Λατινική ορολογία για τις Ενότητες της Ρωμαϊκής Ιστορίας Plebes (171) = 1. οι πληβείοι (= αρχικά όσοι δεν ήταν πατρίκιοι, αργότερα όσοι δεν ήταν πατρίκιοι ούτε ιππείς). 2. το πλήθος, ο όχλος. Senatus (171, 174)= Η σύγκλητος (= η Γερουσία). < senex = o γέρος Veto (173)= Aπαγορεύω. To δικαίωμα του veto (στα ελληνικά: δικαίωμα της αρνησικυρίας) ανήκε στους δημάρχους είχαν με άλλα λόγια οι δήμαρχοι το δικαίωμα να πουν «όχι» σε όσες αποφάσεις της συγκλήτου έβλαπταν τα συμφέροντα των πληβείων. Res publica (173) = Η πολιτεία, η πόλις. Imperator (207) = Aνώτατος στρατιωτικός αρχηγός. Στρατηγός (ιδίως ο αυτοκράτορας-στρατηγός). Pontifex maximus (207) = Μέγιστος αρχιερέας. Princeps (207) = Πρώτος πολίτης. Principatus (208-9) = Ηγεμονία. < princeps = 1. πρώτος (γενικά), 2. ηγεμόνας. Augustus (208) = Aύγουστος. Σημαίνει «σεβαστός». Pax romana (213) = Ρωμαϊκή ειρήνη. Dominatus (236) = Aπόλυτη μοναρχία. < dominus = κύριος, δεσπότης. 3.3. Η ίδρυση της Ρώμης και η οργάνωσή της 3.4 Η συγκρότηση της ρωμαϊκής πολιτείας Res publica (σελ.170-αρχή 175) Τον 8 ο αι. π.χ. ήταν εγκατεστημένοι στην ιταλική χερσόνησο οι Ιταλιώτες, ιταλικά φύλα δηλαδή που εισήλθαν στο κεντρικό και νότιο τμήμα της χερσονήσου ήδη από την 2 η χιλιετία π.χ., για παράδειγμα οι Λατίνοι και Καμπανοί στα πεδινά (βλ. χάρτη σ. 168), οι Σαμνίτες και οι Λουκανοί στα ορεινά.
Τον ίδιο αι. (8 ο ) εγκαθίστανται στην ιταλική χερσόνησο: α. οι Ετρούσκοι, στην Τοσκάνη, πεδινή περιοχή στο βόρειο μέρος του κεντρικού τμήματος της χερσονήσου (βλ. χάρτη σ. 168) β. οι Έλληνες, στο νότιο τμήμα της χερσονήσου (2 ος αποικισμός). Την Ρώμη ίδρυσαν στην περιοχή του Λατίου το 753 π.χ. οι Λατίνοι ή τον 7ο αι. οι Ετρούσκοι. Το υπόβαθρο του ρωμαϊκού κράτους και του ρωμαϊκού πολιτισμού αποτέλεσαν από κοινού ο ετρουσκικός πολιτισμός, ο ελληνικός πολιτισμός και ο ιταλιωτικός πολιτισμός. Οι Ετρούσκοι εκδιώχθηκαν από το Λάτιο στα τέλη του 6 ου αι. Από τον 5 ο ως τον 3 ο αι. π.χ. οι Ρωμαίοι κατέκτησαν τα υπόλοιπα ιταλικά φύλα, τους Ετρούσκους και τις ελληνικές αποικίες και κυριάρχησαν στην ιταλική χερσόνησο. Περίοδοι της ρωμαϊκής ιστορίας: Ι. Βασιλεία: ίδρυση Ρώμης 509 π.χ. ΙΙ. Δημοκρατία (Res Publica): ΙΙΙ. Αυτοκρατορία: 509 30 π.χ. α. 500-300 αγώνες πληβείων κατάκτηση κεντρικής και βόρειας Ιταλίας β. 300-200 κατάκτηση νότιας Ιταλίας κυριαρχία στη δυτική Μεσόγειο συντριβή Καρχηδόνας γ. 200-30 κατάκτηση Ανατολής, ολοκλήρωση ρωμαϊκής επέκτασης 30 π.χ. 3 ος αι. μ.χ. Ερωτήσεις 1. Ποιοι, πού, πότε και πώς ίδρυσαν τη Ρώμη; 2. Ποιες τάξεις συγκροτούν την ρωμαϊκή κοινωνία την περίοδο της βασιλείας; 3. Ποιοι ήταν οι πατρίκιοι και σε ποια πολιτικά σώματα συμμετείχαν; 4. Ποιοι ήταν οι πληβείοι, γιατί ονομάστηκαν έτσι και σε ποια πολιτικά σώματα συμμετείχαν; 5. Ποια σώματα έλεγχαν τη βασιλική εξουσία και πώς;
6. Ποιο ήταν το σπουδαιότερο πολιτικό σώμα σε όλη τη διάρκεια της ρωμαϊκής ιστορίας (βλ. και λεζάντα σ. 172) και γιατί; (απάντηση στην σ. 174) 7. Τι είδος πολιτεύματος ήταν η res publica και γιατί; 8. Τι κατάφεραν με τους αγώνες τους οι πληβείοι κατά τον 5 ο αι. και τι κατά τον 4 ο ; 9. Οι δήμαρχοι και η σημασία τους για τους πληβείους. 10. Τι ήταν η Δωδεκάδελτος και ποια η σημασία της. [μπορείτε να μελετήσετε και το παράθεμα 5 της σελ. 173] 11. Ποιοι ήταν οι σπουδαιότεροι άρχοντες την περίοδο της res publica και ποιες οι αρμοδιότητές τους; 12. Οι τρεις εκκλησίες του ρωμαϊκού κράτους. 2.2 Οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες (σελ.194-6) 1. Ποια ανάγκη επέβαλε τις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες που έγιναν κατά τον 2 ο αι. π.χ. 2. Ο Κάτων, όταν εκλέχθηκε Τιμητής, επιχείρησε την κάθαρση της τάξης των συγκλητικών και των ιππέων. α. Ποια στοιχεία της προσωπικότητάς του συνέβαλαν σε αυτό; β. Πώς προσπάθησε να πετύχει το στόχο του; 3. Πού απέδιδε ο Κάτων την αλλοίωση των ρωμαϊκών ηθών; 4. Γιατί η προσπάθεια αντιμετώπισης της κοινωνικής και πολιτικής διαφθοράς από τον Κάτωνα υπήρξε ατελέσφορη; Ο Τιβέριος Γράκχος, ως δήμαρχος, πρότεινε δύο σημαντικές μεταρρυθμίσεις, που στόχευαν στην αναβάθμιση της θέσης των ακτημόνων: α. τον αγροτικό νόμο β. τη διάθεση των θησαυρών του Άτταλου Γ, βασιλιά της Περγάμου, στους ακτήμονες. 5. Αγροτικός Νόμος: α. τι προέβλεπε; β. πού οφείλεται η αποτυχία του; 6. Στόχοι των μέτρων του Τιβέριου Γράκχου ήταν α. η στήριξη των ακτημόνων και β. ο περιορισμός της δράσης των συγκλητικών. Ποια είναι τα μέτρα που υπηρετούν τον πρώτο στόχο και ποια τον δεύτερο; 7. Με ποιον τρόπο τον αντιμετώπισαν οι συγκλητικοί; 8. Συνολική αποτίμηση του έργου των Γράκχων.
1.1 Η εποχή του Αυγούστου (27 π.χ. 14 μ.χ.): η ισχυροποίηση της κεντρικής εξουσίας & Το πολίτευμα και οι στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις (σελ.206-9) - Ο νέος τύπος πολιτεύματος που εγκαθίδρυσε ο Οκταβιανός Αύγουστος: Principatus (Ηγεμονία): μορφή μοναρχίας με τα εξής χαρακτηριστικά: -συγκέντρωση όλων των εξουσιών στο πρόσωπό του -δυαρχία εξουσιών: την εξουσία ασκούν ο πρώτος πολίτης (princeps) και η σύγκλητος. Οι αρμοδιότητες των δύο παραγόντων ασαφώς καθορισμένες προστριβές -η διαδοχή όχι θεσμοθετημένη. Τον διάδοχό του ορίζει ο ίδιος ο αυτοκράτορας. Απαραίτητη όμως η επικύρωση από τη σύγκλητο. - Ο νέος ρόλος του στρατού: -προστασία του πρώτου πολίτη και του αυτοκρατορικού θεσμού. Την εξασφάλιζαν οι πραιτωριανοί = πιστοί στον αυτοκράτορα στρατιώτες, που αποτελούσαν την προσωπική του φρουρά στο πραιτώριο (άλλοτε έδρα του στρατηγού). -οι πραιτωριανοί σταδιακά απέκτησαν μεγάλη δύναμη και έγιναν επικίνδυνοι για το κράτος: ανέβαζαν και κατέβαζαν αυτοκράτορες. -παράλληλα διατήρησε το ρόλο του ως φύλακας των συνόρων. Ωστόσο, η αριθμητική του δύναμη δεν ήταν απολύτως επαρκής για αυτό το καθήκον (μήκος συνόρων: 4000 χλμ.). - H pax romana: η ειρήνη (εσωτερική και εξωτερική), και ευημερία που επικράτησε σε όλο το ρωμαϊκό κράτος κατά τον 2 ο αι. μ.χ. - Ο «χρυσός αιώνας του Αυγούστου»: στα χρόνια του Οκταβιανού Αυγούστου τέθηκαν οι βάσεις σημαντικής πνευματικής και καλλιτεχνικής ανάπτυξης που σημειώνεται τόσο κατά τον 1 ο όσο και κατά τον 2 ο αι. μ.χ. Πρόκειται για ελληνορωμαϊκό πολιτισμό. Ερωτήσεις 1. Ποιοι παράγοντες ευνοούσαν την συγκρότηση της πολιτείας από τον Οκταβιανό σε νέες βάσεις; 2. Ποια αξιώματα συγκέντρωσε στο πρόσωπό του; 3. Με ποια σώματα και άνδρες μοιράστηκε τη διοίκηση; 4. Πώς περιβλήθηκε τον τίτλο του Αυγούστου; 5. Αν και ο Οκταβιανός ουσιαστικά κατέλυσε το δημοκρατικό πολίτευμα, δεν δημιουργήθηκε η παραμικρή αντίδραση. Πώς το κατάφερε αυτό ο Οκταβιανός; 6. Principatus (Ηγεμονία): Ορισμός και χαρακτηριστικά.
7. Αιτιολογήστε την άποψη του βιβλίου σας: «Το πολίτευμα Principatus ήταν ουσιαστικά μια δυαρχία εξουσιών». 8. Ο ρόλος του στρατού στα χρόνια του Οκταβιανού. 9. Τι ήταν οι πραιτωριανοί. 1.2 Οι διάδοχοι του Αυγούστου (14-193 μ.χ.) (σελ.211 κάτω 214 μέση) 1. Ποιες δυναστείες αυτοκρατόρων κυβέρνησαν το ρωμαϊκό κράτος από το 14 ως το 192 μ.χ.; / από τον θάνατο του Αυγούστου ως το τέλος του 2 ου αι. μ.χ.; Ποια από αυτές οδήγησε το κράτος στην μέγιστη ακμή του; 2. Πώς εφάρμοσαν οι διάδοχοι του Αυγούστου το σύστημα διοίκησης που εγκαινίασε ο Οκταβιανός; 3. Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στην μείωση του πρωταγωνιστικού ρόλου της Ρώμης στον διοικητικό τομέα και στην αντίστοιχη ενίσχυση της σημασίας των επαρχιών. 4. Η παραχώρηση του δικαιώματος του πολίτη στους κατοίκους των επαρχιών και η σημασία της. [Οι ερωτήσεις 3 και 4 έχουν την ίδια απάντηση] 5. Τι ήταν η Ρωμαϊκή Ειρήνη (Pax Romana) και ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στην διαμόρφωσή της; 6. Το ρωμαϊκό δίκαιο στα χρόνια των διαδόχων του Αυγούστου. 7. Ποιες ανάγκες κάλυπτε η Δωδεκάδελτος και ποιες η νομοθεσία της αυτοκρατορικής περιόδου. [για το α σκέλος της ερώτησης καλό είναι να αξιοποιηθούν και οι πληροφορίες της σελ. 173] 8. Τι ήταν οι νομοδιδάσκαλοι; 1.1 Ο Διοκλητιανός και η αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας (σελ.234-6) 1. Ποιοι λόγοι καθιστούσαν αναγκαίες τις διοικητικές αλλαγές του Διοκλητιανού; 2. Περιγράψτε την Τετραρχία που ίδρυσε ο Διοκλητιανός. Ποια η σημασία της. 3. «Ο Διοκλητιανός μετέβαλε τον χαρακτήρα της μοναρχίας». Αιτιολογήστε την άποψη αυτή. 4. Οι αλλαγές του Διοκλητιανού στο σύστημα της διοίκησης.
5. Πώς ο Διοκλητιανός μετέβαλε το πολίτευμα του ρωμαϊκού κράτους από Ηγεμονία (Principatus) σε Απόλυτη Μοναρχία (Dominatus). [οι ερωτήσεις 3 και 5 έχουν την ίδια απάντηση] 6. Ποια η βασική διαφορά μεταξύ του Principatus και του Dominatus. 1.2 Μ.Κωνσταντίνος: Εκχριστιανισμός και ισχυροποίηση της ρωμαϊκής Ανατολής (σελ.236-9) 1. Ποια ήταν η διάδοχη κατάσταση της Τετραρχίας; 2. Ποια γεγονότα σηματοδότησαν την πορεία του Κωνσταντίνου ως την τελική του επικράτηση; / Μέσα από ποια γεγονότα ο Κωνσταντίνος αναδείχθηκε μονοκράτορας; 3. Αποφάσεις Κωνσταντίνου Λικίνιου στο Μιλάνο το 313. 4. «Ο Κωνσταντίνος έκανε το πολίτευμα της μοναρχίας ακόμη πιο απολυταρχικό απ ό,τι ο Διοκλητιανός». Αιτιολογήστε την άποψη αυτή. 5. Σύγκριση μοναρχίας Διοκλητιανού Κωνσταντίνου. [Οι ερωτήσεις 4 και 5 έχουν την ίδια απάντηση] 6. Η στάση του Κωνσταντίνου στο θέμα της λατρείας του αυτοκράτορα. 7. Το Διάταγμα των Μεδιολάνων και η σημασία του. 8. Η μεταστροφή του Κωνσταντίνου στον Χριστιανισμό. 9. Ποιοι λόγοι υπαγόρευσαν στον Κωνσταντίνο την μεταφορά της πρωτεύουσας του Ρωμαϊκού Κράτους από την Δύση στην Ανατολή; 10. Βυζάντιο Νέα Ρώμη Κωνσταντινούπολη: Αιτιολογήστε τα τρία ονόματα της νέας πρωτεύουσας. 11. Σε ποια τρία στοιχεία βασίστηκε η αυτοκρατορία που διαμορφώθηκε με έδρα την Κωνσταντινούπολη. 1.4 Ο εξελληνισμός του Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους (σελ.245-7) Οι παράγοντες που συνέβαλαν στον εξελληνισμό α. Η μεταφορά της πρωτεύουσας από τη Δύση στην Ανατολή. β. Η οριστική διαίρεση του κράτους από τον Μ.Θεοδόσιο. γ. Η αντίσταση των Ελλήνων λογίων και πολιτικών στον κίνδυνο εκγερμανισμού. δ. Η ίδρυση του Πανδιδακτηρίου στην Κωνσταντινούπολη και η επίσημη αυτοκρατορική απόφαση που έδινε προτεραιότητα στην διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας και φιλολογίας έναντι της λατινικής.
ε. Η έκδοση αυτοκρατορικών διαταγμάτων που επέτρεψαν τη σύνταξη των δικαστικών αποφάσεων και των διαθηκών στα ελληνικά. Ερωτήσεις 1. Ποια η βασική συνέπεια της μεταφοράς της πρωτεύουσας στην Ανατολή; 2. Η ανάπτυξη της ελληνικής φιλοσοφικής σκέψης στην Ανατολή κατά τον 4 ο αι. 3. Η οριστική διαίρεση της αυτοκρατορίας από τον Μ. Θεοδόσιο και η σημασία της. 4. Η εισβολή των γερμανικών φύλων στο ρωμαϊκό κράτος κατά τον 5 ο αι.: Ενώ στο δυτικό τμήμα έφερε το τέλος του ρωμαϊκού κόσμου, στο ανατολικό τμήμα δεν έφερε το τέλος του ελληνικού κόσμου. Πού οφείλεται αυτό; 5. Η πνευματική δραστηριότητα της Κωνσταντινούπολης. / Το Πανδιδακτήριο και η σημασία του. 1.5 Το τέλος του Δυτικού Ρωμαϊκού Κράτους (σελ.251) 1. Η άσκηση της εξουσίας στην Ιταλία κατά τον 5 ο αι. / Ο αυτοκρατορικός θεσμός στο Δυτικό Ρωμαϊκό Κράτος κατά τον 5 ο αι. 2. Η κατάλυση του αυτοκρατορικού θεσμού της Δύσης από τον Οδόακρο το 476. 3. Γιατί το 476 μ.χ. θεωρείται το τέλος του Δυτικού Ρωμαϊκού Κράτους; 2.2 Η ελληνοχριστιανική οικουμένη (σελ.256-8) 1. Πού στόχευε η εσωτερική πολιτική του Ιουστινιανού; 2. Η ισχυροποίηση της απόλυτης μοναρχίας από τον Ιουστινιανό. 3. Η θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανού. 4. Το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανού. 5. Πώς ο Ιουστινιανός απέτρεψε τον εκφεουδαρχισμό της αυτοκρατορίας.