Life08 ENV/GR/000553 Forest Cities Greek Report on Best Practices for Forest Fire Prevention Παραδείγματα Kαλών Πρακτικών για την Πρόληψη των Δασικών Πυρκαγιών December 2012 http://www.forestcities.gr
Project Report title Greek Report on Best Practices for Forest Fire Prevention Παραδείγματα Καλών Πρακτικών για την Πρόληψη των Δασικών Πυρκαγιών Issuing body Laboratory on Prevention & Management of Natural Hazards University of Athens (UoA) Εργαστήριο Πρόληψης & Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών Πανεπιστήμιο Αθηνών (UoA) Authors Prof. Dimitrios Papanikolaou (UoA), Assist. Prof. Ioannis Papanikolaou (UoA), Assist. Prof Christos Sideris (UoA), MSc Michalis Diakakis (UoA), MSc Giorgos Deligiannakis (UoA), Margarita Dimitropoulou (EPTA), Spyridon Arvanitakis (PEDA), Konstantinos Georgiou (EPTA) Deliverable Deliverable of Action 3, Activity 2 Project Partners Union of Municipalities of Attica (PEDA) University of Athens (UoA) EPTA Environmental Engineers - Consultants (EPTA) Technical University of Crete (TUC) Municipality of Ilioupoli (ILIOUPOLI) Municipality of Serres (SERRES) Cover photos Kostas Georgiou, Michalis Diakakis, Giorgos Deligiannakis Date 1st Submission: May 2011 Final Submission: December 2012
Περιεχόμενα Executive Summary... 3 1. Εισαγωγή... 5 2. Σκοπός... 6 3. Μεθοδολογία... 7 4. Παραδείγματα καλών πρακτικών... 8 4.1 Νομαρχία του Λιβόρνο... 8 4.2 Περιφέρεια Τοσκάνης... 12 4.3 Εθελοντική οργάνωση Pubblica Azzistenza με βάση το Rosignano, Ιταλία... 14 4.4 Δήμοι Piombino και Rosignano στην Ιταλία... 16 4.5 Λογισμικό ArcFireTM... 18 4.6 Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής... 19 4.7 Περιφέρεια Καστίλλης και Λεόν, Ισπανία... 24 4.8 Εθελοντικό Σώμα Ελλήνων Πυροσβεστών Αναδασωτών (Ε.Σ.Ε.Π.Α.)... 29 4.9 Πολωνία... 33 4.10 Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου... 37 4.11 Αερολέσχη Θεσσαλονίκης... 40 5. Άλλα παραδείγματα... 43 5.1 Ευρωπαϊκό πρόγραμμα INCA: Συνδέοντας Πολιτική Προστασία και Σχεδιασμό με Συμφωνία σε Στόχους.... 43 5.2 Χρήση προδιαγεγραμμένου πυρός από το Γαλλικό Δίκτυο RBD (Prescribed Burning Network)... 44
5.3 Εθνικό Σύστημα Πληροφορίας Δασικών Πυρκαγιών της Πολωνίας... 45 5.4 Σύστημα εντοπισμού πυρκαγιών με χρήση τηλεπισκόπησης SFIDE (System for FIre DEtection) από το Πανεπιστήμιο της Ρώμης... 46 5.5 Χρήση σχεδίου δράσης σε επίπεδο Κομητείας (Η περίπτωση της Summit County, Colorado, USA)... 47 5.6 Λειτουργία του Ανακριτικού Τμήματος της ελληνικής Πυροσβεστικής Υπηρεσίας... 48 6. Συζήτηση & Συμπεράσματα... 49 Βιβλιογραφικές Αναφορές - References... 50 Annex 1 - Αναφορά αποτίμησης της επίσκεψης στην περιφέρεια της Τοσκάνης... 52
Executive Summary In the framework of Action 3, the project team has collected information from around the world regarding forest fire prevention practices and protection measures. Based on this information, this report presents in detail eleven (11) and reports 6 additional best practices that are useful to discuss through the project team experts and during the Working Group Meetings. They were selected so that they could cover different categories, methodologies, approaches and innovations. Moreover, their selection was based on their applicability and the implementation potential across the country. These best practices are: 1) The Livorno Prefecture, Italy 2) The Tuscany Region, Italy 3) The Volunteer Organization Pubblica Azzistenza in Rosignano, Italy 4) The Municipalities of Piombino and Rosignano, Italy 5) The ArcFire platform GIS, Greece 6) The United States of America 7) The Community of Castile Leon, Spain 8) The Voluntary Corp of Greek Firemen and Replanters (E.S.E.P.A.) 9) Poland 10) The North Aegean Region 11) The Thessaloniki Aeroclub Moreover, 6 additional best practices are also reported. In particular, these best practices are: 1) The INCA European Project 2) The French Prescribed Burning Network (PBN) 3) The National Forest Fire Information System of Poland (NFFIS) 4) The University of Rome System for FIre Detection (SFIDE) 5) The Summit County local Action Plan for Forest Fire Prevention, Colorado, USA. 6) The Investigation - Research Department of the Greek Fire Service. These best practices were extracted from different sources (libraries, web, etc) and meetings during the project. For example, the detailed information about the Italian best practices were 3
extracted after the site visit in April 2010 in Italy, whereas a report was compiled from the UoA and is attached in Annex 1. Additionally, the UoA participated in several meetings and conferences, such as the ArcFire seminar, the environmental event on the E.S.E.P.A. training center (May 18th, 2012) and the annual meeting of the CTIF Forest Fire Committee (November 2nd, 2012), which also provided new best practices. Finally, the UoA recorded and analyzed the situation in the USA as it is presented in the World Wide Web and through the analysis of several reports. Through the participation in several meetings of the EUFOFINET project, PEDA assessed all the available information which are presented in this report. The best practices recognized through this collaboration are, the North Aegean Region, the country of Poland and the Municipality of Castille in Spain. 4
1. Εισαγωγή Στο πλαίσιο υλοποίησης της δράσης 3 του έργου ForestCities η ομάδα του έργου προέβη σε καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης στην Ελλάδα και το εξωτερικό με στόχο την αποτίμηση και αναγνώριση καλών πρακτικών που σχετίζονται με την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών αλλά και την ευρύτερη προστασία των δασών. Συνολικά παρουσιάζονται 11 καλές πρακτικές που αναλύονται λεπτομερώς, ενώ έχουν καταγραφεί επιπλέον 6 που επίσης παρουσιάζουν σημαντικό ενδιαφέρον. Η επιλογή τους έγινε με βάση τις διαφορετικές κατηγορίες, μεθοδολογίες και προσεγγίσεις, την καινοτομία τους, τη δυνατότητα πραγματοποίησής τους ή όχι στην Ελλάδα καθώς και τις δυνατότητες ευρείας εφαρμογής τους στο σύνολο του ελλαδικού χώρου. Για τις ανάγκες υλοποίησης του παρόντος παραδοτέου, η ομάδα έργου χρησιμοποίησε όλες τις διαθέσιμες πηγές μέσα από την αξιοποίηση των επαφών των μελών της ομάδας του έργου που πραγματοποιήθηκε κατά την υλοποίηση της υποδράσης 2.5. Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι στο πλαίσιο συνεργασίας του έργου Forest Cities με το Ευρωπαϊκό έργο EUFOFINET, οι ομάδες εργασίας των 2 έργων αντάλλαξαν απόψεις και εμπειρίες πάνω σε καλές πρακτικές στη πρόληψη των. Κύριος στόχος του έργου EUFOFINET είναι η μεταφορά τεχνογνωσίας και καλών πρακτικών για την ενίσχυση της εθνικής και Περιφερειακής πολιτικής των χωρών τόσο στη προστασία των δασών όσο και στη πρόληψη των. Το έργο χρηματοδοτείται από το διακρατικό πρόγραμμα INTERREG IVC. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού της ομάδας έργου στην Ιταλία τον Απρίλιο του 2010, οι καλές πρακτικές που αναγνωρίστηκαν αποτυπώθηκαν σε ξεχωριστή έκθεση η οποία παρουσιάζεται ως παράρτημα στην παρούσα. Παράλληλα, νέες πρακτικές προέκυψαν από α) το σεμινάριο ArcFire, β) το περιβαλλοντικό event που διοργάνωσε το Ε.Σ.Ε.Π.Α. στα Ριζώματα Ημαθίας στις 18 Μαΐου του 2012 και γ) την ετήσια συνάντηση της Επιτροπής Δασικών Πυρκαγιών του CTIF, που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη, στις 2 Νοεμβρίου του 2012. 5
2. Σκοπός Σκοπός της παρούσας ανάλυσης είναι η καταγραφή και η διερεύνηση παραδειγμάτων, προσεγγίσεων και μεθοδολογιών οι οποίες ξεχωρίζουν για την καινοτομία και την αποδοτικότητά τους ως προς τη σχέση κόστους - οφέλους, καθώς και την επιτυχία τους στον τομέα της πρόληψης. Τα παραδείγματα που αναλύονται σχετίζονται με την εφαρμογή συγκεκριμένων τεχνικών που εκπονούνται από έναν οι περισσότερους φορείς και οι οποίες θα μπορούσαν δυνητικά να εφαρμοσθούν στο σύνολο της ελληνικής επικράτειας για τη πρόληψη των πυρκαγιών Άλλες σημαντικές καλές πρακτικές, όπως η λειτουργία του Ανακριτικού Τμήματος της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας, δεν βρίσκονται στις 11 προτεινόμενες λόγω του ότι ήδη εφαρμόζονται στο σύνολο της χώρας. Αποτελεί παρόλα αυτά ένα παράδειγμα, το οποίο μπορεί να εξαχθεί και εκτός Ελλάδας. 6
3. Μεθοδολογία Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε για την εκπόνηση της συγκεκριμένης δράσης περιλαμβάνει την συγκέντρωση και ανάλυση διαφορετικών παραδειγμάτων, προσεγγίσεων και τεχνικών στον τομέα της πρόληψης δασικών πυρκαγιών από διάφορες πηγές. Οι πηγές αυτές περιλαμβάνουν: 1. τη σχετική βιβλιογραφία οι οποία περιγράφει καινοτόμα προγράμματα ή καινοτόμες πρακτικές στον τομέα της πρόληψης (Laneve et al. 2009, ESRI 2011, Lambert 2010) 2. την ανταλλαγή εμπειριών και τον διάλογο σε θέματα πρόληψης μεταξύ της ομάδας του έργου και των διαφόρων επαγγελματιών και ειδικών με τους οποίους συναντήθηκε στη διάρκεια του έργου. Ειδικότερη μνεία σε αυτή την κατηγορία θα πρέπει να γίνει στην επίσκεψη στην Περιφέρεια της Τοσκάνης στην Ιταλία, στη Νομαρχία του Λιβόρνο, στους Δήμους Piombino και Rosignano και στις εθελοντικές οργανώσεις Publicca Azzistenza και La Rachetta. (βλ. Annex 1) 3. τις συναντήσεις με την ομάδα των ειδικών (experts working groups) στο πλαίσιο του έργου και την ανταλλαγή απόψεων και εμπειριών επί του θέματος της πρόληψης 4. την ανταλλαγή εμπειριών και τη συζήτηση με ειδικούς, φορείς, στελέχη της τοπικής αυτοδιοίκησης και επαγγελματίες εμπλεκόμενους στην πρόληψη δασικών πυρκαγιών και την πολιτική προστασία, κατά τη διάρκεια δράσεων διάδοσης των αποτελεσμάτων του έργου. 5. τις συναντήσεις και συζητήσεις με ομάδες εθελοντών στους οποίους παρουσιάσθηκαν ορισμένα από τα παραδοτέα του έργου. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η επίσκεψη στις εγκαταστάσεις της εθελοντικής οργάνωσης του Ε.Σ.Ε.Π.Α. στα Ριζώματα Ημαθίας από την ομάδα του έργου στα πλαίσια της συνάντησης των Πυροσβεστών του Κόσμου στις 14 Νοεμβρίου του 2011, που συνεχίσθηκε με τη διοργάνωση της περιβαλλοντικής συνάντησης στις 18 Μαΐου 2012 στα πλαίσια του Έργου. 7
4. Παραδείγματα καλών πρακτικών Στις ενότητες που ακολουθούν γίνεται ανάλυση των καλών πρακτικών όπως αυτές αναγνωρίστηκαν από την ομάδα έργου και συγκεκριμένα από τους ειδικούς του Πανεπιστημίου Αθηνών και της ΠΕΔΑ. Να σημειωθεί στο σημείο αυτό ότι στόχος της ομάδας έργου μέσω του παραδοτέου αυτού είναι η καταγραφή καλών πρακτικών από διάφορες χώρες του κόσμου με διαφορετικές κλιματολογικές και μετεωρολογικές συνθήκες, διαφορετικές κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες αλλά και χώρες με διαφορετικό σύστημα λειτουργίας της τοπικής αυτοδιοίκησης. 4.1 Νομαρχία του Λιβόρνο Η Νομαρχία του Λιβόρνο είναι ένας από τους οργανισμούς αυτοδιοίκησης της Περιφέρειας της Τοσκάνης, ο μηχανισμός δασοπροστασίας του οποίου θεωρείται ιδιαίτερα αξιόλογος από πλευράς διοικητικής οργάνωσης και πρακτικών οι οποίες μπορούν να χαρακτηριστούν αποδοτικές σε ορισμένους τομείς της δασοπροστασίας. Το σύστημα της Περιφέρειας και γενικά του Ιταλικού κράτους έχει σαφή στοιχεία αποκέντρωσης, απονέμοντας σημαντικές δράσεις για την διαχείριση της πρόληψης και της πυρόσβεσης στις Νομαρχίες. Σε επίπεδο Νομαρχίας το προσωπικό που ασχολείται με την πρόληψη και την δασοπροστασία αποτελείται από δύο άτομα. Παράλληλα υπάρχει ένας αριθμός ατόμων που ασχολείται με το κέντρο επιχειρήσεων το οποίο διατηρεί η Νομαρχία. Συνολικά απασχολούνται 50 άτομα με την πολιτική προστασία σε επίπεδο νομού μαζί με αυτά των Δήμων. Από την άλλη πλευρά, έντονη είναι η δραστηριοποίηση των εθελοντικών οργανώσεων οι οποίες συνεισφέρουν κάθε χρόνο στη Περιφέρεια τουλάχιστον 3.000 εθελοντές δημιουργώντας έτσι μια αναλογία τουλάχιστον 1:60 στη προστασία των δασικών πυρκαγιών. Η κατανομή αυτή προσδίδει σημαντικό ρόλο στις εθελοντικές οργανώσεις οι οποίες αποτελούν αναντικατάστατο κομμάτι του συνολικού μηχανισμού πυρόσβεσης και το σημαντικότερο πυλώνα των επίγειων δυνάμεων τον τελευταίο αιώνα. Παράλληλα μειώνει σημαντικά το κόστος στον προϋπολογισμό των ΟΤΑ. Οι εθελοντές εξομοιώνονται από το νόμο με τους μόνιμους υπαλλήλους των υπηρεσιών δασοπροστασίας. Αυτό πραγματοποιείται στα ειδικά κέντρα της Περιφέρειας μέσω εκπαίδευσης υψηλών προδιαγραφών και στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην παράδοση και την εμπειρία των ομάδων των εθελοντών. Ο ρόλος της πυροσβεστικής εστιάζει σε αστικές πυρκαγιές σε οικοδομικές κατασκευές όπως τα κτίρια, δημόσια και ιδιωτικά καθώς και στις χορτολιβαδικές εκτάσεις. Με τον τρόπο αυτό η υπηρεσία δεν πρωταγωνιστεί στην κατάσβεση των παρά μόνο κατόπιν ειδικής εντολής από τα ανώτερα κλιμάκια του εθνικού μηχανισμού προστασίας και κατάσβεσης των 8
Παρόλα αυτά το πυροσβεστικό σώμα εμπλέκεται στη πυρασφάλεια και πυροπροστασία εφόσον ζητηθεί η συνεισφορά του καθώς πληθώρα βάσεων είναι ακόμη ενεργές σε διάφορα σημεία της Νομαρχίας. Επικουρικά χρησιμοποιούνται περιορισμένα εναέρια μέσα (π.χ. ένα ελικόπτερο στην περίπτωση της Νομαρχίας του Λιβόρνο) ενώ περισσότερα μέσα από τις επίγειες δυνάμεις από την Περιφέρεια ή την κεντρική υπηρεσία πολιτικής προστασίας ζητούνται σε περίπτωση που η πυρκαγιά δεν μπορεί να περιοριστεί επαρκώς. Επιπρόσθετα, κάθε χρόνο η Περιφέρεια αναθέτει σε ιδιώτες που διαθέτουν ελικόπτερα την δασοπυρόσβεση κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες. Παρόλα αυτά είναι σαφές ότι τα εναέρια μέσα και το πυροσβεστικό σώμα δεν αποτελούν τους βασικούς φορείς στη διαχείριση των, αλλά ασκούν επικουρικό έργο ή επεμβαίνουν σε περιπτώσεις όπου η κατάσβεση δεν δύναται να αντιμετωπισθεί από τις υπάρχουσες δομές. Εικόνα 1: Το ένα από τα δύο ελικόπτερα πυρόσβεσης που διαθέτει η Περιφέρεια για τη δασοπυρόσβεση. 9
Σε ότι αφορά τις ιδιωτικές εκτάσεις και τις εκτάσεις που ανήκουν σε άλλους φορείς όπως είναι οι φορείς παροχής ενέργειας ή οι φορείς που έχουν σχέση με τις δημόσιες μεταφορές (π.χ. τρένα), υπεύθυνοι για τον καθαρισμό είναι οι ιδιοκτήτες των εκτάσεων αυτών. Η διαφορά που υπάρχει με την Ελληνική πραγματικότητα είναι ότι στην Ιταλία ο ιδιοκτήτης που δεν συμμορφώνεται με τις υποχρεώσεις του απέναντι στα οριζόμενα από τη νομοθεσία σχετικά με την δασοπροστασία υφίσταται άμεση επιβολή ποινής. Σε επίπεδο Νομαρχίας λειτουργεί τοπικό κέντρο επιχειρήσεων με προσωπικό 2-3 ατόμων ανά βάρδια το οποίο είναι εξοπλισμένο με υποδομές επικοινωνίας, χάρτες και υπολογιστές ώστε να συντονίζει επιχειρήσεις πυρόσβεσης. Επικεφαλής του κέντρου είναι ένας υπάλληλος ενός σώματος που καλείται «αστυνομία περιβάλλοντος» ο οποίος έχει και την κύρια ευθύνη για τις δράσεις του κέντρου. Η περιβαλλοντική αστυνομία υπάγεται στο υπουργείο Γεωργίας και Περιβάλλοντος και μέχρι πριν 10 χρόνια συμμετείχε στην κατάσβεση. Σήμερα έχει στην ευθύνη της την καταγραφή των καμένων εκτάσεων. Το κέντρο διαχειρίζεται σώματα εθελοντών αλλά και μόνιμων υπαλλήλων του φορέα, οι οποίοι όμως είναι λιγότεροι από τους εθελοντές. Το κέντρο επίσης αναλαμβάνει να ζητήσει βοήθεια από τα ανώτερα κλιμάκια διαχείρισης των ή τη συμβολή εναέριων μέσων όταν χρειαστεί της συνδρομή τους, καθώς η Νομαρχία δεν έχει στόλο εναέριων μέσων. Τα κέντρα επιχειρήσεων των Νομαρχιών λειτουργούν από τις 08.00 το πρωί μέχρι τις 20.00 το βράδυ και μόνο τους καλοκαιρινούς μήνες κατά τη διάρκεια της αντιπυρικής περιόδου. Τον υπόλοιπο χρόνο οι καταστάσεις έκτακτης ανάγκης διαχειρίζονται από το κέντρο επιχειρήσεων της Περιφέρειας. Όλες οι συνομιλίες στις ραδιοσυχνότητες καταγράφονται έτσι ώστε να είναι διαθέσιμες στον εισαγγελέα. Η Νομαρχία του Λιβόρνο έχει 20 Δήμους, με υπηρεσιακά σχέδια δράσης που καταρτίζονται πρώτα από τους Δήμους μετά τους παίρνει η Νομαρχία και ολοκληρώνει το γενικό σχέδιο δράσης το οποίο ενημερώνεται σε καθημερινή βάση και το οποίο δεν είναι διαθέσιμο στο ευρύτερο κοινό. Τα σχέδια δράσης είναι διαθέσιμα διαδικτυακά αλλά η πρόσβαση σε αυτά γίνεται μόνο από εξουσιοδοτημένα άτομα. Όλα τα σχέδια συνοδεύονται από χάρτες με ψηφιακά δεδομένα όπως είναι χάρτες 1:10.000, δασικές εκτάσεις, τύποι δασών και καύσιμη ύλη. Σε σχέση με τη διαχείριση δημοσιότητας προκύπτει ότι η εντολή της Περιφέρειας είναι να κρατούνται χαμηλοί τόνοι στη δημοσιοποίηση ώστε να μην δημιουργείται αντιπαλότητα μεταξύ φορέων και να μην προκαλείται το κοινό αίσθημα. Η φιλοσοφία των επιχειρήσεων δασοπροστασίας ακολουθεί δύο βασικούς άξονες: το προηγμένο σύστημα παρακολούθησης (monitoring) 10
τη γρήγορη επέμβαση στο σημείο του συμβάντος Το σύστημα παρακολούθησης στελεχώνεται κυρίως με ανθρώπινο δυναμικό το οποίο περιλαμβάνει προσωπικό με περισσότερους από 2000 εθελοντές (σε αρκετές περιπτώσεις ο αριθμός των εθελοντών αγγίζει τους 3.000) και 800 δημοτικούς υπαλλήλους όλων των βαθμίδων. Παράλληλα, το καλοκαίρι το σύστημα παρακολούθησης υποστηρίζεται και με τεχνικά μέσα και κυρίως με 4 κάμερες οπτικού πεδίου 15km υψηλής εστίασης οι οποίες περιστρέφονται σε γωνία 360 ο σε 4 επιλεγμένα σημεία σε κορυφές λόφων. Το κύριο αίτιο πυρκαγιάς στην περιοχή αποτελεί η αμέλεια γεγονός που αποτελεί μια βασική διαφορά με τον Ελληνικό χώρο όπου οι εμπρησμοί παρουσιάζονται ως οι πιο συχνές αιτίες πυρκαγιάς. Αυτό διαφοροποιεί σημαντικά τους τρόπους και τα μέσα αντιμετώπισης και πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπ όψη στις τυχόν συγκρίσεις με την Ελλάδα. Το ιδιοκτησιακό καθεστώς είναι ξεκάθαρο, ενώ σε περίπτωση πυρκαγιάς οι Δήμοι υποχρεούνται να καταγράψουν τις καμένες εκτάσεις ενώ σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα βγαίνει η απαγόρευση δόμησης στην πυρόπληκτη περιοχή για τα επόμενα 15 χρόνια. Επιπρόσθετα, δίνεται μεγάλο βάρος στην ευαισθητοποίηση των πολιτών (με έμφαση στα σχολεία, φυλλάδια, και τα τελευταία χρόνια στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των τουριστών). Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι ένα από τα σημαντικά χαρακτηριστικά στη λειτουργία του συστήματος είναι η θέσπιση αυστηρής ιεραρχίας με λεπτομερές καταστατικό λειτουργίας και παράλληλη αυστηρή θέσπιση καθηκόντων με σαφή όρια και υποχρεώσεις. Οι πρακτικές που ακολουθούνται με βασικούς πυλώνες τη δημιουργία τοπικού κέντρου επιχειρήσεων και την δραστηριοποίηση των εθελοντικών οργανώσεων, παρουσιάζουν ενθαρρυντικά αποτελέσματα καθώς τα τελευταία χρόνια έχουν αποφευχθεί οι μεγάλες πυρκαγιές με το μεγαλύτερο ποσοστό των συμβάντων να σβήνονται όσο ακόμα είναι περιορισμένες σε έκταση. Για παράδειγμα, μερικά στατιστικά στοιχεία από τη Νομαρχία του Λιβόρνο το 2010 δείχνουν ότι αποτέλεσε μια πολύ επιτυχημένη χρονιά όπου σε σύνολο 80 πυρκαγιών κάηκαν ελάχιστα μόνο στρέμματα. Σε επίπεδο Περιφέρειας το 2010 ήταν επίσης μια πετυχημένη χρονιά, όπου η μεγαλύτερη πυρκαγιά έκαψε μόλις 400 στρέμματα. 11
4.2 Περιφέρεια Τοσκάνης Η Περιφέρεια είναι οργανωτικά μια βαθμίδα κάτω από την κεντρική υπηρεσία πολιτικής προστασίας της χώρας. Οι Περιφέρειες διατηρούν κέντρο επιχειρήσεων πολιτικής προστασίας το οποίο λειτουργεί όλο το 24ωρο και στελεχώνεται από τα εξής 3 άτομα: ένα προϊστάμενο, ένα μέλος της πολιτικής προστασίας της Περιφέρειας ή του Σώματος Αστυνομίας Περιβάλλοντος και ένα άτομο συνήθως από το πυροσβεστικό σώμα. Στην Περιφέρεια της Τοσκάνης το 2010 καταγράφηκαν 600 πυρκαγιές το 80% των οποίων σβήστηκε σε λιγότερο από ώρα, το 10% εντός 2 ωρών και το 5-8% εντός 6 ωρών (αποκλειστικά με τους μηχανισμούς της Περιφέρειας, χωρίς δηλαδή τη συνδρομή των υψηλότερων κλιμακίων εθνικής εμβέλειας πυροπροστασίας). Το 2010 ήταν επίσης μια πετυχημένη χρονιά καθώς η μεγαλύτερη πυρκαγιά έκαψε μόλις 400 στρέμματα. Το συντονιστικό κέντρο της Περιφέρειας διαχειρίζεται τα ελικόπτερα και είναι αρμόδιο να ζητά από τις κεντρικές υπηρεσίες πολιτικής προστασίας περισσότερα μέσα ή προσωπικό, όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο. Μια από τις λίγες υπηρεσίες η οποία δεν έχει αποκεντρωθεί από την Περιφέρεια, ώστε η ευθύνη να βαραίνει τους Δήμους ή τις Νομαρχίες, είναι η εκπαίδευση των εθελοντών και των υπαλλήλων των ΟΤΑ. Η πρόσβαση στις δασικές εκτάσεις για το ευρύ κοινό είναι ελεύθερη όλο το χρόνο. Βέβαια από την 1η Ιουλίου μέχρι την 31η Αυγούστου απαγορεύεται η καύση των ξερών χόρτων κατά τον καθαρισμό των ιδιωτικών εκτάσεων αλλά και από άλλες δραστηριότητες. Εντός της δασικής έκτασης απαγορεύεται η καύση καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Η διαχείριση των υποδομών γίνεται με ένα ΓΣΠ (Γενικό Σχέδιο Πυροπροστασίας) το οποίο επικαιροποιείται με βάση τις πληροφορίες που στέλνουν οι Δήμοι, από την Περιφέρεια. Στην Ιταλία υπάρχουν Περιφέρειες δύο ταχυτήτων καθώς ορισμένες δεν έχουν αναπτύξει δυνατότητα διαχείρισης των πυρκαγιών με δικά τους μέσα και ευρεία χρήση εθελοντών, ενώ δεν διατηρούν πλήρως εξοπλισμένα κέντρα επιχειρήσεων, με αποτέλεσμα να βασίζονται σε επίγεια και εναέρια μέσα και ανθρώπινο δυναμικό της κεντρικής κυβέρνησης με βασικότερο το ρόλο της Πυροσβεστικής υπηρεσίας στις δασικές εκτάσεις. Οι περισσότερες Περιφέρειες (17 από τις 20) διατηρούν κατά κανόνα πολύ υψηλότερο αριθμό πυροσβεστών και κλιμάκια με ακόμη μεγαλύτερο αριθμό επιθεωρητών περιβάλλοντος. Η πρακτική αυτή είναι πιο κοντά στο ελληνικό μοντέλο καθώς οι περισσότεροι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης δεν έχουν φτάσει στο επιθυμητό επίπεδο ωρίμανσης. 12
Η Περιφέρεια είναι ο μόνος οργανισμός τοπικής αυτοδιοίκησης ο οποίος διαχειρίζεται συστηματικά σημαντικό στόλο εναέριων μέσων (ελικοπτέρων). Η Περιφέρεια της Τοσκάνης χρησιμοποιεί 2 ελικόπτερα καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου τα οποία έχει στην διάθεσή της μέσω μίσθωσης μακράς διάρκειας (Όπως φαίνεται στην Εικόνα 1). Ο στόλος αυξομειώνεται ανάλογα με την εποχή, φτάνοντας έως και τα 10 ελικόπτερα τον Ιούλιο και τον Αύγουστο (Regione Toscana, 2009). Τα εναέρια αυτά μέσα έχουν την δυνατότητα μεταφοράς περίπου ενός κυβικού νερού ανά ρίψη, στοχεύοντας περισσότερο στη στρατηγική των περισσότερων ρίψεων ανά λεπτό. Επιπρόσθετα ο στόλος είναι διασπαρμένος ώστε να μπορεί το πρώτο ελικόπτερο να επέμβει σε λιγότερο από 10 λεπτά. Το γεγονός αυτό σε συνάρτηση με τα 400 σημεία υδροληψίας στην έκταση της Περιφέρειας δίνει την δυνατότητα στο κάθε ελικόπτερο να επιχειρεί στο συμβάν της πυρκαγιάς κατά μέσο όρο κάθε 4 λεπτά. Ευθύνη της υπηρεσίας που διαχειρίζεται τα ελικόπτερα είναι η κατάρτιση χαρτών με τα σημεία υδροληψίας τους. Η συντήρηση των υποδομών αυτών όμως αποτελεί ευθύνη των Δήμων, οι οποίοι είναι υποχρεωμένοι να ενημερώνουν για την κατάσταση λειτουργίας τους. Εικόνα 2: Τα 400 σημεία υδροληψίας και η ακτίνα δράσης του εναέριου στόλου κατάσβεσης στην Περιφέρεια της Τοσκάνης. 13
4.3 Εθελοντική οργάνωση Pubblica Azzistenza με βάση το Rosignano, Ιταλία Τα κύρια σημεία στη λειτουργία των εθελοντικών οργανώσεων και των πρακτικών που ακολουθούνται σε σχέση με τη συνεργασία τους με τα θεσμικά όργανα της Πολιτείας είναι τα εξής: 1) Οι εθελοντικές οργανώσεις έχουν σημαντική παράδοση στην Ιταλία η οποία σε βάθος χρόνου φτάνει και τα 150 χρόνια, από την εποχή δηλαδή που διαμορφώθηκε η ενιαία Ιταλία. Η ένωση Societa Publica Assistenza δημιουργήθηκε το 1905 ξεκινώντας από υπηρεσίες υγείας, ενώ εντάχθηκε σε θέματα δασοπροστασίας τα τελευταία 30 χρόνια. Η οργάνωση αριθμεί 15.000 μέλη τα οποία πληρώνουν ετήσια συνδρομή 10 ευρώ το χρόνο με στόχο την διατήρηση των εγκαταστάσεων και την αγορά απαραίτητου εξοπλισμού. Το προσωπικό των εθελοντών όμως είναι 200 άτομα εκ των οποίων περίπου 40 είναι πιο εξειδικευμένοι στις δασικές πυρκαγιές. Η διοίκηση της οργάνωσης αυτής, αλλά και άλλων, εκλέγεται από τη γενική συνέλευση των μελών. 2) Οι εθελοντικές οργανώσεις βρίσκονται σε υψηλή ετοιμότητα το καλοκαίρι, ενώ η συγκεκριμένη οργάνωση διατηρεί και τηλεφωνικό κέντρο 24ωρης λειτουργίας το οποίο δέχεται 40.000 κλήσεις ετησίως. 3) Οι εθελοντικές οργανώσεις διατηρούν μια πλειάδα πηγών εσόδων, όπως είναι οι Δήμοι, οι Νομαρχίες και τα μέλη τους. Οι εθελοντές όμως (το προσωπικό) δεν πληρώνονται καθώς κάτι τέτοιο αποτρέπεται από το νομικό πλαίσιο της κάθε Περιφέρειας. Παράλληλα, η εκπαίδευσή τους καλύπτεται από την Περιφέρεια, ενώ τους παρέχονται και ιατρικές εξετάσεις από τους Δήμους. Ο εξοπλισμός του προσωπικού καθορίζεται από κοινού με την Περιφέρεια, ώστε να διασφαλίζονται οι προδιαγραφές του. 4) Στην περιοχή της Τοσκάνης η δυναμικότητα των εθελοντικών οργανώσεων στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην παράδοση και την ιστορικότητα του θεσμού, ο οποίος αποτελεί ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της κοινωνικής αλληλεγγύης μέρος της οποίας είναι και η πολιτική προστασία. Συνέπεια της παράδοσης αυτής είναι η πλειοψηφία των Δήμων να διατηρεί συνεργασία με τουλάχιστον μία εθελοντική οργάνωση, γεγονός που εξοικονομεί σημαντικούς πόρους από τη δημόσια διοίκηση. Τα καθήκοντα των εθελοντικών οργανώσεων γενικά είναι καταγεγραμμένα σε μνημόνια συνεργασίας με τους Δήμους και τις Περιφέρειες αντίστοιχα. Οι εθελοντικές οργανώσεις χρησιμοποιούν μέσα πυρόσβεσης (μονάδες εδάφους), επιχειρώντας κυρίως με μικρής δυναμικότητας αλλά ευέλικτα μέσα και στοχεύοντας στην γρήγορη επέμβαση σε περίπτωση πυρκαγιάς. Παράλληλα τα μέσα που διατηρούν (για παράδειγμα η ανωτέρω οργάνωση διατηρεί 4 14
οχήματα) κάνουν περιπολίες στις περιοχές αυξημένου κινδύνου. Η εκπαίδευση στην περίπτωση των εθελοντικών οργανώσεων γίνεται με ευθύνη της Περιφέρειας με σκοπό να τηρηθούν οι προδιαγραφές. Ο τρόπος αυτός εκπαίδευσης και οι υψηλές προδιαγραφές στις οποίες διατηρούνται οι εθελοντικές οργανώσεις είναι σημαντικές καθώς το νομικό πλαίσιο θεωρεί τους εθελοντές ισάξια ικανούς με τους κρατικούς υπαλλήλους. Τόσο σε επίπεδο Δήμου όσο και σε επίπεδο Νομαρχίας οι εθελοντικές οργανώσεις αριθμούν περισσότερα μέλη από τον αριθμό των υπαλλήλων των συγκεκριμένων υπηρεσιών. Η ομαλή συνεργασία διασφαλίζεται από τη σύνταξη μνημονίων συνεργασίας μεταξύ των οργανώσεων από τη μία πλευρά και των Δήμων και των Νομαρχιών από την άλλη. 15
4.4 Δήμοι Piombino και Rosignano στην Ιταλία Μια από τις σημαντικές υποχρεώσεις των Δήμων είναι η συντήρηση των υποδομών (όπως π.χ. τα υδροστόμια) και η ενημέρωση των φορέων που τα χρησιμοποιούν, για την καλή λειτουργία τους. Επιπρόσθετα, οι Δήμοι αναλαμβάνουν να κάνουν περιορισμένους καθαρισμούς εκατέρωθεν του δημοτικού οδικού δικτύου. Μια από τις αρμοδιότητες των Δήμων είναι η διατήρηση ιστορικού πυρκαγιών και η σύνθεση χαρτών με σκοπό την χωρική αποτύπωση των καμένων εκτάσεων του παρελθόντος στις οποίες, με βάση το νομικό πλαίσιο, απαγορεύεται η δόμηση για διάστημα 15 ετών. Σε επίπεδο Δήμων, ιδιαίτερη σημασία έχει η συμμετοχή εθελοντικών οργανώσεων, οι οποίες αποτελούν τη βάση του συστήματος πρόληψης, του συστήματος εντοπισμού και της πρώτης επέμβασης σε πιθανές πυρκαγιές. Κατά τη διάρκεια της κατάσβεσης η πρώτη επέμβαση γίνεται από εθελοντές. Ακολούθως αν η πυρκαγιά αναπτυχθεί, αποστέλλεται ένας εξειδικευμένος υπάλληλος ο οποίος αναλαμβάνει το συντονισμό. Σε ότι αφορά το Rosignano, ο Δήμος (όπως και η πλειοψηφία των Δήμων) διατηρεί γραφείο περιβάλλοντος στο οποίο ανήκει η πολιτική προστασία. Το γραφείο αυτό ασχολείται με όλα τα ζητήματα πολιτικής προστασίας χωρίς να έχει το διαχωρισμό που υπάρχει σε επίπεδο Νομαρχίας ή Περιφέρειας. Ο διαχωρισμός μεταξύ δασοπροστασίας και πολιτικής προστασίας δεν υφίσταται με βάση το νομικό πλαίσιο στους Δήμους. Ο υπεύθυνος πολιτικής προστασίας του Δήμου παρόλα αυτά δεν είναι ειδικός του αντικειμένου (χαρακτηριστικό που ομοιάζει με τον Ελληνικό χώρο), ενώ παράλληλα έχει και άλλες περιβαλλοντικές αρμοδιότητες στον Δήμο. Ο Δήμος του Rosignano χρησιμοποιεί μόνο εθελοντές για την κατάσβεση των πυρκαγιών, καθώς δεν διαθέτει προσωπικό. Σε ότι αφορά το Piombino, το προσωπικό του Δήμου σε επίπεδο πολιτικής προστασίας αποτελείται από 15 άτομα τα οποία μαζί με εθελοντές κάνουν περιπολίες και χρησιμοποιούν πύργους παρατήρησης για τον γρήγορο εντοπισμό πυρκαγιάς. Η χρήση προσωπικού του Δήμου αποτελεί μάλλον την εξαίρεση στην Περιφέρεια της Τοσκάνης. Συγκεκριμένα στο Δήμο του Piombino το γραφείο πολιτικής προστασίας έχει ξεκινήσει τη λειτουργία του από το 1970. Επιπρόσθετα, στο συγκεκριμένο Δήμο, στις δράσεις πολιτικής προστασίας εμπλέκονται και δύο ιδιωτικοί φορείς οι οποίοι μισθώνονται για το λόγο αυτό από τον Δήμο. Οι εθελοντικές οργανώσεις αριθμούν περίπου 60 ενεργά μέλη και διατηρούν περίπου 4 φορές περισσότερο δυναμικό από το Δήμο. Ο Δήμος χρηματοδοτεί τις οργανώσεις αυτές από δικά του κονδύλια αλλά και από χρήματα της Νομαρχίας. Το ετήσιο κονδύλιο για τις οργανώσεις είναι στο Δήμο του Piombino της τάξεως των 33.000 ευρώ. Παράλληλα στον εξοπλισμό των εθελοντικών οργανώσεων 16
συνεισφέρει σημαντικά και η Περιφέρεια. Σε ότι αφορά τις αρμοδιότητες του Δήμου αυτές αφορούν: την κατάρτιση του σχεδίου δράσης, την συνεργασία και κυρίως την υποστήριξη και τον εφοδιασμό των εθελοντών κατά την πυρόσβεση (Logistics), την καταγραφή, την αποκατάσταση και τον έλεγχο των πυρόπληκτων περιοχών. Σε επίπεδο πρόληψης στο συγκεκριμένο Δήμο υπάρχουν 3 πυροφυλάκια και διεξάγονται περιπολίες. Σε σχέση με τον καθαρισμό των ιδιωτικών εκτάσεων σε επίπεδο Δήμων, διαπιστώνεται πρόβλημα καθώς το νομικό πλαίσιο δεν είναι επαρκές για την αποτελεσματική επέμβαση των Δήμων στις εκτάσεις αυτές και τον καθαρισμό τους. Εικόνα 3: Είσοδος Πυροφυλακίου της Εθελοντικής οργάνωσης La Racchetta στα όρια της πόλης της Φλωρεντίας. 17
4.5 Λογισμικό ArcFireTM H πλατφόρμα ArcFIRE (TM) δίνει τη δυνατότητα της διαχείρισης του προβλήματος των κάνοντας χρήση τεχνολογιών πληροφορικής, προχωρημένων μαθηματικών, ασύρματων αισθητήρων, video analytics, ασύρματων επικοινωνιών και άλλων σύγχρονων λύσεων. Η διαχείριση οργανώνεται σε 4 κυρίως φάσεις 1. Awareness {Α}: Πρόληψη «πριν την πυρκαγιά» 2. Emergency {Ε}: Διαχείριση Κρίσης «κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς» 3. Impact {Ι}: Εκτίμηση Επιπτώσεων «μετά την πυρκαγιά» 4. Dissemination {D}: Οργάνωση Εμπειρίας & Πρακτικών «μετά το γεγονός». Η Τεχνολογία ArcFIRE TM προσφέρει τεχνογνωσία και προϊόντα που αναπτύχθηκαν και επικαιροποιήθηκαν από ερευνητικά έργα, διεθνείς πρακτικές και εφαρμογές από το 1990 μέχρι σήμερα. Η πλατφόρμα δίνει τη δυνατότητα κατάταξης και προτυποποίησης (standarization) της καύσιμης ύλης με μοντέλα μεγάλης ακρίβειας προσαρμοσμένα στην τοπική πραγματικότητα. Επίσης δίνει τη δυνατότητα υπολογισμού της πιθανότητας εκδήλωσης πυρκαγιάς, την ένταση της πυρκαγιάς και το μέγεθος των επιπτώσεων βασισμένη σε τεχνικές χωρικής επεξεργασίας και εργαλεία GIS. Η τεχνολογία ArcFIRE έχει δοκιμαστεί και δοκιμάζεται σε 50+ περιοχές της Ελλάδος, Ιταλίας, Γαλλίας, Ισπανίας, Πορτογαλίας. Στον ελλαδικό χώρο ειδικότερα έχει εφαρμοσθεί στις περιοχές: (1) Δάσος Σέιχ-Σου, Θες/κη (2010-2011), 100km 2, (2) Δάσος Ταξιάρχη, Πολύγυρος Χαλκιδική, Ελλάδα (2008), 155 km 2, (3) Πεντελικό Κάλος, Σταμάτα, Αττική (2009). Επιπρόσθετα η πλατφόρμα συνεργάζεται με δίκτυα μετεωρολογικών και οπτικών αισθητήρων για τον έγκαιρο εντοπισμό πυρκαγιών. Μια από τις κύριες εφαρμογές είναι το μοντέλο προσομοίωσης δασικής πυρκαγιάς το οποίο βασίζεται στη θεωρία των Rothermel & Andrews και στις εξισώσεις BEHAVE, προσομοιώνοντας την εξέλιξη του μετώπου της πυρκαγιάς εφαρμόζοντας επαναληπτικό μηχανισμό και άλλες τεχνικές. Αποτελεί μια πολύ χρήσιμη πλατφόρμα με μεγάλες δυνατότητες ανάλυσης δεδομένων και με επιστημονική πληρότητα. Μειονεκτήματά της όσον αφορά την πλήρη εφαρμογή της στον ελλαδικό χώρο αποτελούν οι απαιτήσεις της σε δεδομένα, που συχνά είναι εξαιρετικά δυσεύρετα, αλλά και σε εξειδικευμένο προσωπικό, που ως επί το πλείστον απουσιάζει. Κρίνεται όμως ιδιαίτερα σημαντική η εφαρμογή της σε περιοχές υψηλού κινδύνου και μεγάλης περιβαλλοντικής σημασίας. 18