1) Θεμελιώδεις έννοιες
Δημοκρατία Στη δημοκρατία οι πολλοί, ο λαός, ορίζουν οι ίδιοι τους νόμους με βάση τους οποίους θα κυβερνώνται. Η δημοκρατία ως διαδικασία. Συλλογική αυτονομία = πολιτική ελευθερία.
Αντιπροσωπευτικοί θεσμοί Η εξουσία ασκείται έμμεσα μέσω αντιπροσώπων. Η κυριαρχία πηγάζει μεν από το λαό, ασκείται, όμως, όπως ορίζει το Σύνταγμα. Αντιπροσωπευτικό σώμα είναι το Κοινοβούλιο, το οποίο εκλέγεται σε τακτά διαστήματα με καθολική ψηφοφορία.
Εκλογές / πολιτικά κόμματα Σε κοινωνιολογικό επίπεδο ο λαός χαρακτηρίζεται από τις αντιθέσεις του. Δεν υπάρχει κοινότητα συμφερόντων. Μέσω των πολιτικών κομμάτων εκφράζονται οι άνθρωποι που έχουν παρεμφερείς απόψεις.
Πολιτική εκπροσώπηση κοινωνικών συμφερόντων, αξιών και ιδεολογιών από τα κόμματα. Η γενική βούληση αποτελεί προϊόν συμβιβασμού. Θέσεις, αντιθέσεις, συνθέσεις.
Αρχή της πλειοψηφίας Όσο το δυνατόν περισσότεροι πολίτες πρέπει να είναι πολιτικά ελεύθεροι. Η άποψη των πολλών, όμως, δεν ταυτίζεται ούτε με το δίκαιο ούτε με το αληθές. Φιλοσοφικός σχετικισμός ως θεμέλιο του κοινοβουλευτισμού. Δεν υπάρχουν ποιοτικά κριτήρια για την κατίσχυση μιας άποψης.
H θεσμική λειτουργία της Βουλής Νομιμοποίηση της κυβέρνησης μέσω της δεδηλωμένης εμπιστοσύνης. Θεσμική κατοχύρωση της αμφισβήτησης μέσω της αποτύπωσης του ρόλου της αντιπολίτευσης. Δημοσιότητα της διαδικασίας παραγωγής των κανόνων δικαίου (παρουσία πολιτών στα θεωρεία, τήρηση πρακτικών, δημοσιογραφική κάλυψη).
2) Η κοινοβουλευτική δημοκρατία σε συνθήκες κρίσης Διατήρηση του πολιτικού πλουραλισμού ή επιβολή μονοδρόμων μέσω του δικαίου της ανάγκης. Η ιστορική πείρα.
Γερμανικός μεσοπόλεμος - Σύνταγμα της Βαϊμάρης Κοινοβουλευτική αρχή και άμεση εκλογή Προέδρου από το λαό. Θεσμικό αντίβαρο. Εκλογικό σύστημα απλής αναλογικής. Πολυκομματικοί κυβερνητικοί συνασπισμοί
Άρθρο 48 Όταν διαταράσσεται σοβαρά η δημόσια ασφάλεια και τάξη, ο Πρόεδρος του Reich μπορεί να λάβει τα κατάλληλα έκτακτα μέτρα για την αποκατάστασή τους (48 2). Εφαρμογή σε περιπτώσεις κοινωνικής αναταραχής. Τα μέτρα μπορούν να αρθούν μετά από σχετική απόφαση του Κοινοβουλίου (48 3).
Οικονομική και πολιτική κρίση στη Γερμανία μετά το ξέσπασμα της διεθνούς ύφεσης το 1929. Τετρακομματικός κυβερνητικός συνασπισμός από το 1928. Αριστερή πτέρυγα το SPD, δεξιά το DVP. Όξυνση των αντιθέσεων κατά τη συγκυρία της ύφεσης. Κατανομή βαρών μέσω αύξησης εσόδων ή μείωση δαπανών;
Ραγδαία αύξηση της ανεργίας. 3.000.000 άνεργοι. Στα πρόθυρα της χρεωκοπίας ο Οργανισμός για την εύρεση εργασίας. Το SPD υπέρ της αύξησης των εισφορών εργοδοτών και εργαζομένων, το DVP υπέρ της μείωσης του επιδόματος ανεργίας.
Αδυναμία εξεύρεσης συμβιβαστικής λύσης και παραίτηση της τελευταίας πλειοψηφικής κυβέρνησης. Καγκελάριος διορίζεται ο Brüning, ο οποίος στηρίχθηκε μόνο από κεντρώα και κεντροδεξιά κόμματα. Εκβιασμός από την κυβέρνηση μειοψηφίας: είτε εξασφάλιση ανοχής από μια μερίδα της αντιπολίτευσης είτε προσφυγή στις διατάξεις του άρθρου 48.
Καταψήφιση μέτρων λιτότητας από τη Βουλή τον Ιούλιο του 1930. Δημοσιονομική εξυγίανση μέσω της έκδοσης διαταγμάτων, κατά παράκαμψη του Reichstag. Πέρασμα στην οικονομική κατάσταση έκτακτης ανάγκης.
Επίτευξη συμφωνίας ανάμεσα στον Heinrich Brüning και το SPD. Ανοχή στην κυβέρνηση μέσω της μη χρήσης δύο θεσμικών όπλων: 48 3 και πρόταση μομφής. Έμμεση δημοκρατική νομιμοποίηση.
Συστηματική έκδοση εκτάκτων διαταγμάτων στο πεδίο της οικονομίας (1930-32). Μειώσεις των μισθών των δημοσίων υπαλλήλων και των συντάξεων, περικοπές στα επιδόματα των ανέργων και των ατόμων με ειδικές ανάγκες. Αύξηση της ανεργίας, 5 εκατομμύρια στα τέλη του 1931. Κοινωνική εξαθλίωση. Περιπλανώμενοι άστεγοι.
Σταδιακή οικοδόμηση του Προεδρικού Καθεστώτος Ενίσχυση του ρόλου του Αρχηγού του Κράτους. Αυτονόμηση εκτελεστικής εξουσίας από το Κοινοβούλιο. Συστηματική προσφυγή στο άρθρο 48.
Λειτουργία του Προεδρικού Καθεστώτος κατά τη διετία 1930-1932 Ημέρες συνεδρίασης της Βουλής: 94, 41, και 13. Ψηφισθέντες τυπικοί νόμοι: 98, 34, 5. Έκτακτα διατάγματα: 5, 44, 66.
Θεσμικό πεδίο Μέσω του άρθρου 48 παρακάμφθηκε η Βουλή, ώστε να εφαρμοσθεί ένα συγκεκριμένο οικονομικό πρόγραμμα με στόχο τη δημοσιονομική εξυγίανση. Απολυτοποίηση του οικονομικού προγράμματος και καταστρατήγηση του Συντάγματος.
Αποδυνάμωση όλων των κομμάτων που είτε στήριξαν είτε ανέχθηκαν το διετές πρόγραμμα της αυστηρής λιτότητας. Τεράστιες οι ευθύνες της σοσιαλδημοκρατίας. Δεν είχε μόνο η ίδια τεράστιο πολιτικό κόστος, αλλά, κυρίως, στέρησε από το πολιτικό σύστημα την τελευταία δημοκρατική εναλλακτική.
Στις εκλογές της 31 ης Ιουλίου 1932, τα κόμματα του δημοκρατικού τόξου κατέγραψαν ραγδαία πτώση. Διάρρηξη δεσμών αντιπροσώπευσης. Οι εθνικοσοσιαλιστές θριάμβευσαν με 37,4%.
Οικονομική και θεσμική κρίση στην Ελλάδα (2010-2015)
Υπαγωγή της χώρας σε καθεστώς οικονομικής επιτροπείας τον Μάιο του 2010. Επιβολή ενός προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής από τους δανειστές. Στόχος η μείωση του ελλείμματος και η σταδιακή αποπληρωμή του χρέους.
Βασικές κατευθύνσεις του προγράμματος: α) μείωση εισοδημάτων και αποδιάρθρωση του κράτους πρόνοιας, β) ελαστικοποίηση εργασιακών σχέσεων και γ) εκποίηση δημόσιας περιουσίας. Δεν τέθηκε καν στο τραπέζι η αύξηση των εσόδων του Κράτους. Πολιτικός μονόδρομος η μείωση δαπανών.
Θεσμικός μονόδρομος - Νόθευση του κοινοβουλευτισμού Συστηματική έκδοση πράξεων νομοθετικού περιεχομένου. Άρθρο 44 Σ: «Σε έκτακτες περιπτώσεις εξαιρετικά επείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης». Αντιστροφή των εννοιών του κανόνα και της εξαίρεσης. Ενδεικτικά, το 2012 εκδόθηκαν 28 ΠΝΠ έναντι 67 τυπικών νόμων. Από αυτούς, μάλιστα, οι μισοί αφορούσαν κύρωση διεθνών συμβάσεων.
Διαδικασία του κατεπείγοντος. Ο χρόνος της δημοκρατίας και ο χρόνος των αγορών. Η πρακτική της κατάθεσης μεγάλων και πολυθεματικών νομοσχεδίων σε ένα άρθρο. Αδυναμία των βουλευτών να διαφοροποιηθούν σε επιμέρους ζητήματα που διαφωνούν.
Yποβάθμιση του θεσμικού ρόλου της Βουλής και η διάρρηξη της σχέσης αντιπροσώπευσης ανάμεσα στο πολιτικό σύστημα και την κοινωνία. Η Βουλή μετατρέπεται από όργανο διαβούλευσης και λήψης ουσιαστικών αποφάσεων σε όργανο έγκρισης νομοθετημάτων της εκτελεστικής εξουσίας. Προσπάθεια αποφυγής του πολιτικού κόστους.
Εάν τεθούν στο περιθώριο η Βουλή και τα κόμματα, μοιραία τίθεται και η κοινωνία. Κενό αντιπροσώπευσης απέναντι στο δίλημμα «μνημόνιο ή χρεοκοπία». Αποκορύφωμα της κοινωνικής αντίδρασης οι πλατείες των αγανακτισμένων.
Διπλός εκλογικός σεισμός το 2012. Τέσσερα χαρακτηριστικά. α) ύπαρξη ενός προηγούμενου σταθερού κομματικού συστήματος, β) μεσολάβηση εξαιρετικού γεγονότος, γ) ανατροπή του προϋπάρχοντος συστήματος και δ) διαμόρφωση ενός νέου πολιτικού σκηνικού.
Η αναδιάταξη του κομματικού συστήματος είχε ως σημείο αναφοράς την ραγδαία υποχώρηση του ΠΑΣΟΚ. Pasokification. Έχασε σχεδόν τα ¾ της δύναμής του. Από το 43,9% στο 13,2%. Κάτω και από το 13,6% του 1974. Ο ΣΥΡΙΖΑ λειτούργησε ως το εγγύτερο διαθέσιμο υποκατάστατο.
Δύο συμπεράσματα Σε περιόδους κρίσης ο ρόλος της Βουλής τείνει να υποβαθμίζεται. Η κανονιστικότητα του Συντάγματος υποχωρεί, καθώς τα όργανα του Κράτους προσπαθούν να απελευθερωθούν από τα δεσμά του Δικαίου. Κρίσιμος ο ρόλος της σοσιαλδημοκρατίας για την επιβολή του μονοδρόμου.
3) Τα επίδικα της αναθεώρησης Υπεράσπιση κράτους πρόνοιας. Ενίσχυση λαϊκής κυριαρχίας.
Θετικά σημεία της αναθεώρησης. διαμόρφωση θεσμών λαϊκής συμμετοχής ενίσχυση προστασίας κοινωνικών δικαιωμάτων και αγαθών εξορθολογισμός διαδικαστικών προνομίων υπουργών βουλευτών κατοχύρωση θρησκευτικής ουδετερότητας
Κρίσιμο το θέμα του τρόπου εκλογής του ΠτΔ. Αφορά την αρχιτεκτονική του πολιτεύματος και επηρεάζει τη συνολική λειτουργία των θεσμών. Πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ. Αποσύνδεση της εκλογής του ΠτΔ από τη διάλυση της Βουλής. Εάν δεν καρποφορήσουν οι ψηφοφορίες, προσφυγή στο λαό. Είναι κατάλληλη θεσμική απάντηση στην κρίση;
Ποιος είναι σήμερα ο θεσμικός ρόλος του ΠτΔ; Ρυθμιστής του πολιτεύματος που τηρεί τις συνταγματικά προβλεπόμενες διαδικασίες. Διαιτητής, όχι παίκτης, του πολιτικού παιχνιδιού. Η εμπειρία της μοναρχίας και η αναθεώρηση του 1986.
Η άμεση εκλογή σημαίνει διαμόρφωση συνθηκών πολιτικής πόλωσης. Τα κόμματα δεν θα επιλέγουν μετριοπαθείς προσωπικότητες. Από ουδέτερος και αχρωμάτιστος θεσμικός παράγοντας ο ΠτΔ θα μετατραπεί σε ενεργό πολιτικό παίκτη.
Συνδυασμός με απλή αναλογική. Ανακατανομή ισχύος στο εσωτερικό της εκτελεστικής εξουσίας. Αποδυνάμωση της κυβέρνησης και ενίσχυση του δεύτερου πόλου που θα έχει άμεση δημοκρατική νομιμοποίηση. Ένας πρωθυπουργός του 35% και ένας ΠτΔ του 55% με 4 ή 5 εκατομμύρια ψήφους. Πολιτική δυναμική ανεξαρτήτως αρμοδιοτήτων.
Σε περιόδους αστάθειας κάποιος θα πρέπει να καλύπτει το κενό. Ακόμη και πέρα από το γράμμα του Συντάγματος. Η θεωρία υπάρχει ήδη από τον Μεσοπόλεμο. Καρλ Σμιτ. Λήψη αποφάσεων από μονοπρόσωπο όργανο που δεν διαβουλεύεται και δεν λογοδοτεί στη Βουλή.
Διδάγματα από τον γερμανικό μεσοπόλεμο. Θεμελιώδης Νόμος της Βόννης (1949). Διατήρηση στο Σύνταγμα της απλής αναλογικής. Εποικοδομητική πρόταση δυσπιστίας, έμμεση εκλογή Πρόεδρου από διευρυμένη συνέλευση.
Γιατί όχι εκλογή του ΠτΔ από τη Βουλή με 151 βουλευτές; Πρόταση που προϋποθέτει συναίνεση, καθώς η επίτευξη της απόλυτης πλειοψηφίας (151) είναι εξίσου δύσκολη με βάση το εκλογικό σύστημα της απλής αναλογικής.