, ένα δείγµα πήραµε όλοι προσφάτως και µε το βιβλίο της 6 ης ηµοτικού. Και µόνο το άκουσµα των λέξεων «ελληνικός ανθελληνισµός» προκαλεί ρίγη φόβου και ανησυχίας. Η σύνθεση ή υπενθύµηση της έκφρασης που αποδίδονται µάλλον σε Έλληνα Καθηγητή σχετίζεται µε τον τρόπο που συνυπήρξαν στη χώρα µας για αιώνες δύο αντιφατικές µεταξύ τους έννοιες, ο φιλελληνισµός και ο ανθελληνισµός. Η πρώτη αναφέρεται στην αγάπη των φιλελλήνων για την αρχαιότητα και τον πολιτισµό της και η δεύτερη στο µίσος τους για τους σύγχρονους Έλληνες που δεν µοιάζουν µε τα αρχαιοελληνικά πρότυπα. Μετά την υποδούλωσή τους στους Ρωµαίους, οι Έλληνες γενικά δεν δηµηγορούν, δεν φτιάχνουν γλυπτά, δεν φιλοσοφούν, αντίθετα, χαρακτηρίζονται από µικροπρέπεια και ατοµικά συµφέροντα, µεταξύ άλλων. Οι φιλελληνικές/ανθελληνικές απόψεις διείσδυσαν στην παιδεία και στην καθηµερινότητα έως τις µέρες µας. Αυτό οδήγησε στην εγγενή απογοήτευση στον φιλέλληνα/έλληνα για ό,τι έχει σχέση µε το κράτος, το έθνος, την πατρίδα, τη γλώσσα, την ιστορία, την εθνική µνήµη καθώς και µε κρίσιµα συστατικά της διακυβέρνησης όπως αστυνοµία, στρατός, άµυνα. Φυσικά, τίποτε δεν είναι περισσότερο αδικαιολόγητο και εσφαλµένο, αλλά το συγκεκριµένο αδύναµο σηµείο γίνεται αντικείµενο χειραγώγησης εκ µέρους όσων έχουν µακροχρόνια εµπειρία από τα πράγµατα αυτά καθώς και τη δύναµη επηρεασµού. Έτσι, σήµερα απορρίπτουµε κάθε τι το ελληνικό και επικροτούµε κάθε τι ξένο, ακόµη και χρεωκοπηµένες ιδεολογίες. Οι ανθελληνικές απόψεις µερικών Καθηγητών εξηγούνται εν µέρει διότι και οι ίδιοι υπόκεινται σε ανθρώπινες αδυναµίες όπως η µεροληψία. Πολλοί έχουν σπουδάσει στη ύση και θεωρούν κάθε τι που έµαθαν εκεί ως το ιδανικό αντίδοτο και για όλα τα προβλήµατα της χώρας µας. Φυσικά και σφάλλουν, ειδικά εκείνοι που σπούδασαν τις επιστήµες των ευρύτερων οικονοµικών και κατέχουν διοικητικές 15

θέσεις, διότι υπάρχουν και πράγµατα που δεν έµαθαν εκεί. Όπως για παράδειγµα την έννοια του καθήκοντος πίστης προς τον εντολέα σε κάθε σχέση εντολέαεντολοδόχου. Και εφόσον ο εντολέας εδώ είναι ο ελληνικός λαός, είναι καθήκον µας να διαφυλάξουµε τον πολιτισµό του και τη γλώσσα του. Αξιοσηµείωτο είναι ότι κανείς από τον ακαδηµαϊκό χώρο δεν έχει αντικρούσει την άποψη αυτή. Όπως όµως προαναφέρθηκε, σε διάφορα πανεπιστηµιακά ιδρύµατα σπεύδουν επιµελώς να εφαρµόσουν το Άρθρο 17 και γρήγορα για να εδραιωθεί µια κατάσταση και να µην αναστρέφεται εύκολα αργότερα. 9) Θεωρητικές Εξηγήσεις του Φαινοµένου α) Μόδα Εξηγεί εν µέρει το πρόβληµα. Αν όµως ήταν µόδα θα ήταν παροδική. Αντίθετα, εδώ βλέπουµε ότι επιτείνεται η χρήση της Αγγλικής. Παρατηρείται επίσης ότι η θεώρηση της µόδας υιοθετείται δικαιολογηµένα από ανθρώπους που εκτιµούν τα οφέλη από την «ελεύθερη» διεθνή αγορά και θέλουν να ελπίζουν στο σύστηµα. Φυσικά η ελπίδα πεθαίνει τελευταία. β) Εµπορική προβολή, παγκοσµιοποίηση και δικαιόχρηση Η παγκοσµιοποίηση θα εξηγούσε γιατί οι πολυεθνικές χρησιµοποιούν τα αγγλικά, διότι έχουν την οικονοµική επιφάνεια και συνδέονται µε την εξουσία µέσω πολιτικών τεχνασµάτων. εν εξηγεί όµως γιατί οι ελληνικές εταιρείες να χρησιµοποιούν µε τόση επιµονή την Αγγλική. Η έννοια της δικαιόχρησης, όπου ελληνικές εταιρείες αγοράζουν τα δικαιώµατα για την υιοθέτηση των ξένων προτύπων παραγωγής και εµπορίας ίσως να εξηγεί εν µέρει τη χρήση της Αγγλικής, µέσα όµως στο συγκεκριµένο σύστηµα της δικαιόχρησης. Εφόσον όµως οι πελάτες τους είναι Έλληνες, δεν έχει έννοια το εγχείρηµα. Ως προς την εµπορική προβολή, πράγµατι έως ένα βαθµό προσελκύεται ο πελάτης που θεωρεί ότι η αναγραφή των ονοµάτων, πινακίδων κλπ στα αγγλικά ίσως προσδίδουν την έννοια της ποιότητας. Όµως, και το τελευταίο βιβλίο των οικονοµικών γράφει ότι η τιµή του προϊόντος είναι η πιο σηµαντική από οτιδήποτε άλλο χαρακτηριστικό. Συνεπώς, µάλλον δεν ισχύει ούτε η εν λόγω άποψη. γ) Ευρωπαϊκή σύγκλιση Πουθενά στη συµφωνία για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση δεν προκρίνονται τα αγγλικά ως η γλώσσα την οποία στοχεύουµε να χρησιµοποιήσουµε ως κοινή γλώσσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ακόµη και αν επιθυµούν µερικοί τα αγγλικά να γίνουν εκ των πραγµάτων η κοινή γλώσσα, δεν εξηγεί γιατί άλλες ευρωπαϊκές χώρες, των οποίων οι γλώσσες χρησιµοποιούν το λατινικό αλφάβητο και έχουν πολλές συγγένειες µε τα αγγλικά δεν ενσωµατώνουν αγγλικές λέξεις. Το αντίθετο µάλιστα. Αναφέροµαι στις Γαλλία, Γερµανία, Ιταλία και Ισπανία και Σουηδία ως φωτεινά παραδείγµατα εθνών που ξέρουν (και µπορούν) να προστατεύουν τον εθνικό τους πλούτο. Κανείς ευρωπαίος δεν προστάζει να απεµπολήσουµε τη γλώσσα µας διότι δεν θα ήθελε να απεµπολήσει και τη δική του γλώσσα. Εποµένως, η εξήγηση αυτή της ευρωπαϊκής σύγκλισης δεν ισχύει. εν ισχύει επίσης γιατί θα ήταν έγκληµατικό 16

για την ευρωπαϊκή δηµοκρατία να υπάρχουν σιωπηρές και υπόγειες δράσεις υπέρ της καθιέρωσης µιάς και µόνο γλώσσας. δ) Πολυπολιτισµικότητα Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 έχουν εισρεύσει στη χώρα µας µε ανεξέλεγκτο ρυθµό εκατοντάδες χιλιάδες µετανάστες από όλη την υφήλιο. ηµιουργήθηκε δηλαδή αιφνιδίως ένα πρόβληµα πολυπολιτισµικότητας που απαιτεί λύση. Λόγω της διάδοσης της Αγγλικής ανά τον κόσµο, οι µετανάστες γνωρίζουν στοιχεία της γλώσσας αυτής και τα αγγλικά χρησιµοποιούνται πάρα πολλές φορές στην επικοινωνία µε τους αλλοδαπούς. εν µπορεί όµως να γίνει πιστευτό ότι ολόκληρη χώρα αλλάζει τη γλώσσα της και να διαλύει την εθνική µνήµη για να λύσει ένα από τα πολλά προβλήµατά της. Συνεπώς, η εξήγηση αυτή της πολυπολιτισµικότητας για τη χρήση των αγγλικών δεν ισχύει, µας βοηθά όµως να κατανοήσουµε την διείσδυση της Αγγλικής και στον συγκεκριµένο τοµέα. Σηµειώνεται ότι η αντίδραση της Ευρώπης γενικά στο πρόβληµα µετά τον δεύτερο παγκόσµιο πόλεµο είναι αυτή της προσέγγισης µέσω της παιδείας και της ενίσχυσης της εθνικής ιδιαιτερότητας. Σήµερα δεχόµαστε παραινέσεις από την Ε.Έ. για υλοποίηση δράσεων στις κατώτερες βαθµίδες της εκπαίδευσης για πολυπολιτισµική προσέγγιση. υστυχώς, οι δράσεις αυτές πάσχουν στην εφαρµογή τους, διότι αν θέλουµε οι καινούριοι συµπολίτες µας από ξένες χώρες να ενσωµατωθούν, πρέπει να έχουν κάτι στο οποίο να ενσωµατωθούν. Χωρίς την ελληνική γλώσσα, είµαστε πλέον όλοι ξένοι µεταξύ µας. Ας εξετάσουµε γιατί: Όταν επικεντρωνόµαστε στη γλώσσα που είχαν οι γονείς ενός µαθητή πριν µεταναστεύσουν στην Ελλάδα, δυσχεραίνουµε τη διαδικασία της αποδοχής του µαθητή από το σύνολο. Πρέπει να κατανοήσουµε επιτέλους ότι, σε αντίθεση µε τους ενήληκες, τα παιδιά είναι ακριβοδίκαια στις κοινωνικές τους επιλογές και αµείλικτα στις εκφράσεις των συναισθηµάτων τους. ιαλέγουν ως συµπαίκτη εκείνον που θα φέρει το καλύτερο αποτέλεσµα στο ποδόσφαιρο και ως σηµείο αναφοράς για το αυριανό διαγώνισµα τον καλύτερο µαθητή της τάξης. Εκφράζουν ξεκάθαρα τις απόψεις τους για κάποιον που δεν προφέρει καθαρά µερικά σύµφωνα και φωνήεντα ή συµπεριφέρεται µε ασυνήθη τρόπο και αδιαφορούν εντελώς για τα µειονεκτικά αισθήµατα των συµµαθητών τους, πλην εξαιρέσεων. Αυτή είναι η παιδική συµπεριφορά. Σε τέτοιο περιβάλλον, έρχονται µε τις υποδείξεις της Ε.Έ. οι δράσεις για κοινωνική κατανόηση προς τους αλλοδαπούς στα σχολεία. Υποχρεώνουν το σύνολο να µάθει ξένες λέξεις (Αλήθεια, πόσες λέξεις και σε πόσες γλώσσες µπορεί να µάθει κάποιος Έλληνας στην προσχολική και σχολική ηλικία; Πόσες συνταγές µαγειρικής από διάφορες χώρες µπορεί να χωνέψει; Και γιατί να έχει σε εκτίµηση κάποιον µε βάση το τι τρώει;) Όπως έχει ήδη αποδειχθεί στην Ε.Έ. που πειραµατίστηκε για αρκετές δεκαετίες µε την πολυπολιτισµικότητα, το αποτέλεσµα είναι η αποστροφή και η αποµόνωση της µειονότητας, ιδιαίτερα αυτής που έχει τις λιγότερες οµοιότητες µε τους πολίτες της χώρας υποδοχής. Στην καλύτερη περίπτωση οι µειονότητες διάγουν παράλληλους βίους, αφού δικαιολογηµένα προσκολλώνται στο οικείο και όχι στο νέο. Στη χειρότερη, παίρνουν τα όπλα όπως σε πρόσφατες αιµατηρές συµπλοκές στο κέντρο της Αθήνας το 2008 που αποδεικνύουν τα γραφόµενα αυτά, αν και περιέργως τα µέσα ενηµέρωσης δεν µετέδοσαν τίποτε. Όσον αφορά την Ελλάδα, ίσως το πιο σωστό θα ήταν τα παιδιά των µεταναστών να µάθαιναν την ελληνική γλώσσα, κριτήριο στοιχειώδες για την αποδοχή τους από το σύνολο. 17

ε) Συντονισµένες ενέργειες «Όταν άνθρωποι ενός εµπορικού κλάδου συναντώνται, ακόµη και όταν πρόκειται για διασκέδαση, η συζήτηση πάντα καταλήγει σε συνωµοσία ενταντίον του κοινού, ή σε ένα τέχνασµα για να αυξήσουν τιµές» είπε ο Αδάµ Σµιθ, στον Πλούτο των Εθνών. Οι περισσότεροι βέβαια έχουµε ακούσει από το ίδιο βιβλίο µόνο για το «αόρατο χέρι» των αγορών που λύνει το πρόβληµα ποιός θα παράγει και τί στην οικονοµία χωρίς άλλη παρέµβαση. Η έννοια του αόρατου χεριού έχει γίνει σηµαία κατά την εκλαΐκευση και διάδοση των σύγχρονων ιδεών του νεοφιλελευθερισµού, ακόµη και την ώρα που στις ΗΠΑ, πατρίδα προέλευσης και προπύργιο των ιδεών αυτών, κρατικοποιούνται οι µεγαλύτερες χρηµατοπιστωτικές και επενδυτικές εταιρείες. Η συνωµοσία δεν χρειάζεται να είναι έκδηλη για να ισχύει. Οι έµποροι κατανοούν και συµφωνούν ή όχι να συµµετέχουν σε εναρµόνιση πρακτικών από απλή παρατήρηση των ανταγωνιστών τους. (Προσέξτε ότι όλο και περισσότερες τιµές στα ελληνικά καταστήµατα καταλήγουν σε 99, π.χ., 29,99 ευρώ, αντιγραφή του αµερικανικού προτύπου. Μεταξύ άλλων, αυτό στέλνει ένα σήµα στον ανταγωνισµό για συνεργασία.) Κατ αναλογία µε την εναρµόνιση πρακτικών για τιµές και µερίδια αγοράς, και εφ όσον η χρήση της Αγγλικής γίνεται κυρίως από τις µεγάλες εταιρείες (τράπεζες, µέσα ενηµέρωσης, εφηµερίδες), η παρατηρούµενη συµπεριφορά των εταιρειών αυτών είναι συνεπής µε τη θεωρία ότι συντελούνται στη χώρα µας συντονισµένες προσπάθειες ως προς τη χρήση της Αγγλικής. Επειδή υπάρχει και το αντεπιχείρηµα ότι η ζήτηση υπαγορεύει τη συµπεριφορά των εταιρειών, στην Ελλάδα όλοι οι κλάδοι στους οποίους αναφέροµαι έχουν ολιγοπωλιακή µορφή. Μιλάµε για δυό-τρεις οµίλους τραπεζών και δυό-τρεις οµίλους µέσων ενηµέρωσης που ελέγχουν βασικά τις συγκεκριµένες αγορές. Αυτά είναι ήδη γνωστά και τεκµηριωµένα. Η ολιγοπωλιακή φύση τον περισσοτέρων κλάδων εξηγεί επίσης και το φαινόµενο των υψηλοτέρων τιµών στη χώρα µας σε σύγκριση µε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Είναι αποδεδειγµένο επίσης ότι οι εταιρείες µπορούν να διαµορφώσουν τη ζήτηση για ένα προϊόν ή ιδέα µε σύγχρονες µεθόδους προώθησης. Είναι εποµένως σφάλµα να διατυπωθεί ότι µια τράπεζα αντικατέστησε το ελληνικό της όνοµα µε αγγλικό επειδή το ζήτησαν οι πελάτες. Συνεπώς, καταρέει και το αντεπιχείρηµα της ζήτησης. Η θεωρία των συντονισµένων ενεργειών εξηγεί ικανοποιητικά το τι γίνεται στην ελληνική αγορά αλλά υπάρχει ακόµη ένα ερώτηµα που χρειάζεται περαιτέρω ανάλυση. Γιατί να προωθούνται τα αγγλικά αν το όφελος διαχέεται και δεν αποκοµίζεται εξ ολοκλήρου από τις συγκεκριµένες εταιρείες που τα προωθούν; Παρατηρούµε τα εξής. Όταν το προϊόν έχει ακριβώς την ίδια µορφή σε όλες τις χώρες και απαιτείται µία επικοινωνιακή προσπάθεια για προώθησή του, υπάρχουν ωφέλη από τη συγκέντρωση των οικονοµικών δραστηριοτήτων. Η συγκέντρωση των δραστηριοτήτων οδηγεί σε µείωση του κόστους και συνεπώς οφελούνται οι εταιρείες. Αυτό ισχύει µόνον έως ένα βαθµό διότι κάθε βιβλίο οικονοµικών µας λέει ότι τα οφέλη εξαντλούνται µόλις ξεπεραστεί κάποιο κρίσιµο µέγεθος της εταιρείας (π.χ., ένα εργοστάσιο αυτοκινήτων δεν ξεπερνάει το µέγεθος που απαιτείται για τις ανάγκες µιας χώρας). Παρόλα αυτά, βλέπουµε την ανεξήγητη και διαρκή µεγέθυνση των πολυεθνικών. Επίσης, οι ελληνικές επιχειρήσεις ενδεχοµένως να έχουν βλέψεις επέκτασης στο εξωτερικό. εν στέκει όµως αυτό ως εξήγηση της χρήσης της Αγγλικής στην Ελλάδα. Το πιο λογικό είναι να συµπεράνουµε ότι αυξάνουν την αξία µεταπώλησής τους (δηλαδή, την «προίκα» τους) σε εταιρείες του εξωτερικού που έχουν αποδείξει 18

την ικανότητά τους να επιβιώσουν ως πολυεθνικές. Και εφόσον οι τελευταίες έχουν τη δυνατότητα να αποκοµίσουν τα οφέλη από την οµογενοποίηση, ακολουθείται η πολιτική της προώθησης της Αγγλικής. Γίνεται ακόµη αντιληπτό ότι η κάµψη των αντιστάσεων των πολιτών κάθε χώρας όσον αφορά τα εθνικά τους θέµατα θα διευκόλυνε το εγχείρηµα. 10) Συµπεράσµατα και προτάσεις Η αγγλική έχει διεισδύσει στην ελληνική γλώσσα µε καταλυτικό τρόπο. Η αγγλική γλώσσα χρησιµοποιείται από µέσα ενηµέρωσης, τράπεζες και άλλες εταιρείες. Η νοµοθεσία επιτρέπει σε πανεπιστηµιακά Τµήµατα να ιδρύουν αγγλόφωνα προγράµµατα σπουδών και να καταργούν τα ελληνόφωνα. Υπάρχει ορατός κίνδυνος για περισσότερες επίσηµες απλοποιήσεις της γλώσσας µετά το µονοτονικό, καθώς και την ενδεχόµενη καθιέρωση της Αγγλικής ως επίσηµης γλώσσας του κράτους. Είναι βέβαιο ότι και άλλοι συγγραφείς έχουν ασχοληθεί µε τα παραπάνω θέµατα και έχουν προτείνει δράσεις. Έχουµε όµως φθάσει σε σηµείο που δεν µπορούµε πλέον να ολιγωρούµε και να ευχόµαστε κάτι να γίνει. Οι παρακάτω προτάσεις πρέπει να εξεταστούν άµεσα: Να αποσυρθούν οι επίµαχες διατάξεις του Νόµου για τα Πανεπιστήµια (Άθρο 17, Ν. 3549, ΦΕΚ 69Α, 20/3/2007) και να µην δεχθούν να τις εφαρµόσουν οι συνάδελφοι Καθηγητές, εφόσον είναι προαιρετικές από το Νόµο ούτως ή άλλως. Το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων να δηµιουργήσει τµήµα που να ασχολείται µε την απόδοση στα ελληνικά ξενόγλωσσων όρων ιδίως οικονοµικής και τεχνικής φύσης. Οι εργασίες του τµήµατος να είναι διαφανείς και ανοιχτές για διαβούλευση προς το ελληνικό κοινό, να δηµιουργηθεί δηλαδή ένα διαρκές παρατηρητήριο για τη γλώσσα. Πέραν της δράσης αυτής, οι Καθηγητές στα Πανεπιστήµια µπορούν να δηµιουργήσουν ιστοσελίδες µε τους τρόπους που αυτοί αποδίδουν στα ελληνικά τους ξένους όρους της επιστήµης τους. Να θεσµοθετηθεί η προστασία της ελληνικής γλώσσας. Όπου υπάρχουν παλαιότεροι σχετικοί Νόµοι, να εφαρµοστούν (π.χ., σχετικά µε τις προσόψεις καταστηµάτων). Για το σκοπό αυτό, πρέπει να παραχωρηθεί περισσότερη δικαιοδοσία και προσωπικό στους εποπτικούς θεσµούς των µέσων ενηµέρωσης και του θεάµατος. Να δηµιουργηθούν µαθήµατα στα σχολεία για την προστασία της γλωσσικής και πολιτιστικής κληρονοµιάς µας ή να ενισχυθούν τα υπάρχοντα µαθήµατα γλώσσας. Το να αντικαθιστούµε κλασσικά ελληνικά αναγνώσµατα µε αποκόµµατα εφηµερίδων και συνταγές µαγειρικής είναι λάθος. Καµµιά ευρωπαϊκή συµφωνία δεν µας επιβάλλει να διαλύσουµε την Ελληνική Γλώσσα. Να µάθουµε να ακούµε και να βλέπουµε. Ας κοιτάξουµε προσεκτικά τις οθόνες των τηλεοράσεων και τις σελίδες των περιοδικών και εφηµερίδων. Να αναρωτηθούµε τι ακριβώς χρειάζονται οι αγγλικές λέξεις εκεί, ακόµη και σε κείµενα και προγράµµατα που έχουν θεµατολογία καθαρά ελληνική. Να στείλουµε επιστολές στους πολιτικούς µας, στα µέσα ενηµέρωσης και στους εκδότες των λεξικών. Να εκπαιδεύσουµε τον εαυτό µας να ξαναθυµηθεί και να χρησιµοποιεί τη γλώσσα του στην προφορική και γραπτή επικοινωνία. Μπορούµε, π.χ., να επιµένουµε να λέµε «αντισφαίριση» αντί για «τένις» και «διαδίκτυο» αντί για «ίντερνετ». εν είναι δύσκολο. Ας αρχίσουµε µε τις λέξεις που προκαλούν τη λιγότερη άρνηση από το σύνολο. 19