ΧΙΡΟΣΙΜΑ-ΝΑΓΚΑΣΑΚΙ: ΤΙ ΕΓΙΝΕ ΚΑΙ ΤΙ ΑΠΕΜΕΙΝΕ Η Ιαπωνία είναι γνωστή για πολλά από τα πολιτισμικά της στοιχεία. Όμως, είναι δυστυχώς πασίγνωστη λόγω της ολικής καταστροφής δύο πόλεων της: της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι. Οι νεκροί από την έκρηξη ήταν 70.000 στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι 75.000. Μέσα σε πέντε χρόνια ο μισός πληθυσμός κάθε πόλης αφανίστηκε είτε λόγω της ραδιενέργειας είτε λόγω των φρικτών τραυμάτων. Ο πόλεμος δεν κάνει ποτέ και σε τίποτα διακρίσεις. Έτσι και σ αυτές τις πόλεις αφαιρέθηκε η ζωή από οτιδήποτε έμβιο και καταστράφηκε ό, τι είχε υλική υπόσταση. Το μέγεθος της έκρηξης περιγράφηκε επιστημονικά ως εξής : «Στη Χιροσίμα ξέσπασε μια πύρινη θύελλα με ταχύτητα 1200 χλμ. την ώρα, η δε φωτιά διήρκεσε πάνω από 6 ώρες. Σε απόσταση 1,5 χλμ. από το επίκεντρο της έκρηξης κατέρρευσαν τοίχοι, ενώ στα 4 χλμ. προκλήθηκαν πυρκαγιές λόγω της έλκυσης θερμότητας» 1. Όταν, λοιπόν, η ανθρώπινη φύση έρχεται αντιμέτωπη με ένα τόσο ισχυρό όπλο, δε μπορεί να αντισταθεί, θα αφανιστεί. Είναι σίγουρο ότι «Ήταν ο πιο σύντομος δρόμος για τον τερματισμό του πολέμου» όπως είχε πει και ο Βέρνερ Χάιζενμπεργκ. Αλλά μαζί με τη ρήψη του «Μικρού Παιδιού» και του «Χοντρού Άντρα» (Little Boy, Fat Man οι ονομασίες των βομβών), άρχισε και το δράμα των κατοίκων αυτών των πόλεων. 1 Απόσπασμα από το «Χρονικό του 20ου αιώνα», Εκδόσεις «ΤΕΣΣΕΡΑ ΕΨΙΛΟΝ».
«Τα λουλούδια της Χιροσίμα» είναι το βιβλίο που έκανε διάσημη τη Σουηδέζα συγγραφέα του, την Εντίτα Μόρρις. Η συγγραφέας αφηγείται τη διαμονή ενός νεαρού Αμερικανού σ ένα γιαπωνέζικο σπίτι όπου μπαίνει ως οικότροφος. Εκεί αρχίζει να ανακαλύπτει σιγά σιγά τη φρίκη του πολέμου και το θάνατο που έχουν κρυμμένα μέσα τους τα μέλη της οικογένειας. Την εξιστόρηση των γεγονότων που έλαβαν χώρα στη Χιροσίμα πραγματοποιεί ένα από τα κύρια πρόσωπα του βιβλίου, η Γιούκα-σαν. Μητέρα δύο παιδιών με απόλυτη ειλικρίνεια εξιστορεί δίχως να παραλείψει τίποτα. «Οι δρόμοι είχαν θερμανθεί, η άσφαλτος έβραζε, πολλοί σκύλοι ψήθηκαν ζωντανοί, γιατί δε μπόρεσαν να ξεκολλήσουν από κάτω τα πόδια τους. Θυμάμαι τα τρομαχτικά ουρλιαχτά των φτωχών αυτών ζώων. Κ η μαμά πρέπει να φώναζε κι αυτή πριν πηδήσει, αναμμένη, στο ποτάμι.», «Η θεία Ματσούϊ λέει πώς ποτέ δε θα μπορέσει να ξεχάσει τα ουρλιαχτά φρίκης, ούτε την ανυπόφορη μυρωδιά της σάρκας που καιγόταν.» 2. Παρόμοιες εικόνες παραθέτει και ο Έντουαρτ Σώγερ, αυτόπτης μάρτυρας της φρικαλεότητας της βόμβας: «Όταν πήγαν να σηκώσουν ένα νεκρό, το καμένο δέρμα έφυγε από το σώμα του σαν πουκάμισο αφήνοντάς το γυμνό.», «Τα μάτια του έλιωναν σαν το κερί και έτρεχαν 2 «Τα λουλούδια της Χιροσίμα», Εντίτα Μόρρις, Εκδόσεις «Θεμέλιο»
πάνω στο κόκκινο, πρησμένο πρόσωπό του.» 3. Ο Έντουαρτ Σώγερ ήταν ένας από τους χιλιάδες αιχμαλώτους των Ιαπώνων, που κατάφερε να σωθεί με τη βοήθεια ενός Αμερικάνου και ενός Ιάπωνα γιατρού. Όπως αναφέρει ο ίδιος «πρώτη φορά αισθάνθηκα οίκτο και θλίψη για τους Ιάπωνες». Από τη μεριά των θυμάτων ο Tatsuichiro Akizuki, Ιάπωνας γιατρός, επισημαίνει το μέγεθος της καταστροφής μέσα από την μαρτυρία του, την οποία έχει αποδώσει ποιητικά η Ellen Mc Ateer : «Έπεφτε για 40 δευτερόλεπτα Και για αυτά τα 40 δευτερόλεπτα 3 «Ιστορία Εικονογραφημένη», Αύγουστος 1985, τεύχος 206,σ. 50-59
Κάθε κίνηση που έκαναν οι άνθρωποι από κάτω Έγινε μια απόφαση μεταξύ ζωής και θανάτου. Μπουμ. Ένας ωκεανός από φωτιά Ένας ουρανός από καπνό. Καθώς περπάταγα ανάμεσα στους ανθρώπους, ξυπόλητος Δεν ήξερα ότι περπάταγα πάνω σε καρκίνο. Η μητέρα και το παιδί της, γυμνοί, πνιγμένοι, κλεισμένοι ο ένας στα χέρια του άλλου, έπλεαν προς τις εκβολές Ακόμη συνδεδεμένοι με τη φράση: Ήταν από τους τυχερούς. Οι απανθρακωμένοι και οι πληγωμένοι συγκεντρώνονταν σε πλατιά κάρα Όπως το ψάρι στην αγορά. Ένας στρατιώτης διέσχισε τις ομάδες των νεκρών και των ετοιμοθάνατων: «Θα έπρεπε να ντρέπεσαι! Είσαι γιατρός! Γιατί δε τους βοηθάς; Βοήθα τους!» «Εσύ είσαι που το προκάλεσες αυτό», απάντησα.» 4 4 Έχει γίνει μετάφραση του ποιήματος από τα αγγλικά στα ελληνικά από τη μαθήτρια.
Το γεγονός επηρέασε αναμφισβήτητα την ιαπωνική λογοτεχνία. Ο Sankichi Toge, αντιπροσωπευτικός ποιητής της Χιροσίμα, επέζησε από την ατομική έκρηξη. Τα ποιήματά του πριν το πόλεμο και μετά παρουσιάζουν πολλές διαφορές, όπως και τα έργα άλλων καλλιτεχνών που ασχολήθηκαν με αυτή την τραγωδία. Έκτη Αυγούστου «Η Χιροσίμα, γεμάτη από απεριόριστους σωρούς από τέφρα. Πώς μπορώ ξεχάσω αυτήν την ακινησία που επικρατούσε σε πόλη τριακοσίων χιλιάδων κατοίκων; Εσείς που κλαίτε αν και δεν έχετε μάτια Που θρηνείτε αν και δεν έχετε χείλη Που επιθυμείτε να αγκαλιάσετε σφικτά αν και δεν έχετε καθόλου δέρμα για να αγγίξετε. Φαίνεστε τόσο τερατώδεις, αλλά δε μπορείτε να γνωρίζετε Πόσο πολύ απομακρυσμένοι είστε τώρα από την ανθρωπότητα Σκέφτεστε ίσως σκέφτεστε Οι μητέρες και οι πατεράδες, οι αδελφοί και οι αδελφές Θα μπορούσαν ακόμη και τώρα να σας αναγνωρίσουν;
Έξω από τις σκοτεινές φλόγες που τρεμοπαίζουν Της καιγόμενης, φαρμακωμένης Χιροσίμα Βαδίζετε αγνώριστοι ακόμα και στους εαυτούς σας» 5 Ωστόσο, όχι μόνο η ιαπωνική αλλά και η ελληνική λογοτεχνία συμμετείχε στην εκδήλωση αγανάκτησης γι αυτό το μέσο εξόντωσης. Η ποιητική σύνθεση του Νικηφόρου Βρεττάκου «Γράμμα στο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ» αποδεικνύει τον παραπάνω ισχυρισμό: «Πώς σας διέφυγε, φίλε Οπενχάιμερ, -ένα σύνολο από μικρά και μεγάλα θαύματα- ο άνθρωπος ; Σήκω πάνω κατηγορούμενε! Ρόμπερτ Οπενχάιμερ! Δεν κρίνεσαι. Κρίθηκες. Καταδικάστηκες τελεσίδικα: Να κρίνεσαι πάντοτε, υπόδικος ως το τελευταίο λυκόφως. Τα χείλη μου γίνηκαν σκόνη και πέσανε. Μόνο το στόμα μου έμεινε ν ανοιγοκλείνει. Το άσπρο μου σαν ασβεστωμένο πρόσωπο, δε μπορεί πια να κλάψει, να γελάσει, να χει ένα όνομα. Μας κάνει κόπο το σάβανο που θα τυλίξουν το σώμα σας να σας βάλουν στο χώμα. Μάρτυρας το άγιο τούτο πένθος, που επικάθεται τις ώρες αυτές στον πλανήτη μας, που περνά στις αχτίνες του ήλιου και τις συννεφιάζει, που το σηκώνουμε και μας γονατίζει, που αν δοκιμάσεις να το ειπείς σου σκίζει τη φωνή, 5 Έχει γίνει μετάφραση του ποιήματος από τα αγγλικά στα ελληνικά από τη μαθήτρια.
που αν δοκιμάσεις να το γράψεις σου σκορπίζει τα δάχτυλα, που πέφτει σα μια τσεκουριά στους αιώνες. Όταν δε θα μαστε πια παρά σκόνη στις ρίζες των λωτών Κι ανθάκια στις πορτοκαλιές της Καλιφόρνιας και της Σπάρτης, ίσως άλλα πουλιά να κελαηδήσουν και για μας φθόγγους συγνώμης ίσως να μη βαρύνουν μ ασήκωτες πέτρες. Αν σας έμεινε χώρος να αναπαυθείτε, ξαπλώστε. Αν μπορείτε να δέχεστε τον αγέρα χωρίς να χετε τίποτα να δώσει σε τούτη τη γη, ανοίχτε το παράθυρό σας ν ανασάνετε. Ανάφτε την πίπα σας και καθίστε. Μόνος σας, πρόσωπο με πρόσωπο κριθείτε με το σύμπαν.» Εκτός από το Νικηφόρο Βρεττάκο, υπάρχουν και άλλοι του λογοτεχνικού κόσμου που εκφράζουν τα συναισθήματά τους για αυτήν την καταστροφή όπως ο Aγγουλές με το ποίημα του «Ναγκασάκι» : «Σήμερα, έπεσε η Ατομική Σήμερα, στα λιμάνια,
οι σωματέμποροι και οι πορτοφολάδες μπορούν να περηφανεύονται που δεν έγιναν εφευρέτες Σήμερα, θα μπορούσε να λέει την προσευχή της, μια πόρνη: «Θεέ μου, σ ευχαριστώ, που δε γέννησα» και ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος με το κείμενο «Ένα άλλο π.χ. μ.χ.»: «Εκεί πέρα, ενώ εμείς ξαναζούσαμε την ώρα του ειδυλλίου, άνθρωποι καθώς όλοι οι άνθρωποι, ικανοί να ευτυχήσουν και ικανοί να πονέσουν, είχαν κονιορτοποιηθεί, είχαν φριχτά ακρωτηριασθεί, είχαν μεταβληθεί σε οικτρά προσωπεία, σε αποβράσματα μιας κόλασης, που καμία φαντασία δε θα μπορούσε να αιχμαλωτίσει. Έτσι ο χρόνος μοιράστηκε και πάλι στα δυο, αυτός ο ευθύγραμμος χρόνος της Ιστορίας. Από τη μια μεριά ο πόλεμος χωρίς τη Χιροσίμα από την άλλη ο πόλεμος με τη Χιροσίμα. Εκεί υπάρχει ένα τρυφερό παιδί με αγύμναστα μάτια. Ένα παιδί, που έρχεται να ζήσει, όχι να πεθάνει. Που δεν ξέρει το κακό, που είναι διψασμένο για φώς, που στρέφεται και μας κοιτάζει και κατέχει την περιέργεια και την απορία. Είναι ένα γλυκό παιδί, ένα ξημέρωμα. Θα είναι μεγάλο κρίμα αυτό το παιδί να το ακρωτηριάσουμε, να το παραμορφώσουμε, να το σκοτώσουμε. Αλλά δε θα χει νιώσει αυτός ο άνθρωπος, ακόμη κι όταν θ αντικρίσει το καταχτημένο φεγγάρι, πόση δύναμη έχουν τα όνειρα και πόσο ακατάλυτη είναι η δυναστεία των Χιμαιρών!» 6 Το ηχηρό μήνυμα ειρήνης δεν επιθυμεί να μεταφέρει μόνο ο Παναγιωτόπουλος αλλά και ποιητές, κάτοικοι της Χιροσίμα που επιβίωσαν απ την έκρηξη όπως ο Sankichi Toge: «Little ones, do not be silent, speak up To fight against the adults all over the world 6 Βιβλίο Β ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας», σ. 484-487
Who are trying to bring about war Spring out shouting Hey! With loud clear voices, your round eyes shining And open your arms free to hug everyone Give an embrace that will bring back Tears of good to everyone s heart Then spring at them all over the world Shouting We are the boys and the girls, The Children of Hiroshima!» Κλείνοντας θα ήθελα να αναφερθώ σ ένα πραγματικό γεγονός, το οποίο αναφέρει με τη σειρά της η Sadako Kurihara, ποιήτρια, που, όπως ο Sankichi Toge, επιβίωσε. Η ποιήτρια αναφέρεται στη γέννηση ενός παιδιού λίγες ώρες μετά την έκρηξη. Το παιδί καταφέρει να ζήσει παρά τις αντίξοες συνθήκες του περιβάλλοντος του. Η ποιήτρια κλείνει το ποίημα τους εξής στίχους: «Θα δώσουμε ζωή
Θα προσφέρουμε νέα ζωή Ακόμα και με το θάνατό μας». Βιβλιογραφία: ellenmcateer.com/2010/08/09/poem-for-the-65 th -anniversary-ofhiroshima-and-nagasaki/
Βιβλίο Β ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας», σ. 484-487 «Ιστορία Εικονογραφημένη», Αύγουστος 1985, τεύχος 206,σ. 50-59 «Τα λουλούδια της Χιροσίμα», Εντίτα Μόρρις, Εκδόσεις «Θεμέλιο» «Χρονικό του 20ου αιώνα», Εκδόσεις «ΤΕΣΣΕΡΑ ΕΨΙΛΟΝ» «Ναγκασάκι», συλλογή Φουτσιγιάμα, Χίος 1962, Δημήτρης Ψαθάς