Πρόγραμμα προαγωγής και αγωγής υγείας: Κάπνισμα Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, Παθολόγος, Επίκ. Καθηγήτρια tpsaltop@med.uoa.gr 1
Επιδημιολογικά στοιχεία 2
Καπνισματικές συνήθειες ανά χώρα (2012)
Ανασκόπηση για τις καπνισματικές συνήθειες στην ιατρική ειδικότητα : 1974 2004 Year Country All Male Female Year Country All Male Female Derek R Smith and Peter A Leggat BMC Public Health 2007, 7:115-126
Ανασκόπηση για τις καπνισματικές συνήθειες στην ιατρική ειδικότητα : 1974 2004 (2) Year Country All Male Female Year Country All Male Female Derek R Smith and Peter A Leggat BMC Public Health 2007, 7:115-126
Ανασκόπηση για τις καπνισματικές συνήθειες στην ιατρική ειδικότητα : 1974 2004 (3) Year Country All Male Female Derek R Smith and Peter A Leggat BMC Public Health 2007, 7:115-126
Trends in Cigarette Smoking, Adults 18 and Older, US, 1965-2011
Βασικός προδιαθεσικός παράγοντας κινδύνου για νόσηση και θάνατο 9
ToΕπιπτώσεις καπνίσματος CDC SAMMEC, MMWR 1993; 42:645-9 h Effects 10
Trends in Tobacco Use and Lung Cancer Death Rates* in the US
Καρδιαγγειακός κίνδυνος και κάπνισμα (Μελέτη Framingham Άντρες <55 ετών) 14-yr. Rate/1000 206 210 119 112 210 59
2004 US SURGEON GENERAL S REPORT Νοσήματα και άλλες επιπλοκές για τα οποία το κάπνισμα αποτελεί βασική αιτιολογία Καρκίνος πνεύμονα Καρκίνος ουροδόχου κύστης Καρκίνος τραχήλου μήτρας Καρκίνου οισοφάγου Kαρκίνος νεφρών Καρκίνος λάρυγγα Λευχαιμία Καρκίνος στόματος Καρκίνος παγκρέατος Καρκίνος στομάχου Abdominal aortic aneurysm. Aθηροσκλήρυνση Αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια Στεφανιαία νόσος oχαπ oελαττωμένη πνευμονική λειτουργία των νεογνών oαναπνευστικά νοσήματα στους μαθητές και την εφηβεία oθάνατος εμβρύου oμειωμένη γονιμότητα oχαμηλό σωματικό βάρος γέννησης oεπιπλοκές εγκυμοσύνης oκαταρράκτης oκατάγματα ισχίου oχαμηλή οστική μάζα oέλκος στομάχου
Στάδια επιδημίας καπνίσματος (κατά Lopez et al., 1994)
Σύγκριση εξάρτησης νικοτίνης Εξάρτηση στους χρήστες Δυσκολία αποχής Ανοχή Σωματική συμπτωματολογία Θάνατοι Σημασία στην καθημερινή ζωή Επιπολασμός nicotine>heroin>cocaine>alcohol>caffeine (alcohol=cocaine=heroin=nicotine)>caffeine (alcohol=heroin=nicotine)>cocaine>caffeine alcohol>heroin>nicotine>cocaine>caffeine nicotine>alcohol>(cocaine=heroin)>caffeine (alcohol=cocaine=heroin=nicotine)>caffeine caffeine>nicotine>alcohol>(cocaine=heroin) 15
NicΣυμπτώματα απόσυρσης από τη νικοτίνηbit to Quit Άγχος 87% * Ευερεθιστότητα 80% * Δυσκολία συγκέντρωσης 73% * Κινητική ανησυχία 71% Αίσθηση επιτακτικής έλλειψης τσιγάρου 62% Γαστρεντερικά προβλήματα 33% Κεφαλαλγίες 24% Ζαλάδες 22% 16
17 Στοιχεία ερωτηματολογίων Hellas Health I, II και ΙΙΙ
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Πανελλαδική ποσοτική έρευνα με προσωπικές συνεντεύξεις σε νοικοκυριά με χρήση δομημένου ερωτηματολογίου Τυχαία και αντιπροσωπευτική επιλογή δείγματος 1.000 άτομα ηλικίας 18 ετών και άνω Διεξαγωγή έρευνας από 1/10/10 έως 21/10/10 από την Metron Analysis Ποσοστό ανταποκρισιμότητας 48,6% 18
ΠΟΣΟΣΤΟ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΩΝ ΚΑΠΝΙΣΤΩΝ 19 ΦΥΛΟ Συνήθειες καπνίσματος ΑΝΔΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΥΝΟΛΟ Ναι, καθημερινά 42,9% 37,2% 40,1% Ναι, καμιά φορά 2,4% 2,4% 2,4% Όχι, καθόλου 54,3% 60,1% 57,2%
ΠΟΣΟΣΤΟ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΩΝ ΚΑΠΝΙΣΤΩΝ, ΚΑΤΑ ΦΥΛΟ 20
ΗΛΙΚΙΑ ΕΝΑΡΞΗΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ 21 Μέση ηλικία: 20 έτη Διάμεσος: 18 έτη ΒΑΣΗ: 412 ΚΑΠΝΙΣΤΕΣ ΤΣΙΓΑΡΟΥ
ΣΗΜΑΣΙΑ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΚΟΠΗ ΤΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ (Ι) 22 ΒΑΣΗ: 412 ΚΑΠΝΙΣΤΕΣ ΤΣΙΓΑΡΟΥ
ΣΗΜΑΣΙΑ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΚΟΠΗ ΤΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ (IΙ) 23 ΒΑΣΗ: 412 ΚΑΠΝΙΣΤΕΣ ΤΣΙΓΑΡΟΥ
ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ 24
ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΠΑΘΗΤΙΚΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ 25
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (Ι) 26 ΒΑΣΗ: ΟΣΑ ΑΤΟΜΑ ΕΡΓΑΖΟΝΤΑΙ ΣΕ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΧΩΡΟ
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (ΙΙ) 27 ΒΑΣΗ: ΟΣΑ ΑΤΟΜΑ ΕΡΓΑΖΟΝΤΑΙ ΣΕ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΧΩΡΟ
ΣΤΑΣΗ ΓΙΑ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΒΑΣΗ: ΟΣΑ ΑΤΟΜΑ ΕΡΓΑΖΟΝΤΑΙ ΣΕ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΧΩΡΟ
ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΣΕ ΧΩΡΟΥΣ ΕΣΤΙΑΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗΣ 29 Ερ.: «Τις τελευταίες 30 ημέρες, όταν τρώγατε σε εστιατόριο/ήσασταν σε καφετέρια ή κλαμπ, πόσο συχνά βλέπατε κάποιον να καπνίζει;» ΒΑΣΗ: ΟΣΑ ΑΤΟΜΑ ΕΧΟΥΝ ΕΠΙΣΚΕΦΘΕΙ ΧΩΡΟ ΕΣΤΙΑΣΗΣ/ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗΣ ΤΙΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ 30 ΗΜΕΡΕΣ
ΣΤΑΣΗ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΓΙΑ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΤΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ 30
ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΜΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΣΕ ΧΩΡΟ ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗΣ 31
ΣΤΑΣΗ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΕ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ/ ΜΕΤΡΑ (Ι) 32
ΣΤΑΣΗ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΕ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ/ ΜΕΤΡΑ (ΙΙ) 33
ΑΠΟΨΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΕΟ ΝΟΜΟ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ 69% 24,9% 34
28,9% 66,7% 35
ΑΠΟΨΗ ΓΙΑ ΤΟ ΑΝ ΘΑ ΕΦΑΡΜΟΣΤΕΙ ΤΕΛΙΚΑ Ο ΝΟΜΟΣ 36
ΛΟΓΟΙ ΜΗ ΤΗΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΑΛΙΟΥ ΝΟΜΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ 37
Κλίμακα μέτρησης εξάρτησης στο τσιγάρο
Κλίμακα Fagerström (κλίμακα μέτρησης εξάρτησης στο τσιγάρο) 1. Πόσο γρήγορα, αφού ξυπνήσετε, καπνίζετε το πρώτο σας τσιγάρο; Μέσα στα πρώτα 5 λεπτά (3 βαθμοί) 6 30 λεπτά (2 βαθμοί) 31 60 λεπτά (1 βαθμός) Μετά από 60 λεπτά (0 βαθμοί) 2. Σας είναι δύσκολο να μην καπνίσετε, σε μέρη όπου το κάπνισμα απαγορεύεται; (π.χ. εκκλησία, βιβλιοθήκες, σινεμά) Ναι (1 βαθμός) Όχι (0 βαθμοί) 3. Ποιο τσιγάρο σας είναι πιο δύσκολο να μην το καπνίσετε; Το πρώτο της ημέρας (1 βαθμός) Οποιοδήποτε άλλο (0 βαθμοί)
Κλίμακα Fagerström (κλίμακα μέτρησης εξάρτησης στο τσιγάρο) (2) 4. Πόσα τσιγάρα την ημέρα καπνίζετε; 10 ή λιγότερα (0 βαθμοί) 11 20 (1 βαθμός) 21 30 (2 βαθμοί) 31 ή περισσότερα (3 βαθμοί) 5. Καπνίζετε πιο πολύ το πρωί απ ότι το απόγευμα; Ναι (1 βαθμός) Όχι (0 βαθμοί) 6. Καπνίζετε ακόμη και όταν μία ασθένεια σας αναγκάζει να μείνετε στο κρεβάτι; Ναι (1 βαθμός) Όχι (0 βαθμοί)
Κλίμακα Fagerström (κλίμακα μέτρησης εξάρτησης στο τσιγάρο) (3) Το άθροισμα των βαθμών κάθε ερώτησης υποδεικνύει το βαθμό εξάρτησης. Σύνολο Βαθμών: 7 10 Καπνιστής πολύ εξαρτημένος 4 6 Καπνιστής μέτρια εξαρτημένος 0 3 Καπνιστής λίγο εξαρτημένος
Προσεγγίσεις για διακοπή /πρόληψη των καπνισματικών συνηθειών ατομικά/ πληθυσμιακά
Προσεγγίσεις για τη διακοπή του καπνίσματος Οι αποτελεσματικές προσεγγίσεις για την διακοπή του καπνίσματος, περιλαμβάνουν: Α. την παροχή σύντομης συμβουλευτικής παρακίνησης από τους επαγγελματίες υγείας (άμεσα οφέλη- παράγοντες κινδύνου), Β. τη χορήγηση υλικού αυτοβοήθειας (ενημερωτικά δελτία, εγχειρίδια, βιντεοκασέτες, ακουστικό υλικό), Γ. τη συνέντευξη παροχής κινήτρων (συμβουλευτική παρέμβαση), Δ. τη γνωσιακή-συμπεριφοριστική παρέμβαση (τροποποίηση πεποιθήσεων, αλλαγή αυτοματοποίησης καπνίσματος, πρόληψη υποτροπής) και Ε. τη φαρμακοθεραπεία. Οι φαρμακευτικές μέθοδοι: Α. Θεραπεία Υποκατάστασης με Νικοτίνη. Β. Βουπροπιόνη Γ. Βαρενικλίνη
Πληθυσμιακές παρεμβάσεις μείωσης του καπνίσματος (1) Φορολογία / Τιμές Αύξηση της τιμής κατά 25% οδηγεί σε μείωση του επιπολασμού του καπνίσματος κατά 7-13%, με το ποσοστό να αυξάνεται στο πέρασμα του χρόνου. Ισχυρές αποδείξεις, από διαφορετικές μελέτες σε πολλές χώρες. Μεγαλύτερη μείωση στους νέους και σε καπνιστές χαμηλού οικονομικού επιπέδου. Τα αποτελέσματα εξαρτώνται από το μέγεθος της αύξησης και την αρχική τιμή. Ενδεχόμενες έντονες αντιδράσεις από τις καπνοβιομηχανίες. Πιθανή αύξηση του λαθρεμπορίου τσιγάρων. Δημιουργούνται κεφάλαια για χρηματοδότηση άλλων προγραμμάτων κατά του καπνίσματος. Απαγόρευση καπνίσματος σε δημόσιους χώρους Μείωση 5-10% εξαιτίας της απαγόρευσης καπνίσματος σε χώρους εργασίας. Μείωση 2-4% εξαιτίας της απαγόρευσης σε χώρους εστίασης και άλλους δημόσιους χώρους. Μέτρια προς ισχυρή. Μελέτες κυρίως σε ανεπτυγμένες χώρες, με το μέγεθος της μείωσης να ποικίλλει. Μεγαλύτερη επίδραση σε άτομα μεγάλου εισοδήματος, άνδρες, ηλικίας 24-54 ετών. Τα αποτελέσματα ποικίλλουν, ανάλογα με τις ειδικές ρυθμίσεις. Σχετικά χαμηλού κόστους. Απαγορεύσεις πρέπει να είναι αυστηρές και να υπάρχει μηχανισμός ελέγχου και επιβολής κυρώσεων, ενώ είναι αναγκαία η διαφήμιση και δημοσιοποίηση των μέτρων. Πιθανές αντιδράσεις από την καπνοβιομηχανία και ορισμένες επιχειρήσεις.
Πληθυσμιακές παρεμβάσεις μείωσης του καπνίσματος (2) Περιορισμοί στη διαφήμιση Μείωση 6% μετά από πλήρη απαγόρευση. Μέτρια προς ασθενής. Τα αποτελέσματα των μελετών διαφέρουν μεταξύ τους. Οι νέοι είναι πιθανότερο να επηρεάζονται περισσότερο από διαφημίσεις που προωθούν προϊόντα καπνού> Σχετικά χαμηλού κόστους, οι απαγορεύσεις όμως πρέπει να είναι καθολικές, χωρίς εξαιρέσεις. Πιθανές αντιδράσεις από την καπνοβιομηχανία και άλλες επιχειρήσεις. Προειδοποιητικές ετικέτες Όχι σαφώς προσδιορισμένα αποτελέσματα Ασθενής. Λίγες μελέτες τα τελευταία χρόνια με αντικρουόμενα αποτελέσματα. Ενδεχομένως είναι περισσότερο αποτελεσματικές σε χώρες χαμηλού οικονομικού επιπέδου. Απαιτούνται μεγάλου μεγέθους προειδοποιητικές ετικέτες. Ενδεχομένως απαιτεί και συνοδευτικές ενημερωτικές εκστρατείες, ιδίως σε φτωχότερες χώρες, όπου ο επιπολασμός αυξάνεται. Εκστρατείες με τη χρήση Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης Μείωση 5-10% Μέτρια. Η πλειονότητα των μελετών δείχνουν στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα, το μέγεθος των οποίων ποικίλλει και ίσως εξαρτάται από άλλες, παράλληλες στρατηγικές που βρίσκονται σε ισχύ. Ακαθόριστα. Ίσως είναι λιγότερο αποτελεσματικές στους νέους. Εξαρτάται από τον σχεδιασμό τους. Σχετικά χαμηλού κόστους και επιτυγχάνουν μεγάλη πληθυσμιακή κάλυψη. Η δαπάνη πρέπει όμως να είναι επαρκής και να διαρκούν για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Αποτελεσματικές στρατηγικές για την αντιμετώπιση του καπνίσματος RED (RESTRICT- EDUCATE- DISCRUPT) : ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΠΑΡΕΜΠΟΔΙΣΗ
Περίληψη αποτελεσματικών στρατηγικών ελέγχου καπνισματικών συνηθειών J Anesth (2007) 21:200 211