ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ 8 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΠΗΓΕΣ: ΕΟΜ,CDC.PUBMED
ΕΟΜ Ο Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων (Ε.Ο.Μ.) ιδρύθηκε το 1999 ως Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου με έδρα την Αθήνα και τελεί υπό την εποπτεία του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Στόχος του Ε.Ο.Μ. σε συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, είναι η ανάπτυξη και η επικοινωνία του μεταμοσχευτικού προγράμματος στη χώρα μας καθώς και η ενημέρωση του κοινού γύρω από τον τομέα της μεταμόσχευσης με στόχο τη διάδοση της ιδέας Δωρεάς Ιστών και Οργάνων τόσο σε εθνικό όσο και πανευρωπαϊκό επίπεδο.
ΕΟΜ Πολλά νοσήματα μπορούν να καταστρέψουν τα όργανά μας. Σε πολλές περιπτώσεις ζωτικά όργανα, όπως η καρδιά, οι πνεύμονες, τα νεφρά και το ήπαρ που δεν λειτουργούν πλήρως, πρέπει να αντικατασταθούν για να ζήσει ο ασθενής
ΕΟΜ Όταν κάποιος γιατρός αποφασίσει ότι ο ασθενής του χρειάζεται μεταμόσχευση, τον στέλνει σε κάποιο ειδικό μεταμοσχευτικό κέντρο για να εκτιμηθεί η κατάστασή του. Εφόσον εκπληρώνει τις ιατρικές, ψυχολογικές και ασφαλιστικές απαιτήσεις εγγράφεται σε λίστα αναμονής. Αναλόγως με το πόσο άρρωστος είναι ο ασθενής, μπορεί να χρειαστεί να περιμένει από μία μέρα μέχρι και πολλά χρόνια για κάποιο όργανο.
ΙΣΤΟΣΥΒΑΤΟΤΗΤΑ Η αναζήτηση ιστοσυμβατού δότη ξεκινάει από το στενό οικογενειακό περιβάλλον (κυρίως αδέλφια) του ασθενούς αφού ο ιστικός τύπος κάθε ατόμου κληρονομείται από τους γονείς του. Εάν δεν βρεθεί δότης στην άμεση οικογένεια τότε αρχίζει η διαδικασία αναζήτησης σε μη συγγενείς δότες. Η εύρεση μη συγγενούς ιστοσυμβατού δότη γίνεται μέσα από μια παγκόσμια «δεξαμενή» (BMDW Bone Marrow Donors Worldwide) δοτών, όπου είναι συγκεντρωμένοι οι εθελοντές δότες μυελού των οστών από όλον τον κόσμο και η οποία ανανεώνεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Κάθε χώρα προωθεί τους δότες της σε αυτή τη δεξαμενή, η οποία είναι προσβάσιμη μόνο στα κέντρα που κάνουν αναζήτηση για δότες. Στη παγκόσμια δεξαμενή εκτός από τους δότες υπάρχουν και όλες οι μονάδες ομφαλιοπλακουντικού αίματος
ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ Η διαδικασία της αναζήτησης μη συγγενούς δότη για έναν ασθενή μπορεί να ξεκινήσει από την κλινική, στην οποία νοσηλεύεται, ή από τη Μονάδα Μεταμόσχευσης Μυελού των Οστών (ΜΜΜΟ) αν έχει ήδη παραπεμφθεί σε αυτό. Συγκεκριμένα, ο θεράπων γιατρός μπορεί να συμπληρώσει τη σχετική «Αίτηση Αναζήτησης Μη Συγγενούς Δότη Μυελού των Οστών» και να την στείλει ηλεκτρονικά ή με φαξ στον ΕΟΜ. Με βάση τα αναγραφόμενα στοιχεία του ασθενούς (ιστικός τύπος-hla), οι αρμόδιοι συντονιστές αναζήτησης του ΕΟΜ, διερευνούν αν υπάρχουν συμβατοί με αυτόν δότες στο Ελληνικό και το Διεθνές αρχείο εθελοντών (BMDW) και αποστέλλουν τα αποτελέσματα της αναζήτησης στον θεράποντα γιατρό. Με αυτόν τον τρόπο, ο γιατρός ενημερώνεται άμεσα για την ύπαρξη δυνητικών δοτών για τον ασθενή του (επίπεδο συμβατότητας, αριθμός και χώρα προέλευσης). Συνεκτιμώντας τα κλινικά δεδομένα παραπέμπει τον ασθενή (αν δεν έχει ήδη παραπεμφθεί) σε μια από τις ΜΜΜΟ που λειτουργούν στη χώρα μας και έχουν άδεια για πραγματοποίηση μεταμοσχεύσεων από μη συγγενείς δότες.
Διαδικασία Αρχικά ο δότης ενημερώνεται για τους δύο εναλλακτικούς τρόπους συλλογής αιμοποιητικών κυττάρων, δηλαδή είτε από το μυελό των οστών, είτε από το αίμα, καθώς και για τις πιθανές παρενέργειες της συλλογής. Κατόπιν, έχει την ευκαιρία και το χρόνο να υποβάλει διευκρινιστικές ερωτήσεις. Μέχρι αυτό το σημείο η θετική πρόθεση του δότη είναι ελεύθερα ανακλητή και μπορεί να αποχωρήσει από τη διαδικασία αν με κάτι δεν συμφωνεί. Αν συμφωνεί με τη διαδικασία, δίνει τη συγκατάθεσή του εγγράφως, όπως προβλέπεται από τη νομοθεσία και ξεκινά ο τελικός έλεγχος της καταλληλότητας του και της δυνατότητας του να δώσει μόσχευμα. Πριν τη συλλογή o δότης υποβάλλεται σε κλινικοεργαστηριακό έλεγχο, ώστε η συλλογή να είναι ασφαλής για τον ίδιο και τα αιμοποιητικά κύτταρα ασφαλή για τον ασθενή
ΤΡΟΠΟΙ ΣΥΛΛΟΓΗΣ Συλλογή αιμοποιητικών κυττάρων από το μυελό Ο δότης εισέρχεται το πρωί της συλλογής στο νοσοκομείο, όπου θα γίνει η συλλογή. Η συλλογή γίνεται στο χειρουργείο υπό γενική αναισθησία με αναρροφήσεις του μυελού από τα οστά της λεκάνης Τη συλλογή κάνει ομάδα αιματολόγων μεταμοσχευτών ιατρών. Η διαδικασία διαρκεί περίπου μία έως δύο ώρες. Ο δότης παίρνει εξιτήριο το απόγευμα της ίδιας ημέρας ή την επόμενη το πρωί. Συλλογή αιμοποιητικών κυττάρων από το αίμα Στο δότη χορηγείται υποδόρια τέσσερις ημέρες πριν τη συλλογή ο αυξητικός παράγοντας των λευκών αιμοσφαιρίων G-CSF. Την πέμπτη ημέρα η συλλογή γίνεται με ειδικό μηχάνημα φυγοκέντρησης αίματος, που ονομάζεται μηχάνημα αιμαφαίρεσης. Ο δότης συνδέεται με το μηχάνημα αιμαφαίρεσης μέσω των δύο μεσοβασιλικών φλεβών του (φλέβες του αγκώνα). Η διαδικασία της συλλογής διαρκεί δύο έως τρεις ώρες και δεν απαιτείται εισαγωγή και νοσηλεία του δότη στο νοσοκομείο. Ο δότης πηγαίνει στο σπίτι του αμέσως μετά τη συλλογή και στη δουλειά του την επόμενη το πρωί.
ΠΑΡΑΚΕΝΤΗΣΗ ΜΥΕΛΟΥ ΤΩΝ ΟΣΤΩΝ
Πιθανές Παρενέργειες ΠΗΓΗ ΕΟΜ Η διαδικασία της συλλογής αιμοποιητικών κυττάρων είναι απόλυτα ασφαλής για τον δότη και οι ενδεχόμενες επιπλοκές είναι σχετικά ήπιες. Ο δότης δεν κινδυνεύει από μεταδιδόμενα νοσήματα γιατί η συλλογή του μυελού γίνεται στο χειρουργείο υπό άσηπτες συνθήκες. Για τη συλλογή των αιμοποιητικών κυττάρων από το αίμα χρησιμοποιείται αποστειρωμένο σετ μιας χρήσης. Επιπλέον, πρέπει να σημειωθεί ότι, όσα αιμοποιητικά κύτταρα κι αν συλλέξουν από το μυελό ή από το αίμα, αυτά αντικαθίστανται από τις εφεδρείες του μυελού και ο δότης δεν κινδυνεύει από μυελική ανεπάρκεια. Οι επιπλοκές που μπορεί να προκύψουν από τον τρόπο συλλογής μοσχεύματος μυελού των οστών είναι συνήθως ήπιες. H συχνότερη επιπλοκή είναι ο πόνος στα σημεία της συλλογής, που υποχωρεί με κοινά αναλγητικά και παρέρχεται βαθμιαία μέσα σε μία έως δύο συνήθως εβδομάδες. Ο δότης επανέρχεται στην εργασία του συνήθως μετά μία εβδομάδα. Οι επιπλοκές που μπορεί να προκύψουν από τη συλλογή περιφερικών κυττάρων (αίματος δηλ.) είναι ήπιες. H συχνότερη επιπλοκή είναι συμπτώματα κοινού κρυολογήματος (πονοκέφαλος, μπουκωμένη μύτη, πόνοι στα οστά), οφειλόμενα στον αυξητικό παράγοντα G-CSF, που χορηγείται στον δότη πριν τη λήψη. Διαρκούν όσο διαρκεί η χορήγηση του G-CSF και υποχωρούν με κοινά αναλγητικά.
Προϋποθέσεις δωρεάς ΟΠ.Α. Οι προϋποθέσεις για να μπορεί κάποια μητέρα να δωρίσει το αίμα του ομφάλιου λώρου είναι περίπου οι ίδιες με αυτές της αιμοδοσίας. Δηλαδή πρέπει να έχει συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας της διότι διαφορετικά δεν μπορεί να υπογράψει τη συναίνεση που απαιτείται για τη δωρεά. Επίσης να μην είναι φορέας μεταδιδόμενου νοσήματος ή μεταβολικού νοσήματος όπως π.χ. διαβήτης. Αν η μητέρα είναι κάτω από οποιαδήποτε φαρμακευτική αγωγή θα πρέπει να αναφερθεί στο ιστορικό το οποίο υποχρεούται να συμπληρώσει αν θέλει να δωρίσει το αίμα του ομφαλίου λώρου.
Συλλογή Ομφαλιοπλακουντικού Αίματος Βασική παράμετρος στη συλλογή Ομφαλιοπλακουντικού Αίματος είναι η μεγιστοποίηση του όγκου συλλογής σε συνάρτηση με την ελαχιστοποίηση μολύνσεώς του από βακτήρια, μύκητες, αίματος της μητέρας και διαφόρων άλλων εκκρίσεων κατά την διάρκεια του τοκετού. Για να επιτευχθεί αυτό, το σύστημα των ασκών συλλογής Ομφαλιοπλακουντικού Αίματος πρέπει να είναι «κλειστό». Το Ομφαλιοπλακουντικό Αίμα συλλέγεται από τον πλακούντα από φυσιολογικό τοκετό ή καισαρική τομή κυρίως με δύο μεθόδους. Τη μέθοδο η οποία πραγματοποιείται στην αίθουσα τοκετών όταν ακόμα ο πλακούντας δεν έχει αποκολληθεί (ενδομήτριος συλλογή) και τη μέθοδο ή οποία πραγματοποιείται μετά την αποκόλληση του πλακούντα σε δωμάτιο δίπλα στην αίθουσα τοκετών (εξωμήτριος συλλογή).
ΔΟΤΗΣ Όταν υπάρχει πτωματικός δότης ο Ε.Ο.Μ. ειδοποιεί το μεταμοσχευματικό κέντρο και σύμφωνα με την λίστα επιλέγεται ο καταλληλότερος υποψήφιος λήπτης. Στη λίστα αναμονής (Εθνικό Μητρώο υποψήφιων ληπτών) η επιλογή του λήπτη γίνεται βάσει μορίων που εξαρτώνται από την ομάδα αίματος, την ηλικία, την ιστοσυμβατότητα, το χρόνο αναμονής, το ιατρικώς πιστοποιούμενο επείγον της επέμβασης και την εγγύτητα του τόπου λήψης του μοσχεύματος προς τον τόπο μεταμόσχευσης
ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ Όταν πιστοποιηθεί η καταλληλότητα του ασθενή για την εγχείρηση ξεκινάει η προετοιμασία του για τη μεταμόσχευση ενώ ταυτόχρονα ξεκινάει η εγχείρηση ανάκτησης των οργάνων από τον δότη.
ΑΝΟΣΟΚΑΤΑΣΤΟΛΗ Μετά τη μεταμόσχευση οι περισσότεροι ασθενείς επιστρέφουν στο σπίτι τους μέσα σε δύο ή τρεις εβδομάδες. Άλλοι παραμένουν στο νοσοκομείο περισσότερο. Επειδή όμως το ανθρώπινο σώμα αντιδρά αρνητικά, δηλαδή επιτίθεται στα νέα μεταμοσχευμένα όργανα, οι ασθενείς πρέπει να πάρουν φάρμακα ανοσοκαταστολής. Τα ανοσοκατασταλτικά φάρμακα δεν επιτρέπουν στο σώμα να απορρίψει ή να καταστρέψει αυτά τα νέα όργανα. Η κυκλοσπορίνη είναι ένα από τα φάρμακα ανοσοκαταστολής που παίρνουν οι μεταμοσχευμένοι
ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΔΩΡΕΑΣ ΟΡΓΑΝΩΝ Οι περισσότεροι δότες οργάνων είναι θύματα ατυχημάτων που έχουν προκαλέσει θανατηφόρα εγκεφαλικά τραύματα. Άλλοι δότες έχουν υποστεί κάποιο εγκεφαλικό επεισόδιο ή αιμάτωμα στον εγκέφαλο. Σε όλες τις περιπτώσεις η βλάβη που έχει υποστεί ο εγκέφαλος είναι μη αναστρέψιμη, δηλαδή δεν θεραπεύεται
ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, ενώ συνεχίζεται η υποστήριξη των ζωτικών οργάνων, ο θεράπων ιατρός διενεργεί ειδικές εξετάσεις για να εκτιμηθεί η ζημιά που έχει υποστεί ο εγκέφαλος και το σώμα. Αν ο ασθενής έχει υποστεί νέκρωση του εγκεφαλικού στελέχους και όλες οι εξετάσεις δείχνουν ότι ο εγκέφαλος δεν ζει πια, τότε ο ιατρός ενημερώνει τους συγγενείς ότι ο ασθενής είναι νεκρός.
ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΩΝ Η κατανομή των μοσχευμάτων στους υποψήφιους λήπτες του Εθνικού Μητρώου διενεργείται αναλόγως με το όργανο που μεταμοσχεύεται και βάσει κριτηρίων όπως η ομάδα αίματος, η ιστοσυμβατότητα, το ιατρικώς πιστοποιούμενο επείγον της επέμβασης, ο χρόνος αναμονής, η ηλικία, το σωματικό βάρος, η εγγύτητα του τόπου λήψης του μοσχεύματος προς τον τόπο μεταμόσχευσης. Ο Ε.Ο.Μ. υποχρεούται για επείγοντα περιστατικά να δημιουργεί ειδικό κατάλογο υποψηφίων ληπτών οι οποίοι έχουν προτεραιότητα στη λήψη μοσχεύματος
ΠΟΡΕΙΑ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ 2008 Ανοδική πορεία κατέγραψε η μεταμοσχευτική δραστηριότητα στη χώρα μας κατά τη διάρκεια του α εξαμήνου του 2008, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων (Ε.Ο.Μ.). Συγκεκριμένα, σημειώθηκε αύξηση στον αριθμό των μεταμοσχεύσεων της τάξης του 135% σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2007, καθώς πραγματοποιήθηκαν 127 μεταμοσχεύσεις, έναντι των 54 της αντίστοιχης περιόδου της περασμένης χρονιάς. Παράλληλα, ιδιαίτερα εντυπωσιακή ήταν η αξιοποίηση των αναφερθέντων δοτών με ποσοστό 61%, αφού από τα 74 αναφερθέντα περιστατικά αξιοποιήθηκαν τα 45
ΠΟΡΕΙΑ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ 2008 Από τις 127 μεταμοσχεύσεις που πραγματοποιήθηκαν το α εξάμηνο του 2008, οι 88 αφορούσαν σε μεταμοσχεύσεις νεφρού, οι 28 σε ήπαρ, οι 9 σε καρδιά και οι 2 σε πνεύμονα. Οι περισσότεροι δότες προήλθαν από τις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας της Αθήνας ενώ οι υπόλοιποι προήλθαν από τη Θεσσαλονίκη, την Πάτρα, το Ηράκλειο, τα Χανιά, το Βόλο, τα Γιαννιτσά, τη Λάρισα, τις Σέρρες, την Τρίπολη και τη Δράμα
ΠΟΡΕΙΑ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ 2008 Ιδιαίτερα ικανοποιητική συνεχίζει να είναι η συνεργασία του Ε.Ο.Μ. με χώρες του εξωτερικού, βάσει διακρατικών συμφωνιών. Στη διάρκεια του α εξαμήνου του 2008, σε συνεργασία με τη Eurotransplant συντονίστηκε η μεταφορά 4 νεφρών από το Βέλγιο και τη Γερμανία, ενώ παράλληλα υπήρξε άμεση ανταπόκριση του Ε.Ο.Μ για λήψη οργάνων από Κύπριους δότες: συγκεκριμένα, συντονίστηκε άμεσα η αφαίρεση και μεταφορά 4 μοσχευμάτων καρδιάς, 1 πνεύμονα, 4 μοσχευμάτων ήπατος και 2 νεφρών από την Κύπρο στην Ελλάδα
ΜΥΕΛΟΣ ΤΩΝ ΟΣΤΩΝ Σε ότι αφορά τη μεταμόσχευση μυελού των οστών, κατά τη διάρκεια του α εξαμήνου πραγματοποιήθηκαν 27 μεταμοσχεύσεις, ενώ για 13 επιπλέον ασθενείς για τους οποίους έχει βρεθεί συμβατό μόσχευμα, έχει ορισθεί ημερομηνία λήψης μοσχεύματος και μεταμόσχευσης. Ας σημειωθεί ότι ταυτόχρονα, διενεργείται αναζήτηση μοσχευμάτων για 105 επιπλέον ασθενείς μέσα από τη δεξαμενή εθελοντών δοτών, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό.
Νομοθεσία Νόμος 3984