ΓΙΑΝΝΗΣ Ι. ΠΑΣΣΑΣ, MED ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» 16 Σεπτεμβρίου 2018 19.01. Παράδοση Α. ΚΕΙΜΕΝΟ [Το πρόβλημα του παρελθόντος] Το πιο οξύ πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο σημερινός κόσμος είναι το πρόβλημα του παρελθόντος. Τι θα γίνει; Θα συνεχίσει τον καθιερωμένο διάλογο του εκάστοτε παρόντος με το παρελθόν, θα αναγνωρίσει πως αυτό το παρελθόν περικλείει και εκφράζει εύγλωττα μιαν άξια απολύτως έγκυρη και αναγκαία για τη σημερινή πραγματικότητα ή θα το απορρίψει; Φαίνεται πως η εποχή μας προτιμά να απορρίψει το παρελθόν. Κάθε μέρα κι η φωνή του ακούγεται πιο ασθενική, πιο απομακρυσμένη μέσα μας -αν είμαστε από εκείνους που θέλουν να ζήσουν την εποχή ανάμεσα στους πολλούς που δε σκέφτονται να ορθωθούν εναντίον του ρεύματος. Κάθε μέρα, και αυτό το παρελθόν που έχει σοδιαστεί, ως Ιστορία, ως Τέχνη, ως στοχασμός, ως αποκάλυψη του μυστηρίου μέσα μας και τριγύρω μας, δε μας λέει τίποτα. Επισκεπτόμαστε ένα μουσείο και φεύγουμε από εκεί ασυγκίνητοι. Τριγυρνούμε σε μια πολιτεία που το παρελθόν την έχει ανυψώσει σε μνημείο κάλλους και Ιστορίας, και δε μένει ξύπνια μέσα μας παρά μια κοντόφθαλμη και δυσκίνητη περιέργεια ή, το χειρότερο, μια καταγέλαστη ματαιοδοξία πως βρισκόμαστε, πως γνωρίζουμε, πως επισκεφτήκαμε τη φημισμένη αυτή πολιτεία. Αλλά βαθύτερα, αυτή η πολιτεία για μας δεν έχει φωνή, δεν έχει φυσιογνωμία, δε μας φέρνει κανένα μήνυμα. Το παρελθόν της απομένει για τον εσωτερικό μας κόσμο βουβό. Απορρίπτεται, λοιπόν, το παρελθόν ως πείρα, ως απαραίτητη για την ολοκλήρωση της τρέχουσας ζωής μαθητεία σ αυτή την πείρα, απορρίπτεται ως αξία σταθερή, πολυδύναμη και ανεπανάληπτη για την κρίση της μοίρας του σημερινού ανθρώπου; Φαίνεται πως ουσιαστικά απορρίπτεται. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 1
Η γενιά που ανεβαίνει τώρα στο προσκήνιο είναι μια γενιά άγναφη 1, αγέρωχη, κυριολεκτικά και όχι φραστικά ριζοσπαστική. Η στάση που παίρνει αντίκρυ στην Ιστορία και γενικότερα, αντίκρυ στο παρελθόν, είναι αρνητική. Θεσμοί που δοκιμαστήκαν στο παρελθόν επί αιώνες, που καθιερωθήκαν με αίμα πολύ, έχουν πια διαβρωθεί. Η οικογένεια, που ήταν το ζεστό θολάμι 2 όπου πλάθονταν κι οπλίζονταν ο άνθρωπος, κάθε μέρα γίνεται και πιο σκιώδης. Ο τρόπος ζωής, που είχε το παρελθόν κληροδοτήσει από γενιά σε γενιά -τιμιότητα, ντροπή, αξιοπρέπεια και κοινωνική συνεργασία- κινδυνεύουν και αναιρούνται καθημερινά από την πρακτική της εποχής μας. Το παρελθόν, ως αυθεντία, ως πηγή κανόνων βίου, υποφέρει από δεινή αμφισβήτηση. Τι συμβαίνει λοιπόν; Οι αποκρίσεις που ερμηνεύουν το τρομερό αυτό φαινόμενο είναι ποικίλες. Άλλοι μάς λένε πως αρνούμενοι το παρελθόν μας πραγματοποιούμε την αξία της ελευθερίας. Και λησμονούν πως η ελευθερία έχει κανόνες που σήμερα έχουν καταργηθεί. Μας λένε ακόμη πως το παρελθόν αυτό ήταν κίβδηλο και πως πρέπει κάποτε, σε μιαν εποχή επαναστατική όπως η δική μας εποχή, να ανανεωθεί η ζωή αναβαπτιζόμενη σε αυτό που είναι αλήθεια. Πώς συμβαίνει, όμως, να θεωρείται σήμερα ως αληθινό ό,τι είναι βλάσφημο για τον άνθρωπο, αγενές, απρεπές, ανήθικο και βάρβαρο; Η καλοσύνη, λοιπόν, και η εντιμότητα δε δικαιούνται να συμπαρακαθήσουν στην τράπεζα της αλήθειας, και μάλιστα επικεφαλής; Υπάρχει και μια τρίτη ερμηνεία: Πάμε προς τη δημιουργία ενός νέου τύπου ζωής. Η απόκριση έχει μιαν εγωιστική αφέλεια μοναδική. Η Ιστορία ως τώρα γνώρισε πολλούς τρόπους ζωής -αλλιώς ζούσε ο αρχαίος Έλληνας λ.χ., αλλιώς ο Βυζαντινός, αλλιώς ο Ευρωπαίος του Μεσαίωνα, αλλιώς ο προπολεμικός άνθρωπος. Αλλά όλοι αυτοί οι νέοι τρόποι - εκδοχές της ζωής, δεν αρνούνταν το παρελθόν. Απλούστατα, ασκούσαν το πρωταρχικό ανθρώπινο χρέος να κρίνουν αυτό το παρελθόν και να τοποθετούνται υπεύθυνα και δημιουργικά αντίκρυ του. Σήμερα, αντίθετα, ζούμε σ εποχή άκριτης απόρριψης των πάντων. Με τι προζύμι θα πλαστεί η νέα αυτή, η πολυθρύλητη ζωή; Τα πράγματα γίνονται κυριολεκτικά δραματικά για έθνη που διαθέτουν παρελθόν χιλιετηρίδων, όπως είναι το δικό μας έθνος. Εδώ και η ευθύνη, εθνική και προσωπική, και η δοκιμασία και το χρέος είναι πιο βαριά, πιο επίμονα. Τι θα κάνει, 1 άγναφος, -η, -ο: Που δεν έχει τύχει κατεργασίας τραχύς, σκληρός. (μτφ.) Που δεν ασκή- θηκε, που είναι αγύμναστος. 2 θολάμι, το: Η φωλιά του χταποδιού. (μτφ.) Ασφαλές καταφύγιο. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 2
πώς θα σταθεί υπεύθυνα το δικό μας έθνος αντίκρυ στο παρελθόν του; Ιδού ένα ερώτημα που πρέπει σοβαρά κι επίμονα να μας βασανίσει. Τι θα κάνει μ αυτό το απροσμέτρητο βάρος της Ιστορίας του; Πώς θ αντέξει στην πίεση της εποχής και πώς θα ζήσει με ευθύνη και συνέχεια το παρόν του; Τσιρόπουλος, Κ. (1987). Το παρελθόν. Στο Αυτοψία μιας εποχής, 22-27. Αθήνα: Οι Εκδόσεις των Φίλων. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 3
Β. ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΜΑ Α. (μονάδες 25) Να γράψετε μία περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (100 έως 120 λέξεις). ΘΕΜΑ Β1. (μονάδες 10) Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόμενο των προτάσεων που ακολουθούν, σημειώνοντας δίπλα στον αριθμό καθεμιάς από αυτές τη λέξη «Σωστό» ή «Λάθος» αντίστοιχα. 1. Ο συγγραφέας θεωρεί πως το παρελθόν αποτελεί βάρος για τον λαό μας, από το οποίο πρέπει να απελευθερωθεί. 2. Το παρελθόν δεν εμπνέει κανέναν άνθρωπο σήμερα. 3. Ο συγγραφέας ισχυρίζεται πως οι αξίες του σημερινού πολιτισμού είναι κατώτερες από αυτές του παρελθόντος. 4. Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία που στοιχεία του παρελθόντος κρίνονται και απορρίπτονται. 5. Ο συγγραφέας αντιμετωπίζει με κατανόηση τη νέα γενιά που αμφισβητεί το παρελθόν. ΘΕΜΑ Β2. (μονάδες 5) Ποια συλλογιστική πορεία (παραγωγική - επαγωγική) ακολουθεί το επιχείρημα της ε παραγράφου («Θεσμοί... αμφισβήτηση») του κειμένου; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. ΘΕΜΑ Β3. (μονάδες 10) [α] Να αντικαταστήσετε καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις με μία συνώνυμη: «εύγλωττα», «βουβό», «αναιρούνται», «κίβδηλο», «χρέος». [β] Να αντικαταστήσετε καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις με μία αντίθετη: «οξύ», «ασθενική», «ουσιαστικά», «αγενές», «επικεφαλής». ΘΕΜΑ Β4. (μονάδες 10) [α] Τι επιδιώκει ο συγγραφέας με τη χρήση των ερωτήσεων στην τελευταία παράγραφο του κειμένου; (μονάδες 4) ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 4
[β] Στόχος του δοκιμιακού λόγου είναι, μεταξύ άλλων, η πρόκληση αισθητικής απόλαυσης στον αναγνώστη. Να τεκμηριώσετε την άποψη αυτή, δίνοντας τρία παραδείγματα από το κείμενο. (μονάδες 6) ΘΕΜΑ Γ. (μονάδες 40) Με αφορμή την άποψη του δοκιμιογράφου ότι ο σημερινός άνθρωπος δεν επικοινωνεί πλέον με τις παραδοσιακές αξίες του παρελθόντος, να συντάξετε ένα δοκίμιο (500 έως 600 λέξεις) στο οποίο να επισημαίνετε τους κινδύνους που εγκυμονεί η έλλειψη αυτής της επικοινωνίας. Στη συνέχεια, να προτείνετε τρόπους με τους οποίους θα μπορέσει ο άνθρωπος και ιδιαίτερα ο σημερινός νέος να συμφιλιωθεί με το παρελθόν και τις ρίζες. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 5
Γ. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α. Ο Κ. Τσιρόπουλος στο δοκίμιό του προβληματίζεται σχετικά με την αμφισβήτηση του παρελθόντος στη σύγχρονη εποχή. Αρχικά, παρατηρεί πως ο σύγχρονος άνθρωπος έχει αποξενωθεί από τα έργα του παρελθόντος και με τον ριζοσπαστισμό της νέας γενιάς αμφισβητεί τον τρόπο ζωής και τις αξίες που αυτό κληροδότησε. Ο δοκιμιογράφος αντικρούει την επιχειρηματολογία που δικαιολογεί τη στάση αυτή, θεωρώντας πως δεν είναι δείγμα ελευθερίας, αλλά ασυδοσίας, πως απορρίπτει άκριτα δοκιμασμένες αξίες και ισοπεδώνει όλες τις προηγούμενες κατακτήσεις του πολιτισμού. Καταλήγοντας τονίζει πως, ειδικά οι Έλληνες με τη μακραίωνη ιστορία, έχουν το καθήκον να αντιμετωπίσουν με σοβαρότητα και υπευθυνότητα το παρελθόν τους. (99 λέξεις) ΘΕΜΑ Β1. 1Λ - 2Λ - 3Σ - 4Λ - 5Λ ΘΕΜΑ Β2. Το επιχείρημα της ε παραγράφου ακολουθεί επαγωγική συλλογιστική πορεία. Συγκεκριμένα, ξεκινά από δύο ειδικές προτάσεις που αποδεικνύουν την αμφισβήτηση του παρελθόντος (διάβρωση θεσμών & αναίρεση του τρόπου ζωής) και καταλήγει στο γενικό συμπέρασμα πως το παρελθόν συνολικά αμφισβητείται. ΘΕΜΑ Β3. [α] «εύγλωττα» = σαφώς, ενδεικτικά. «βουβό» = άφωνο, άλαλο. «αναιρούνται» = ακυρώνονται, αντικρούονται. «κίβδηλο» = πλαστό, ανειλικρινές. «χρέος» = καθήκον, υποχρέωση. [β] «οξύ» αμβλύ, ήπιο. «ασθενική» ισχυρή, έντονη. «ουσιαστικά» τυπικά, θεωρητικά. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 6
«αγενές» ευγενικό. «επικεφαλής» ακόλουθος, ουραγός. ΘΕΜΑ Β4. [α] Οι ερωτήσεις της τελευταίας παραγράφου του κειμένου είναι ρητορικές. Με τη χρήση τους ο συγγραφέας επιδιώκει να προβληματίσει τον αναγνώστη σχετικά με την ευθύνη των Ελλήνων απέναντι στο παρελθόν τους και να προσδώσει ζωντάνια, αμεσότητα και παραστατικότητα στον λόγο, δημιουργώντας έναν άτυπο διάλογο με τον αναγνώστη. [β] Ο στόχος πρόκλησης αισθητικής απόλαυσης στον αναγνώστη διαφαίνεται στο συγκεκριμένο δοκίμιο στην έντονη προφορικότητα (π.χ. «το παρελθόν που έχει σοδιαστεί», «Η οικογένεια, που ήταν το ζεστό θολάμι»), στη χρήση σχημάτων λόγου (π.χ. «Το παρελθόν της απομένει για τον εσωτερικό μας κόσμο βουβό», «Η καλοσύνη, λοιπόν, και η εντιμότητα δε δικαιούνται να συμπαρακαθήσουν στην τράπεζα της αλήθειας, και μάλιστα επικεφαλής;») και στη χρήση των ρητορικών ερωτημάτων (π.χ. «Τι θα γίνει; Θα συνεχίσει τον καθιερωμένο διάλογο ή θα το απορρίψει;») ΘΕΜΑ Γ. Τίτλος: Η αμφισβήτηση του παρελθόντος 1 (πρόλογος): Δ1 & Περίσταση επικοινωνίας (έλλειψη επικοινωνίας με το παρελθόν): άγνοια, αδιαφορία, ισοπεδωτική κριτική κτλ. Σκοπός: ανάδειξη της σημασίας ανοίγματος γόνιμου διαλόγου με το παρελθόν. Σύνδεση με Ζ1: η έλλειψη επικοινωνίας με το παρελθόν εγκυμονεί κινδύνους. 2 (Ζ1Α): Αδυναμία κοινωνικού εκσυγχρονισμού επανάληψη των λαθών του παρελθόντος απουσία πηγής έμπνευσης για πρόοδο 3 (Ζ1Β): Κοινωνικά προβλήματα ρήξη του κοινωνικού ιστού άμβλυνση της εθνικής ιδιοπροσωπίας 4 (μεταβατική): Συμπέρασμα Ζ1: η απαξίωση του παρελθόντος προκαλεί σημαντικά κοινωνικά προβλήματα. Δ2 (σημερινός νέος): κοινωνία τεχνολογικής ανάπτυξης και παγκοσμιοποίησης. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 7
Σύνδεση με Ζ2: οι φορείς αγωγής έχουν την ευθύνη για την αποκατάσταση της σχέσης των νέων με την πολιτιστική κληρονομιά. 5 (Ζ2Α): Στενό περιβάλλον οικογένεια: βίωση του ιστορικού παρελθόντος μέσω του τρόπου ζωής. εκπαίδευση: γνωριμία (γνωστική και βιωματική) με το παρελθόν. 6 (Ζ2Β): Ευρύτερο περιβάλλον ΜΜΕ: προβολή του παρελθόντος. Κράτος: προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς. 7 (επίλογος): Συμπέρασμα Ζ2: η σύνδεση των νέων με το παρελθόν αποτελεί ευθύνη των μεγαλύτερων. Σκοπός: μια κοινωνία που λησμονά το παρελθόν της αδυνατεί να βρει τον δρόμο της προς το μέλλον. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 8