Σελ.65 Σελ.65 Σελ.66

1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 3

Κατάλογος περιεχομένων Πρόλογος Ευχαριστίες Εισαγωγή 1ν κεφάλαιο: Βιβλιογραφική ανασκόπηση 1.1. Επιχειρηματικότητα-Απασχόληση 1.1.1. Η έννοια της επιχειρηματικότητας 1.1.2. Η επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα 1.2. Γυναίκα 1.2.1. Ορισμός γυναίκας 1.2.2. Η θέση της γυναίκας στην ιστορία. Σύντομη αναδρομή 1.2.2.1. Πολιτικά δικαιώματα 1.3. Γυναικεία επιχειρηματικότητα-απασχόλη ση 1.3.1.Σκοπός και αναγκαιότητα της μελέτης της γυναικείας επιχειρηματικότητας 1.3.2. Θεωρητικό υπόβαθρο και πτυχές της γυναικείας επιχειρηματικότητας 1.3.3. Ο ρόλος της γυναίκας στην επιχείρηση 1.3.4. Η γυναικεία επιχειρηματικότητα στην Ε.Ε. 1.3.5. Η γυναικεία επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα 1.3.6. Σύγκριση επιχειρηματικότητας «αρχικών σταδίων» ανδρώνγυναικών στην Ελλάδα 1.3.7. Σύγκριση «καθιερωμένης» επιχειρηματικότητας ανδρών γυναικών στην Ελλάδα 1.3.8. Κλαδική σύνθεση επιχειρηματικότητας γυναικών 1.3.8.1. Γυναικεία επιχειρηματικότητα και ο ρόλος της στην τοπική ανάπτυξη του αγροτικού χώρου 1.3.8.2. Γυναικείοι συνεταιρισμοί 1.3.8.3. Γυναικεία επιχειρηματικότητα σε άλλους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας 1.3.9. Σύγχρονες τάσεις της γυναικείας επιχειρηματικότητας σε διεθνές επίπεδο 1.3.10. Προτάσεις-πολιτικές για την ενίσχυση της γυναικείας επιχειρηματικότητας 2ο κεφάλαιο: Εννοιολογικό πλαίσιο της έρευνας 2.1. Παρουσίαση μοντέλου εννοιολογικού πλαισίου 2.1.1. Πληροφορίες 2.1.2. Εκπαίδευση 2.1.3. Τρόπος έναρξης της επιχείρησης 2.1.4. Παρακίνηση 2.1.5. Δυσκολίες-ευκολίες 2.1.6. Ικανοποίηση 2.2. Ερευνητική μεθοδολογία 2.2.1.Πληθυσμός και δείγμα της έρευνας 2.2.2. Μέθοδος δειγματοληψίας 2.2.3. Μέτρηση των παραγόντων της έρευνας 3ο κεφάλαιο: Ανάλυση δεδομένων Συνέντευξη 1η Συνέντευξη 2η Συνέντευξη 3η Συνέντευξη 4η 4 κεφάλαιο: Συμπεράσματα Σελ.3 Σελ.6 Σελ.8 Σελ.11 Σελ.15 Σελ.16 Σελ.16 Σελ.18 Σελ.21 Σελ.21 Σελ.21 Σελ.25 Σελ.27 Σελ.27 Σελ.28 Σελ.30 Σελ.32 Σελ.33 Σελ.35 Σελ.36 Σελ.37 Σελ.38 Σελ.41 Σελ.44 Σελ.50 Σελ.52 Σελ.55 Σελ.56 Σελ.56 Σελ.56 Σελ.56 Σελ.57 Σελ.57 Σελ.57 Σελ.57 Σελ.57 Σελ.57 Σελ.57 Σελ.58 Σελ.59 Σελ.60 Σελ.61 Σελ.62 Σελ.64 4

4.1. Σύνοψη του περιεχομένου της πτυχιακής εργασίας 4.2. Σύντομη ερμηνεία των αποτελεσμάτων 4.3. Επίδραση των αποτελεσμάτων στην διοικητική λειτουργία των επιχειρήσεων 4.4. Περιορισμοί της μελέτης 4.5. Κατευθύνσεις για μελλοντική έρευνα Βιβλιογραφία Σελ.65 Σελ.65 Σελ.66 Σελ.67 Σελ.68 Σελ.69 5

6

To παρόν αποτελεί την πτυχιακή εργασία της φοιτήτριας Γκόγκου Ιωάννας. Η πτυχιακή αυτή αρχικά αναφέρεται στο θεωρητικό μέρος της, όπου γίνεται μία γενική αναφορά στην επιχειρηματικότητα και την απασχόληση γενικότερα αλλά και ειδικά όσο αφορά την γυναικεία επιχειρηματικότητα και απασχόληση. Έπειτα στο ερευνητικό επίπεδο υπάρχει η καταγραφή προσωπικών συνεντεύξεων από Ελληνίδες γυναίκες επιχειρηματίες ώστε να γίνει καλύτερη κατανόηση των δυσκολιών ή των ευκολιών που αυτές αντιμετωπίζουν. Τέλος γίνεται η διατύπωση των συμπερασμάτων. 7

Ευ χ α ρ ισ τ ίε ς 8

Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους αυτούς που με τον δικό τους τρόπο στήριξαν την προσπάθεια μου αυτή. Ένα μεγάλο θερμό ευχαριστώ στον κ. Δημητριάδη, για την υπομονή και την υποστήριξή του και για τις ώρες που μπόρεσε να αφιερώσει από την εργασία του, η καθοδήγηση του ήταν πολύτιμη. Θέλουμε επίσης να ευχαριστήσουμε τους καθηγητές του Τ.Ε.Ι. Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης για τις γνώσεις που μας μετέδωσαν κατά την διάρκεια των σπουδών μας, οι οποίες μας βοήθησαν στην υλοποίηση της πτυχιακής εργασίας 9

Όπως πολλάκις αναφέρεται τόσο σε επιστημονικά άρθρα όσο και στις απλές κοινωνικές επαφές, η επιχειρηματικότητα έχει επιστρέψει στο προσκήνιο της επικαιρότητας. Αυτό διότι ειδικά σήμερα με την ολοένα και γρηγορότερη ανάπτυξη της γνώσης και της τεχνολογίας, έχει αναγνωριστεί η σημαντικότητα της απέναντι στην οικονομική ανάπτυξη. Στην συνέχεια θα ασχοληθούμε με την γυναικεία επιχειρηματικότητα και απασχόληση (Χρηστάκης Μ., 2003). Γυναικεία επιχειρηματικότητα...είναι δύο λέξεις που τα τελευταία χρόνια τις συναντούμε πολύ συχνά στην καθημερινότητά μας, στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και στον οικονομικό τύπο, ημερήσιο και περιοδικό (B.Blease, Sohl JE, 2007). Οι λέξεις αυτές ουσιαστικά προσδιορίζουν μια σύγχρονη πραγματικότητα την οποία βλέπουμε να εδραιώνει την παρουσία της όλο και περισσότερο και να γίνεται αντικείμενο επιστημονικής μελέτης και σχολιασμού οργανώσεων και οργανισμών, σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο (ΕΣΥΕ, 2006 και Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2005) Στην συνέχεια της παρούσας εργασίας θα γίνει αναφορά στις έννοιες της γυναικείας επιχειρηματικότητας και απασχόλησης και θα παρουσιαστούν οι βάσεις στις οποίες θα στηρίχτηκε ώστε να προχωρήσει η έρευνα της πτυχιακής. Σκοπός της έρευνας είναι η κατανόηση των όρων της γυναικείας επιχειρηματικότητας και συγκεκριμένα η παρατήρηση μέσω ποιοτικής έρευνας στοιχείων της γυναικείας επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα. 10

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 11

Στην προσπάθεια ορισμού της έννοιας της επιχειρηματικότητας, μπορούμε να πούμε πως είναι η πιθανότητα κάποιος να είναι ικανός να αναγνωρίσει ευκαιρία(-ες) κέρδους μέσω της προστιθέμενης αξίας ή να είναι ικανός να αποκτήσει χρηματικό όφελος (είτε προσωπικό είτε εταιρικό). Στην σύγχρονη οικονομία η επιχειρηματικότητα είναι ένας από τους σημαντικότερους συντελεστές παραγωγής. Στηριζόμενοι στην μεθοδολογία του Παγκόσμιου Παρατηρητηρίου για την Επιχειρηματικότητα (Global Entrepreneurship Monitor/GEM) ο ορισμός που δίνεται στην επιχειρηματικότητα με βάση την οικονομική δραστηριότητα είναι: Η κάθε προσπάθεια για δημιουργία νέας επιχείρησης ή νέας δραστηριότητας, όπως το ελεύθερο επάγγελμα, η δημιουργία ενός νέου επιχειρηματικού οργανισμού ή η επέκταση ήδη υπάρχουσας επιχείρησης, που γίνεται από έναν ιδιώτη, από ομάδες ιδιωτών ή από επιχειρήσεις που ήδη λειτουργούν. Η απασχόληση είναι διαφορετική έννοια από την επιχειρηματικότητα. Ο όρος απασχόληση ουσιαστικά μπορεί να περιγραφεί με δύο λέξεις: εργασία και ασχολία. (Μπαμπινιώτη, 1998). Στον επαγγελματικό χώρο δηλαδή η απασχόληση είναι η ύπαρξη εργασίας, όποιου είδους. Οπότε, η επιχειρηματικότητα είναι μορφή αυτόαπασχόλησης. Ωστόσο είναι και πολλά παραπάνω (θα γίνει ανάλυση στην συνέχεια της παρούσας εργασίας και φυσικά στην πτυχιακή που θα ακολουθήσει). Για αυτόν τον λόγο στην υπάρχουσα βιβλιογραφία υπάρχει διαχωρισμός, για να μπορεί να τονιστεί η σημασία της επιχειρηματικότητας. Δεν είναι όμως λίγες οι πηγές που αναφέρουν πως η απασχόληση και η επιχειρηματικότητα μπορούν να θεωρηθούν το ίδιο. Καταρχήν η ενοποίηση των εννοιών υπάρχει μέσα στους νόμους του κράτους μας. Συγκεκριμένα, στην ενοποίηση των νόμων 128(1) και 52(1) του 2010 και στους περί ιδρυμάτων πληρωμών νόμοι του 2009 μέχρι 2010. (Παρ.Ι(Ι), Αρ.4246και Παρ.Ι(Ι), Αρ.4222)Όπου ουσιαστικά οι δύο έννοες ενώ διαφοροποιήθηκαν στην αρχή έπειτα αναφέρονται ως μία υπό τον όρο οι «παρέχοντες υπηρεσίες», που γενικευμένος καλύπτει όσους παρέχουν υπηρεσίες και προιόντα. Και η European Commission θεωρεί πως η απασχόληση και η επιχειρηματικότητα μπορούν να θεωρηθούν ένα, αφού η ενοποίηση των δύο αυτών εννοιών είναι ουσιαστικά ο ακριβείς ορισμός που αντιτίθεται σε αυτόν της ανεργίας. (European Commission,2009) Για τον ίδιο λόγο με το παραπάνω σκεπτικό συμφωνεί και η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου. (Πολεμιδιώτης, και Χαρουτουνιάν, 2012). Η 12

θεωρεία αυτή μπορεί να υποστηριχτεί και για τελείως διαφορετικό λόγο. Υπάρχουν έρευνες που έχουν δείξει πως στην περίπτωση των γυναικών η επιχειρηματικότητα (δηλαδή η αυτό-απασχόληση) ταυτίζεται με την απασχόληση. Δεδομένου το ότι οι γυναίκες στον εργασιακό χώρο αντιμετωπίζονται ως «μειονότητες» ή καλύτερα ως αδύναμη ομάδα, (Lazaridis και Koumandraki, 2001) ισχύει πως αντιμετωπίζονται ρατσιστικά και στην προσπάθεια αποφυγής των διακρίσεων που δέχονται εις βάρος τους στρέφονται στην αυτό-απασχόληση ως την μοναδική επιλογή απασχόλησης που τους δίνετε (Serderakis κ.α.., 2003, Liapi, 2006). Ομοίως και εμείς στο εξής θα θεωρούμε την απασχόληση και την επιχειρηματικότητα ένα και το αυτό. Όπου αναφέρονται θα θεωρείτε το ακριβώς αντίθετο της ανεργίας. Ενώ, οι σύγχρονες ελληνικές επιχειρήσεις αντιμετωπίζονται ως κύριος άξονας της οικονομίας, μέχρι πρόσφατα η επιχειρηματικότητα δεν είχε διερευνηθεί λαμβάνοντας υπόψη τη διάσταση του φύλου. Ειδικότερα, δεν είχε δοθεί έμφαση στο κατά πόσο ο παράγοντας φύλο λειτουργεί ανασταλτικά ή ενισχυτικά στην αντιμετώπιση των προκλήσεων της αγοράς ή αν επιδρά στις μεθόδους παραγωγής που επιλέγονται και στις στρατηγικές που χρησιμοποιούνται ( Ροσγόβα, 2009). Οι προϋποθέσεις για να θεωρηθεί μια επιχείρηση γυναικεία, όπως ορίζεται από τον Οργανισμό για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη (ΟΑΣΑ) είναι οι εξής: α) να υπάρχει γυναικεία συμμετοχή σε ποσοστό τουλάχιστον 51% στο κεφάλαιο της επιχείρησης και β) οι ενέργειες στρατηγικής σκοπιμότητας που αφορούν στην ανάπτυξη της επιχείρησης να λαμβάνονται από την/τις ιδιοκτήτρια/-ες. Ο ορισμός των συγκεκριμένων προϋποθέσεων καθίσταται απαραίτητος για την πραγματική καταγραφή των γυναικείων επιχειρήσεων, καθώς μεγάλος είναι ο αριθμός των επιχειρήσεων, όπου οι συνέταιροι είναι διαφορετικού φύλου ή, σε περιπτώσεις οικογενειακών επιχειρήσεων, η γυναίκα καταγράφεται ως ιδιοκτήτρια για φορολογικούς λόγους, ενώ στην ουσία ο άνδρας λαμβάνει τις αποφάσεις στρατηγικής σημασίας και ασκεί επιχειρηματική δραστηριότητα (Θεοδωρίδη, 2007). Την τελευταία δεκαετία, έχουν εκπονηθεί αρκετές μελέτες με σκοπό τη διερεύνηση της γυναικείας επιχειρηματικότητας. Οι περισσότερες από αυτές στοχεύουν στη διατύπωση συμπερασμάτων προκειμένου να γίνουν γνωστά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της και οι παράγοντες που την επηρεάζουν, καθώς και να παρουσιαστεί η ανάγκη εφαρμογής αναπτυξιακών πολιτικών για την ενίσχυσή της. 13

(Ζάβαλη Μ., 2007) Εξάλλου, η επιχειρηματική δραστηριότητα των γυναικών αποτελεί σημαντικό πολιτικό στόχο και η διάσταση του φύλλου οφείλει να διαπερνά με τρόπο ενεργό και από όλες τις πολιτικές που αφορούν στην απασχόληση και στην επιχειρηματικότητα, όχι επειδή είναι κοινοτική και εθνική επιταγή, αλλά επειδή πράγματι οι γυναίκες φέρουν μεγαλύτερο το βάρος στην κατανομή της ανεργίας και αντιμετωπίζουν μεγαλύτερα προβλήματα ένταξης στην αγορά εργασίας. (Γιδαράκου, 2005). Προηγούμενες έρευνες εξέτασαν την γυναικεία επιχειρηματικότητα σε άλλες χώρες. Ξεπερνώντας αυτόν τον περιορισμό σκοπός αυτής της μελέτης ήταν να ερευνήσει την γυναικεία επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα. Το παρόν αποτελεί πτυχιακή εργασία. Περιλαμβάνει κάποια γενικά στοιχεία για την επιχειρηματικότητα και την απασχόληση. Στην συνέχεια, αναφέρεται το ερευνητικό μοντέλο, Έπειτα περιγράφεται η ερευνητική μεθοδολογία που ακολουθήθηκε, όσον αφορά το δείγμα και την ανάπτυξη των μεταβλητών. Τέλος υπάρχουν οι αναλύσεις που έγιναν καθώς και τα συμπεράσματα της έρευνας. 14

1 Ο ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ 15

1.Ι.Επιχειρη ματικότητα-απασχόληση 1.1.1. Η έννοια της επιχειρηματικότητας Η επιχειρηματική πρωτοβουλία και δραστηριότητα τίθεται στο επίκεντρο των θεμάτων που απασχολούν την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το γεγονός αυτό δεν είναι τυχαίο, καθώς η αύξηση της επιχειρηματικότητας αποτελεί μονόδρομο για την ωρίμανση των οικονομιών, δηλαδή αύξηση της ανταγωνιστικότητας στην αγορά, οικονομική ανάπτυξη και κυρίως δημιουργίας νέων θέσεων απασχόλησης. Για το λόγο αυτό, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Απασχόληση, η Ευρωπαϊκή Ένωση σχεδίασε προγράμματα που προσφέρουν σημαντικά κίνητρα για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας με την πεποίθηση ότι θα προωθηθεί η καινοτομία και θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας(ροσγόβα, 2009). Ορίζοντας την έννοια της επιχειρηματικότητας μπορούμε να πούμε ότι είναι η ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίζει τις ευκαιρίες κέρδους στη δημιουργία προστιθέμενης αξίας ή απόκτησης οικονομικού οφέλους και να τις εκμεταλλεύεται. Στα σύγχρονα οικονομικά η επιχειρηματικότητα αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς συντελεστές παραγωγής. Σύμφωνα με τη μεθοδολογία του Παγκόσμιου Παρατηρητηρίου για την Επιχειρηματικότητα (Global Entrepreneurship Monitor/GEM), η επιχειρηματικότητα με τη σαφή οπτική της οικονομικής δραστηριότητας, ορίζεται ως: Η κάθε προσπάθεια για δημιουργία νέας επιχείρησης ή νέας δραστηριότητας, όπως το ελεύθερο επάγγελμα, η δημιουργία ενός νέου επιχειρηματικού οργανισμού ή η επέκταση ήδη υπάρχουσας επιχείρησης, που γίνεται από έναν ιδιώτη, από ομάδες ιδιωτών ή από επιχειρήσεις που ήδη λειτουργούν. Ως έννοια σχετίζεται άμεσα με την τεχνογνωσία και την καινοτομία, καθώς η σχέση τεχνογνωσίας, καινοτομίας και αποτελεσματικότητας-απόδοσης χαρακτηρίζει την επιχειρηματική δραστηριότητα σε όλα τα στάδια ανάπτυξης. Οι περισσότερες έρευνες έχουν αναδείξει ως πρωταρχικά κίνητρα για την επιχειρηματική δραστηριότητα την τάση του ατόμου για ανεξαρτησία και την ανάγκη της προσωπικής δημιουργίας. Παράλληλα, βέβαια, και άλλοι παράγοντες, όπως η εξοικείωση του ατόμου με την επιχειρηματική δραστηριότητα, η επιχειρηματική συγκυρία, η αυτοπεποίθηση και η στάση του ατόμου απέναντι στο ενδεχόμενο αποτυχίας, διαδραματίζουν πολύ σημαντικό ρόλο για την ανάπτυξη και την πορεία της επιχειρηματικής δραστηριότητας(bock, 2004). Μάλιστα, για την 16

επιχειρηματικότητα των γυναικών, η ελαστικότητα του χρόνου εργασίας προβάλλει ως ένας πολύ σημαντικός παράγοντας(βγυ$ή, 2006). Επιπρόσθετα, σε πολλές,μελέτες η επιχειρηματική δραστηριότητα διερευνάται με βάση τα κίνητρα έναρξής της και, έτσι, διακρίνεται σε δύο είδη: α) την επιχειρηματικότητα ευκαιρίας και β) την επιχειρηματικότητα ανάγκης (Kuratko, 2009). Τα άτομα που οδηγούνται σε επιχειρηματική δραστηριότητα ευκαιρίας βασίζονται στην αναγνώριση μιας πραγματικής επιχειρηματικής ευκαιρίας που αναγνώρισαν στο περιβάλλον και στην αγορά στην οποία κινούνται. Αντίθετα, η επιχειρηματικότητα ανάγκης αναφέρεται κυρίως στα άτομα που στρέφονται στην επιχειρηματική δραστηριότητα εξαιτίας της έλλειψης δυνατοτήτων ικανοποιητικής απασχόλησης. Παράγοντες που είναι πιθανό να οδηγήσουν σε αυτό το είδος επιχειρηματικής δραστηριότητας θεωρούνται το ανεπαρκές οικογενειακό εισόδημα, οι μη ικανοποιητικές αποδοχές, οι δυσκολίες για την εξισορρόπηση της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής κ.ά. Δεδομένων των παραπάνω, μια επιχειρηματική δραστηριότητα που δεν αναπτύσσεται αποκλειστικά από ανάγκη, αλλά λόγω ευνοϊκών συνθηκών έχει μεγαλύτερες δυνατότητες να αποδειχθεί επιτυχής. Οι παράγοντες που είναι πιθανό να ωθήσουν το άτομο να ακολουθήσει μια επιχειρηματική δραστηριότητα ευκαιρίας είναι η τάση για ανεξαρτησία, η εκπλήρωση προσωπικών στόχων και προσδοκιών, η επιθυμία απόκτησης πλούτου, κοινωνικού κύρους και εξουσίας. (Winn, 2005) Σε άλλες έρευνες η επιχειρηματική δραστηριότητα διακρίνεται σε: α) Επιχειρηματικότητα Αρχικών Σταδίων, και β) Καθιερωμένη Επιχειρηματικότητα. Σύμφωνα με την Έκθεση για την Επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα 2005-2006, στην Επιχειρηματικότητα Αρχικών Σταδίων περιλαμβάνονται οι επίδοξοι/-ες επιχειρηματίες (18-64 ετών) που βρίσκονται στο στάδιο προκαταρτικών ενεργειών για την έναρξη εγχειρήματος (συγκέντρωση κεφαλαίου, αναζήτηση χώρων εγκατάστασης, εξοπλισμού και χρηματοδότησης) ή έχουν ήδη προχωρήσει σε έναρξη λειτουργίας της επιχείρησης μέσα στο τελευταίο τρίμηνο. Στην κατηγορία εντάσσονται και οι νέοι/-ες επιχειρηματίες (18-64 ετών) που είναι ιδιοκτήτες/-τριες ή διευθυντές/-τριες μιας νέας επιχείρησης, δηλαδή μιας επιχείρησης που λειτουργεί για όχι περισσότερους από 42 μήνες. Σύμφωνα με την τελευταία Έκθεση για την επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα 2006-2007, έχει ενδιαφέρον να αναφερθεί ότι πάνω από το 20% των νέων/επίδοξων επιχειρηματιών προέβη στην έναρξη επιχειρηματικής 17

δραστηριότητας λόγω ανάγκης, ενώ η πλειοψηφία έχει ως κίνητρο μια επιχειρηματική ευκαιρία, που εντόπισε στο οικονομικό περιβάλλον(ΐ3ηάϊθγ και Thesmar, 2009). Από την άλλη, ως καθιερωμένος/-η επιχειρηματίας ορίζεται το άτομο που είναι ιδιοκτήτης/-τρια ολόκληρου ή μόνον ενός μέρους ενός επιχειρηματικού εγχειρήματος, το οποίο έχει πληρώσει μισθούς ή κέρδη για διάστημα μεγαλύτερο των 42 μηνών. Το συγκεκριμένο χρονικό όριο έχει τεθεί από το ερευνητικό πρόγραμμα του GEM με βάση την εμπειρική παρατήρηση, καθώς συνήθως τα εγχειρήματα που υπερβαίνουν το όριο αυτό έχουν περισσότερες πιθανότητες να επιζήσουν και να αναπτυχθούν(οεμ,2ϋ11). Γενικά, οι διακρίσεις της επιχειρηματικότητας έχουν ως κύριο σκοπό την ακριβή αποτύπωση του επιπέδου και των χαρακτηριστικών της. Επομένως, κρίνεται σκόπιμη αυτή η προσπάθεια ομαδοποίησης κατά τη διεξαγωγή ερευνών, καθώς η κάθε επιχειρηματική δραστηριότητα διαθέτει χαρακτηριστικά που είναι πιθανό να τη διαφοροποιούν από τις υπόλοιπες οικονομικές δραστηριότητες (π.χ. κλάδος, μέγεθος, τρόπος οργάνωσης, μέθοδοι παραγωγής κ.ά.)(landier και Thesmar, 2009). 1.1.2. Η επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα Η επιχειρηματικότητα, όπως ήδη αναφέρθηκε, έχει επανέλθει στο προσκήνιο της επικαιρότητας, καθώς αναγνωρίζεται η σημαντική συμβολή της στην οικονομική ανάπτυξη, ιδιαίτερα σήμερα με την ταχύτατη ανάπτυξη της γνώσης και της τεχνολογίας. Πολλοί είναι οι παράγοντες, τόσο οικονομικής όσο και κοινωνικής φύσης που συμβάλουν στην ανάπτυξη ενός θετικού ή αρνητικού επιχειρηματικού κλίματος. Η σταθερότητα και η αξιοπιστία θεωρούνται τα κύρια χαρακτηριστικά που καλείται να έχει η οικονομική πολιτική μιας χώρας, προκειμένου να αυξηθεί και να βελτιωθεί ποιοτικά η επιχειρηματικότητα( Kazakopoulos, και Gidarakou, 2003). Στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια, έχουν σημειωθεί σημαντικά βήματα σε ότι αφορά την ανάπτυξη της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Ωστόσο, η Έκθεση για την Επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα 2005-2006 παραθέτει μια σειρά από προβλήματα, όπως αυτά προκύπτουν από τη συγκέντρωση δεδομένων. Συγκεκριμένα αναφέρονται τα εξής: 18

Οι επιχειρηματικές ευκαιρίες είναι πολύ λίγες. Ειδικότερα, οι Έλληνες/-δες επιχειρηματίες υπογραμμίζουν την έλλειψη ευκαιριών, γεγονός που απορρέει και από τη διαφορά μεταξύ εκείνων που σκέφτονταν να προχωρήσουν σε έναρξη επιχειρηματικής δραστηριότητας και αυτών που τελικά όντως προχώρησαν. Οι περισσότερες επιχειρήσεις στρέφονται στην παροχή προϊόντων προς κατανάλωση. Μάλιστα αυτό αφορά τόσο στις νέες όσο και τις καθιερωμένες επιχειρήσεις. Η οικογένεια διαδραματίζει κυρίαρχο ρόλο στη χρηματοδότηση νέων επιχειρήσεων. Εκτός, όμως, από τη συμβολή της στη συγκέντρωση του αρχικού κεφαλαίου, έχει πρωτεύοντα ρόλο και στην άτυπη επένδυση. Οι Έλληνες/-ίδες εξακολουθούν να έχουν έντονο το αίσθημα του φόβου της αποτυχίας. Δεδομένου ότι η ανάπτυξη επιχειρηματικής δραστηριότητας προϋποθέτει ρίσκο και πειραματισμό, ο φόβος της αποτυχίας οδηγεί σε εγχειρήματα που δε χαρακτηρίζονται από καινοτομία. Το εκπαιδευτικό σύστημα δεν υποστηρίζει την ανάπτυξη επιχειρηματικής δραστηριότητας. Συγκεκριμένα, δεν υπάρχει συσχέτιση ανάμεσα στο μορφωτικό επίπεδο και την επιχειρηματικότητα. Ακόμα και στην τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν παρέχονται γνώσεις και δεν υποστηρίζονται ενεργά προοπτικές επιχειρηματικής σταδιοδρομίας. Ο τρόπος που η ελληνική κοινωνία αντιμετωπίζει την επιχειρηματικότητα είναι αντιφατικός. Οι Έλληνες/-ίδες θεωρούν ότι η επιχειρηματική δραστηριότητα είναι μια κοινωνικά αποδεκτή επαγγελματική επιλογή, σχεδιάζουν νέα εγχειρήματα και έχουν εμπιστοσύνη στις ικανότητές τους, αλλά ταυτόχρονα δεν αποδέχονται τις μεγάλες διαφορές στα επίπεδα εισοδήματος, δεν αναγνωρίζουν σημαντικές επιχειρηματικές ευκαιρίες και διακατέχονται από το φόβο της αποτυχίας(καυΐ$αυ κ.α., 2003). Η τελευταία Έκθεση του Παρατηρητηρίου Επιχειρηματικότητας υπογραμμίζει δύο επιπλέον εμπόδια που εντοπίζονται κατά την προσπάθεια εκκίνησης ενός εγχειρήματος στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα, αναφέρει τα ακόλουθα: 19

Οι νέες επιχειρήσεις καλούνται να ξεπεράσουν πολύπλοκες γραφειοκρατικές διαδικασίες, που απαιτούν πολύ χρόνο, έχουν μεγάλο κόστος και στις οποίες εμπλέκονται πολλές υπηρεσίες. Παρόλο που τα προγράμματα και οι δράσεις για την υποστήριξη και προώθηση της επιχειρηματικότητας συνεχώς αυξάνονται και κρίνονται ως επαρκή, η πολυπλοκότητα και οι απαιτήσεις των γραφειοκρατικών διαδικασιών αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες για την αξιοποίησή τους(ρ3ζ3γζΐ και Giannacourou, 2003). 20

1.2. Γυναίκα 1.2.1. ορισμός γυναίκας Ο όρος γυναίκα σύμφωνα με το ελληνικό ετυμολογικό λεξικό είναι το ανθρώπινο ον γένους θηλυκού σε αντιδιαστολή με τον άντρα, ή ενήλικο άτομο θηλυκού γένους σε αντιδιαστολή με το έφηβο κορίτσι. Τέλος το εγκυκλοπαιδικό λεξικό ορίζει την γυναίκα και από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του φύλου της σύμφωνα με τα κοινωνικά στερεότυπα, (όπως, δραστήρια, χειραφετημένη, ευαίσθητη, μοιραία). (Λεξικό της Ελληνικής ως ξένης γλώσσας, 2007, Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, 1998) 1.2.2. Η θέση της γυναίκας στην ιστορία. Σύντομη αναδρομή Πολλά έχουν γραφεί για την πορεία της γυναίκας μέσα στην Ιστορία. Μια σύντομη ανασκόπηση, χάριν της πληρότητας, πραγματοποιείται στην ενότητα αυτή, παρόλο που εκφεύγει του σκοπού του παρόντος, το οποίο δίνει έμφαση στις θετικές και αρνητικές επιρροές της γυναικείας επιχειρηματικότητας-απασχόλησης. Όμως η εξελικτική πορεία της γυναίκας, αλληλένδετα δεμένης με τον άνδρα (αυτονόητο και το αντίστροφο) αξίζει μια σύντομης αναδρομής, από μια διαφορετική σκοπιά. Είναι αποδεκτό ότι ο καταμερισμός της εργασίας αποτελεί τη βάση της κοινωνικής διαστρωμάτωσης. Στην απλούστερη μορφή της, αναθέτει ρόλους ανάλογα με τις φυσικές διαφορές φύλου, ηλικίας, και συγγένειας. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα μέλη συμμορφώνονται με αυτές τις επιταγές, επειδή από τη νηπιακή ηλικία τους έχουν διδαχθεί τους τρόπους λειτουργίας της κοινωνίας τους και έχουν αφομοιώσει τα πρότυπα της. Όσο μικρότερη και απλούστερη στην οργάνωση της είναι μια κοινωνία, τόσο πιο δύσκολή είναι κάθε εκτροπή από αυτά τα πρότυπα. Άνδρες και γυναίκες ήταν υποχρεωμένοι να έχουν και διαφορετικές ενασχολήσεις, διαφορετικό τρόπο προσέγγισης της καθημερινότητας. Να υποτάσσονται και οι δύο στους κανόνες μιας εθιμοτυπίας κι ενός τελετουργικού, που δεν είναι βέβαιο ότι συναποφάσιζαν, και να αναπτύσσουν στοιχεία προσωπικότητας ταιριαστά με τη ιδιαίτερη θέση που τους έχει ορίσει ο πολιτισμός στον οποίον ανήκουν. Η συμμετοχή τους στην κατά καιρούς επιχειρηματική δραστηριότητα-απασχόληση, από περιορισμένη (πχ Αίγυπτο, κατασκευή και χρήση αρωμάτων) εξελισσόταν(βυ11πογ και Moore,1997). 21

Ο προσδιορισμός του ρόλου των γυναικών - φαίνεται να είναι αυθαίρετος, αφού βασίζεται ζε ηοπιθά έζικα θαι παραδόσεις θαι φρι ζε διαθοξέο ποπ παρουσιάζουν ο άνδξαο και η γυναίκα ως προς τις σωματικές ή διανοητικές ικανότητες. Το γεγονός λόγου χάρη ότι οι γυναίκες, συγκρινόμενες με τους άνδρες υστερούν σε μυϊκή δύναμη και φυσική αντοχή, δεν τις εμπόδισε να μεταφέρουν βάρη ή και να πραγματοποιούν βαριές αγροτικές ή άλλες εργασίες που απαιτούν μεγάλη παρατεταμένη μυϊκή προσπάθεια. Και τούτο όχι μόνο στην περιοχή της Μεσογείου. Το μόνο βέβαιο χαρακτηριστικό, για τον καθορισμό του καταμερισμού της εργασίας, σε όλες τις προβιομηχανικές κοινωνίες είναι το γεγονός ότι οι γυναίκες απασχολημένες κατά το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους με τη γέννηση και ανατροφή των παιδιών τους, μετακινούνταν λιγότερο από τους άνδρες. Και ως εκ τούτου αναλάμβαναν καθήκοντα πλησιέστερα προς την κατοικία. Γι αυτό στις περισσότερες από τις κοινωνίες με υποτυπώδη οργάνωση υπάρχουν ορισμένες απασχολήσεις που θεωρούνται αποκλειστικά γυναικείες: οι κάθε είδους οικιακές εργασίες (κατασκευή ενδυμάτων, καλαθοπλεκτική, μαγείρεμα, ακόμη και η κατασκευή συσκευών και αγγείων για την παρασκευή του φαγητού και τη διατήρηση ή φύλαξη των τροφίμων ), ορισμένες ειδικές αγροτικές εργασίες και τα καθήκοντα της μαίας(βάηάοΐοά,2012). Η πασίγνωστη ρήση της Σπαρτιάτισσας στο υιό της, δίδοντας του την ασπίδα στην κοινωνία της Σπάρτης «Ή ταν ή επί τας» δείχνει και την τεχνολογική δυνατότητα της ασπίδας να κρατήσει το βάρος. Είναι συνδεδεμένη και με την πολεμική τεχνολογία της εποχής - την ασπίδα. Δείχνει επίσης την δομή και της κοινωνίας, όπου λακωνικά η μητέρα του αναδεικνύεται σε κυρίαρχο πρόσωπο της ζωής του και του θανάτου του. Το γεγονός αυτό ήταν αδιανόητο στην κατά πολύ δημοκρατικότερη Αθήνα, όπου η θέση της γυναίκας και διαφορετική ήταν και υποβαθμισμένη, δες Θουκυδίδη, Επιτάφιος του Περικλέους (Β, 35-46). Η πρόσκληση του αυτοκράτορα Θεόφιλου προς την υποψήφια σύζυγο Κασσιανή ήταν εμφανής : «Εκ γυναικός ερρύη τα φαύλα» της είπε ο μονάρχης και η απάντηση έμεινε παροιμιώδης: «αλλά και δια γυναικός πηγάζει τα κρείττω»! Η καινοτόμος διάθεση της Κασσιανής δεν είχε μεγάλη συνέχεια που απορροφήθηκε από τον Χριστιανισμό. Όμως η Ευδοκία, σύζυγος του Θεοδοσίου Β του Μικρού, προερχόμενη από την Αθήνα, κόρη φιλόσοφου - Αθηναίς ήταν το όνομα της, προσπάθησε να εισαγάγει τις καινοτομίες της εποχής της. Ήρθε σε σύγκρουση με την συντήρηση, που αντιπροσώπευε η Πουλχερία, αδερφή του 22

Θεοδοσίου του Β. Όμως η καινοτόμος διάθεση της είχε και ερείσματα τεχνοτροπίας και φιλοσοφίας: συμβάλλει αποφασιστικά στην ίδρυση του Πανδιδακτήριου, του πρώτου Πανεπιστημίου στο Βυζάντιο. Η πνευματική Δύση μπορεί να επαίρεται ότι τα πρώτα πανεπιστήμια δημιουργήθηκαν εκεί. Ενδεικτικά αναφέρεται η ίδρυση του Πανεπιστημίου της Γλασκόβης, ένα χρόνο πριν την άλωση της Πόλης, το 1452 και βέβαια είχαν προηγηθεί άλλα πολύ νωρίτερα. Στη στάση του Νίκα, το 532, η Θεοδώρα, στάθηκε στο πλευρό του Ιουστινιανού δηλώνοντας ότι : «ως καλόν εστί εντάφιον η πορφύρα». Η Θεοδώρα ήταν η κόρη της Ανατολής. Γαλουχήθηκε σε αυτήν, απορροφήθηκε από αυτήν, είχε την πονηρίαν αυτής, πέθανε σε αυτήν. Οι Δυτικές αναζητήσεις του Ιουστινιανού την έβρισκαν αντίθετη. Αντίθετα, μια δυναμική και δαιμόνια γυναίκα η Ειρήνη η Αθηναία βρισκόταν στο θρόνο από 780 και απετέλεσε τον πυρήνα της δομής της νέας Δύσης : Τα Χριστούγεννα του 800 μχ ο Καρλομάγνος έκανε εκείνη την περίφημη κίνηση που τον χαρακτήρισε δικαίως μέγα. Αυτοανακηρύχθηκε αυτοκράτωρ των Ρωμαίων. Η Ανατολή περιοριζόταν στην Ανατολή και η δράση της Θεοδώρας και της Ειρήνης της Αθηναίας είναι καταλυτική, για την Ανατολή(Αλεξάκης, 1998). Ο τρόπος σκέψης και δράσης της γυναίκας σε ανατολή και δύση άλλαζε αργά μα σταθερά. Η συμμετοχή της στα κοινά και στην εργασία είχε διαφορετική εξέλιξη έκτοτε. Σήμερα οι δείκτες αποδεικνύουν την υπάρχουσα ακόμη διαφοροποίηση. Φαίνεται λοιπόν ότι όσο οι κοινωνίες γίνονται πιο σύνθετες και τεχνολογικά πιο προηγμένες, η περαιτέρω εξέλιξη τους στηρίζεται όλο και περισσότερο στο ατομικό ταλέντο και στην ατομική πρωτοβουλία. Το παλιό σύστημα κοινωνικής διαστρωμάτωσης, με τις άκαμπτες διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στις διάφορες κατηγορίες του πληθυσμού, είναι πολύ λίγο ικανό να προσαρμοστεί κατάλληλα για να αντιμετωπίσει την ανάγκη ανάπτυξης και κοινωνικών αλλαγών και απρόσφορο για την καλύτερη αξιοποίηση του διαθέσιμου ανθρώπινου δυναμικού(κούΐπ, 2002). Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για το θέμα που εξετάζεται αν και όλο μεγαλύτερες κατακτήσεις της γυναίκας για ισότητα - κοινωνική, εκπαιδευτική, επαγγελματική και στις νεώτερες γενιές, ισότητα και ως προς τη συμπεριφορά και τα ήθη (με κορυφαίο σταθμό την Γαλλική επανάσταση, στην εξελικτική πορεία) - οφείλονται, μπορεί να πει κανείς, η καθεμιά σε πιο άμεσους και πιο ειδικούς λόγους. Η περισσότερη ελευθερία του ατόμου, ζητείται και από την κατάταξη του σύμφωνα με την προσωπική αξία του ή όπως το διατυπώνει ο Καταστατικός Χάρτης του Ο.Η.Ε. 23

«χω ρίς διάκριση φυλής, φύλου, γλώσσας ή θρησκείας >>. Κατά την περίοδο του ρομαντισμού, στα τέλη του 17ου και στις αρχές του 18ου αιώνα, οι άνδρες εκδήλωναν ελεύθερα τα συναισθήματα τους - χαρά, λύπη ή τρυφερότητα - άφηναν κυλήσουν τα δάκρυα τους και έφταναν στην αυτοκτονία για έναν έρωτα χωρίς ανταπόκριση. Σε άλλες εποχές, μια τέτοια συμπεριφορά θα μπορούσε να θεωρηθεί ανάξια για έναν άνδρα(ευγοροαπ Commission,2009). Οι γυναίκες σήμερα καλούνται να υπηρετήσουν (υποχρεωτική σε ορισμένες περιπτώσεις) στρατιωτική θητεία - αν και συνήθως όχι σε μάχιμες υπηρεσίες - σε ορισμένες χώρες (όπως στο σημερινό Ισραήλ και την Μ. Βρετανία κατά τον Β' παγκόσμιο πόλεμο ), πράγμα που αποτελεί ασφαλή ένδειξη της πλατιάς αποδοχής του νέου κοινωνικού ρόλου τους. Και στην πλειονότητα τους οι γυναίκες ζουν και χαίρονται το νέο τους πρόσωπο. Σε όλες τις κοινωνίες η εξέλιξη είναι σημαντική και η νέα μορφή της γυναίκας αποδίδεται με τη ίδια φυσικότητα που οι γιαγιάδες τους τον 19ο αιώνα ενσάρκωναν την ιδέα της, μιας άλλης γυναικείας μορφής, της γυναικείας ευθραυστότητας. Ευνόητο είναι ότι και στην Ελλάδα υπήρξε μια σημαντική εξέλιξη και η συμμετοχή της Γυναίκας, τελικά, στο στράτευμα σημαίνει την εξοικείωσή της αλλά και την χρήση νέων τεχνολογιών(εαζαγ και Lazar, 2011). Στην μελέτη αυτή δεν αναφερθήκαμε στην γυναίκα του ευρύτερου δημοσίου τομέα, αφού το πλαίσιο εργασίας αφορούσε την επιχειρηματικότητα, και άρα περιοριστήκαμε στην συμμετοχή της γυναίκας σε επιχειρήσεις. Οι έννοιες επομένως του <<ανδρικού >> και του <<γυναικείου>> ρόλου στην κοινωνία υπάρχουν, πρώτα απ όλα στη σφαίρα των αφηρημένων ιδεών, αλλά και στην εργασιακή καθημερινότητα σε πολλές περιοχές του πλανήτη Γη. Εμείς θα επικεντρωθούμε στην Ελλάδα. Κατά περιόδους αποδίδονταν στους άνδρες και στις γυναίκες διαφορετικά και σαφώς αντίθετα χαρακτηριστικά γνωρίσματα, με αποτέλεσμα να διατηρείται άφθαρτη η ιδέα της διπολικότητας. Το λογικώς σκέπτεσθαι, λόγου χάρη, θεωρούνταν ανδρικό χαρακτηριστικό, η συναισθηματικότητα ήταν γυναικείο. Η πρακτική αντίληψη θεωρούνταν τυπικό γνώρισμα άλλοτε του ενός και άλλοτε του άλλου φύλλου (γνωστή η έκφραση : θηλυκό μυαλό). Κάποτε στη ίδια ιδιότητα δίνανε διαφορετική ονομασία,, ανάλογα με το αν εμφανιζόταν στους άνδρες οι τις γυναίκες. Ενώ λόγου χάρη στους άνδρες το διανοείσθε ονομάζονταν λογική, στις γυναίκες αναγνωριζόταν ως διαίσθηση (Lavoie, 1985). 24

Στον άνδρα το να έχει κάποιο προαίσθημα, ίσως και κάποια διαίσθηση, δεν ήταν κάτι σπάνιο ή υποτιμητικό, αλλά η αφετηρία για μια επιστημονική ανακάλυψη ή εφεύρεση. Πολύ σύντομα γυναίκες με εξαιρετικές ικανότητες βρεθήκανε να αγωνίζονται στην πρωτοπορία πολλών τομέων των κοινωνικών υπηρεσιών : στην προσπάθεια για μεταρρύθμιση του συστήματος των φυλακών,στη διεύθυνση νοσοκομείων (η πιο γνωστή η κυρία με την λάμπα, η Flolence Nightingale σχεδίασε και πτέρυγα νοσοκομείου που υπήρχε μέχρι το τέλος του 20ου αιώνα), στην οργάνωση της εργασίας των νοσοκόμων σε επαγγελματική βάση, στη βελτίωση της στέγασης των εργατών, στην καταπολέμηση του αλκοολισμού και της πορνείας, στον αγώνα κατά της κακομεταχείρισης των παιδιών, στην εκστρατεία για την κατάργηση της δουλείας, στη διενέργεια κοινωνικών ερευνών και στην πάλη για νομοθετικές μεταρρυθμίσεις. Η πιο σημαντική ωστόσο υπόθεση ήταν το δικαίωμα ψήφου των γυναικών(μυγθ8απυ,2012). 1.2.2.1.Πολιτικά δικαιώματα Θεωρείται πια αυταπόδεικτο ότι η ισότητα της γυναικείας ψήφου και το δικαίωμα να εκλέγονται σε εθνικά αξιώματα έχουν θεμελιώδη σημασία για τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία. Για την ισότητα της γυναικείας ψήφου, μια μαχητική μειοψηφία αγωνίστηκε πολλά χρόνια και με πολύ πάθος κατά της αντίδρασης του «κατεστημένου», του κρατούντος τρόπου σκέψεως και δράσεως. Ένας από τους σκοπούς της «Επιτροπής για τη νομική θέση των Γυναικών» του Ο.Η.Ε. η οποία ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1946 ήταν να διευρύνει τα πολιτικά δικαιώματα των γυναικών σο ολόκληρο τον κόσμο. Τον Δεκέμβριο του 1952, η Γενική Συνέλευση του Ο.Η.Ε. ενέκρινε τη << Σύμβαση για τα πολιτικά Δικαιώματα των Γυναικών», η οποία ήταν και το πρώτο κείμενο διεθνούς δικαίου που αποσκοπούσε στην αναγνώριση και κατοχύρωση των δικαιωμάτων των γυναικών σε παγκόσμια κλίμακα. Το 1971 ήδη από τις 129 χώρες που ήτανε τα μέλη του Ο.Η.Ε. εκείνη την εποχή, ή των διαφόρων οργανώσεων του ή συνυπέγραψαν το Καταστατικό του Διεθνούς Δικαστηρίου, μόνο τα 8 δεν είχαν παραχωρήσει στις γυναίκες το δικαίωμα να ψηφίζουν και να θέτουν υποψηφιότητα ισότιμα με τους άνδρες. Σε 3 από τις 8 αυτές χώρες (Πορτογαλία, Συρία και Άγιο Μαρίνο ) το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι των γυναικών υπέκειτο σε κάποιους περιορισμούς που δεν υπήρχαν στο δικαίωμα των ανδρών σε 5 άλλες χώρες (Ιορδανία, Κουβέιτ, Σαουδική Αραβία, 25

Υεμένη, Σανα, και Λιχτενστάιν ) οι γυναίκες δεν είχαν ακόμη δικαίωμα ψήφου. Από τις χώρες αυτές που αναγνώρισαν στις γυναίκες ισοτιμία ψήφου και εκλογιμότητας ήταν : Φιλανδία1906, Νορβηγία 1913 και η Δανία και η Ισλανδία 1915. Με εξαίρεση μερικές ομόσπονδες πολιτείες της Αυστραλίας και των Η.Π.Α. οι περισσότερες από τις Δυτικές χώρες αναγνώρισαν την ισοτιμία ψήφου των γυναικών μετά τον Α παγκόσμιο πόλεμο : η Ολλανδία και η Σοβιετική Ένωση το 1917, η Γερμανία και το Λουξεμβούργο το 1919, η Αυστρία, η Τσεχοσλοβακία, η Πολωνία και η Σουηδία το 1918, οι Η.Π.Α. το 1920, και η Μεγάλη Βρετανία το 1928 ( αν και με ορισμένους περιορισμούς, όπως λόγου χάρη στο ζήτημα της ηλικίας και της οικογενειακής κατάστασης, οι γυναίκες στη Μ. Βρετανία είχαν αποκτήσει δικαίωμα ψήφου για πρώτη φορά με τον Νόμο περί Αντιπροσώπευσης του Λαού του 1918). Στη διάρκεια του μεσοπολέμου, η ισοτιμία της ψήφου επεκτάθηκε και στις γυναίκες της Νοτιοαφρικανικής Ένωσης 1930,Ισπανία 1931, Βραζιλία και Σιάμ 1932 Κεϋλάνη, Κούβα, Τουρκία, Ουρουγουάη 1934, Βιρμανία και Ρουμανία 1935 και Φιλιππίνες 1937. Στις υπόλοιπες χώρες η ισοτιμία ήλθε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο με την αντικατάσταση των αποικιακών αυτοκρατοριών από νέα κυρίαρχα κράτη. Ύστερα από μισό αιώνα γυναικείας ψήφου ο αριθμός των γυναικών που κατέλαβαν ανώτατα αξιώματα με ανάλογη πολιτική εξουσία και επιρροή είναι τόσο μικρός ώστε να τις ξέρουμε με το όνομα τους. Ακόμη και η εκπαίδευση φαίνεται να θεωρείται συνήθως ως ένας τομέας πολύ σημαντικός πολιτικά για να ανατεθεί η ευθύνη του σε γυναίκα. Αν και η πρώτη που κατέλαβε υπουργικό αξίωμα ήταν η Νίνα Μπάνγκ η υπουργός παιδείας της Δανίας από το 1924 έως το1926. Στην μελέτη αυτή, μόνο περιληπτικά αναφερόμεθα στα θέματα αυτά, και μόνο στην ενότητα αυτή. Πολλά έχουν γραφεί προς την κατεύθυνση αυτή. Ο διαχωρισμός και η προσέγγιση είναι εμφανής: Η παρούσα μελέτη επικεντρώνεται στα ποσοτικά στοιχεία και στην καινοτομική συμπεριφορά και όχι στα διάφορα σχετικά με την δραστηριότητα της γυναίκας που κατά καιρούς αναπτύχθηκαν και υποστηρίχθηκαν. Θα επικεντρωθούμε στην επιχειρηματικότητα της Ελληνίδας και την συμμετοχή της στις νέες τεχνολογίες και καινοτομικές διαδικασίες. Για να σταθεί με σεβασμό και προβληματισμό στο οικονομικό θαύμα της Ιρλανδίας που στηρίχθηκα κατά το ένα σκέλος στην δραστηριοποίηση, την επιχειρηματικότητα, του γυναικείου πληθυσμού της Ιρλανδίας.( Ε.Ε., Παρ.Ι(Ι), Αρ.4222, 27/11.2009 και Ε.Ε., Παρ.Ι(Ι), Αρ.4246, 18/6/2010 ) 26

1.3.Γυναικεία Επιχειρηματικότητα-Απασχόληση 1.3.1. Σκοπός και αναγκαιότητα μελέτης της γυναικείας επιχειρηματικότητας Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να περιγράψει και να παρουσιάσει τις πτυχές και όλους τους προσδιοριστικούς παράγοντες της προσπάθειας δημιουργίας μιας νέας επιχείρησης ή την επέκταση μιας υφιστάμενης επιχείρησης από γυναίκες και κυρίως από τις Ελληνίδες. Μέσω της εργασίας προσπαθούμε να εντοπίσουμε τους παράγοντες που τις διαφοροποιούν, από εκείνες των ανδρών, εστιάζοντας στα προβλήματα και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες επιχειρηματίες. Θα αναρωτιόταν κανείς γιατί αποτελεί ανάγκη στα επιστημονικά δρώμενα η μελέτη του φαινομένου. Κάποιες φορές οι αριθμοί μιλούν μόνοι τους. Στις Ηνωμένες Πολιτείες,σε μια χώρα με μεγάλη οικονομική ανάπτυξη, οι γυναίκες είναι ιδιοκτήτριες του 30% (6.7 εκατομμύρια) των ιδιωτικών εταιριών και κατέχουν τουλάχιστον το 50% των μετοχών του 46% (10.1 εκατομμύρια) τέτοιων επιχειρήσεων. Ο ετήσιος τζίρος αυτών των εταιριών ανέρχεται στα 1.2 τρισεκατομμύρια δολάρια και απασχολούν 19.1 εκατομμύρια υπαλλήλους, σύμφωνα με τα στοιχεία του Κέντρου για την επιχειρησιακή έρευνα των γυναικών των Η.Π.Α. το 2008. Με τα παραπάνω στοιχεία αντιλαμβάνεται κανείς τη σημαντικότητα των επιχειρηματικών εγχειρημάτων των γυναικών, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, όσον αφορά τη συμβολή τους στην οικονομική ανάπτυξη, στην καινοτομία, στη δημιουργία απασχόλησης και τη δημιουργία προστιθέμενης αξίας στην πρώτη ύλη. Για τους λόγους αυτούς η μελέτη της επιχειρηματικότητας είναι ένας αναπτυσσόμενος τομέας της έρευνας παγκοσμίως. Σύμφωνα με μελέτες, οι τάσεις της γυναικείας επιχειρηματικότητας είναι παρόμοιες από χώρα σε χώρα. Οι γυναίκες παγκοσμίως προωθούν ενεργά και διαχειρίζονται τις επιχειρήσεις τους. Ενώ τα στοιχεία του GEM (Global Entrepreneurship Monitor) δείχνουν ότι οι γυναίκες στις περισσότερες χώρες αρχίζουν επιχειρηματικές δραστηριότητες σε χαμηλότερο ποσοστό από τους άνδρες, η επιχειρηματική δραστηριότητα των γυναικών είναι μεγαλύτερη από 30% σε πολλές χώρες ( Minitti, Arenius & Langowitz, 2005). Άλλη 27

έρευνα έχει δείξει ότι το ποσοστό των γυναικείων επιχειρήσεων είναι μεγαλύτερο από 30% στον Καναδά, τη Δανία, τη Φινλανδία και τη Νέα Ζηλανδία (Brush κ.α., 2006). Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν εκτιμήσεις ότι οι γυναίκες είναι ένας από τους γρηγορότερα αυξανόμενους πληθυσμούς των επιχειρηματιών και ότι έχουν σημαντική συμβολή στην καινοτομία, την εργασία και τη δημιουργία πλούτου στις οικονομίες σε όλο τον κόσμο, το φαινόμενο βρίσκεται υπό έρευνα. Αυτή η σπανιότητα της έρευνας για το επιχειρηματικό πνεύμα των γυναικών είναι καλά τεκμηριωμένη (Brush, 1992; Brush και Edelman,2000; Gatewood κ.α..,2003; Terjesen, 2004). Συνολικά, αυτές οι μελέτες υπολογίζουν κατά μέσο όρο 6-7% των συνολικών δημοσιεύσεων από το 1994 στα οχτώ κορυφαία επιστημονικά περιοδικά για την επιχειρηματικότητα. Γιατί συμβαίνει αυτό; Υπάρχουν πολλές πιθανές εξηγήσεις, αλλά η μελέτη της βιβλιογραφίας των τελευταίων ετών αναδεικνύει τρεις κυρίως λόγους, οι οποίοι προκύπτουν από τον τρόπο που οι ερευνητές προσεγγίζουν γενικά την έρευνα, τα κίνητρα και τις αντιλήψεις για τις γυναίκες. 1.3.2. Θεωρητικό υπόβαθρο και πτυχές της γυναικείας επιχειρηματικότητας Οι θεωρίες για την επιχειρηματικότητα προσφέρουν διαφορετικές προοπτικές για την επιχειρηματική συμπεριφορά και επιχειρηματικότητα. Παραδείγματος χάριν, οι οικονομικές προοπτικές, όπως αυτή του Schumpeter (1934) αναγνωρίζουν ως επιχειρηματίες εκείνους που δημιουργούν νέους συνδυασμούς, νέες αγορές, νέα προϊόντα ή συστήματα διανομής, ενώ ο Kirzen (1985) προσδιορίζει τους επιχειρηματίες ως εκείνους που χρησιμοποιούν τις πληροφορίες με τέτοιο τρόπο ώστε να ανακαλύπτουν ευκαιρίες που οι άλλοι δεν μπορούν. Η εργασία του David McClelland (1961) εστιάζει στα ψυχολογικά γνωρίσματα που προσδιορίστηκαν σε ένα δείγμα νέων ανδρών, όπως για παράδειγμα διακύβευση, επίτευγμα, γεωμετρικός τόπος ελέγχου, και από την εργασία του και του διαδόχους του, αναπτύχθηκαν τα όργανα που μετρούν αυτά τα χαρακτηριστικά. Από κοινωνιολογική προοπτική, o Aldrich (1999) καθορίζει τον δημιουργούμενο επιχειρηματία ως κάποιον που αρχίζει νέες δραστηριότητες που προορίζονται να καταλήξουν σε μια βιώσιμη ίδρυση επιχείρησης. Πιο πρόσφατα, Shane (2003) καθορίζει τον επιχειρηματία ως ένα άτομο που ανακαλύπτει, αξιολογεί και 28

εκμεταλλεύεται τις ευκαιρίες να προτείνει στην αγορά νέα προϊόντα και υπηρεσίες, τρόπους οργάνωσης, αγορές, διαδικασίες και πρώτες ύλες μέσω της οργάνωσης προσπαθειών που προηγουμένως δεν υπήρξαν. Σε όλα αυτά τα παραδείγματα, και σε πολλά άλλα, επικρατεί μια υπονοούμενη υπόθεση ότι ο μεμονωμένος επιχειρηματίας είναι μια έννοια γενική, η οποία δε διαφέρει παρά μόνο αν τη συγκρίνει κανείς με κάποιον μη επιχειρηματία. Με αυτήν την υπόθεση, δεν υπάρχει ανάγκη να μελετηθούν οι γυναίκες χωριστά, επειδή άνδρες και γυναίκες επιχειρηματίες θα είχαν παρόμοια χαρακτηριστικά. Αλλά, αυτό που η υπόθεση αυτή δεν αναγνωρίζει είναι η πιθανότητα ότι επειδή οι θεωρίες αναπτύχθηκαν σε δείγματα ανδρών, από άνδρες, και εξετάστηκαν αρχικά σε δείγματα ανδρών, να μην αντιπροσωπεύουν πλήρως τα γνωρίσματα των γυναικών επιχειρηματιών και τη συμπεριφορά τους (Hurley, 1991). Όπως η Martin (2000) βεβαιώνει, οι οργανωσιακές θεωρίες είναι σπάνια ουδέτερο γένος. Συνεπώς, η σύγχρονη θεωρία μπορεί να μην εξηγεί πλήρως ή να μην αποδίδει την πλήρη ουσία της επιχειρηματικής συμπεριφοράς έως ότου εξετάζουμε άλλα δείγματα. Εντούτοις, όταν έρευνες περιλαμβάνουν τις γυναίκες επιχειρηματίες, είτε ως ομάδα είτε εστιάζοντας σε αυτές, η μεγάλη πλειοψηφία των μελετών θεωρεί τις γυναίκες ως ενιαία πληθυσμό. Αυτό απεικονίζεται στην επιλογή δειγμάτων, όπου οι μελέτες δεν μπορούν να έχουν ως σκοπό να εξετάσουν τους βασισμένους στα συμφραζόμενα παράγοντες, που μπορούν να επηρεάσουν τις εκβάσεις απόδοσης διαφορετικά. Για παράδειγμα, γυναίκες που μεγαλώνουν μόνες τους τα παιδιά τους ή που διαστηριοποιούνται επιχειρηματικά από ανάγκη, μπορεί να ξεκινούν με λιγότερους πόρους από ότι οι γυναίκες επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται επιχειρηματικά εκμεταλλευόμενες μια ευκαιρία, οι οποίες μπορεί να ξεκινούν με μια διαφορετική δέσμη πόρων (Minniti κ.α., 2005). Αυτό που έχουμε μάθει από εμπειρικές μελέτες είναι ότι υπάρχουν διαφορές ανάμεσα σε ομάδες γυναικών από την άποψη χαρακτηριστικών πνευματικού υπόβαθρου, πως μεγαλώνουν, και άλλες παραμέτρους (Gatewood, 2003). Μη αναγνωρίζοντας αυτές τις ιδιοποιούς διαφορές, μπορεί να μην κατανοούμε την πολυπλοκότητα της επιχειρηματικής διαδικασίας. 29

1.3.3. Ο ρόλος της γυναίκας στην επιχείρηση Η γυναικεία επιχειρηματικότητα, όχι μόνο στην Ελλάδα αποτελεί ένα πολύ μικρό ποσοστό του επιχειρηματικού κόσμου και καταλαμβάνει ακόμη μικρότερο ποσοστό στις επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν καινοτομικές μεθόδους. Πολλές έρευνες τονίζουν τα χαμηλά ποσοστά ανάληψης κινδύνου εκ μέρους των γυναικών επιχειρηματιών. Αυτό είναι εμφανές όχι μόνον στις επιχειρηματικές δραστηριότητες, αλλά παρουσιάζεται ως τάση σε γενικότερες γυναικείες συμπεριφορές οικονομικού περιεχομένου(becker-blease και Sohl, 2007). Στον επιχειρηματικό χώρο ιδιαίτερα, οι γυναίκες εμφανίζονται λιγότερο πρόθυμες από τους άνδρες συναδέλφους τους να εμπλακούν σε καταστάσεις με αβέβαια αποτελέσματα, ενώ επιλέγουν συχνότερα στρατηγικές αποφυγής επικίνδυνων καταστάσεων, δίνοντας έμφαση στην ασφάλεια. Επιπλέον, επιλέγουν βραδύτερους ρυθμούς ανάπτυξης της επιχείρησής τους, σε σχέση με τους άνδρες επιχειρηματίες, ενώ φαίνεται να θέτουν πολλές φορές και όρια για την ανάπτυξη αυτή(ε1ΐί, 1998). Στη σύγχρονη εποχή οι γυναίκες είναι αντιμέτωπες με πολλές προκλήσεις. Με την πάροδο του χρόνου αναδεικνύεται ολοένα και περισσότερο ότι κανένα από τα σύγχρονα προβλήματα δεν μπορεί να επιλυθεί σε ικανοποιητικό βαθμό, χωρίς τη συνεισφορά, τις ιδέες και τη συμμετοχή των γυναικών. Μέσα σε αυτό το γενικό πλαίσιο του ρόλου της γυναίκας στη σύγχρονη κοινωνία, τα τελευταία χρόνια αναδεικνύεται και ο ρόλος της γυναίκας στον τομέα της επιχειρηματικότητας. Η θέση των γυναικών επιχειρηματιών γίνεται όλο και πιο ισχυρή, καθόσον όλο και περισσότερες γυναίκες εισχωρούν στον τομέα των επιχειρήσεων. Η παγκόσμια τάση για ολοένα και αυξανόμενη δημιουργία επιχειρήσεων από γυναίκες φαίνεται να παρατηρείται και στη χώρα μας, προσφέροντας απασχόληση και εισόδημα στις ίδιες, καθώς επίσης θέσεις εργασίας και ανάπτυξη στη χώρα, ιδιαίτερα στον τριτογενή τομέα και σε τομείς που παραδοσιακά σχετίζονται με την γυναικεία εργασία(hughes και Jennings,2012). Στην Ελλάδα, η επιστήμη και οι τεχνικές διοίκησης άργησαν να εφαρμοστούν στη λειτουργία των οργανισμών και των επιχειρήσεων. Μόλις τις τελευταίες δεκαετίες, κυρίως λόγω της δραστηριότητας πολλών διεθνών επιχειρήσεων στον ελληνικό χώρο, έγινε αντιληπτή η δύναμη της κοινής γνώμης, ενισχύοντας την άποψη ότι αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την οικονομική και την κοινωνική πρόοδο. Η Διοίκηση Επιχειρήσεων είναι επιστήμη που στοχεύει, μεταξύ άλλων, στη δημιουργία εταιρικής 30

φήμης, η οποία είναι απαραίτητη για τη λειτουργία των επιχειρήσεων μέσα σε ένα τόσο ανταγωνιστικό περιβάλλον όπου δραστηριοποιούνται. Βασική λοιπόν προϋπόθεση, για να μπορέσουν οι σύγχρονες επιχειρήσεις να διατηρηθούν και να λειτουργήσουν αποτελεσματικά μέσα σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, είναι η αλλαγή της νοοτροπίας σε θέματα διοίκησης και ηγεσίας. Κατά συνέπεια, ο ρόλος των γυναικών στον 21ο αιώνα αναδεικνύεται εξαιρετικά σημαντικός μέσα στο νέο επιχειρηματικό περιβάλλον, που δημιουργείται από τις διαρκώς αυξανόμενες τεχνολογικές μεταβολές και την εξάπλωση των εφαρμογών της πληροφορικής και της επικοινωνίας. Οι γυναίκες, με την ευαισθησία και το ενδιαφέρον που τις διακρίνει για διάφορα κοινωνικά θέματα, μπορούν ενδεχομένως να χειριστούν με πιο δημιουργικό τρόπο την Κοινωνία της Πληροφορίας(θ3$Γυά και Johnson, 1989). Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερες επιχειρήσεις στην Ελλάδα, όπως και στο εξωτερικό, συνειδητοποιούν την ανάγκη για επικοινωνία και διοίκηση που θα μεγιστοποιούν την αποτελεσματικότητα των επιχειρήσεων μέσα από εναλλακτικά κανάλια επικοινωνίας, προωθώντας τη δημιουργία ενός κλίματος κατανόησης, σεβασμού στη διαφορετικότητα και συνεργασίας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ο ρόλος της γυναίκας σε μια εταιρία ή έναν οργανισμό είναι πολλαπλός. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα ερευνών, που έχουν εκπονηθεί σε διεθνές επίπεδο, φαίνεται ότι οι γυναίκες επιχειρηματίες στην πλειοψηφία τους επιτυγχάνουν χαμηλότερα ποσοστά πωλήσεων και κερδών, αν χρησιμοποιηθούν μόνον οικονομικοί δείκτες (Du Rietz και Henrekson, 2000; Fasci και Valdez, 1998). Η ερμηνεία των αποτελεσμάτων, που επιχειρείται από τους συγγραφείς των ερευνών αυτών, στηρίζεται στο επιχείρημα ότι κατά τη διαδικασία αξιολόγησης της απόδοσης μιας επιχείρησης θα πρέπει να ληφθούν υπόψη εκτός από τους οικονομικούς παράγοντες και οι επιδιώξεις των υπευθύνων επιχειρηματιών. Συγκεκριμένα υποστηρίζεται ότι, εάν η οικονομική απόδοση δεν αποτελεί τον πρωταρχικό στόχο έναρξης της επιχειρηματικής δραστηριότητας, η χρήση οικονομικών στοιχείων μπορεί να μην είναι κατάλληλη(watson, 2002), Επιπλέον, σύμφωνα με τα αποτελέσματα σύγχρονων ερευνών (UNECE, 2000), ο γυναικείος πληθυσμός επηρεάζεται περισσότερο από την ανεργία και την υποαπασχόληση και αντιμετωπίζει πολλές μορφές διακρίσεων στην αγορά εργασίας. Συχνά οι γυναίκες αμείβονται λιγότερο από τους άνδρες, ακόμη και αν έχουν τις ίδιες γνώσεις, την ίδια επαγγελματική εμπειρία και την ίδια διάρκεια θητείας στη θέση εργασίας. Στην Ε.Ε. 31

οι γυναίκες αμείβονται μόνο με το 76% του μικτού ωρομισθίου των ανδρών για την ίδια δουλειά, το ποσοστό απασχόλησης των γυναικών είναι 51,2% σε σχέση με το αντίστοιχο 70,8% των ανδρών και τέλος το 83% των εργαζομένων μερικής απασχόλησης στην Ε.Ε. είναι γυναίκες (EUROSTAT, 1998/99). Ο εγκλωβισμός αυτός των γυναικών σε χαμηλά επίπεδα αμοιβών και δεξιοτήτων και γενικότερα η καταπολέμηση αυτής της ανισότητας στο χώρο εργασίας απαιτεί, πέραν του ήδη υπάρχοντος νομοθετικού πλαισίου, την υποστήριξη των γυναικών από τη Διοίκηση μιας επιχείρησης και την αποδοχή πιο φεμινιστικών μοντέλων ηγεσίας. 1.3.4. Η γυναικεία επιχειρηματικότητα στην Ε.Ε. Πολλές χώρες της Ε.Ε. αντιμετωπίζουν ραγδαίες δομικές αλλαγές στην οικονομία τους, που συχνά οδηγούν στη διάσπαση των μεγάλων επιχειρήσεων, οι οποίες παραδοσιακά κυριαρχούσαν στην αγορά. Τα τελευταία χρόνια αναγνωρίζεται η ανάγκη δημιουργίας και ανάπτυξης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ), οι οποίες θα συνεισφέρουν στη δημιουργία θέσεων εργασίας, την ανταγωνιστικότητα και την ανάπτυξη(κϊγζηθγ,1985). Μέσα στα πλαίσια αυτής της διαδικασίας, τα πανεπιστήμια και τα άλλα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο για την εισαγωγή καινοτομίας και την ανάπτυξη νέων επιχειρηματικών κλάδων, καθώς και για τη δημιουργία της κατάλληλης υποδομής για γνώση, ιδέες και μάθηση. Οι απόφοιτοι αυτών των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, γυναίκες και άνδρες αδιακρίτως, αποτελούν θεμελιώδη πηγή πόρων για τη δημιουργία των αναγκαίων νέων επιχειρήσεων στους κλάδους των επιστημών και της τεχνολογίας( Kuhn, 1996). Στην Ε.Ε. κατά την τελευταία δεκαετία το ποσοστό της γυναικείας επιχειρηματικότητας ανέρχεται στο 20-30% με αυξητική τάση (EUROSTAT, 1998/99). Παρά ταύτα, αν και το ποσοστό της γυναικείας επιχειρηματικότητας αυξάνεται κατά τα τελευταία χρόνια, οι γυναίκες επιχειρηματίες αποτελούν ακόμη τη μειοψηφία. Ειδικά στους τεχνικούς κλάδους οι γυναίκες επιχειρηματίες είναι σχεδόν ανύπαρκτες, ακόμη και στους νέους, σύγχρονους και καινοτόμους κλάδους όπως της Πληροφορικής. Πράγματι, ελάχιστες γυναίκες ακολουθούν καριέρα στις πρακτικές επιστήμες και την τεχνολογία. Για τον λόγο αυτό εντείνονται οι προσπάθειες της Ε.Ε., μέσα στα πλαίσια της ανάπτυξης των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, με στόχο 32

τον γυναικείο φοιτητικό πληθυσμό. Πρόθεση είναι η παρουσίαση της ιδέας της επιχειρηματικότητας σε νέες γυναίκες, οι οποίες ήδη βρίσκονται στο μέσο των σπουδών τους, με σκοπό να εξοικειωθούν με την έννοια της επιχειρηματικότητας, ώστε να αποκτήσουν ενδιαφέρον, να παρακινηθούν και να ενθαρρυνθούν για τη δημιουργία δικής τους επιχείρησης μετά την αποφοίτησή τους επάνω στο γνωστικό τους αντικείμενο. Είναι γεγονός ότι στην πράξη η ισότητα των δύο φύλων και ειδικά στον τομέα της εργασίας απαιτεί πολύμορφους αγώνες. Από τη Συνθήκη της Ρώμης (1957), όπου θεσμοθετήθηκε η αρχή της ίσης αμοιβής για άνδρες και γυναίκες, οι αγώνες συνεχίζονται ακόμα και ίσως η τελευταία μόλις δεκαετία ήταν η πιο γόνιμη στο θέμα της ισότητας. Με τη Συνθήκη του Άμστερνταμ (1999) ενισχύθηκε σε μεγάλο βαθμό η νομική βάση για τα δικαιώματα της γυναίκας. Η Ευρωπαία απολαμβάνει σήμερα μια σειρά από σημαντικά δικαιώματα, μεταξύ των οποίων είναι η ισότητα στις αμοιβές και η ίση μεταχείριση στον χώρο εργασίας, περιλαμβανομένης της πρόσβασης στην απασχόληση, κατάρτιση και επαγγελματική ανέλιξη. (EUROSTAT, 1998/99) Στην Ε.Ε. ο αριθμός των αυτοαπασχολουμένων ανδρών είναι διπλάσιος από τον αντίστοιχο για τις γυναίκες και έχει αποδειχθεί μέσα από διάφορες μελέτες ότι περισσότερες γυναίκες θα ήθελαν να έχουν δική τους επιχείρηση. Η συμμετοχή περισσότερων γυναικών στον επιχειρηματικό κόσμο θα ενισχύσει τις δομές σε περιφερειακό επίπεδο, θα αυξήσει την απασχόληση, θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας και θα διευρύνει τις ευκαιρίες για καινοτόμο ανάπτυξη των επιχειρήσεων (UNSPECIFIED, 2000; Kjeldsen και Nielsen, 2000; Brush, 1992). 1.3.5. Η γυναικεία επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα Είναι γεγονός ότι στη χώρα μας οι γυναίκες αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα στην προσπάθειά τους να στήσουν μια δική τους επιχείρηση. Ένας βασικός περιορισμός που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες επιχειρηματίες είναι η έλλειψη χρηματοδότησης, καθόσον οι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί εμφανίζονται αρκετά επιφυλακτικοί στη δανειοδότηση γυναικείων επιχειρήσεων. Κατά συνέπεια, στις περισσότερες περιπτώσεις, οι γυναίκες επιχειρηματίες χρησιμοποιούν προσωπικά τους κεφάλαια ή κάνουν χρήση οικονομικής βοήθειας από την οικογένειά τους και σε πολύ μικρότερο βαθμό χρησιμοποιούν τραπεζικά δάνεια. Η δυσκολία αυτή της χρηματοδότησης των γυναικείων επιχειρήσεων εξηγεί ίσως και το ότι επενδύεται ένα περιορισμένο εύρος 33

πόρων από τις γυναίκες επιχειρηματίες με τη μορφή χρημάτων ή ανθρώπινου δυναμικού, γεγονός που έχει τις ανάλογες επιπτώσεις στο μέγεθος και την περαιτέρω ανάπτυξη της επιχείρησής τους(5γη0οηϊάοϋ κ.α.,2000). Παρά ταύτα, αν και η χρηματοδότηση θα μπορούσε να αποτελέσει πρόβλημα για την έναρξη επιχειρηματικής δραστηριότητας, πολλές γυναίκες δεν φθάνουν ποτέ σε αυτό το στάδιο, λόγω κοινωνικών επιδράσεων και έλλειψης καλών προτύπων. Έτσι, σε μεγαλύτερο βαθμό από τους άνδρες, οι γυναίκες ακόμη ακολουθούν παραδοσιακές καριέρες. Ο κύριος όγκος των αυτοαπασχολουμένων γυναικών επικεντρώνεται στον τομέα της γεωργίας, το εμπόριο και την εκπαίδευση(ϋθμ3γΐϊηο και Bardato, 2003). Πράγματι, η γυναίκα, η οποία αποζητά μια επιτυχημένη επαγγελματική καριέρα, είναι συνήθως αντιμέτωπη με έναν έντονο συναγωνισμό και μια αυξημένη προκατάληψη εκ μέρους των ανδρών συναδέλφων της. Μια γυναίκα βρίσκεται συχνά αντιμέτωπη με διάφορα στερεότυπα αναφορικά με τις δεξιότητες, τις ικανότητες, τη γνώση, τα επιτεύγματα και τη δυνατότητά της να αναλάβει επιχειρηματική δράση. Τα στερεότυπα αυτά μπορούν όχι μόνο να έχουν επιπτώσεις στην επιχειρησιακή πρόοδό της, αλλά και να περιορίσουν τις επαγγελματικές επιλογές της(primo, 2003). Οι γυναίκες επιχειρηματίες δίνουν περισσότερη έμφαση στην επίτευξη προσωπικών και επαγγελματικών στόχων μη οικονομικής φύσεως, στην ανάδειξη των ικανοτήτων τους και την εξισορρόπηση οικογενειακής και εργασιακής ζωής παρά στην απόκτηση κερδών. Οι βασικότεροι λόγοι που οδηγούν τις ελληνίδες επιχειρηματίες στη δημιουργία δικών τους επιχειρήσεων είναι η εξασφάλιση κάποιου εισοδήματος ως συμπλήρωμα στο κύριο εισόδημα της οικογένειας και η βελτίωση της ποιότητας ζωής. Σχετικές έρευνες έχουν δείξει ότι, αν και οι περισσότερες από τις επιτυχημένες γυναίκες επιχειρηματίες προσβλέπουν στην ανάπτυξη της επιχείρησής τους, ένα μικρό ποσοστό μόνον φαίνεται να έχει σχεδιάσει ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα ανάπτυξης. Επομένως, τα οικονομικά οφέλη και η ανάπτυξη της επιχείρησης, αν και θεωρούνται σημαντικά, δεν αποτελούν τον πρωταρχικό στόχο των ελληνίδων επιχειρηματιών. Σε παρόμοια συμπεράσματα έχουν καταλήξει και διάφορες έρευνες, που έχουν εκπονηθεί στο εξωτερικό (Brush, 1992; Buttner και Moore, 1997). Πρώτα, πρέπει να επιλύσουμε το πρόβλημα της ενημέρωσης, σύμφωνα με το οποίο απαιτείται στρατηγική για επανεκπαίδευση των αρμοδίων για τη λήψη αποφάσεων, οι οποίοι συχνά απορρίπτουν υποσυνείδητα τις ιδιαίτερες ανάγκες των γυναικών κατά την έναρξη μιας επιχείρησης. Στα πλαίσια αυτής της στρατηγικής θα μπορούσαν να 34