Βασιλική Π. Μεσθανέως Η αντιπολίτευση στη µετεµφυλιακή Ελλάδα, 1949-1963 Πρόλογος Nικηφόρος ιαµαντούρος
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 15 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 21 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι 49 ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΛΑΙΣΙΑ 49 1.1. Θεωρητικές προσεγγίσεις για την ανάλυση των µορφών της αντιπολίτευσης 49 1.2. Το εσωτερικό και διεθνές πλαίσιο της περιόδου 1949-1963 στην Ελλάδα 69 1.2.1. Η λήξη του Εµφυλίου Πολέµου (1946-1949) και οι συνέπειες αυτού 69 1.2.2. Το συνταγµατικό πλαίσιο 76 1.2.3. Η νοµοθεσία των εκτάκτων µέτρων 82 1.2.4. Το πολιτικό και ιδεολογικό πλαίσιο του Ψυχρού Πολέµου 89 1.3. Πολιτικό Καθεστώς - Πολιτικό Σύστηµα 92 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ 105 ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ 105 2.1. Η ιδιόµορφη σύνθεση της πλειοψηφίας 105 2.2. Η υπερ-θεσµική άσκηση της πολιτικής εξουσίας από το βασιλικό θεσµό 114 2.2.1. Η εξω-συνταγµατική δραστηριότητα του Βασιλέα: το Συµβούλιο του Στέµµατος 117 2.3. Οι εξωκοινοβουλευτικοί παράγοντες στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας 120 2.3.1. Η εξωκοινοβουλευτική εκτελεστική εξουσία 120 2.3.1.α. Οι Ένοπλες υνάµεις 122 2.3.1.β. Τα παραστρατιωτικά σώµατα (Τ.Ε.Α.-Μ.Ε.Α.) 139
2.3.2. Η αµερικανική διείσδυση στο πολιτικό και διοικητικό σύστηµα 142 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ 157 ΟΙ ΙΕΘΝΕΙΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΚΑΙ ΕΠΙ ΡΑΣΕΙΣ 157 3.1. Ν.Α.Τ.Ο. 161 3.2. Η ελληνο-αµερικανική Συµφωνία 164 3.3. Η αµερικανική οικονοµική βοήθεια 167 3.4. Τα δίκτυα πληροφοριών 176 3.5. Οι σχέσεις της Ελλάδας µε το ανατολικό στρατόπεδο 178 3.5.1. Οι ελληνο-σοβιετικές σχέσεις 178 3.5.2. Οι σχέσεις µε τις βαλκανικές χώρες 188 ΚΕΦΑΛΑΙΟ IV 191 ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 191 4.1 Το εκτελεστικό σκέλος του πολιτικού συστήµατος 192 4.1.1. Κυβέρνηση 192 4.1.2. Η αναθεωρητική πρόταση του 1963 199 4.2 Οι πολιτικές παρατάξεις και τα κόµµατα: ιδεολογίες, αναδιαµορφώσεις, πρόσωπα 205 4.2.1. Το σύστηµα των πολιτικών κοµµάτων 206 4.2.2. Η διαχρονική εξέλιξη των παρατάξεων και των κοµµάτων 212 4.2.2.α. Η εξιά 212 4.2.2.β. Το Κέντρο 217 4.2.2.γ. Η Αριστερά 225 4.2.3. Η πολιτική ιδεολογία και τα πρόσωπα των κοµµάτων 228 4.2.3.α. Η εξιά 228 4.2.3.β. Το Κέντρο 241 4.2.3.γ. Η Αριστερά 252 4.3. Οι εκλογικές αναµετρήσεις 275 4.3.1. 1949-1952, πολυκοµµατικό σύστηµα 279 4.3.1.α. Εκλογές του 1950 απλή αναλογική 280 4.3.1.β. Εκλογές του 1951 ενισχυµένη αναλογική 284 4.3.2. 1952-1961, πολυκοµµατισµός µε κυρίαρχο κόµµα 286
4.3.2.α. Εκλογές του 1952 πλειοψηφικό 287 4.3.2.β. Εκλογές του 1956 «τριφασικό» 290 4.3.2.γ. Εκλογές του 1958 ενισχυµένη αναλογική 301 4.3.3. 1961-1963, τρικοµµατικό σύστηµα 308 4.3.3.α. Εκλογές του 1961 ενισχυµένη αναλογική 310 4.3.3.β. Εκλογές του 1963 ενισχυµένη αναλογική 322 ΚΕΦΑΛΑΙΟ V 325 ΟΙ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΣΜΟΥ 325 5.1. Η θεσµική λειτουργία της αντιπολίτευσης 325 5.1.1. Η κοινοβουλευτική νοµοθεσία και διαδικασία 326 5.1.2. Η χρονική διάρκεια των κοινοβουλευτικών συνόδων 329 5.1.3. Η Επιτροπή Νοµοθετικής Εξουσιοδοτήσεως (άρθρο 35 του Συντάγµατος) 332 5.1.4. Η αυτόνοµη νοµοθετική πρακτική του Υπουργικού Συµβουλίου 333 5.1.5. Η συµµετοχή της αντιπολίτευσης στο κοινοβούλιο: Το δικαίωµα στη πληροφόρηση (Είµαι ενηµερωµένος και ενηµερώνω) 334 5.1.6. Οι θεσµικοί περιορισµοί του πολιτικού συστήµατος 336 5.2. Τα δοµικά/λειτουργικά στοιχεία του ρόλου της αντιπολίτευσης 339 5.2.1. Μη θεσµικές µορφές αντιπολίτευσης 339 5.2.2. Οι προτάσεις για µεταβατικές ή/και εξωκοινοβουλευτικές κυβερνήσεις (υπηρεσιακές) 340 5.2.3. Η ιδεολογική παραλληλία του Κέντρου µε τη εξιά 344 5.2.4. Οι σχέσεις των κεντρώων αρχηγών µε το Βασιλέα 349 5.2.5. Οι εσωτερικοί, πολιτικοί και ιδεολογικοί (ή/και προσωπικοί;), διχασµοί του Κέντρου 351 5.2.6. Η ιδεολογική αποδοχή, συνδιαµόρφωση και εφαρµογή από το Κέντρο των εκτάκτων µέτρων 358 5.2.7. Η παράλληλη δοµή νόµιµης και παράνοµης Αριστεράς 359 5.2.8. Τα προβλήµατα συνεργασίας Κέντρου και Αριστεράς 362 5.2.9. Η µη σχέση εξιάς-αριστεράς 364
5.2.10. Ο πολιτικός ρόλος της Βουλής κατά τη διετία 1961-1963 365 ΚΕΦΑΛΑΙΟ VΙ 367 ΕΘΝΙΚΗ Αντιπολίτευση ΑΝΤΕΘΝΙΚΗ Αντιπολίτευση: Ένα ιστορικό παράδειγµα 367 6.1. 1949-1951: Η εναλλασσόµενη αντιπολίτευση 367 6.2. 1951-1952: Η δεξιά αντιπολίτευση εξουσίας 377 6.3. 1952-1956: Τα κόµµατα του Κέντρου στην αντιπολίτευση η Ε..Α. εξωκοινοβουλευτικό κόµµα 393 6.4. 1956-1958: Η άνοδος της Ε..Α. η επίδραση των διεθνών παραµέτρων 422 6.5. 1958-1961: Η ανάδειξη του κρατικού και παρακρατικού αντι-κοµµουνισµού η ενοποίηση του κεντρώου χώρου 438 6.6. 1961-1963: Οι φυγόκεντρες τάσεις στο µπλοκ εξουσίας η πορεία προς το αδιέξοδο 464 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 491 1. Οι δοµές ενσωµάτωσης/περιθωριοποίησης της αντιπολίτευσης 491 2. Το διαρκώς µετέωρο βήµα του κοινοβουλευτισµού 494 ΕΠΙΜΕΤΡΟ 503 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 505 Α. Ελληνική και µεταφρασµένη βιβλιογραφία 506 Β. Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία 512 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ 515