ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ- ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΘΗΛΑΣΜΟΥ: «ΜΙΛΕΝΑ ΡΟΥΣΚΟΒΑ» 27/2/2013-3/3/2013 ΞΑΝΘΗ ΜΕ ΔΙΕΘΝΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ Ο μητρικός θηλασμός μέσα από την εικόνα και το λόγο Παπασωτηρίου Μαρίνα 1, Μάνδυλα Μαρία 2,Κουσουνής Αλέξανδρος, Μαραγκού Χρυσούλα 4 1. Επιμελήτρια Εθνικής Πινακοθήκης,Παράρτημα Κέρκυρας 2. Παιδίατρος,Ιστορικός, Παράρτημα Κέρκυρας ΕΕΚΠΠΥ 3. Φιλόλογος, Ιστορικός,Παράρτημα Κέρκυρας ΕΕΚΠΠΥ 4. Παιδίατρος, Γενικό Νοσοκομείο Κέρκυρας
Μία πράξη τόσο τρυφερή, σημαντική, φυσική, ουσιαστική για το μέλλον των παιδιών δεν θα μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστους πολλούς και σημαντικούς καλλιτέχνες ανά τους αιώνες. Θα ήταν ίσως δύσκολο να απαριθμήσει κανείς όλα τα έργα όλων των εποχών, που απεικονίζουν σκηνές θηλασμού, όμως, κάθε φορά που ανακαλύπτουμε κάποιο, που δεν έχουμε ξαναδεί, μας καταλαμβάνουν αισθήματα χαράς, έκπληξης, τρυφερότητας και στοργής, καθώς ο θηλασμός, είτε σαν πράξη, είτε σαν ιδέα, είτε σαν συμβολισμός, υπάρχει μέσα μας από τη στιγμή που γεννηθήκαμε και μας συνοδεύει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο σε όλη την πορεία της ζωής μας.
Τα τέσσερα έργα που παρουσιάζονται δεν επιλέχθηκαν, γιατί ίσως θεωρούνται εξαιρετικά ή καλύτερα από κάποια άλλα. Στη μεγάλη ποικιλία έργων, καλλιτεχνών, τεχνικών, απεικονίσεων θεωρήθηκε ότι αυτά συζητούν με τον δικό τους τρόπο θέματα σχετικά με τον μητρικό θηλασμό και την απεικόνισή του στην τέχνη, όπως ο ρόλος της τροφού τα παλαιότερα χρόνια, η παιδευτική σημασία της εικόνας και τα μηνύματα που μεταδίδει ένα έργο τέχνης σχετικά με τον θηλασμό, η απεικόνιση τρυφερών στιγμών θηλασμού των συζύγων των καλλιτεχνών με τα παιδιά τους και τον τρόπο που ένας καλλιτέχνης - πατέρας αποδίδει τις στιγμές αυτές, η απεικόνιση σκηνών θηλασμού από γυναίκες καλλιτέχνιδες και συγκεκριμένα την Αμερικανίδα Μαίρη Κασσάτ, η οποία όμως δεν έγινε ποτέ μητέρα.
1. Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (1541-1614) Η Αγία Οικογένεια με την Αγία Άννα, 1587 1596 περίπου Νοσοκομείο Ταβέρα, Τολέδο, Ισπανία
Ζωγράφος με σπουδές όχι μόνο στη ζωγραφική, αλλά και στα κλασικά γράμματα, ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος έδειξε ενδιαφέρον στην απεικόνιση θρησκευτικών, αλλά και κοσμικών θεμάτων, μέσω των οποίων επιθυμούσε να παιδεύσει τους θεατές του έργου του, να τους μιλήσει με το δικό του τρόπο για τη ζωή. Στο έργο του Η Αγία Οικογένεια, που βρίσκεται στο Νοσοκομείο Ταβέρα στο Τολέδο της Ισπανίας, ο ζωγράφος απεικονίζει την Παναγία να θηλάζει το Θείο Βρέφος, το οποίο της κρατά το χέρι με το οποίο εκείνη του προσφέρει το μαστό της.
Είναι άμεση η αναφορά στη στενή σχέση μητέρας και παιδιού, στην ιδιαιτερότητα και την ιερότητα της στιγμής, στο συμβολισμό της σκηνής και στη σημασία που ο ίδιος ο καλλιτέχνης απέδιδε στη διαδικασία και στην ουσία του θηλασμού. Η δημιουργία ενός αρχετύπου, μιας γυναικείας μορφής με ευγενή, αβρά, λεπτά χαρακτηριστικά, με μεγάλα μάτια και μικρό στόμα, που αποπνέει έντονη πνευματικότητα και επαναλαμβάνεται σε όλες τις απεικονίσεις της Θεοτόκου, μαρτυρεί τη βυζαντινή καταγωγή της τέχνης του Κρητικού ζωγράφου.
Τα πλούσια και ζωντανά χρώματα, η ήρεμη και ισορροπημένη σύνθεση, η γλυκύτητα στην έκφραση όλων των προσώπων αποδίδουν στη σκηνή την ίδια ζωντάνια, ηρεμία και αρμονία που της ταιριάζει. Στα αριστερά βρίσκεται η Αγία Άννα, μορφή την οποία ο καλλιτέχνης πρόσθεσε σε αυτή την εκδοχή του έργου, ενώ στα δεξιά απεικονίζεται ο Ιωσήφ, ο οποίος με το ένα χέρι του κρατά τρυφερά το ποδαράκι του Θείου Βρέφους. Ο Θεοτοκόπουλος εδώ δίνει στον πατέρα ένα σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της σκηνής και διευκρινίζει την ιδιότητά του ως προστάτη του βρέφους.
Σύμφωνα με τον J. Alvares Lopera, στον κατάλογο της έκθεσης «Ελ Γκρέκο: Ταυτότητα και Μεταμόρφωση», που πραγματοποιήθηκε στη Μαδρίτη, στη Ρώμη και στην Αθήνα από τον Φεβρουάριο του 1999 έως τον Ιανουάριο του 2000, Πρόκειται για μία από τις ομορφότερες και πιο επιτυχημένες σκηνές που φιλοτέχνησε ο Γκρέκο. Οι Gudiol και Jordan επισήμαναν την αξεπέραστη κομψότητα που χαρακτηρίζει το παιχνίδι των χεριών γύρω από το Βρέφος καθώς και τα κρυστάλλινα και λαμπερά χρώματα που χαρίζουν εκπληκτική φωτεινότητα.
2. Νικόλαος Γύζης Η Ψυχομάνα (1882 1883)
Εμβληματική μορφή του νεότερου ελληνισμού, ο Νικόλαος Γύζης δεν έπαψε να θαυμάζεται και να συγκινεί καθώς μέσα από τα έργα του αποκαλύπτονται σπάνιες σκηνοθετικές, σκηνογραφικές και ψυχογραφικές ικανότητες. Πρωταγωνιστικό ρόλο στη ζωγραφική του Γύζη διαδραματίζει το φως. Στο χρωματολόγιό του κυριαρχούν τα μαύρα, τα κόκκινα, τα λευκά και οι ώχρες.
Το 1880 ο Γύζης επανέρχεται σε μία θεματολογία, που είχε επεξεργαστεί και στην αρχή της σταδιοδρομίας του, η οποία αναφερόταν στον ανθρώπινο πόνο και τη δυστυχία. Ένα από τα έργα, που ανήκουν σε αυτή την ομάδα, είναι και η «Ψυχομάνα». Στην Ψυχομάνα, μια νεαρή μητέρα, αφήνει το μωρό της, που θήλαζε, για να προσφέρει το γάλα της στο μαυροντυμένο ορφανό, που της έχει φέρει η μελανηφορούσα επίσης μεγάλη του αδελφή. Σκηνή δύσκολη και όχι ευχάριστη, αποτυπώνει με ιδιαίτερο τρόπο την αντίθεση ανάμεσα στη θλίψη της ορφανής αδερφής και στην ηρεμία της θηλάζουσας ψυχομάνας.
3. Μαίρη Κασσάτ (1844 1926) Μητρικός Θηλασμός
Η Μαίρη Κασσάτ, Αμερικανίδα καλλιτέχνις, έζησε μεγάλο μέρος της ζωής της στο Παρίσι, συνδέθηκε φιλικά με τον Ε. Ντεγκά και συμμετείχε σε πολλές εκθέσεις των Ιμπρεσσιονιστών ζωγράφων. Συχνά στη θεματολογία των έργων της συναντάμε εικόνες της κοινωνικής και ιδιωτικής ζωής των γυναικών με ιδιαίτερη έμφαση στους στενούς δεσμούς, που αναπτύσσονται μεταξύ μητέρας και παιδιού, παρόλο που η ίδια δεν απέκτησε ποτέ παιδί.
Ιδιαίτερα στα έργα, που ζωγράφισε μετά το 1900, ανιχνεύεται μία αυξανόμενη συναισθηματική φόρτιση, που διοχετεύεται στη διαπραγμάτευση αυτής της σχέσης. Μία τέτοια ιδιαίτερη στιγμή είναι και ο θηλασμός, στον οποίο η Κασσάτ αφιέρωσε αρκετούς από τους πίνακές της. Με φανερές επιρροές στη χρήσ των χρωμάτων και στο σχέδιο από τον Ντεγκά, η Κασσάτ στα έργα της χρησιμοποιούσε περισσότερο από όλα τη δύναμη του φωτός ζωγραφίζοντας με παστέλ ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ σε ανάλαφρα, Μ. ΣΥΝΕΔΡΙΟ
χαρούμενα και λαμπερά χρώματα, αποφεύγοντας το μαύρο, όπως οι περισσότεροι Ιμπρεσσιονιστές. Η Κασσάτ διαπραγματεύεται την ιδιαίτερη στιγμή του θηλασμού με ζεστασιά, στοργή και φυσικότητα, μένοντας προσηλωμένη στις επιταγές του Ιμπρεσσιονισμού.
4. Πιερ Ογκύστ Ρενουάρ (1841-1919) Μητέρα που θηλάζει το παιδί της (π. 1894)
Σε αυτό το έργο του ο καλλιτέχνης απεικονίζει τη γυναίκα του Αλίν να θηλάζει τον γιο τους στον κήπο υπογραμμίζοντας τη σημασία, που έδινε ο ζωγράφος σε αυτή τη φυσική διαδικασία. Ο ίδιος θεωρούσε το θηλασμό ιδιαίτερα σημαντικό για τη σωματική και ψυχική υγεία, την ευτυχία, την κοινωνικοποίηση του παιδιού και έδινε μεγάλη σημασία στη σωματική επαφή μητέρας και παιδιού. Δεν είναι τυχαίο ότι οι ροδαλές υγιείς γυναίκες, που απεικονίζονται στα έργα του, ήταν για αυτόν το πρότυπο της ομορφιάς.
Το ενδιαφέρον του Ρενουάρ για τις σκηνές, που απεικονίζουν μητέρα και παιδί, έγινε έντονο μετά τη γέννηση του πρώτου του γιου Πιερ το 1885. Την περίοδο που ζωγραφίστηκε το συγκεκριμένο έργο, κοντά στο 1894, ο δεύτερος γιος του Ζαν είχε ήδη γεννηθεί. Από αυτό το σημείο και έπειτα, τα παιδιά στο έργο του Ρενουάρ παρουσιάζονται ως εκφραστικά άτομα, που δεν λειτουργούν μόνο συμπληρωματικά στα πορτραίτα των ενηλίκων.
Η έκφραση του προσώπου της γυναίκας φανερώνει ευχαρίστηση και ευγνωμοσύνη, ενώ και το ίδιο το παιδί συμμετέχει στη σκηνή, καθώς είναι έκδηλη η ευχαρίστησή του από το θηλασμό, γιατί ευχαριστημένο παίζει με το δάχτυλο του ποδιού του απολαμβάνοντας τη διαδικασία.
Θαυμαστής του Ρούμπενς και του Ραφαήλ ο Ρενουάρ ενσωμάτωσε σε πολλά έργα αυτής της θεματολογίας εικονογραφικούς τύπους, που είχε θαυμάσει στο έργο των δύο σημαντικών καλλιτεχνών, όπως αυτός της Παναγίας, που κρατά το Θείο Βρέφος, χαρακτηριστικός της τέχνης του Ραφαήλ. Λέγεται ότι είχε κάποτε δηλώσει πως κάθε γυναίκα, που θηλάζει, είναι μία Παναγία του Ραφαήλ.
Σε αντίθεση με τη ζωγραφική, στο λόγο παρουσιάζουμε κείμενα από το διαγωνισμό για το μητρικό θηλασμό στην Κέρκυρα, κατά τη διάρκεια του εορτασμού της εβδομάδας του μητρικού θηλασμού τον περασμένο Νοέμβρη, που οργάνωσε το Κέντρο στήριξης μητρότητας και θηλασμού. Μητρικός θηλασμός Ρούλα Καλούδη, λογοτέχνης Πίδακας αναβλύζων υγεία Βασιλικός πολτός μελισσών Νέκταρ των θεών Ο μητρικός θηλασμός
Οδοντογλυφικά δάκτυλα Δαχτυλιδωτό στόμα Αθόρυβες ανάσες. Πριν έρθει ο ήλιος Τα ματάκια να φωτίσει Τις γονικές φιγούρες Να διακρίνουν, Βαφτίζει τη ζωή Ο μητρικός θηλασμός Εποχές κουβαλητές Πλαστικών και χάρτινων κουτιών Πολύχρωμων πωμάτων Όλα στην αγκαλιά των κερδών
Φρόντισε εποχή μου τη μάνα Από κάθε κακό Κυνηγητό Πόλεμο Κλάμα Ολοφυρμό Σε ήρεμο σπίτι εγκατέστησέ την Σε άγιο θρόνο μητρότητας καμάρωσε την Για να συνεχίσει να θηλάζει Να διατηρεί ο μητρικός θηλασμός Ενωμένο το οδοντογλυφικό χεράκι Με το γυναικείο το μαστό.
Ο Στέφανος, ηλικίας 8 ετών γράφει: «Κατά τη διάρκεια του θηλασμού το μωρό (το αδελφάκι του) ήταν τόσο ήρεμο, που ένοιωσα κι εγώ ηρεμία και γαλήνη. Ήθελα και εγώ να ήμουν στη θέση του εκείνη τη στιγμή. Όταν τελείωσε η μαμά το ακούμπησε στοργικά στον ώμο της και αυτό έκλεισε τα μάτια του και αποκοιμήθηκε Γι αυτό θα ήθελα να πω σε όλες τις μανούλες του κόσμου, αν έχουν τη δυνατότητα να θηλάσουν τα μωρά τους, να το κάνουν. Να ξέρουν ότι αυτή είναι μεγάλη προσφορά απέναντι στη ζωή που γεννήθηκε. Εύχομαι να το καταφέρουν και να το νοιώσουν όλα τα παιδιά και οι μητέρες του κόσμου. ΓΙΑΤΙ Ο ΘΗΛΑΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΠΗΓΗ ΖΩΗΣ, ΔΩΡΟ ΖΩΗΣ!».
Η Μαρία, 8 ετών γράφει: Η μαμά μας η καλή Είναι η πιο καλή μαμά. Μας θηλάζει με χαρά Και κανείς δεν τη ξεχνά! Προσπαθεί με υπομονή, Για να είμαστε γεροί, Έξυπνοι και δυνατοί Και μ αγάπη φυσική.
Η Ανδριάννα-Δωροθέα και η Αγγελική Ζωή, 9 ετών γράφουν. Ξάφνου βγήκε ένα μωρό Ζωηρό και χαρωπό Όλο κλαίει και γκρινιάζει Ψάχνει..ψάχνει για να βρει. Τι είναι αυτό που ψάχνει Το μικρό μωράκι Ψάχνει να βρει Το γάλα του να πιει. Ο Θεός τα έχει φτιάξει Όμορφα σ αυτή την πλάση Κι η μητέρα αμέσως Το μωράκι θα θηλάσει.
Για να είναι υγιές Όμορφο και ζωηρό Το μυστικό είναι εκεί Ο μητρικός ο θηλασμός. Τώρα που είμαι πια μεγάλη Και το αίμα αυτό Χρωστάω στο Θεό και τη μαμά μου Ένα μεγάλο-μεγάλο ευχαριστώ. Και εγώ με τη σειρά μου Και χωρίς να το σκεφτώ Στο μωράκι μου θα προσφέρω Τον μητρικό το θηλασμό.
Η Ελιάνα, 9 ετών, φτιάχνει το δικό της ποιηματάκι. Η όμορφη μαμά που θηλάζει, Ολημερίς το ωραίο το μωρό που το τάϊζε καιρό. Να ναι φρέσκο της μαμάς Το γαλατάκι για να Ταΐζει το μωράκι. Να μεγαλώσει το μωράκι, Να κάνει ένα παιδάκι Για να ζήσει ευτυχισμένο!
Συμπέρασμα: Η παράθεση ζωγραφικών έργων σημαντικών δημιουργών του παρελθόντος, από τη μια μεριά, και η παρουσίαση πεζού και ποιητικού λόγου, μικρών παιδιών και λιγότερο γνωστών δημιουργών του παρόντος, από την άλλη, έγινε σκόπιμα για να αποδειχθεί ότι οποιοδήποτε έργο έχει θέμα το Μητρικό θηλασμό αποκαλύπτει περίτρανα τη μεγάλη και ανεκτίμητη αξία του για τη ζωή του παιδιού και του ενήλικα διαχρονικά.
ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΠΟΛΥ