Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Σκλήρυνση κατά πλάκας Ένα πολυπαραγοντικό σύνδρομο Τμήμα Βιοχημείας & Βιοτεχνολογίας Λάρισα 2015 Ξανθόπουλος Λουκιανός Ρεντούλη Σταματίνα Τσιφάκη Μαριάννα
Τι είναι η πολλαπλή σκλήρυνση (Multiple sclerosis MS); Φλεγμονώδης ασθένεια του ΚΝΣ Απομυελίνωση νευρώνων Ατροφία εγκεφάλου και σπ. στήλης Ηλικία: 20-45 ετών Συχνότητα: 1:1000 Αίτια: Περιβάλλον (65-75%) Γενετικοί παράγοντες (35-25%)
Παθολογία της ΣκΠ Διάσπαρτες πλάκες 1 mm με αρκετά cm σε μέγεθος, υπάρχουν κατά κύριο λόγο στην λευκή ουσία του εγκεφάλου και στην σπονδυλική στήλη (Neurology and Neurosurgery Illustrated 2010 pg 520) (D. Rog et al 2010) Δημιουργία νέων πλακών Απομυελίνωση Απογύμνωση νευραξόνων Μονοπύρηνα και λεμφοκύτταρα διαπερνούν τον Α.Ε.Φ. Έντονη φλεγμονή Επιπλέον καταστροφή σε σημεία του ΑΕΦ Πολλαπλασιασμός αστροκυττάρων Παλιές πλάκες Σχετικά ακυτταρικές δομές μέσα στις οποίες γυμνοί νευράξονες είναι περικυκλωμένοι από αστροκύτταρα
(H.L Weiner &J.M Stankiewicz, 2012) Αριστερά: 3D απεικόνιση του μεσολοβίου φυσιολογικό (πάνω) και με πλάκες (κάτω με κόκκινο) Πάνω δεξιά: τομή εγκεφάλου μετά θάνατον από ασθενή
Σύνδρομο ή Νόσημα; Ιδιαίτερα ετερογενές Στην κλινική εξέλιξη Στην παθογένεια υποτροπιάζουσα διαλείπουσα δευτεροπαθής προϊούσα Καλοήθεις μορφές Κακοήθεις μορφές: Balo s concentic sclerosis Tumefactive MS (Gaillard et al 2009) Malburg s Variant πρωτοπαθής προϊούσα (H.L Weiner &J.M Stankiewicz, 2012) προϊούσα υποτροπιάζουσα Ανοσοποιητικό κατά την εξέλιξη της ασθένειας
Συμπτώματα Η κλινική της εικόνα παρουσιάζει ομοιότητες με πληθώρα άλλων. Αρκετά δύσκολο να διαγνωστεί. Καθοριστική για την διάγνωση είναι η MRI (Samkoff et al 2014)
Πώς προκαλείται η ΣκΠ; Περιβαλλοντικοί Παράγοντες: Γεωγραφική Θέση - Κλίμα Πληθυσμιακή ομάδα Φύλο Ιοί Κάπνισμα Διατροφή? Ορμόνες? Εμβόλια? Γενετικοί παράγοντες Γενετικοί τόποι στο MHC Γενετικοί τόποι εκτός MHC MHC (Major Histocompatibility complex): Μείζων σύμπλεγμα ιστοσυμβατότητας Ρόλος ανοσοποιητικού
Που εμφανίζεται πιο συχνά; (Compston 2008)
Βιταμίνη D έκθεση στον ήλιο έχει προστατευτικό ρόλο χρήση του μοντέλου ΕΑΕ : 1,25-διυδρόξυβιταμίνη D που χορηγείται εξωγενώς αποτρέπει την εμφάνιση ΕΑΕ ενώ σε ποντίκια που είχαν παντελή έλλειψη βιταμίνης D επισπεύτηκε Πειραματικό μοντέλο EAE (Εxperimental Αutoimmune Εncephalomyelitis) : Προκαλείται ΣΚΠ σε ποντίκια αποσιωπώντας τα γονίδια των πρωτεϊνών μυελίνης Φύλο Τα τελευταία 100 χρόνια 1:1 αυξήθηκε σε 3:1 με τις γυναίκες να προσβάλλονται περισσότερο Δεν σχετίζεται με το χρωμόσωμα Χ Διαφορετική μορφολογία του εγκεφάλου ανάμεσα στα 2 φύλλα Διαφορές στο ανοσοποιητικό Ορμονικές διαφορές Κάπνισμα Σε καπνιστές τα ποσοστά εμφάνισης είναι αυξημένα κατά 1,3 1,8% Συνδέεται με την μετάβαση της ασθένειας σε δευτεροπαθή προϊούσα Αυξάνει την πιθανότητα οξέως επεισοδίου
Ιοί και μολύνσεις Ebstein-barr (EBV) Herpes virus 6 (HHV6) Ρετροιοί Chlamydia pneumonia? Ομολογία των πρωτεινών της μυελίνης και του EBNA-1 >99% των ασθενών έχουν αυξημένα ποσοστά του EBNA -1 αντιγόνου στον ορό Υπόθεση Επικράτησης: Σε περιοχές με υψηλά ποσοστά ΣκΠ το πιο κοινό παθογόνο συντελεί στην εμφάνιση της (Ascherio et al 2012) Υπόθεση Υγιεινής: Ένα βαρύ ιστορικό λοιμώξεων αποδυναμώνει το ανοσοποιητικό συνολικά με αποτέλεσμα να αυξάνει την ευαισθησία του οργανισμού στην ΣΚΠ και άλλα αυτοάνοσα
Γενετική Βάση της ΣΚΠ Όχι μενδελικά κληρονομήσιμη Πολλά αλληλόμορφα κινδύνου με χαμηλή διεισδυτικότητα Οικογενής επανεμφάνηση 25-30% σε μονοζυγωτικά δίδυμα 5% σε ίδιου φύλου διζυγωτικά δίδυμα 3,5% σε αδέλφια (Gourraud et al 2012) (Compston 2008)
Γενετικοί Τόποι μέσα στο MHC Αλληλόμορφα κινδύνου υπάρχουν στις τάξεις HLA I και ΙΙ Τάξη I: HLA-A *02 HLA-B *44 HLA-C *05 Τάξη ΙΙ: HLA DR2 HLA DR3 HLA DR4 HLA DR2 Έχει βρεθεί με μεγάλη συχνότητα σε πολλούς πληθυσμούς και χρησιμοποιείται και ως μοριακός δείκτης της ΣΚΠ
Γενετικοί τόποι εκτός MHC Έχουν βρεθεί 19 μέχρι στιγμής Σχετίζονται με τις λειτουργίες του ανοσοποιητικού όπως: την διέγερση του CD6, CD40, CD58, CD226, CLEC16A Την διαφοροποίηση, τον πολλαπλασιασμό και την μετανάστευση των λεμφοκυττάρων CYP27B1, IL2RA, IL7R, IL12A, MPHOSPH9/CDK2AP1, RGS1 Την σηματοδότηση IRF8, STAT3,TNFRSF1A, SIAE, TYK2 Την μεταφορά κυττάρων του ανοσοποιητικού μέσα στα αιμοφόρα αγγεία KIF21B Αρκετά χαμηλή διεισδυτικότητα Ο συνδυασμός των αλληλόμορφων κινδύνου αυξάνει την γενετική προδιάθεση
Συχνότητα εμφάνισης αλληλομόρφων κινδύνου (H.L Weiner &J.M Stankiewicz, 2012)
Θεραπείες Δεν υπάρχει θεραπεία, αντιμετωπίζεται με: Φάρμακα που αντιμετωπίζουν τα συμπτώματα. Οξεία επεισόδια ενδοφλέβια χορήγηση υψηλών δόσεων κορτικοστεροειδών (μεθυλπρεδνιζολόνη) πλασμαφαίρεση (ανοχή κορτικοστεροειδών) Φάρμακα που τροποποιούν την εξέλιξη της νόσου. Υποτροπιάζουσα διαλείπουσα πολλαπλή σκλήρυνση φάρμακα πρώτης γενιάς: ιντερφερόνη βήτα- 1β, γλατιραμέρη οξεική φάρμακα δεύτερης γενιάς: ναταλιζουμάμπη φάρμακο τρίτης γενιάς: μιτοξανδρόνη Νεα φάρμακα: φιγκολιμόδη, τεριφλουνομίδη, φουμαρικό διμεθύλιο
Μελλοντικές προσεγγίσεις & στόχοι Έρευνες με μεγαλύτερη εμβέλεια και περισσότερα άτομα Εξακρίβωση του ρόλου του ανοσοποιητικού Εξερεύνηση πιο σπάνιων απλότυπων και του ρόλου που παίζουν στην εμφάνιση της ασθένειας Νέες θεραπείες γονιδιακή?
Συμπερασματικά. Η εκδήλωση της ΣΚΠ το πιθανότερο είναι πως ενέχει μια δυσλειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος η οποία στην συνέχεια πυροδοτεί τον εκφυλισμό του ΚΝΣ Οι γενετικοί παράγοντες παίζουν κεντρικό ρόλο στην εξέλιξή της αλλά χωρίς την επίδραση του περιβάλλοντος δεν εμφανίζεται Ο πολυμορφισμός της ασθένειας οφείλεται κυρίως στην απόκριση του ανοσοποιητικού στα περιβαλλοντικά ερεθίσματα
Βιβλιογραφία Lindsay K.W.,Bone I. and Fuller G. Neurology and Neurosurgery Illustrated 5 th edition, London 2010, Churchill Livingstone Elsevier L.M. Samkoff and A.D. Goodman, Multiple Sclerosis and CNS Inflammatory disorders, UK 2014, John Wiley and Sons Ltd H.L Weiner and J.M Stankiewicz, Multiple Sclerosis: Diagnosis and Therapies, UK 2012, Wiley-Blackwell David Rog, John Mottershead, Paul Talbot and Megan Burgess, Multiple sclerosis: Answers at your fingertips, 2nd edition, London 2010, Class Publishing Ltd A. Compston, The Genetics of Multiple Sclerosis, New York, Clin Chem Lab Med 2000; 38(2):133 135 A. Compston and A. Coles, Multiple Sclerosis, Lancet 2008; 372: 1502 17 Lars Fugger, Manuel A. Friese and John I. Bell, From genes to function: the next challenge to understanding multiple sclerosis, June 2009, Nature Reviews Immunology 9, 408-417 A. Ascherio, K. L. Munger & J. D. Lünemann, The initiation and prevention of multiple sclerosis, November 2012, Nature Reviews Neurology 8, 602-612 http://www.radiopaedia.org/