Νέοι & Πολιτική. ΓΙΑΝΝΗΣ Ι. ΠΑΣΣΑΣ, MED ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» 30 Σεπτεμβρίου Α. ΚΕΙΜΕΝΟ [Συμμετοχική δημοκρατία]

Transcript

1 ΓΙΑΝΝΗΣ Ι. ΠΑΣΣΑΣ, MED ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» 30 Σεπτεμβρίου Νέοι & Πολιτική Α. ΚΕΙΜΕΝΟ [Συμμετοχική δημοκρατία] Η εκλογική δημοκρατία δεν είναι πολύ απαιτητική. Αρκείται σε ένα κοινό σχετικά αυτόνομο και σχετικά ενημερωμένο, ώστε να είναι σε θέση να επιλέγει αυτούς που θα αποφασίζουν για τα προβλήματα του κράτους. Αντιθέτως, όταν μιλάμε για συμμετοχική δημοκρατία, αυτό προϋποθέτει πολίτη που αποφασίζει ο ίδιος, που δεν αναθέτει τις αποφάσεις σε εκπροσώπους. Είναι δυνατόν αυτό; Ή μάλλον σε ποιο βαθμό είναι δυνατόν; «Συμμετοχή» σημαίνει να συμμετέχουν ενεργά και εθελοντικά τα ίδια τα άτομα. Ο χαρακτηρισμός «εθελοντικά» είναι σημαντικός, διότι, αν οι άνθρωποι αναγκάζονται να συμμετάσχουν, πρόκειται για κινητοποίηση άνωθεν, όχι για λαϊκή συμμετοχή. Επιμένω: η συμμετοχή μπαίνει σε κίνηση από μόνη της, δεν μπορεί να τεθεί σε κίνηση από άλλους και άνωθεν. Το πρόβλημα είναι ότι υπάρχει αντίστροφη σχέση μεταξύ της αποτελεσματικότητας της συμμετοχής και του αριθμού των συμμετεχόντων. Η αναλογία εκφράζεται ως ένα κλάσμα στο οποίο αριθμητής είναι 1 και ο παρονομαστής καταγράφει τον αριθμό των άλλων συμμετεχόντων. Για παράδειγμα, σε ένα περιβάλλον 10 συμμετεχόντων μπορώ να επηρεάζω το αποτέλεσμα κατά το 1/10. Μια χαρά. Αλλά αν οι συμμετέχοντες είναι 1000, η επιρροή μου είναι πολύ μικρή: 1/1000. Και αν το σύνολο των συμμετεχόντων είναι, για παράδειγμα, 10 εκατομμύρια, η έννοια του «συμμετέχω» εκμηδενίζεται. Αν επηρεάζω τις αποφάσεις κατά ένα εκατομμυριοστό, η συμμετοχή μου δεν έχει νόημα. Η πραγματική συμμετοχή έχει κοντά ποδάρια, περιορίζεται σε μικρούς αριθμούς. Οι υποστηρικτές της συμμετοχικής δημοκρατίας λένε, στον βαθμό που η συμ- ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 1

2 μετοχικότητα δεν μπορεί να εκφραστεί αποτελεσματικά μέσω της ατομικής συμμετοχής στη λήψη των αποφάσεων, πως η συμμετοχική δημοκρατία πρέπει να μετατραπεί σε άμεση δημοκρατία, με δημοψηφίσματα (ακόμη και με ηλεκτρονική ψηφοφορία του τύπου «ναι» και «όχι»). Προσοχή: η διαφορά μεταξύ εκλογών και ηλεκτρονικού δημοψηφίσματος είναι πολύ μεγάλη. Στη δεύτερη περίπτωση δεν υπάρχουν αλληλεπιδράσεις «πρόσωπο με πρόσωπο». Η ψήφος σε δημοψήφισμα ή στον υπολογιστή σας είναι μοναχική πράξη, η συμμετοχή δεν περιλαμβάνει την έννοια του «όλοι μαζί». Ωστόσο, στο όνομα της συμμετοχικότητας, η αντιπροσωπευτική δημοκρατία, μια έμμεση δημοκρατία, παρακάμπτεται και αντικαθίσταται από την άμεση δημοκρατία. Βέβαια, η έκκληση για περισσότερη συμμετοχή είναι κάτι θετικό. Αλλά αν διογκωθεί υπέρμετρα, αν δηλαδή η δημοκρατία εξισωθεί με τη συμμετοχικότητα, θα είναι μια υποτροπή σε παιδική ασθένεια (όπως θα έλεγε ο Λένιν). Η υποτροπή αυτή δεν είναι μόνο αναποτελεσματική (εφόσον κάνει δύσχρηστη τη δημοκρατία), αλλά και εννοιολογικά επικίνδυνη: υπερβολική συμμετοχή σημαίνει ότι ο πολίτης ζει για να εξυπηρετεί τη δημοκρατία, αντί η δημοκρατία να εξυπηρετεί τον πολίτη. Οι δημοκρατίες στην καθημερινή τους εργασία είναι πάρα πολύ βαρετές. Αλλά το να διαμαρτυρόμαστε για την γκρίζα καθημερινότητα είναι ένα πράγμα, το να στεκόμαστε κάθε μέρα στην ουρά της συμμετοχικότητας είναι ένα άλλο, που επιδεινώνει το πρώτο. Εξάλλου, υπάρχουν δίκαιες κατηγορίες εναντίον της δημοκρατίας, όπως υπάρχουν και άδικες: ο στιγματισμός που προέρχεται από την τελειομανία, η οποία φαίνεται ότι αυξάνεται αμείλικτα, είναι άδικος. Η αχαριστία του σημερινού πολίτη θυμίζει κακομαθημένο παιδί συχνά οφείλεται στο ότι τα δημοκρατικά πειράματα δημιουργούν υπερβολικές προσδοκίες, τις οποίες δεν μπορούν να ικανοποιήσουν. Ο πραγματικός κίνδυνος που απειλεί τη δημοκρατία -η οποία δεν έχει πια επίσημους εχθρούς- δεν είναι κάποια «αντι-ιδανικά», αλλά ο ισχυρισμός ότι μπορεί να υπάρξει μια «αληθινή δημοκρατία» που απορρίπτει την ήδη υπαρκτή. Sartori, G. (2015). Συμμετοχικότητα. Η δημοκρατία σε 30 μαθήματα. Αθήνα: Μελάνι. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 2

3 Β. ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΜΑ Α. (μονάδες 25) Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 120 έως 140 λέξεις. ΘΕΜΑ Β1. (μονάδες 10) Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόμενο των προτάσεων που ακολουθούν, σημειώνοντας δίπλα στον αριθμό της καθεμιάς τη λέξη «Σωστό» ή «Λάθος» αντίστοιχα. 1. Στο πλαίσιο της συμμετοχικής δημοκρατίας οι πολίτες υποχρεούνται να συμμετέχουν στη διαχείριση των κοινών υποθέσεων. 2. Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία είναι περισσότερο απαιτητική από τη συμμετοχική. 3. Η πίστη σε μια τέλεια δημοκρατία αποδομεί στη συνείδηση των πολιτών το πολίτευμα. 4. Η προσωπική συμμετοχή των πολιτών στα κοινά ποτέ δεν επηρέαζε ιδιαίτερα τη λήψη των αποφάσεων. 5. Τα δημοψηφίσματα αποτελούν μία μορφή συμμετοχικής δημοκρατίας. ΘΕΜΑ Β2. (μονάδες 5) Να εντοπίσετε τη συλλογιστική πορεία (παραγωγική - επαγωγική) του επιχειρήματος της β παραγράφου («Συμμετοχή σημαίνει και άνωθεν») του κειμένου. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. ΘΕΜΑ Β3. (μονάδες 10) [α] «αυτόνομο», «επιρροή», «υποστηρικτές», «έκκληση», «αμείλικτα»: Για καθεμία από τις λέξεις αυτές του κειμένου να γράψετε μία συνώνυμη. (μονάδες 5) [β] «εθελοντικά», «περιορίζεται», «επικίνδυνη», «βαρετές», «υπερβολικές»: Για καθεμία από τις λέξεις αυτές του κειμένου να γράψετε μία αντίθετη. (μονάδες 5) ΘΕΜΑ Β4. (μονάδες 10) [α] Να ερμηνεύσετε τη χρήση των εισαγωγικών στις λέξεις / φράσεις που ακολουθούν: «Συμμετοχή» ( 2), «όλοι μαζί» ( 4), «αντι-ιδανικά», «αληθινή δημοκρατία» ( 6). (μονάδες 4) ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 3

4 [β] Να δικαιολογήσετε τη χρήση της διπλής τελείας, της άνω τελείας και της διπλής παύλας στην τελευταία παράγραφο («Οι δημοκρατίες ήδη υπαρκτές») του κειμένου. (μονάδες 6) ΘΕΜΑ Γ. (μονάδες 40) Το ζήτημα της συμμετοχής των πολιτών στη διαχείριση των κοινών υποθέσεων βρίσκεται στο επίκεντρο των πολιτικών συζητήσεων και αντιπαραθέσεων τα τελευταία χρόνια. Σε κείμενο (500 έως 600 λέξεις) που δημοσιεύετε σε ημερήσια εφημερίδα παρουσιάζετε τη στάση της γενιάς σας απέναντι στα πολιτικά πράγματα και προτείνεις τρόπους ενίσχυσης της πολιτικής αγωγής των εφήβων και των νέων. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 4

5 Γ. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α. Ο Giovanni Sartori στο δοκίμιό του αναλύει τις αδυναμίες της συμμετοχικής δημοκρατίας, η οποία προβάλλεται ως η «ιδανική» μορφή του πολιτεύματος. Θεωρεί συγκεκριμένα πως η προσωπική συμμετοχή των πολιτών στη διαχείριση των κοινών υποθέσεων αφενός δεν μπορεί να επιβληθεί, αφετέρου στις σύγχρονες πολυάνθρωπες κοινωνίες θα ήταν μάταιη, αφού θα επηρέαζε ελάχιστα τη λήψη των αποφάσεων. Το πρόβλημα δεν επιλύεται ούτε με τον θεσμό των δημοψηφισμάτων που μετατρέπουν τη συμμετοχή σε μία μοναχική διαδικασία. Από την άλλη, το αίτημα για άμεση συμμετοχή των πολιτών στην καθημερινότητα της πολιτικής θα τους μετέτρεπε σε υπηρέτες της, κάτι που θα επιδείνωνε τη σχέση τους μαζί της. Ο δοκιμιογράφος καταλήγει λοιπόν στο συμπέρασμα πως το πραγματικό πρόβλημα της δημοκρατίας δεν είναι οι αδυναμίες του αντιπροσωπευτικού μας συστήματος, αλλά οι αυταπάτες, όπως αυτές της συμμετοχικής δημοκρατίας, που οδηγούν στην αμφισβήτηση του πολιτεύματος. (136 λέξεις) ΘΕΜΑ Β1. 1Λ - 2Λ - 3Σ - 4Λ - 5Λ ΘΕΜΑ Β2. Η συλλογιστική πορεία του επιχειρήματος της β παραγράφου είναι παραγωγική, γιατί από μία γενική υπόθεση που αφορά τη συμμετοχική δημοκρατία («αν οι άνθρωποι αναγκάζονται να συμμετάσχουν, πρόκειται για κινητοποίηση άνωθεν, όχι για λαϊκή συμμετοχή») καταλήγει σε ένα ειδικότερο συμπέρασμα για το είδος αυτό της δημοκρατίας («Συμμετοχή σημαίνει να συμμετέχουν ενεργά και εθελοντικά τα ίδια τα άτομα»). ΘΕΜΑ Β3. [α] «αυτόνομο» = ανεξάρτητο, ελεύθερο. «επιρροή» = επίδραση. «υποστηρικτές» = υπέρμαχοι, υπερασπιστές. «έκκληση» = παράκληση, ικεσία. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 5

6 «αμείλικτα» = σκληρά, ανελέητα. [β] «εθελοντικά» υποχρεωτικά, αθέλητα. «περιορίζεται» επεκτείνεται, απελευθερώνεται. «επικίνδυνη» ακίνδυνη. «βαρετές» ενδιαφέρουσες. «υπερβολικές» λογικές, μετριοπαθείς. ΘΕΜΑ Β4. [α] «Συμμετοχή»: έννοια - όρος. «όλοι μαζί»: ευθύς λόγος. «αντι-ιδανικά»: νεολογισμός. «αληθινή δημοκρατία»: ειρωνεία. [β] διπλής τελείας: ακολουθεί παράδειγμα «άδικης κατηγορίας». άνω τελεία: επεξήγηση της αναλογίας του πολίτη με κακομαθημένο παιδί. διπλή παύλα: προσθήκη σχολίου σχετικού με τις απειλές εναντίον της δημοκρατίας. ΘΕΜΑ Γ. Τίτλος: Συμμετέχω; Συμμετέχεις; Συμμετέχουμε; 1 (πρόλογος): Περίσταση επικοινωνίας: συζητήσεις για τη συμμετοχή των πολιτών. Δ1 (δημοκρατία): πολίτευμα στο οποίο ο λαός αποτελεί την ανώτατη εξουσία η αποχή νοθεύει το πολίτευμα. Σκοπός: κατανόηση της ανάγκης για ενίσχυση της πολιτικής αγωγής των νέων. Σύνδεση με Ζ1: η σχέση των νέων με την πολιτική είναι αρνητική. 2 (Ζ1Α): Νέοι που απέχουν Περιγραφή: άγνοια σχετικά με τις κοινές υποθέσεις άρνηση συμμετοχής. Αίτια: απογοήτευση από το πολιτικό σύστημα ατομικισμός / καταναλωτική ευημερία. 3 (Ζ1Β): Νέοι που συμμετέχουν ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 6

7 Νόθα πολιτικοποίηση: α. Περιγραφή: στράτευση / στήριξη ακραίων οργανώσεων (π.χ. εξτρεμιστικός εθνικισμός). β. Αίτια: οργή εξαιτίας της κρίσης του πολιτικού συστήματος / των ακραίων ανισοτήτων ιδεολογική σύγχυση. Υγιής πολιτικοποίηση: α. Περιγραφή: συμμετοχή σε κόμμα και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. β. Αίτια: Κοινωνική και πολιτική ευαισθησία όραμα για έναν καλύτερο κόσμο. 4 (μεταβατική): Συμπέρασμα Ζ1: η πολιτική συνειδητοποίηση των νέων είναι ισχνή. Δ2 (αξία πολιτικοποίησης των νέων): φορείς νέων ιδεών οι «κληρονόμοι» του κόσμου. Σύνδεση με Ζ2: η κοινωνία και το κράτος οφείλουν να προσφέρουν πολιτική αγωγή στους νέους. 5 (Ζ2Α): Ευθύνη της εκπαίδευσης Ενίσχυση του μαθήματος της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής, της Ιστορίας, των Αρχαίων κτλ. κατανόηση των αρχών του δημοκρατικού πολιτεύματος. Ενίσχυση του θεσμού των μαθητικών κοινοτήτων βίωση των δημοκρατικών διαδικασιών. 6 (Ζ2Β): Ευθύνη της κοινωνίας Κράτος: συμμετοχικοί θεσμοί για τη νέα γενιά εκσυγχρονισμός και εξυγίανση του πολιτικού συστήματος θετικά πολιτικά πρότυπα προς τους νέους. ΜΜΕ: αντικειμενική ενημέρωση των πολιτών 7 (επίλογος): Συμπέρασμα Ζ2: η πολιτική αγωγή των νέων βρίσκεται στα χέρια των φορέων αγωγής. Σκοπός & Περίσταση επικοινωνίας: η κοινωνία οφείλει να κατανοήσει το πρόβλημα και να ενεργοποιηθεί, ώστε η αποπολιτικοποίηση να περιοριστεί. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 7