ΗΠΕΙΡΟΙ. περάσει διακόσια χρόνια από την διάδοση των νοµισµάτων στη Σικελία και τη νότια

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΡΩΜΑΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΛΛΕΣ ΗΠΕΙΡΟΙ 3.1 ΡΩΜΑΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ Η Ρώµη είχε ιδρυθεί κατά την παράδοση το 753 π.χ. Μέχρι το 300,αν και είχαν περάσει διακόσια χρόνια από την διάδοση των νοµισµάτων στη Σικελία και τη νότια Ιταλία,δεν υπήρχαν νοµίσµατα στον Ρωµαϊκό κόσµο. Οι πρώτες µορφές χρήµατος θεωρούνται τα πρόβατα και οι αγελάδες. Αυτό θεωρείται γιατί η λατινική λέξη για το χρήµα pecunia προέρχεται από την λέξη pecus,που σηµαίνει αγελάδα. Από τις πρώτες µορφές χρήµατος αποτελούσαν και οι ράβδοι ορείχαλκου aes rude και οι ράβδοι καλουπωµένου ορείχαλκου σιδήρου ramo secco (ξερό κλαδί) µε ένα τραχύ σχέδιο που θύµιζε κλαδί. Και οι δύο µορφές χρήµατος προέρχονταν από την Βόρεια Ιταλία. Επίσης χρησιµοποιήθηκαν βαριοί δίσκοι από µπρούντζο που κατασκευάζονταν µε την τοπική παράδοση.ακόµα και αυτοί όµως είχαν ως πρότυπο για την µορφή της διακόσµησης τους σχέδια µε τρίποδες ή δελφίνια,δηλαδή σχέδια προερχόµενα από τον Ελλαδικό χώρο. Τα νοµίσµατα που φτιάχτηκαν γύρω στο 300 στη περιοχή της σηµερινής Νάπολη,είχαν ως πρότυπο τα ελληνικά και ξεχωρίζουν ως ρωµαϊκά µόνο από την επιγραφή τους. Το σχέδιο τους, η τεχνική κατασκευής,το πρότυπο του βάρους τους,το επίπεδο αγνότητας τους είναι δανεισµένα από αυτά των ελληνικών πόλεων της Νότιας Ιταλίας. Το γεγονός αυτό ήταν συνέπεια της εισόδου των Ρωµαίων στον «πολιτισµένο» κόσµο που σηµαδεύτηκε από ένα έντονο εξελληνισµό. Ερευνητική εργασία Β τάξη Εσπερινού Λυκείου Κέρκυρας 2012-2013 60

Το 212 αναµορφώθηκε το ρωµαϊκό νόµισµα µε ασηµένια και µπρούτζινα κοµµάτια µε βάση το ελληνικό πρότυπο. Βασικά νοµίσµατα ήταν το ασσάριο και το δηνάριο(ονοµαζόταν έτσι επειδή στην αρχή είχα αξία 10 ασσάρια). Η σταθερή αξία µεταξύ τους για 400 χρόνια περίπου άλλαξε µόνο το 140 π.χ. σε 16 ασσάρια, Μέταλλο ονοµασία Αξία (210 π.χ.) Αξία (140 π.χ.) Ασήµι ηνάριο 10 ασσάρια 16 ασσάρια Ασήµι Κινάριο 5 ασσάρια 8 ασσάρια Ασήµι Σηστέρτιο 2.5 ασσάρια 4 ασσάρια ορείχαλκος Ασσάριο 1 ασσάριο ορείχαλκος Σέµις ½ ασσάριο ορείχαλκος Τριενς 1/3 ασσάριου ορείχαλκος Κουαντρανς ¼ ασσάριο ορείχαλκος Σεξτανς 1/6 ασσάριου ορείχαλκος Ουγκιά 1/12 ασσάριου Μελετώντας αρχαία κείµενα, καθηµερινές αποδείξεις πληρωµής και επιστολές φαίνεται ότι τα νοµίσµατα αποτελούσαν γνώριµο χαρακτηριστικό της εποχής. Υπήρχε ευρεία χρήση των νοµισµάτων ακόµα και για µικρές δοσοληψίες αλλά και πιο εξελιγµένα συστήµατα µεταφοράς πίστωσης, για να µην απαιτείται ανταλλαγή πραγµατικών νοµισµάτων. εν υπήρχε όµως ενιαίο νοµισµατικό σύστηµα σε όλες τις περιοχές που ήταν κάτω από την Ρωµαϊκή κατοχή. Το δηνάριο ήταν µόνο ένα από τα ασηµένια νοµίσµατα που κατασκευάζονταν σε αυτές τις περιοχές. Π.χ το ασηµένιο δηνάριο που φτιαχνόταν στην Ιβηρική χερσόνησο και είχε ως επιγραφή στα ιβηρικά Ερευνητική εργασία Β τάξη Εσπερινού Λυκείου Κέρκυρας 2012-2013 61

lkalesken,ενώ η σχεδίαση βασιζόταν στους ιόσκουρους του ρωµαϊκού δηναρίου. Οι Ρωµαίοι επέτρεπαν δηλαδή την συνέχιση κυκλοφορίας των ντόπιων νοµισµάτων ή ενσωµατώνονταν όπως είχαν στο ρωµαϊκό σύστηµα.παραδείγµατα αποτελούν το βασίλειο της Περγάµου και της Αιγύπτου που είχαν νοµίσµατα µε λιγότερο ασήµι και οι βασιλείς τους κέρδιζαν από την ανταλλαγή νοµισµάτων λόγω εµπορίου. Οι Ρωµαίοι δεν άλλαξαν το αυτό επικερδής σύστηµα. Αντίθετα όταν κατέκτησαν την Καρχηδόνα παρασυρµένοι από το µίσος τους κατέστρεψαν την πόλη,εξάλειψαν το νόµισµα της λιώνοντας το και αποσύροντας το από την κυκλοφορία, ως σύµβολο της δύναµης και πλούτου των Καρχηδονίων. Η συγκέντρωση του πλούτου όµως στην Ρώµη από τις κατεκτηµένες επαρχίες οδήγησε στη πτώχευση τους και στην έλλειψη ασηµένιων νοµισµάτων, αλλά και των χρυσών νοµισµάτων από περιοχές,όπως την Γαλικία. Έτσι άρχισαν µέχρι τον 3 ο αιώνα µ.χ. να δηµιουργούνται µπρούτζινα νοµίσµατα µε τοπικά σχέδια κάθε περιοχής. Ο δανεισµός και οι «τραπεζικές» συναλλαγές είχε µεγάλη πολιτική σηµασία. Τα χρήµατα αγόραζαν πολιτική επιρροή και να καλύψουν το κόστος ενός στρατού για την απόσπαση της πολιτικής εξουσίας. Πάνω στα νοµίσµατα υπήρχαν η προσωπογραφία του αυτοκράτορα η κάποιου από την οικογένεια του.έτσι,σαφές µήνυµα στελνόταν σε όσους κατοικούσαν στην Ρωµαϊκή Αυτοκρατορία. Μετά τον θάνατο του Αυγούστου πάνω σε ένα νόµισµα απεικονιζόταν ο Ιησούς. Το ασηµένιο δηνάριο παρά την αλλαγή στην ιδεολογία σχεδίασης, συνέχισε να κατασκευάζεται µε το ίδο βάρος και µέγεθος. Επίσης τα ορειχάλκινα νοµίσµατα που είχαν σταµατήσει να παράγονται τον 1 ο αιώνα π.χ. ξαναήλθαν.µε την µορφή των σηστέρτιων που πιο παλιά φτιάχνονταν από ασήµι. Φτιάχτηκε ένα το aureus χρυσό νόµισµα που ισοδυναµούσε µε 25 δηνάρια. Την εποχή του 3 ου και 4 ου αιώνα κόπηκαν εκατοντάδες εκατοµµύρια νοµίσµατα λόγω των αναγκών της αυτοκρατορίας. Νοµίσµατα άρχισαν Ερευνητική εργασία Β τάξη Εσπερινού Λυκείου Κέρκυρας 2012-2013 62

να κυκλοφορούν και οι λαοί της Βόρειας Ευρώπης κι παρουσιάστηκαν φαινόµενα κιβδηλείας. Τα κάλπικα νοµίσµατα ήταν συνήθως αποµιµήσεις νοµισµάτων µικρής αξίας. Από τον Νέρωνα και µετά το δηνάριο αντικαταστάθηκε από το ακτινόβολο µε διπλάσια ονοµαστική αξία και λιγότερο ποσοστό αργύρου (αρχικά µε 2-3% και αργότερα 0.5% ).Τα ασηµένια νοµίσµατα άρχισαν να υποβαθµίζονται γιατί εξαντλούνταν τα κοιτάσµατα αργύρου και το κλείσιµο κάποιων ορυχείων. Αποτέλεσµα ήταν πληθωρισµός λόγω και της αύξησης των τιµών. Αυτό φαίνεται και στην αύξηση των µισθών. Ένας λεγεωνάριος επί Ιουλίου Καίσαρα έπαιρνε 225 δηνάρια και επί Μαξιµιανού είχε µισθό 1800 δηνάρια. Ακόµα και τα χρυσά νοµίσµατα φτιάχνονταν µε όχι σταθερό βάρος και υποβαθµισµένο µέταλλο. Έτσι κατάληξαν να αξίζουν ανάλογα µε το βάρος τους. Το 270 µ.χ. Ο Αυρηιανός αναµόρφωσε το αντωνινιανό. Επί ιοκλητιανού δηµιουργήθηκε το ασηµένιο argenteus και ένα δίκτυο νοµισµατοκοπείων. Τον 4 ο αιώνα αντικείµενα από πολύτιµα µέταλλα χρησιµοποιούνταν για την πληρωµή υπαλλήλων π.χ. ασηµένιος δίσκος ή χρυσή ράβδος. Επίσης ο Μέγας Κωνσταντίνος δηµιούργησε τον σόλιδο καθώς και νέα µικρά ασηµένια, χάλκινα νοµίσµατα. Σηµαντικό είναι και το έδικτον του ιοκλητιανού που προσπάθησε να καθορίσει τις τιµές προϊόντων σε όλη τη Ρωµαϊκή Αυτοκρατορία π.χ καθόριζε ότι ένα ιταλικό σεξτάριο, περίπου µισό λίτρο Φαλερνίας άξιζε 30 δηνάρια και ένα ηµεροµίσθιο αρτοποιού ήταν 50 δηνάρια. Η προσπάθεια αυτή απέτυχε,δεν κτυπήθηκε ο πληθωρισµός και τα χρυσά νοµίσµατα απόκτησαν ακόµα µεγαλύτερη αξία. Σηµαντική ήταν και η µεταρρύθµιση των κατώτερων µεταλλικών νοµισµάτων από τον αυτοκράτορα Αναστάσιο τον 5 ο αιώνα µ.χ. αλλά θα πρέπει να τονιστεί ότι ο πλούτος συγκεντρωνόταν σε λίγους και δεν διατέθηκε για την δηµόσια ζωή και την άµυνα της αυτοκρατορίας, οδηγώντας στην κατάρρευση της. Ερευνητική εργασία Β τάξη Εσπερινού Λυκείου Κέρκυρας 2012-2013 63

3.2 ΙΝ ΙΑ-ΝΟΤΙΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΣΙΑ Η περιοχή της Ινδίας έχει µεγάλη νοµισµατική παράδοση. Τα πιο αρχαία νοµίσµατα τοποθετούνται στον 4 ο -5 ο αιώνα π.χ. πριν τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλέξανδρου.Τα νοµίσµατα είναι µικρά ασηµένια κοµµάτια µε σχέδια σηµάδια πάνω σε εγκοπές στην µια πλευρά,για αυτό και τα ονόµαζαν σηµαδεµένα όταν ανακαλυφθήκαν αργότερα. Οι αναπαραστάσεις τους ήταν ζώα( ταύροι, ελέφαντες, χελώνες),φυτά (φοινικόδεντρα,συκιές) θρησκευτικά σύµβολα (ιεροί λόφοι, ηλιακοί τροχοί, εµβλήµατα θεών και καθηµερινών αντικειµένων ( άροτρα, τσουκάλια, πλάστιγγες).επίσης βλέπουµε ανθρωπόµορφες φιγούρες,µάλλον ινδουιστικές θεότητες αλλά το µεγαλύτερο µέρος των εγκοπών ήταν ακανόνιστα γεωµετρικά σχήµατα. Αναγνωρίστηκαν ως κοινά νοµίσµατα λόγω της εφαρµογής πρότυπου βάρους και το τακτικό σύστηµα παραγωγής λόγω εγκοπών. Επίσης όλα φέρουν το σύµβολο του ήλιου και µερικές φορές ήταν ανακατεµένα µε ελληνικά νοµίσµατα όταν ανακαλύφθηκαν. Η ονοµασία των ασηµένιων σηµαδεµένων νοµισµάτων ήταν καρσαπάνα. Τα πρώτα βουδιστικά κείµενα αναφέρουν χρυσά καρσαπάνα αλλά δεν έχουµε χρυσά νοµίσµατα σε χρήση πριν τον 1 ο αιώνα π.χ. Η υποδιαίρεση των καρσαπάνα των 3.3 γραµµαρίων ήταν το 1/16 που ζύγιζε 0.2 γραµµάρια. Αργότερα µετά την εισβολή του Μεγ. Αλέξανδρου άρχισαν να κυκλοφορούν νοµίσµατα ελληνικού τύπου προσαρµοσµένα στις τοπικές συνήθειες. ηλαδή έφτιαξαν νοµίσµατα µε ινδικές επιγραφές,υποδιαιρέσεις µε σχέση µε τα σηµαδεµένα καθώς και τετράγωνα νοµίσµατα. Οι ινδικές επιγραφές ήταν σε ευθεία γραµµή ενώ αυτά που Ερευνητική εργασία Β τάξη Εσπερινού Λυκείου Κέρκυρας 2012-2013 64

ήταν σε ελληνικά σε κύκλο. Οι υποδιαιρέσεις έγιναν αργότερα γνωστές ως ντράµα ή ντάµα (επιρροή από δραχµή). Η ελληνική χρήση βασιλικών προσωπογραφιών νοµίσµατα συνεχίστηκε στην δυτική Ινδία από τους Κσατράπα και Σαταβάνα µέχρι τον 4 ο αιώνα περίπου. Π.χ. η ασηµένια δραχµή του Απολλόδωρου Β (βασιλιάς του Πουτζάµπ) έχει οµοιότητα µε το ντράµα του Τζιβανταµάν (σατράπης της δυτικής Ινδίας), όπως και µε το ντράµα του?τσαντραγκούτα Β, βασιλιά Γκούπτα. Όταν τελείωσε η ελληνική ηγεµονία στην περιοχή είχαµε επιρροές από την Περσική και Ρωµαϊκή αυτοκρατορία.π.χ στη Βόρεια Ινδία τον 4 ο µε 6 ο αιώνα µ.χ. το χρυσό νόµισµα ονοµαζόταν δηνάριο όπως και το ρωµαϊκό αντίστοιχο. Είχε επιρροές από τα ελληνικά(κυκλική επιγραφή),ρωµαϊκά(καθιστή θεά) αλλά και τα περσικά νοµίσµατα(όρθια φιγούρα βασιλιά).π.χ. Το χρυσό δηνάριο του Σαµουντραγκούπτα (333-370) είχε έναν βασιλιά να σκοτώνει µια τίγρη ως παράσταση. Στα χρυσά νοµίσµατα των Γκούπτα ο βασιλιάς παρουσιάζεται ως Τσακραβάρτιν (παντοδύναµο),µια αρχαία ινδουιστική ιεροτελεστία στην οποία ένα άλογο γυρνούσε ελεύθερο για ένα χρόνο και όπου πήγαινε ήταν τα όρια του βασιλείου. Μετά οι βραχµάνοι το θυσίαζαν και έπαιρναν αµοιβή σε χρυσό από τον βασιλιά.αµοιβές προς ιερείς ήταν και αγελάδες και νίσκα ((περιδέραια ) Η ινδουιστική παράδοση διατηρήθηκε µέχρι και τον 19 ο αιώνα, µέσω της χρήσης συµβόλων και του τετράγωνου σχήµατος. Στη Βόρεια Ινδία τον 8 ο µε 10 αιώνα κυκλοφορούσαν ανώνυµα ντράµα µε σχέδια από την εποχή των Σασσανιδών,τα οποία είχαν ένα άτεχνο αντίγραφο του βασιλιά µπροστά και στο πίσω µέρος µια αναπαράσταση ενός βωµού φλόγας. Αντίστοιχα νοµίσµατα υπήρχαν και στη κεντρική Ινδία,τα οποία ξεχώριζαν γιατί είχαν ιδικές θεότητες αντί για τους ίδιους τους βασιλιάδες. Ανατολικά µέχρι τον 11 ο αιώνα χρησιµοποιούσαν είτε χρυσόσκονη ή κελύφη του όστρακου κυπραία. Το 1205 είχαµε τα πρώτα ασηµένια και χρυσά νοµίσµατα στα Ανατολικά ενώ αργότερα βλέπουµε και Ερευνητική εργασία Β τάξη Εσπερινού Λυκείου Κέρκυρας 2012-2013 65

συναλλαγές του τύπου µια ρουπία 5100 κελύφη κυπραίας. Οι βουδιστές στην αρχή θεωρούσαν κατακριτέα την κατοχή πάνω από ένα τέταρτο του καρσαπάνα σε χρυσό ή ασήµι.έτσι οι Τζαιν,οπαδοί του Μαχαβίρα ανέλαβαν τον ρόλο των τραπεζιτών στην Ινδία τον 12 ο αιώνα και µετά, µέχρι την εποχή των κολλυβιστών και του Πρίνσεπ. Πρέπει να αναφερθεί η έντονη ισλαµική επιρροή από τους Μογγόλους (Μουγκάλ) που έφεραν την περσική γλώσσα( 16 ος αιώνας) αλλά και τους ισλαµιστές ηγέτες που είχαν εισάγει ένα ισλαµικό νόµισµα µε αραβικά σχέδια.μόνο στο νότο της Ινδίας και της Κεϋλάνης χρησιµοποιούσαν πλέον τα παραδοσιακά ινδικά νοµίσµατα, µέχρι που αντικαταστάθηκαν από τις ευρωπαϊκές αυτοκρατορικές δυνάµεις. Οι πρώτοι Ευρωπαίοι που έκοψαν νοµίσµατα ήταν οι Πορτογάλοι (16 ος αιώνας). Εκδώσαν ασηµένιες ρουπίες και χάλκινες παίσα στην Γκοα µε σχέδια στέµµατα, θυρεούς και απεικονίσεις βασιλέων και αγίων. Σηµαντική είναι και η δηµιουργία των χούντι.συναλλαγµατικών που χρησιµοποιούνταν µέχρι και τον 19 ο αιώνα ευρέως, αλλά µέχρι και σήµερα.τον 17 ο αιώνα οι Βρετανοί εκδώσαν νοµίσµατα, προσθέτοντας στα ευρωπαϊκά σχέδια το Έµβληµα της Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών. Αυτά όµως απότυχαν οπότε εκδόθηκαν νέα µε σχέδια των Μουγκάλ, τα οποία και διατηρήθηκαν µέχρι την µεταρρύθµιση του Πρινσεπ. Οι Πρίνσεπ ήταν πολιτικοί και οικονοµικοί παράγοντες της περιοχής.ο Τζον Πρίνσεπ είχε εισάγει τα µηχανήµατα κοπής νοµισµάτων στην Ινδία και έκοψε χάλκινο νόµισµα το 1780.Ο γιος του Τζεηµς Πρίνσεπ παρουσίασε ένα δυτικού τύπου νόµισµα,την ασηµένια ρουπία το 1835 περίπου, η οποία εξελίχθηκε στη σηµερινή ρουπία. Τον 19 ο αιώνα εκδόθηκαν από τη τράπεζα της Καλκούτας και της Βεγγάλης τραπεζογραµµάτια βρετανικού τύπου που αντικατάστησαν τις χούντι. Ερευνητική εργασία Β τάξη Εσπερινού Λυκείου Κέρκυρας 2012-2013 66

Στο Θιβέτ νοµίσµατα χρησιµοποιήθηκαν από τον 16 ο αιώνα και µετά, όταν εισήλθαν από το Νεπάλ. Οι Βρετανικές ινδικές ρουπίες έφτασαν µέχρι και την γύρω από το Θιβέτ περιοχή της Κίνας,την επαρχία Γιουνάν και τη Βιρµανία. Η Βιρµανία είχε ινδικού τύπου νοµίσµατα µέχρι τον 11 ο αιώνα Είχε πλούσιες πηγές αργύρου και τα ασηµένια νοµίσµατα ινδικού τύπου εξαπλώθηκαν στην Ταϊλάνδη, στην Καµπότζη και το Βιετνάµ.. Π.χ. νοµίσµατα τάνκα µε ινδικό έµβληµα αριβάτσα ( ινδουιστική θεά Σρι) κυκλοφορούσαν µέχρι τον 10 αιώνα από την Βεγγάλη µέχρι το Βιετνάµ. Αργότερα οι βιρµανικές και ταϊλανδές φυλές έφεραν αργότερα νέα νοµίσµατα κυρίως ασηµένια. Μετανάστες από τη νοτιοδυτική Κίνα έφεραν τις δικές τους παραδόσεις. Στην Ταϊλάνδη τα περισσότερα είχαν σχήµα ράβδου σε διάφορες µορφές. Στο Λάος υπήρχε επίπεδη ράβδος,στη Βόρεια Ταϊλάνδη λυγισµένος κρίκος και την Νότια είχε µορφή σφαίρας. Στις περιοχές της Ινδονησίας και τις Φιλιππίνες η ινδική παράδοση κράτησε από τον 9 ο µέχρι τον 13 ο αιώνα. Στην Μαλαισία κυκλοφορήσαν και νοµίσµατα σε σχήµα ζώου ως τον 15 ο αιώνα καθώς και σε σχήµα πυραµίδας (κούφια) µε το όνοµα κούφιο καπέλο ως τον 19 ο αιώνα. Αργότερα τον 18 αιώνα η ρουπία µέσω της Βρετανικής επιρροής κυκλοφορούσε στην Βιρµανία, το Αφγανιστάν την Ινδονησία αλλά και στον Περσικό κόλπο (Οµάν, Άντεν).Η βρετανική αυτοκρατορία κυκλοφόρησε ρουπίες και στη Σοµαλία,την Βρετανική Ανατολική Αφρική µέχρι και την νότια Αφρική. Ρουπίες χρησιµοποίησαν η Ιταλική Σοµαλία, Γερµανική Ανατολική Αφρική και η πορτογαλική Μοζαµβίκη. Ερευνητική εργασία Β τάξη Εσπερινού Λυκείου Κέρκυρας 2012-2013 67

3.3 ΟΙ ΙΣΛΑΜΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ Οι Άραβες κατακτητές κληρονόµησαν δύο βασικά νοµισµατικά συστήµατα. Στη ύση υπήρχε το χρυσό συνάλλαγµα µε κύριο νόµισµα το σόλιδο.στο Ιράν, ο άργυρος ήταν το κυρίαρχο µέταλλο και το ντράχµ το βασικό συνάλλαγµα. Στη ύση χρησιµοποίησαν και αντέγραψαν τα βυζαντινά νοµίσµατα, αλλά µε κατάλληλη ισλαµική µορφή. Στην Ανατολή υιοθετήθηκε η παραγωγή των ντιρχάµ (δηναρίων) τους. Η νοµισµατική µεταρρύθµιση παρουσίασε ένα νέο και καθαρό ισλαµικό νόµισµα, τα νέα χρυσά δηνάρια και αργότερα ασηµένια δηνάρια και µέχρι τον 8ο αιώνα είχε εµφανιστεί µια ολόκληρη σειρά από σύµβολα, όπως φοίνικες, κεριά, ακόµα και ζώα, όπως ελέφαντες και ζέβρες. Τον 12ο και 13ο αιώνα εµφανίστηκε µια µοναδική σειρά ορειχάλκινων νοµισµάτων. Τα πρώτα νοµίσµατα φέρουν εικόνες της βυζαντινής χριστιανικής παραδόσεις, όπως ένας ενθρονισµένος Ιησούς ή ο Άγιος Γεώργιος και ο δράκος. Από τα µέσα του 12ου αιώνα, νοµίσµατα µε αρχαίες ελληνιστικές και σασσανιδικές προσωπογραφίες εµφανίστηκαν παράλληλα µε άλλες που έδειχναν διάφορα αστρολογικά σύµβολα. Οι Σελτζούκοι της Ανατολίας (1077-1307) υιοθέτησαν στα ασηµένια νοµίσµατα τους την εικόνα ενός λιονταριού και του ήλιου. Πολύ αργότερα το µοτίβο του λιονταριού και του ήλιου έγινε το εθνικό σύµβολο του προεπαναστατικού Ιράν. Ο αυτοκράτορας της Ινδίας Τζαχανγκίρ (1605-27) εξέδωσε επίσης µια σηµαντική σειρά νοµισµάτων µε σύµβολα του ζωδιακού κύκλου και προσωπογραφίες, και αυτά τα νοµίσµατα προοριζόταν για δώρα και όχι για κυκλοφορία. Ο ηγέτης της δυναστείας των Κατζάρ στο Ιράν, Φαθ Αλί Σαχ (1797-1834), έκοψε επίσης νοµίσµατα µε προσωπογραφίες και ολόσωµες φιγούρες καθισµένες σε θρόνο, και µε πολύ σηµαντικό χαρακτηριστικό των ισλαµικών νοµισµάτων να είναι η µεταβαλλόµενη τεχνοτροπία των επιγραφών τους. Οι πρώτες Ερευνητική εργασία Β τάξη Εσπερινού Λυκείου Κέρκυρας 2012-2013 68

ύλες του χρήµατος στον ισλαµικό κόσµο ήταν τα µέταλλα, όπως ο χρυσός, ο άργυρος και ο χαλκός. Οι Αγιουβίδες (1171-1250) ήταν οι πρώτη µουσουλµανική δυναστεία που άρχισε πάλι να κόβει ασηµένια νοµίσµατα σε µεγάλη κλίµακα και µέχρι τα µέσα του 13ου αιώνα ο άργυρος υπήρχε ξανά σε αφθονία. Στο τέλος του 14ου αιώνα, ενετικά δουκάτα κυκλοφόρησαν στην αυτοκρατορία των Μαµελούκων. Οι επόµενοι σουλτάνοι των Μαµελούκων κατόρθωσαν να εισάγουν ένα χρυσό νόµισµα, το ασράφι, που κυκλοφόρησε το 1425 ο σουλτάνος αλ-μαλίκ αλ-ασράφ Μπαρσεµπέι (1422-37) και που πήρε το όνοµά του. Στα τέλη του 13ου αιώνα, ο Γκεΐκατού (1291-5) προσπάθησε να εισάγει χαρτονοµίσµατα που λεγόταν τσάο, ωστόσο η απόπειρα απέτυχε και οι νοµισµατικές µεταρρυθµίσεις πραγµατοποιήθηκαν από τον Γκαζάν (1295-1304), όταν ένα πρότυπο ασηµένιο νόµισµα βάρους µισού µιθκάλ κυκλοφόρησε παντού στην αυτοκρατορία.τα νοµίσµατα αποτελούσαν το βασικό συνάλλαγµα για τους καθηµερινούς σκοπούς στις ισλαµικές χώρες, ένα από αυτά ήταν τα φούλους [χάλκινα νοµίσµατα] που δεν χρησιµοποιούνταν για την αγορά ακριβών αγαθών, αλλά µόνο για τοπικές δοσοληψίες, και στον ισλαµικό κόσµο υπήρχαν µεγάλες διαφορές ανάµεσα στα έσοδα των πλουσίων και στα έσοδα των φτωχών, και της σχετικής καταναλωτικής δύναµης. Τα νοµίσµατα περιλάµβαναν βασικά τα ασηµένια σάχι, ένα νόµισµα που κοβόταν σε διάφορες υποδιαιρέσεις, και τα χρυσά ασράφι που προορίζονταν µόνο για δωρεές. Οι Ιρανοί υιοθετούν το δολάριο Ριξ και το ισπανικό ριάλι, το οποίο µετατρέπουν αµέσως σε αµπάσι, και την ίδια περίοδο δηµιουργείται το λαρίν που ήταν δηµοφιλές ανάµεσα στον 16ο και τον 17ο αιώνα και αποτελούνταν απο ένα ορισµένο µήκος ασηµένιου σύρµατος διπλωµένου στα δύο και χαραγµένου µε στρογγυλά ή παραλληλόγραµµµα σχήµατα, µε νέες νοµισµατικές καινοτοµίες που ενοποίησαν το ιρανικό και το ινδικό νοµισµατικό σύστηµα.τα νοµίσµατα σάχι λεγόταν πλέον ρουπίες και το χρυσό Ερευνητική εργασία Β τάξη Εσπερινού Λυκείου Κέρκυρας 2012-2013 69

νόµισµα βασιζόταν στο µοχούρ, της δυναστείας των Μεγάλων Μογγόλων τον 16ο αιώνα µε τους σουλτάνους Σελίµ τον Σκληρό (1512-20) και Σουλεϊµάν τον Μεγαλοπρεπή (1520-66). Το οθωµανικό νοµισµατικό σύστηµα παρουσιάζει µια εξαιρετική πολύπλοκη εικόνα µε µικρά ασηµένια νοµίσµατα που ήταν γνωστά ως ακτσέ µε παράλληλη κυκλοφορία του δηναρίου, του τέταρτού του και τα χάλκινα νοµίσµατα γνωστά ως µανγκίρ. Το βασικό χρυσό νόµισµα ήταν το ασράφι και υπό τον Σουλεϊµάν Γ (1687-91) παρουσιάστηκε το ασηµένιο κουρούς. Τα χαρτονοµίσµατα τελικά υιοθετήθηκαν στον ισλαµικό κόσµο µόλις στα τέλη του 19ου αιώνα. Στην διάρκεια τηε δεκαετίας του 1850, οι Οθωµανοί εξέδωσαν χαρτονοµίσµατα στην Τουρκία και σε άλλες επαρχίες της αυτοκρατορίας τους. Το Ιράν ακολούθησε, κυκλοφορώντας χαρτονοµίσµατα από τα τέλη της δεκαετίας του 1850. Τα σύγχρονα χρήµατα στον ισλαµικό κόσµο διατηρούν δεσµούς µε την παράδοση και υπάρχον ακόµα εξαιρετικά δείγµατα αραβικής καλλιγραφίας και όροι, όπως φιλς (απο το φλας), δηνάριο και ντιρχάµ που εξακολουθούν να χρησιµοποιούνται τόσο για νοµίσµατα όσο και για χαρτονοµίσµατα. 3.4 ΑΦΡΙΚΗ-ΩΚΕΑΝΙΑ Οι πρώτοι Ευρωπαίοι που ταξίδεψαν στην Αφρική δεν συνάντησαν νοµίσµατα και θεωρούσαν ότι χρησιµοποιούσαν αντικείµενα για τις συναλλαγές τους. Η αλήθεια είναι όµως ότι το βασίλειο της Αιθιοπίας χρησιµοποίησε νοµίσµατα αργυρά, χρυσά,ορειχάλκινα από τον 3 ο µέχρι τον 7 ο αιώνα µ.χ. ενώ έφταναν και ισλαµικά, ευρωπαϊκά νοµίσµατα στην περιοχή. Το αλάτι σε ράβδους χρησιµοποιούνταν σύµφωνα µε µαρτυρίες από την ερυθρά θάλασσα µέχρι το Κονγκό και στις Ερευνητική εργασία Β τάξη Εσπερινού Λυκείου Κέρκυρας 2012-2013 70

υποσαχάριες περιοχές. µέχρι και τον 15 ο αιώνα.επίσης για τις συναλλαγές χρησιµοποιούσαν τεράστιες πέτρες, κοµµάτια ξύλου, φτερά ακόµα και ανθρώπινα κρανία. Είχε κάνει µεγάλη εντύπωση στους Ευρωπαίους εξερευνητές ότι συναλλαγές γίνονταν µε οστρακόδερµα (λουµάτσε) η ρούχα και όχι µε αργυρό, χρυσό η χαλκό που υπήρχε στην περιοχή. Ειδικά στην περιοχή της Ινδονησίας έχουν αναφερθεί συναλλαγές µε κελύφη κυπραίας, ρύζι, κηρήθρες, καπνό, ορειχάλκινα κανόνια και σιδερένιες ράβδους. Στην Σουµάτρα τον ρόλο του χρήµατος είχαν και ανθρώπινα κρανία σε σε περιοχές που ζούσαν ανθρωποφάγες φυλές. Στη Νέα Γουινέα τον 19 ο - 20 ο αιώνα τρυπούσαν κελύφη ταµπού (οστρακόδερµα) και τα περνούσαν σε κορδόνι από ινδικό καλάµι. Στα νησιά του Σολόµωντα,έφτιαχναν ρολό φτερών κολλώντας τα πάνω σε µια ζώνη από νήµα,έδεναν κελύφη και χάντρες στο άκρο και τύλιγαν το ρολό µε φύλλα κοκοφοίνικα. Τα χρησιµοποιούσαν κυρίως σε τελετουργικές πληρωµές. Στη Παπούα Νέα Γουινέα χρησιµοποίησαν το κέλυφος µαργαριταριού «κίνα» µέχρι το 1950-1960.Αυτό έδωσε το όνοµα του στο νόµισµα της χώρας όταν ανεξαρτητοποιήθηκε στο 1975 Στην Αφρική παρά το γεγονός ότι υπάρχουν ορυχεία χρυσού,οι κάτοικοι είχαν σε µεγάλη εκτίµηση τον χαλκό και τα κράµατα του, ορείχαλκο και µπρούτζο και για αυτό τον χρησιµοποιούσαν πολύ στις πληρωµές και τα αντικείµενα τους. Π.χ. Στη Νιγηρία χρησιµοποιούσαν βραχιόλια από ορείχαλκο που δεν µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν λόγω του σχήµατος ή του βάρους τους, για τις αγοραπωλησίες σκλάβων. Τα µικρά βραχιόλια «µανίλα» χρησιµοποιούνταν στην Νιγηρία µέχρι και την δεκαετία του 1940.Ακόµα στο Κονγκό έχουν βρεθεί χάλκινα κοµµάτια σχήµατος σταυρού που κατασκευάζονταν τον 13 ο αιώνα για πληρωµές. Ακόµα και αργότερα,όταν είχαν αρχίσει να κατασκευάζονται νοµίσµατα,αυτά είχαν πάνω ως αναπαραστάσεις χάλκινα κοµµάτια Επίσης ευρεία χρήση ρούχων ως χρήµατα π.χ. Ερευνητική εργασία Β τάξη Εσπερινού Λυκείου Κέρκυρας 2012-2013 71

στην Αγκόλα χρησιµοποιούσαν ρούχο από σχοινί πλεξίµατος.σε µεγάλες πληρωµές χρησιµοποιούσαν και το αφρικάνικο σανταλόξυλο που λειτουργούσε ως χρωστική ουσία για διακοσµητικά σχέδια σώµατος. Τα ρούχα ως χρήµα είχαν µεγάλη παράδοση στο Κονγκό. ακόµα και ως Βελγική αποικιοκρατία τα αποικιοκρατικά φράγκα δεν έπαιζαν άµεσο ρόλο εκτός από τις φορές που λειτουργούσαν ως υποκατάστατο πληρωµών. Τα χρησιµοποόυσαν ως αµοιβές σε θρησκευτικές τελετές,τελετουργικούς θεσµούς και γενικά στην ενίσχυση των κοινωνικών σχέσεων τους. Στη Λιβερία µέχρι το 1950 τον ρόλο χρήµατος είχαν οι πένες «κίσι», σιδερένιες ράβδοι.το σχήµα τους έδειχνε την ποιότητα του σιδήρου η µισή ράβδος ήταν σφυρηλατηµένη η άλλη µισή περιστρεµµένη µε το ένα άκρο ακιδωτό και το άλλο σαν λεπίδα. Στο Σουδάν έχουν βρεθεί σιδερένια σκαλιστήρια µε διακοσµητικά στην άκρη,τα οποία τα καθιστούσαν άχρηστα ως εργαλεία. 3.5 ΚΙΝΑ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΗ Η πρώτη αναφορά για την καταγωγή του χρήµατος στην ανατολική Ασία υπάρχει στο Γκουανζί ή βιβλίο του δασκάλου Γκουάν. Εκεί αξιολόγησαν τα αντικείµενα ανάλογα µε την απόσταση στην οποία µπορούσαν να βρεθούν. Θεώρησαν τα µαργαριτάρια και το νεφρίτη ως ανώτερα χρήµατα, το χρυσό ως µεσαίο χρήµα και τα φτυάρια και τα µαχαίρια ως κατώτερα χρήµατα. Σπάνια φυσικά προϊόντα, σιτηρά, ρούχα, ζώα, κοσµήµατα ανταλλάσσονταν από την αρχή της ιστορίας. Τα κελύφη του µαλακίου κυπραία, θεωρούνταν σύµβολα πλούτου. Ερευνητική εργασία Β τάξη Εσπερινού Λυκείου Κέρκυρας 2012-2013 72

-Στα τέλη του 7ου ή στις αρχές του 6ου αιώνα π.χ., οι βασιλείς της δυναστείας Ζού εξέδωσαν τα πρώτα κοµµάτια που µπορούν να ονοµαστούν νοµίσµατα. Χρησιµοποιούνταν ως µέσω πληρωµής και ήταν κοµµάτια µετάλλου σε σχήµα σκαπανών και µαχαιριών, αποµιµήσεων κελυφών κυπραίας ή στρογγυλών δίσκων µε µία τρύπα στο κέντρο. Η εξέλιξη των ορειχάλκινων χρηµάτων στην ανατολική Ασία συµπίπτουν µε ισχυρές διακυβερνήσεις από τις δυναστείες Κιν, Χαν και Τανγκ. Το 221 π.χ. το βασίλειο των Κιν, κατασκεύασε το δικό του πρότυπο χρηµάτων σε ολόκληρη τη αυτοκρατορία. Ήταν στρογγυλά νοµίσµατα µε µία τετράγωνη τρύπα στο κέντρο, είχαν επιγραφές δύο χαρακτήρων και λέγονταν µπιανζιάνγκ (βάρους µισής ουγκιάς).το 118π.χ.το βασίλειο των Χαν αντικατέστησε το µπανλιάνγκ µε το γουζού (βάρους πέντε κόκκων)στο νέο νόµισµα έγινε προσθήκη εξωτερικού και εσωτερικού στεφανιού στην µπροστινή και στη πίσω όψη. Το 621 µ.χ. η δυναστεία Τάνγη αντικατέστησε το γουζού µε ένα καινούργιο σχέδιο νοµίσµατος τον Καΐγιουάν Τανγµπάο (νέα αρχή, θησαυρός σε κυκλοφορία). Η καινούργια δυναστεία επεκτάθηκε σε επιγραφές τεσσάρων χαρακτήρων. Η δυναστεία Τανγκ αποτελούσε ένα χρυσό αιώνα στην ιστορία της Κίνας κι έτσι ο κινεζικός πολιτισµός των νοµισµάτων, εξαπλώθηκε σε όλη την περιοχή. Τα πρώτα γιαπωνέζικα νοµίσµατα κατασκευάστηκαν το 708, τα βιετναµέζικα νοµίσµατα το 970 και τα πρώτα κορεάτικα νοµίσµατα το 996. Όλα έχουν ως πρότυπο το Καΐγιουάν. Τα τελευταία νοµίσµατα που κατασκευάστηκαν σύµφωνα µε τη παράδοση της ανατολικής Ασίας ήταν: -τα αυτοκρατορικά Ξουατόνγκ τονγκπάο ( θυσαυρός της βασιλείας Ξουαντόνγκ σε κυκλοφορία,κίνα 1909-11). -το δηµοκρατικό Μινγκουό τονγκµπάο ( θυσαυρός της δηµοκρατίας σε κυκλοφορία, Κίνα 1912.) Ερευνητική εργασία Β τάξη Εσπερινού Λυκείου Κέρκυρας 2012-2013 73

-στη Ιαπωνία, το Μπουνγκίου εΐχο (1863-7). -στην Κορέα, το Σανγκπ γιονγκ τονγκµπάρ ( θησαυρός της σταθεροποίησης σε κυκλοφορία 1633-1887 ). -στο Βιετνάµ το Μπαοντάι τονγκµπάο ( προστάτευστε τον µεγάλο θησαυρό σε κυκλοφορία ), που εξέδιδαν οι Γάλλοι από το 1926 µέχρι και το 1945. Η µορφή των «µετρητών» της ανατολικής Ασίας, διατηρήθηκε για δύο χιλιάδες χρόνια. Στην αρχαία Κίνα, πριν εµφανιστούν τα νοµίσµατα, ο µπρούτζος θεωρούνταν πολύτιµο µέταλλο και χρησιµοποιούνταν για την κατασκευή περίτεχνων τελετουργικών σκευών για λατρεία των προγόνων από βασιλείς και δούκες. Η επιλογή του ορείχαλκου για την κατασκευή νοµισµάτων πρέπει να έχει πολιτισµικές ρίγες, µε το θρησκευτικό και κοινωνικό κύρος αυτών των πρώτων σκευών. Σε µεταγενέστερες περιόδους, οπού το εξωτερικό εµπόριο δηµιούργησε µεγαλύτερη επικοινωνία µε λαούς που χρησιµοποιούσαν νοµίσµατα δυτικής παράδοσης, οι Κινέζοι διατήρησαν τα δικά τους νοµίσµατα. Τα µικρής αξίας ορειχάλκινα «µετρητά» τα χρησιµοποιούσαν ως µέσο πληρωµής. Οι καθηµερινές δοσοληψίες «του βροµερού χαλκού» αφορούσαν τους εµπόρους που τους περιφρονούσαν ως ανήθικους, επειδή εκµεταλλευόταν τις ευκαιρίες. Ο χρυσός και ο άργυρος χρησιµοποιούνταν περιστασιακά για την κατασκευή νοµισµάτων. Εκτός από τα νοµίσµατα υπήρχαν και άλλες µορφές, χρήµατος. Στην Κίνα, την Κορέα και την Ιαπωνία το ύφασµα, τα σιτηρά και κυρίως το µετάξι, αποτελούσαν µέσα πληρωµής. Από την δυναστεία των Τάνγκ µέχρι τον 20 ο αιώνα κοµµάτια αργυρού κυκλοφορούσαν σαν χρήµα στην Κίνα και ιδιαίτερα τον 18 ο και 19 ο αιώνα, ήταν το πιο σηµαντικό µέσο πληρωµής σε µεγάλες συναλλαγές. Κατά τη διάρκεια της δυναστείας Σονγκ (960 1279) το Ερευνητική εργασία Β τάξη Εσπερινού Λυκείου Κέρκυρας 2012-2013 74

εµπόριο εξελίχθηκε, αλλά η Κίνα ήταν µοιρασµένη σε περιοχές µε διαφορετικά συναλλάγµατα. Έτσι έγινε αναγκαία η χρησιµοποίηση χαρτονοµισµάτων µε την µορφή συναλλαγµατικών. Οι πρώτες µορφές χαρτονοµισµάτων ήταν πιστοποιητικά, πιστώσεις ή συναλλαγµατικές µε ηµεροµηνία λήξης. Τα πρώτα χαρτονοµίσµατα, όπως γνωρίζουµε σήµερα, ήταν τα Πιστοποιητικά Συναλλαγών που εκδόθηκαν από τους Τζιν το 1189.Στην διάρκεια της δυναστείας Γιουάν (1206 1367) τα χαρτονοµίσµατα χρησιµοποιήθηκαν αποκλειστικά, καθώς δεν επιτρεπόταν η κυκλοφορία µετρητών σε χρυσό, ασήµι και χαλκό. Τη δεκαετία του 1870 η Ιαπωνία εξέδωσε τα δικά της ασηµένια δολάρια. Ο πολιτικός ηγέτης Ζανγκ Ζιντόνγκ εγκαινίασε το πρώτο νοµισµατοκοπείο δυτικού τύπου της Κίνας στην Καντόνα το 1889 για να κόψουν νοµίσµατα των πέντε, δέκα και είκοσι σεντς, µισού δολαρίου και ενός δολαρίου. Το κυβερνητικό νοµισµατοκοπείο Χουπέχ ιδρύθηκε το 1893 από τον Ζανγκ Ζιντόνγκ, και εξέδωσε ασηµένια δολάρια, ασηµένια ταές, πρότυπα µετρητά και χαρτονοµίσµατα. Το 1896 ο Ζανγκ πρότεινε το νοµισµατοκοπείο να εκδώσει χαρτονοµίσµατα αντίστοιχα ασηµένιων δολαρίων. Η τραπεζική εταιρεία Χονγκ Κονγκ και Σαγκάη, εξέδωσαν ασηµένια νοµίσµατα, χαρτονοµίσµατα και συναλλαγµατικές µε βάση ασηµένια δολάρια και ίδρυσαν την Αυτοκρατορική Τράπεζα της Κίνας το 1897. Ερευνητική εργασία Β τάξη Εσπερινού Λυκείου Κέρκυρας 2012-2013 75