Αρχαίοι Έλληνες: Aνοίγοντας «δρόμους» στην Αστρονομία

3 o Γυμνάσιο Ιλίου Σχολικό έτος: 2018-19 Αρχαίοι Έλληνες: Aνοίγοντας «δρόμους» στην Αστρονομία Μια «αναζήτηση» μαθητών και εκπαιδευτικών του 3ου Γυμνασίου Ιλίου στο πλαίσιο της Εκπαιδευτικής Επίσκεψης στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA ESRIN) στο Frascati της Ιταλίας στις 14/02/19 Ίλιον, Ιανουάριος Φεβρουάριος 2019

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ I. Εισαγωγή α. Γενικά σελ. 3 β. Η προϊστορική αρχαιολογία αστρονομία σε όλο τον κόσμο σελ. 4-5 II. Η αστρονομία στην Αρχαία Ελλάδα α. Πρώιμη ελληνική αστρονομία μυθολογική προσέγγιση σελ. 6-7 β. Επιστημονική ανάπτυξη κοσμολογικές εξελίξεις σελ. 7-11 γ. Παρουσίαση των σημαντικότερων αρχαίων Ελλήνων αστρονόμων (και φιλοσόφων) σελ. 11-30 δ. Κατάλογος αρχαίων Ελλήνων αστρονόμων επιστημόνων σελ. 31-35 III. Αρχαία ελληνική τεχνολογία α. Αστρονομικά όργανα σελ. 35-41 β. Αστεροσκοπεία σελ. 41-42 γ. Ημερολόγια σελ. 42-44 δ. Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων σελ. 44-46 IV. Επίλογος σελ. 46 V. Διασάφηση όρων και εννοιών σελ. 46-52 VI. Βιβλιογραφία / διαδικτυογραφία σελ. 53-54 2

I.Εισαγωγή α. Γενικά Η ιστορία της Αστρονομίας είναι συνυφασμένη σχεδόν με τη πορεία του ανθρώπου πάνω στη γη. Aπό τα πρώτα του βήματα πάνω στη Γη ο άνθρωπος έστρεψε το βλέμμα του στον έναστρο ουρανό γεμάτος δέος κι ερωτήματα. Η ανατολή και η δύση του Ηλίου,οι φάσεις της Σελήνης,η εναλλαγή των εποχών,η κίνηση των άλλων πλανητών στον ουρανό, η εμφάνιση των κομητών και το συγκλονιστικό φαινόμενο των εκλείψεων ήταν τα πρώτα ερεθίσματα,για ν αρχίσει τη συστηματική παρακολούθηση των ουρανίων σωμάτων. Ως επιστήμη, η Αστρονομία ξεκίνησε απλά, όπως όλες οι επιστήμες, με παρατηρήσεις που είχαν σκοπό τον προσδιορισμό των θέσεων και των κινήσεων των ουρανίων σωμάτων.έτσι,στην αρχή αναπτύσσεται η Αστρονομία Θέσεως των ουρανίων αντικειμένων και μετά η Μαθηματική Αστρονομία,που κυριαρχεί ουσιαστικά μέχρι τα μέσα του 19 ου αιώνα.τότε αρχίζει σιγά-σιγά η είσοδος της Φυσικής και των φυσικών μεθόδων στην Αστρονομία για να γεννηθεί,στην αρχή ως κλάδος της, η Αστροφυσική. Με την πάροδο όμως του χρόνου, η Αστροφυσική θα κυριαρχήσει εντελώς, έτσι ώστε σήμερα κάτω από επιφανειακές διαφορές, να ταυτίζεται με την έννοια της Αστρονομίας. Ωστόσο, ο όρος χρησιμοποιείται ιδιαίτερα, όταν η έρευνα αναφέρεται στη φυσική σύσταση και στις φυσικές ιδιότητες των ουρανίων σωμάτων. Η γνώση που έχουμε για το σύμπαν είναι αλήθεια ότι προωθήθηκε αφάνταστα κατά τον 20 ο αιώνα, αλλά η Αστρονομία ξεκίνησε 3.000 χρόνια π.χ. με την απλή παρατήρηση του ουρανού. Η Σελήνη, ο Ήλιος, οι πλανήτες, τα άστρα και οι αστερισμοί του ουρανού ήταν τα πρώτα αντικείμενα που παρατηρήθηκαν, με σκοπό πρώτα τη δημιουργία ημερολογίων και μετά να συνδέσουν τα ουράνια αντικείμενα με τους Θεούς τους. 3

β. Η προϊστορική αστρονομία-αρχαιολογία σε όλο τον κόσμο Οι πρώτοι θεωρητικοί αστρονόμοι έπρεπε να συντάξουν τις θεωρίες τους βασιζόμενοι μόνο σε ό,τι ήταν ορατό δια γυμνού οφθαλμού, και όλοι τους ξεκινούσαν από την κατανοήσιμη έννοια ότι η Γη ήταν ακίνητη και αποτελούσε το κέντρο του Σύμπαντος. Αν και η καθημερινή εμπειρία μας κάνει να πιστεύουμε ότι είναι μια λογική υπόθεση, όμως η άμεση παρατήρηση της φύσης μας δείχνει ότι ο πραγματικός κόσμος δεν είναι και τόσο απλός. Παραδείγματος χάριν, όταν ένα σκάφος έρχεται από μακριά, το πρώτο που φαίνεται είναι τα πανιά του και μετά το ίδιο το σκάφος. Εάν η Γη ήταν επίπεδη, τότε θα βλέπαμε κατευθείαν ολόκληρο το σκάφος (μόλις πλησίαζε κοντά στην ακτή). Η πρώτη φάση ανάπτυξης της Αστρονομίας (προϊστορικοί χρόνοι και αρχές των ιστορικών χρόνων) συνδέεται με την εξυπηρέτηση καθαρά πρακτικών αναγκών, όπως ήταν η ύπαρξη ημερολογίου, ο προσανατολισμός στην ξηρά και στη θάλασσα κ.ά. Μέσα στο ίδιο πλαίσιο όμως, θα πρέπει να τοποθετηθεί και μία άλλη όψη της Αστρονομίας της αρχαιότητας: η πίστη, από άγνοια και φόβο, του τότε ανθρώπου ότι τα άστρα και ιδιαίτερα ο Ήλιος, η Σελήνη και οι πλανήτες επηρεάζουν άμεσα τα γεγονότα πάνω στη Γη, όπως είναι οι πόλεμοι, οι επιδημίες, οι πλημμύρες, η πείνα, ακόμα και το πεπρωμένο κάθε ανθρώπου. Έτσι, αναπτύχθηκε η Αστρολογία και μαζί της οι αστρονομικές παρατηρήσεις, οι οποίες με την πάροδο των αιώνων και των χιλιετιών οδήγησαν σε μετρήσεις σημαντικής ακρίβειας, αλλά και σε μια πολύ προχωρημένη γνώση διαφόρων αστρονομικών φαινομένων, χωρίς όμως να έχει γίνει καμία σχεδόν προσπάθεια θεωρητικής ερμηνείας. Σε όλη τη Γη συναντάμε αρχαία μνημεία που παρουσιάζουν αστρονομικό ενδιαφέρον κι έχουν ηλικία 5.000 ετών περίπου. Οι πυραμίδες της Αιγύπτου και το μεγαλιθικό μνημείο Stonehenge στην Αγγλία, έχουν αστρονομικό προσανατολισμό, δηλαδή τέτοιον ώστε να συνδέονται προς διάφορα αστρονομικά φαινόμενα. Από τον προσανατολισμό π.χ των πυραμίδων προκύπτει πως οι Αιγύπτιοι γνώριζαν ορισμένες βασικές διευθύνσεις στο χώρο, που χρησιμοποιούν 4

οι αστρονόμοι. Είναι γνωστό ακόμα πως χρησιμοποιούσαν ημερολόγιο από το 4.000 π.χ. Αυτό, λοιπόν, σημαίνει ότι γνώριζαν πολύ καλά τις φάσεις της Σελήνης και την κίνηση του Ήλιου στην εκλειπτική. Εκτός της Αιγύπτου,η Αστρονομία αναπτύχθηκε πάρα πολύ και στην περιοχή του Ευφράτη ποταμού.εκεί, ο Βαβυλωνιακός πολιτισμός,που ξεκίνησε το 3.000 π.χ., έδωσε στην Αστρονομία πάρα πολλά, ιδιαίτερα τους τελευταίους π.χ αιώνες με τους Χαλδαίους. Στην Ινδία, επίσης, από το 1.500 π.χ, καθώς και στην Κίνα από το 1.400 π.χ περίπου, υπάρχουν αξιόπιστες μαρτυρίες για αξιόλογες αστρονομικές γνώσεις, ενώ σε μυθολογικό επίπεδο οι γνώσεις αυτές ανάγονται στην 3 η π.χ χιλιετία. Όλοι αυτοί οι πολιτισμοί είχαν δημιουργήσει ημερολόγια, είχαν αναπτύξει τις παρατηρήσεις των ουρανίων σωμάτων, ξεχώριζαν και ονόμαζαν τους αστερισμούς. Παρατηρούσαν ακόμα τις εκλείψεις του Ήλιου και της Σελήνης, για τις οποίες υπάρχουν στοιχεία από το 2.200 π.χ. Στην Αμερική πάλι, τρεις πολιτισμοί-των Ίνκας, των Αζτέκων και των Μάγια-είχαν σημαντικά αστρονομικά επιτεύγματα.το ημερολόγιο των Μάγια π.χ, αν και στηριζόταν σε πολύ πρωτόγονες μεθόδους παρατήρησης, ήταν σημαντικής ακρίβειας. ΙΙ. Η αστρονομία στην Αρχαία Ελλάδα Οι Έλληνες, πολλούς αιώνες ή και χιλιετίες προ Χριστού, ήξεραν να ερμηνεύσουν τα αστρικά φαινόμενα και τον ουράνιο θόλο. Μάλιστα, αναφέρονται απόπειρες ουρανίων χαρτογραφήσεων ήδη από τη Β χιλιετία π.χ. Με την πρόοδο στην επιστήμη, αυξήθηκαν και οι απαιτήσεις όχι μόνο των ίδιων των αστρονόμων αλλά και της ανθρωπότητας. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι δειλά δειλά, σε ορισμένες περιπτώσεις, κάποιοι αστρονόμοι παρουσίαζαν το έργο τους υπό μορφή ποιήματος. Το φαινόμενο αυτό απαντάται και στην ιατρική, της οποίας πολλοί εκπρόσωποι έπραξαν το ίδιο. Δεν πρέπει να μας ξενίζει αυτό καθόλου,διότι η επιστήμη για τον Έλληνα εμπεριέχει το στοιχείο της καλλιτεχνίας. Την αστρονομία προώθησαν σπουδαίες μορφές του ελληνικού πνεύματος. Ως Ελληνική 5

Αστρονομία θεωρούμε αυτήν που γράφτηκε στην ελληνική γλώσσα και αναπτύχθηκε στην Αρχαία Ελλάδα, στον Ελληνιστικό Κόσμο, κατά την ελληνορωμαϊκή περίοδο και την όψιμη αρχαιότητα. Δεν περιορίζεται στον ελλαδικό χώρο, δεδομένου ότι η ελληνική γλώσσα, μετά τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου, είχε κυριαρχήσει σ ένα πολύ μεγάλο μέρος του τότε γνωστού κόσμου. α. Πρώιμη ελληνική αστρονομία- μυθολογική προσέγγιση Ως πρώτος σοφός και μεταξύ των άλλων ιδιοτήτων του αστρονόμος θεωρείται κατά τους μυθικούς χρόνους ο Κένταυρος Χείρων, ο οποίος έφτιαξε τον αστερισμό του Τοξότη, για να οδηγήσει τους Αργοναύτες στην εκστρατεία τους. Ένας από τους πρωτεργάτες της Αστρονομίας υπήρξε ο επίσης μυθολογικός Άτλας, τον οποίον ο Διόδωρος ο Σικελιώτης θεωρεί ως τον πρώτο αστρονόμο. Ο Ατλας τιμωρήθηκε από τον Δία, μετά τη νίκη του στην Τιτανομαχία, να κρατά για πάντα στους ώμους του τον Ουρανό. Ακόμη, ο Ορφέας (13 ος αι π.χ) ως θεοποιημένη (υπαρκτή) μορφή, ίσως από την πόλη <Πίμπλα> ή <Πίμπλεια> της Πιερίας πρόσφερε την δική του κοσμογονία. Στα Ορφικά κείμενα (Ορφικός ύμνος Άστρων) υποδηλώνονται εκτός από κοσμογονικές αντιλήψεις- και κάποιες νύξεις ηλιοκεντρικού ενδιαφέροντος, ονόματα αστερισμών, αειφανείς αστέρες, η ζωδιακή ζώνη και οι Πλανήτες. Όμοιας αίγλης έχαιραν και οι ανάλογοι του Ορφέα, Μουσαίος από την Ελευσίνα ή τη Θράκη και Παλαμήδης, στον οποίο αποδίδεται η διαίρεση του χρόνου σε μήνες, ημέρες και ώρες. Οι παραδόσεις του Ομήρου (8 ος αι. πχ ) και του Ησιόδου ( γύρω στο 800 ή 700 πχ) ήταν, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (2.53), οι αρχαιότερες και αυθεντικότερες σωζόμενες προσπάθειες να διατυπωθεί ένα οργανωμένο σύστημα για το πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος. Ο Όμηρος μέσα στα έπη του δίνει σημαντικές πληροφορίες για τις αστρονομικές γνώσεις της εποχής. Ο ίδιος θεωρούσε τη Γη επίπεδη, ενώ γνώριζε 6

ότι ο Αυγερινός είναι ο ίδιος με τον Έσπερο. Επίσης, αναφέρει τις Πλειάδες, τις Υάδες, τον Ωρίωνα, τη Μεγάλη Άρκτο, τον Αρκτούρο, τον Βοώτη και τον Σείριο. Στην Οδύσσεια περιγράφει την κίνηση του Ήλιου στον ουρανό σαν καμπύλη και την παρομοιάζει με τη σπείρα της έλικας και ο Ησίοδος στη Θεογονία του αναφέρεται στη δημιουργία του κόσμου και στη γένεση των κοσμικών στοιχείων (Χάος, Γη, Έρως). β. Επιστημονική ανάπτυξη Κοσμογονικές εξελίξεις. Από τον 7 ο αι. π.χ αρχίζει η προσωκρατική περίοδος με σπουδαίους αστρονόμους και φτάνει ως τους Πυθαγορείους του 5 oυ αιώνα πχ. Αρχικά, η αστρονομία βασιζόταν αποκλειστικά στην παρατήρηση. Παρ όλα αυτά, από την εμπειρική έρευνα είχαν κατακτηθεί σημαντικές αστρονομικές γνώσεις. Για παράδειγμα αναφέρουμε τη σφαιρικότητα της Γης, την ανισότητα των εποχών, τον προσδιορισμό των ισημεριών, τα αίτια των εκλείψεων κ.α. Σε αντίθεση με τους Βαβυλώνιους και τους Αιγύπτιους, οι οποίοι παρατήρησαν τον ουρανό κυρίως για παρακολουθήσουν τις εποχές, οι Έλληνες προσέγγισαν την αστρονομία από μια πιο θεμελιώδη και θεωρητική άποψη: ήθελαν να μάθουν τη βασική φύση και τον τρόπο που λειτουργεί το σύμπαν. Έτσι, περίπου το 600 π.χ, αρχίζει η επιστημονική ανάπτυξη της Αστρονομίας στην Ελλάδα με τον Θαλή (παρατηρητή αλλά και θεωρητικό), η οποία χαρακτηρίζεται από την απόπειρα να διατυπωθούν νόμοι για τα παρατηρούμενα φαινόμενα. Στην προσπάθεια αυτή αναπτύχτηκαν από τους Αστρονόμους διάφορες υποθέσεις σχετικά με τη δομή και την αρχή του σύμπαντος ( κοσμογονία). Κύριο χαρακτηριστικό των περιγραφών του κόσμου, που είχαν διατυπωθεί ως τις αρχές του 4 ου αι π.χ, ήταν η απουσία κάθε προσπάθειας να παρουσιαστούν με ακρίβεια οι παρατηρούμενες ( φαινόμενες ) κινήσεις των ουρανίων σωμάτων και, ιδίως, των πλανητών. 7

Ο μεγάλος φιλόσοφος Πλάτωνας ήταν, όμως, εκείνος που πίστευε ότι το σύμπαν διέπεται από μαθηματική τάξη και αρμονία, την οποία κάποιος μπορεί να αντιληφθεί παρατηρώντας τις κινήσεις των ουρανίων σωμάτων. Πρότεινε, λοιπόν, στους αστρονόμους της εποχής του να μεταχειριστούν την αστρονομία ως θετική επιστήμη, παρουσιάζοντας και ένα σύστημα που βασιζόταν στην ιδέα της ομοιόμορφης και κυκλικής κίνησης. Από τα μέσα του 4 ου αι π.χ και μετά, οι αρχαίοι Έλληνες ήταν οι πρώτοι που εφάρμοσαν τα μαθηματικά στην αστρονομία αλλά και στις επιστήμες της φύσης Έτσι, αρχίζει σιγά σιγά να διαμορφώνεται ένα νέο είδος αστρονομίας (μαθηματικής) με βασικά χαρακτηριστικά: Τη μετατόπιση του ενδιαφέροντος από τα θέματα που αναφέρονται στους αστέρες γενικά ( πλανήτες και απλανείς), σε θέματα που αφορούν ιδιαίτερα την κίνηση των πλανητών Τη δημιουργία μοντέλων για την αναπαράσταση τόσο των αστρικών όσο και των πλανητικών κινήσεων Τη διαμόρφωση κριτηρίων για τις θεωρίες που φιλοδοξούσαν να ερμηνεύσουν τις κινήσεις των ουρανίων σωμάτων. Οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι και αστρονόμοι ξεκινούσαν τις προσπάθειές τους να εξηγήσουν το σύστημα των άστρων και των κινήσεών τους απ την κατανοήσιμη έννοια ότι η Γη ήταν ακίνητη και βρισκόταν στο κέντρο του Σύμπαντος. Κι όλες προϋπέθεταν ότι τα άστρα ήταν «καρφωμένα» σ ένα στερεό ουρανό, που γυρνούσε γύρω από την ακίνητη, σταθερή Γη, η οποία αποτελούσε το κέντρο του Σύμπαντος (γεωκεντρική θεώρηση). Αυτά πίστευαν οι κοσμολογικές θεωρίες, εκτός από την υπόθεση θεωρία του Αρίσταρχου του Σάμιου: «τα μεν απλανέα των άστρων και τον ήλιο μένειν ακίνητα, τα δε γαν περιφέρεσθαι περί τον ήλιον κατά κύκλου περιφέρειαν». 8

Η Γη λοιπόν, δεν είναι το κέντρο του κόσμου, αλλά μια σφαίρα, που περιφέρεται γύρω από τον ήλιο σε ένα έτος και περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της σ ένα ημερονύκτιο (Ηλιοκεντρική θεώρηση). Βέβαια, περίπου έναν αιώνα νωρίτερα, ο Φιλόλαος είχε βάλει στο κέντρο του κόσμου μια «πύρινη σφαίρα», γύρω απ την οποία κινούνταν ο Ήλιος, η Γη, η Σελήνη. Υποστηρικτές του Ηλιοκεντρικού συστήματος υπήρξαν και οι Διογένης ο Απολλωνιάτης (5 ος αι π.χ ), ο Ηρακλείδης ο Ποντικός (4 ος αι π.χ )και ο Αρχέδημος (4 ος αι 3 ος αι π.χ). Αρκετά χρόνια αργότερα, ένας άλλος αστρονόμος, ο Σέλευκος ο Σελεύκειος, απέδειξε το Ηλιοκεντρικό σύστημα. Η θεώρηση αυτή,όμως, παραμερίστηκε σύντομα, γιατί δε συμφωνούσε με την καθημερινή λογική ενός γεωκεντρικού μοντέλου. Οι θρησκευτικές πεποιθήσεις της εποχής που ήθελαν τη Γη και, συγκεκριμένα, τον άνθρωπο στο κέντρο του κόσμου, ήταν αδιανόητο να φανταστούν και να δεχτούν εξομοίωση της Γης με τους υπόλοιπους πλανήτες και άστρα. Η απόρριψη της Ηλιοκεντρικής άποψης ήταν αρκετά έντονη, όπως αποδεικνύει το παρακάτω κείμενο του Πλούταρχου (περί του εμφαινομένου προσώπου τω κύκλω της σελήνης): «ο Κλεάνθης, ( ένας σύγχρονος του Αρίσταρχου) πίστευε ότι ήταν καθήκον των Ελλήνων να καταδικάσουν τον Αρίσταρχο τον Σάμιο με την κατηγορία ότι έβαζε σε κίνηση την εστία (κέντρο) του Σύμπαντος ( δηλ. τη Γη) και έτσι διαταράσσει την ηρεμία των Θεών.». Αντίθετα, η θέση του Αριστοτέλη και άλλων για την ακίνητη γη στο κέντρο του Ηλιακού μας Συστήματος και, γενικότερα, το γεωκεντρικό σύστημα (ιδιαίτερα πολύπλοκο), που αναπτύχθηκε από τον Κλαύδιο τον Πτολεμαίο τον 2 0 αι μ.χ, επέζησαν για εκατοντάδες χρόνια, λόγω του τρομακτικού κύρους των απόψεων του Αριστοτέλη και χάρη στους Άραβες αστρονόμους και στη μετάφραση του έργου του Πτολεμαίου «Μεγάλη Μαθηματική Σύνταξη» ή «Αλμαγέστη» απ αυτούς. 9

Σχετικά με τις κινήσεις των άστρων και των πλανητών διαμορφώθηκαν διάφορα συστήματα- μοντέλα, που αναπαριστούσαν αυτές τις κινήσεις. Κάποια (τα πιο γνωστά) απ αυτά ήταν: Το μοντέλο των ομόκεντρων σφαιρών ( Εύδοξος ο Κνίδιος). Το μοντέλο των έκκεντρων κύκλων ( Ίππαρχος ο Ρόδιος). Το μοντέλο των φερόντων κύκλων και επικύκλων ( Απολλώνιος Περγαίος). Το μοντέλο των εξισωτών ( Κλαύδιος Πτολεμαίος). Όσον αφορά τη σφαιρικότητα της γης, πρώτος την υποστήριξε ο Πυθαγόρας τον 6 0 αι π.χ, αλλά λίγοι συμφώνησαν τότε μαζί του. Αργότερα, βέβαια, έγινε αποδεκτή σχεδόν απ όλους τους αστρονόμους και όχι μόνο. Το είχαν καταλάβει, γιατί έβλεπαν τα πλοία μετά τον απόπλουν να εξαφανίζονται σιγά σιγά στο βάθος του ορίζοντα, μέχρι που από το λιμάνι φαινόταν μόνο η κορυφή του καταρτιού τους. Κάτι τέτοιο θα είχε νόημα μόνο αν η επιφάνεια της θάλασσας ήταν καμπύλη. Αν ίσχυε αυτό, το ίδιο έπρεπε να συμβαίνει και με τη Γη, πράγμα που σήμαινε ότι ίσως ήταν σφαίρα. Αυτή η άποψη ενισχύθηκε και με την παρατήρηση των εκλείψεων της Σελήνης: κατά την έκλειψη, η Γη έρριχνε στη Σελήνη μια σκιά κυκλικού δίσκου. Οι αρχαίοι Έλληνες αστρονόμοι ασχολήθηκαν και με τις μετρήσεις των άστρων και της Γης, τη χαρτογράφηση αστερισμών και την επίλυση αστρονομικών ζητημάτων. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα εξής: Ο Εύδοξος ο Κνίδιος μέτρησε τις περιόδους πλανητών, δίνοντάς τους τις εξής τιμές: Άρης 2 έτη ( πραγματική τιμή 1,88), Δίας 12 έτη (πραγματική τιμή 11,86), Κρόνος 30 έτη (πραγματική τιμή 29,46). Ο Ερατοσθένης μέτρησε την απόκλιση του άξονα της Γης δίνοντας με μεγάλη ακρίβεια την τιμή 23 ο 51 15. Ο Αρίσταρχος ο Σάμιος χρησιμοποιώντας τον υπολογισμό του Ερατοσθένη ότι η περίμετρος της Γης ήταν ίση με 42.000 χλμ., συμπέρανε ότι η Σελήνη έχει περίμετρο ίση με 14.000 χλμ. (πραγματική περίπου 10.916 χλμ). Ο Ίππαρχος ο Ρόδιος επινόησε την κλίμακα των μεγεθών των αστέρων από τη μέτρηση της φωτεινότητάς τους. Ο Αριστοτέλης δέχεται ως 10

προς τους πλανήτες ότι είναι σε σειρά απόστασης: η Σελήνη, ο Ήλιος, ο Ερμής, η Αφροδίτη, ο Άρης, ο Κρόνος. Ο Εύδοξος ο Κνίδιος χαρτογράφησε τους αστερισμούς του Ισημερινού και των τροπικών κύκλων και ο Ερατοσθένης κατασκεύασε αστρικό χάρτη που περιείχε 675 αστέρες, ο δε Ίππαρχος έδωσε τον πρώτο κατάλογο των άστρων και των αστερισμών αποτυπώνοντας στον ουρανό την ελληνική μυθολογία. Ο Ίππαρχος, επίσης, ασχολήθηκε με την μετάπτωση των ισημεριών αξιοποιώντας και εμπλουτίζοντας τις παρατηρήσεις που είχαν πραγματοποιήσει ο Αρίστυλλος ο Σάμιος και ο Τιμόχαρις ο Αλεξανδρεύς. Ο Σωσιγένης ο Αλεξανδρεύς ασχολήθηκε με τις περιοδικές μεταβολές των φαινόμενων διαστάσεων Ηλίου και Σελήνης, ο Διόδωρος ο Αλεξανδρεύς μέτρησε αποστάσεις μεταξύ ουράνιων σωμάτων κ.α. γ. Παρουσίαση των σημαντικότερων αρχαίων Ελλήνων Αστρονόμων (και Φιλοσόφων) 1.Αγλαονίκη ή Θετταλίς (5 ος αι. π.χ.): πρόβλεψη εκλείψεων του ηλίου με ακρίβεια ώρας (προϋπόθεση οι γνώσεις στη μαθηματική αστρονομία) 2.Αγρίππας ο Βιθύνιος (1 ος αι. μ.χ.): περιγραφή του φαινομένου της έκλειψης των πλειάδων, μέτρηση του αστρονομικού μήκους απλανών αστέρων, έλεγχος της μετάπτωσης των ισημεριών. 3.Άδραστος ο Αφροδισιεύς (2 ος αι. μ.χ.): εξέφρασε την άποψη ότι οι αστρονομικές μέθοδοι Αιγυπτίων και Χαλκαίων ήταν ατελείς. 4. Αισχύλος ο αστρονόμος (4 ος αι. π.χ.): φαινόμενα κομητών. 5. Αέτιος ο Αντιοχεύς (1 ος - 2 ος αι. μ.χ.): ιστορία φυσικών επιστημών (έχει ως πρότυπο τις φυσικές φιλοσοφίες των Θαλή, Πυθαγόρα και Ποσειδωνίου) 6. Αλκμαίων ο Κροτωνιάτης (5 ος αι. π.χ.): οι πλανήτες κινούνται εκ δυσμών προς ανατολάς και τα ουράνια σώματα έχουν αιώνια φύση». 11

7. Αναξαγόρας ο Κλαζομένιος (500-428 π.χ.) Υποστήριζε ότι: Η Γη έχει τυμπανοειδές σχήμα και συγκρατείται στον αέρα (σύμφωνα με τον Αριστοτέλη). Ο Ήλιος είναι διάπυρος λίθος ( κατά τον Διογένη τον Λαέρτιο). Η Σελήνη είναι ετερόφωτη, σαν την Γη, και κατοικείται ( κατά τον Πλάτωνα). Οι κομήτες είναι πλανήτες, οι διάττοντες αστέρες σπινθήρες και οι μετεωρίτες είναι λίθοι που στροβιλίζονται και έλκονται από τη Γη. Τα άστρα έχουν μορφή όμοια με αυτήν του Ήλιου. 8. Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος (611-547 π.χ) Υποστήριζε ότι η αρχή των όντων είναι το άπειρο, δηλ. η αιώνια και συνεχώς μεταβαλλόμενη ύλη. Μίλησε πρώτος για το ότι η Γη είναι μετέωρη και κινείται γύρω απ το κέντρο του κόσμου (προφανώς τον ήλιο) Επινόησε το πρώτο ηλιακό ημερολόγιο Σχεδίασε τον πρώτο χάρτη της έως τότε γνωστής γης και τον πρώτο χάρτη της ουράνιας σφαίρας. Μέτρησε πρώτος τις αποστάσεις των πλανητών απ τη γη, καθώς και το μέγεθός τους. Χάραξε την κίνηση του Ήλιου πάνω στην εκλειπτική και μέτρησε με σχετική ακρίβεια τη λόξωση της εκλειπτικής (24 ο αντί για 23 ο 27 ). 9. Αναξιμένης ο Μιλήσιος (585 528 π.χ): Υποστήριζε : Αρχή των όντων είναι ο αέρας, που με την κίνηση, αλλού γίνεται νερό κι αλλού αιθέρας και φωτιά. Κυκλική κίνηση του σύμπαντος. Το φως της σελήνης προέρχεται από τον ήλιο. Η Γη είναι μετέωρη στο κέντρο του σύμπαντος με σχήμα κυλινδρικό και κατοικημένη την πάνω βάση της. Δημιούργησε και έναν παγκόσμιο χάρτη του τότε γνωστού κόσμου με μορφή κυκλικού πίνακα. 10. Ανδρόνικος ο Κυρρήστης (2 ος -1 ος αι. π.χ) Κατασκεύασε ουράνιες σφαίρες και διάφορα αστρονομικά όργανα. 12

Κατασκεύασε τον γνωστό μετεωρολογικό και ωρομετρικό σταθμό, το Ωρολόγιο του Κυρρήστου ( Πύργος των Ανέμων). 11. Απολλώνιος ο Μύνδιος (2 ος αι.π.χ): Περί κομητών : οι κομήτες δεν διαφέρουν από τα υπόλοιπα αστέρια. 12. Απολλώνιος ο Περγαίος (265-170 π.χ) Υπήρξε ο πρώτος θεωρητικός υποστηρικτής, κατά άλλους του γεωκεντρικού συστήματος και κατά τον Ιππόλυτο του ηλιοκεντρικού. Εισηγήθηκε τους έκκεντρους κύκλους και επικύκλους, για την ερμηνεία των κινήσεων του ουρανού και των πλανητών, σύμφωνα με τις παρατηρήσεις του. Υπολόγισε την απόσταση Γης-Σελήνης σε 50.000 στάδια. Κατασκεύασε ηλιακό ρολόι Αποσπάσματα του έργου του αναφέρονται από τον Κλαύδιο Πτολεμαίο 13. Άρατος ο Σολεύς Στο έργο του «Φαινόμενα και Διοσημεία» εξυμνεί ποιητικά αστερισμούς, ουράνια φαινόμενα και μετεωρολογικά στοιχεία. 14. Απολλινάριος ο Αστρονόμος (1 ος 2 ος αι. μ.χ) : θεωρίες για τη Σελήνη 15.Αρίσταρχος ο Σάμιος (320-350 π.χ) Από τους μεγαλύτερους αστρονόμους της αρχαιότητας. Εισηγητής του Ηλιοκεντρικού μοντέλου του ηλιακού συστήματος (Κέντρο του σύμπαντος ο ήλιος, γύρω από τον οποίο περιστρέφονται με την εξής σειρά οι πλανήτες : Ερμής, Αφροδίτη, Γη, Άρης, Ζευς και Κρόνος Απέδειξε ότι η διάμετρος του ήλιου είναι 18-20 φορές μεγαλύτερη της διαμέτρου της Γης και υπέθεσε ότι οι πλανήτες διαγράφουν τις τροχιές τους γύρω του, αλλά μέσα στη σφαίρα των απλανών αστέρων. Προσπάθησε να μετρήσει την απόσταση των αστέρων μέσω της παράλλαξης και, καθώς δεν κατάφερε να την μετρήσει, υπέθεσε ότι οι αστέρες βρίσκονται σε άπειρη απόσταση συγκριτικά με την απόσταση Γης 13

Ηλίου. (Η απουσία παράλλαξης υπήρξε από τα βασικά επιχειρήματα των Γεωκεντριστών απέναντι στον Ηλιοκεντρισμό). Συγκρίνοντας τις αποστάσεις των απλανών αστέρων προς τη διάμετρο της τροχιάς της Γης, βρήκε ότι η Γη είναι τόσο μικρή, ώστε μπορεί να θεωρηθεί σημείο. Το μοναδικό του έργο που έχει διασωθεί είναι το «Περί των μεγεθών και των αποστάσεων του Ηλίου και της Σελήνης», το οποίο βασίζεται στο γεωκεντρικό μοντέλο, είτε γιατί τις απόψεις του για το ηλιοκεντρικό μοντέλο τις διατύπωσε αργότερα, είτε επειδή χρησιμοποιεί το αποδεκτό για την εποχή του σύστημα, σε μια εργασία που αφορά μόνο τις μετρήσεις των αποστάσεων του Ήλιου και της Σελήνης από τη Γη και όχι το σύστημα στο οποίο συμμετέχουν. Ο Αρχιμήδης στο έργο «Ψαμμίτης» ανέφερε [ Αλλά ο Αρίσταρχος έγραψε ένα βιβλίο, που περιέχει ορισμένες προτάσεις, από τις οποίες συμπεραίνεται ότι ο πραγματικός κόσμος είναι πολύ μεγαλύτερος. Πιστεύεται ότι οι απλανείς αστέρες και ο Ήλιος είναι ακίνητοι, ότι η Γη κινείται γύρω από τον Ήλιο σε κυκλική τροχιά, που στο κέντρο της βρίσκεται ο Ήλιος... «Υποτίθεται γαρ τα μεν απλανέα των άστρων και τον άλιον μένειν ακίνητον, ταν δε γαν περιφέρεσθαι περί τον άλιον κατά κύκλου περιφέρειαν, ος έστιν εν μέσω τω δρόμω κείμενος»] 16. Αριστόθηρος ο Αλεξανδρεύς (4 ος 3 ος αι. π.χ.) Έργο : «Τροχιαί των πλανητών» 17. Αριστοτέλης (384-322 π.χ) Στο έργο του «Περί Ουρανού» ο κόσμος στο σύνολό του αποτελεί σφαιρικό χώρο, του οποίου το κέντρο κατέχει η Γη (Κέντρο του ηλιακού συστήματος). Ο Αριστοτέλης θεωρούσε ότι η Γη είναι σφαιρική, ακίνητη και όχι πολύ μεγάλη. (το μήκος της περιμέτρου της το υπολόγισε σε 40.000 στάδια). Ως προς τους πλανήτες δέχεται ότι είναι σε σειρά απόστασης : Σελήνη,Ήλιος, Ερμής, Αφροδίτη, Άρης, Ζευς, Κρόνος. 14

Αναγνώρισε ότι ο Ήλιος και η Σελήνη είναι σφαίρες και ότι ο Ήλιος είναι η μοναδική πηγή φωτός μέσα στο Πλανητικό Σύστημα. Υποστήριξε ότι οι πλανήτες είναι πιο κοντά στη Γη σε σύγκριση με τα άλλα αστέρια,που πρέπει να είναι πολύ μακρινά (και αυτά σφαιρικά) και έθεσε ως αίτημα ότι πρέπει να βρίσκονται (τα αστέρια) πέρα από μια ορισμένη απόσταση. 18. Αρίστυλλος ο Σάμιος (3 ος αι. πχ) Αστρονομικές παρατηρήσεις για τον αστερισμό του Αιγόκερου και των αστέρων της Μεγάλης Άρκτου 19. Άρπαλος ο Σάμιος (5 ος αι. π.χ) Διόρθωσε τον κύκλο του Κλεόστρατου 9ετή κύκλο 20. Αρριανός ο Μετεωρολόγος (α μισό 2 ου αι. π.χ) «Μετεωρολογικά, «περί κομητών φύσεώς τε και συστάσεως και φασμάτων» 21. Αρχέλαος ο Αθηναίος (490-420 π.χ) Κοσμογονία : Αρχή του κόσμου ο νους και αρχική αιτία της κίνησης. Οι αστέρες είναι πύρινες μάζες και μεγαλύτερος όλων ο Ήλιος. 22. Αρχιμήδης (περιπ.287-212 π.χ) Από τους κορυφαίους επιστήμονες της κλασικής αρχαιότητας (Μαθηματικός, Φυσικός, Μηχανικός, Αστρονόμος, Εφευρέτης). «Ο ψαμμίτης» είναι το μόνο σωζόμενο έργο, στο οποίο ο Αρχιμήδης συζητά τις απόψεις του σχετικά με την αστρονομία. Σε αυτή την πραγματεία ο Αρχιμήδης μετρά τον αριθμό των κόκκων της άμμου που μπορούν να χωρέσουν μέσα στο σύμπαν. Με τη χρήση ενός συστήματος αριθμών υψωμένων σε μυριάδες (μυριάδα=10.000), ο Αρχιμήδης καταλήγει πως ο αριθμός των κόκκων της άμμου που απαιτείται για να γεμίσει το σύμπαν είναι 8Χ σε σύγχρονη σημειογραφία. 15

Το βιβλίο αναφέρει την ηλιοκεντρική θεωρία του ηλιακού συστήματος που προτείνεται από τον Αρίσταρχο τον Σάμιο, καθώς και ιδέες σχετικά με το μέγεθος της Γης και την απόσταση μεταξύ διαφόρων ουρανίων σωμάτων. 23. Βίων ο Αβδηρίτης (4 ος αι. πχ) Υποστήριξε πως στη Γη υπάρχουν τόποι που η μέρα διαρκεί 6 μήνες και η νύχτα άλλο τόσο (γνώριζε τη σφαιρικότητα της Γης) 24. Βόηθος ο Σιδώνιος (2 ος 1 ος αι. π.χ) Υποστήριξε ότι ο φορέας της λογικής είναι το πυρ και ότι ο κόσμος είναι ζώον «έμψυχον» και «νοερόν». 25. Γέμινος ο Ρόδιος (β μισό 2 ου αι. α μισό 1 ου αι. π.χ) «Εισαγωγή εις τα φαινόμενα» Περιγράφει θεωρίες της αρχαίας αστρονομίας, τις οποίες πραγματεύεται σύμφωνα με τις απόψεις του Ιππάρχου. 26. Δημόκριτος ο Αβδηρίτης (περίπου 460-370 π.χ ) Πρώτος αντιλήφθηκε ότι ο Γαλαξίας είναι το φως από μακρινά αστέρια και ότι το σύμπαν έχει και άλλους αναρίθμητους «κόσμους» και μάλιστα ορισμένους κατοικημένους. Πίστευε ότι τα άστρα είναι ήλιοι. Ο Διογένης ο Λαέρτιος για τη θεωρία των ατομικών φιλοσόφων σχετικά με τη δημιουργία του κόσμου αναφέρει ότι η γένεση χωρίζεται σε φάσεις : Πρώτα ένα μεγάλο άθροισμα ατόμων απομονώνεται σε ένα τμήμα κενού. Έπειτα, τα άτομα σχηματίζουν δίνη, δηλαδή κίνηση. Τα όμοια άτομα κατευθύνονται προς τα όμοιά τους. Τα μεγαλύτερα συγκεντρώνονται στο κέντρο, ενώ τα μικρότερα ωθούνται προς τα έξω. Το σύνολο καλύπτει ένα είδος μεμβράνης, μέσα στην οποία τα άτομα έρχονται σε επαφή με την περιστρεφόμενη μάζα. Λόγω της ταχύτητας της περιστροφής ορισμένα από αυτά αναφλέγονται και έτσι σχηματίζουν τα ουράνια 16

σώματα, ενώ η Γη σχηματίζεται από τα ογκωδέστερα άτομα που βρίσκονται στο κέντρο. Οι ατομικοί φιλόσοφοι θεωρούσαν ότι το σχήμα της Γης είναι επίπεδο και υποστήριζαν, μάλιστα, πως έγερνε προς τα κάτω, δηλαδή προς τον Νότο. 27. Διονύσιος ο Αλεξανδρεύς (3 ος αιώνας π.χ) : θέσεις πλανητών Ερμή, Άρη και Δία 28. Δοσίθεος ο Πηλούσιος (3 ος αιώνας π.χ) : «Φάσεις πλανητών», «περί της Ευδόξου οκταετηρίδος» 29. Διογένης ο Απολλωνιάτης (5 ος αιώνας π.χ.) : Ανέπτυξε κοσμολογικές θεωρίες : [.αν η «ουσία του αέρα» είναι βαριά, σχηματίζει τη Γη, ενώ, αν είναι «κούφη»,,αποτελεί τον Ήλιο και τους αστέρες. Ο Ήλιος μοιάζει με σφουγγάρι, από τους πόρους του οποίου κυκλοφορεί θερμός αέρας (Διαπνοή του κόσμου)] 30.Δικαίαρχος ο Μεσσήνιος (4 ος αιώνας π.χ.) Παρατηρήσεις για την επίδραση του ήλιου στα παλιρροϊκά κύματα Συνεισφορά στον τομέα της «χαρτογραφίας» με χρήση γεωγραφικών συντεταγμένων 31. Δίων ο Νεαπολίτης (2 ος αιώνας π.χ.) : Παρατηρήσεις για τον πλανήτη Αφροδίτη Υπολογισμός του «Μεγάλου ενιαυτού» ( αστρονομικού έτους) σε 10884 ηλιακά έτη. 32. Έκφαντος ο Κροτωνιάτης ή Συρακούσιος (430-350 π.χ.) : Συστατικές αρχές του σύμπαντος οι «μονάδες» (τα «πρώτα αδιαίρετα σώματα», δηλαδή τα άτομα ) Η Γη είναι το κέντρο του κόσμου, είναι σφαιρική και κινείται γύρω από τον άξονά της με κατεύθυνση προς ανατολάς. 33. Ερατοσθένης ο Κυρηναίος (276-194 π.χ.) : 17

Μέτρηση της περιφέρειας της Γης Η Γη είναι μια σφαίρα που βρίσκεται στο κέντρο του Σύμπαντος Η επινόηση των γεωγραφικών παραλλήλων Έργα του : «Απόδειξη της σφαιρικότητας της Γης», «Καταστερισμοί» Το Πείραμα του Ερατοσθένη Πώς ένα πηγάδι βοήθησε τον Ερατοσθένη να υποστηρίξει ότι η Γη είναι στρογγυλή και να μετρήσει την περίμετρό της; Στις 21 Ιουνίου, που είναι η πιο μεγάλη μέρα του χρόνου, σε ένα πηγάδι ο ήλιος έπεφτε κάθετα και φώτιζε τον πυθμένα χωρίς να δημιουργεί σκιές. Το πηγάδι βρισκόταν στη Συήνη (σημερινό Ασουάν) στη Νότια Αίγυπτο. Αντίθετα, στην Αλεξάνδρεια, 800 χλμ από το Ασουάν, ο ήλιος δημιουργούσε σκιά σε μια ράβδο στερεωμένη στο έδαφος. Αυτό σήμαινε ότι οι δύο πόλεις σίγουρα δεν έβλεπαν τον ήλιο από την ίδια γωνία και ότι η Γη δεν ήταν επίπεδη, όπως πίστευαν. Ο Ερατοσθένης γνώριζε ήδη από προγενέστερες αστρολογικές μετρήσεις (άλλων ή δικές του), ότι η Συήνη και η Αλεξάνδρεια ανήκαν στον ίδιο μεσημβρινό. Το πείραμά του βασίστηκε στη μέτρηση του ύψους του ήλιου την ίδια ημερομηνία σε δύο διαφορετικές τοποθεσίες. Για να τεκμηριώσει την πεποίθηση ότι η Γη είναι στρογγυλή, τοποθέτησε έναν στύλο στην Αλεξάνδρεια και έναν στη Συήνη. Μετά υπολόγισε τη γωνία που σχηματίζει η σκιά στις 12μ.μ. Η γωνία ήταν το 1/50 της περιφέρειας του κύκλου. Μετά υπολόγισε την απόσταση των δύο πόλεων (πιθανόν να έβαλε βηματιστή), που ήταν 5040 στάδια. Στο πείραμά του τα 5040 στάδια αποτυπώνονταν στο 1/50 του κύκλου. Στη συνέχεια πολλαπλασίασε το 5040 με το 100% του κύκλου, δηλαδή το 50 και έτσι υπολόγισε την περίμετρο της Γης (με βάση το οδοιπορικό στάδιο) στα 252.000 στάδια, που σήμερα ισούνται με 39.690 χλμ. Ο υπολογισμός ήταν αρκετά ακριβής. Έπεσε έξω κατά 318 χλμ, καθώς σήμερα η περίμετρος της Γης υπολογίζεται, σύμφωνα με δορυφορικές μετρήσεις σε 40008 χλμ. 18

34.Εύδοξος ο Κνίδιος (408-355 πχ) Απέδειξε τη σφαιρικότητα της γης, την οποία χώρισε σε ζώνες και μέτρησε για πρώτη φορά την περίμετρό της. Χαρτογράφησε τους αστερισμούς του Ισημερινού και των τροπικών κύκλων και τους έδωσε ονόματα. Μέτρησε τις περιόδους περιστροφής πλανητών. Ίδρυσε αστεροσκοπεία σε πολλά μέρη. 35.Ευκτήμων ο Αθηναίος (5 ος αι. πχ). Πίνακας [«Το παράπηγμα»]: Αστρονομικές παρατηρήσεις των πρωϊνών και εσπερινών εμφανίσεων των αστέρων. Παρατηρήσεις των ηλιοστασίων για τον υπολογισμό με μεγαλύτερη ακρίβεια της διάρκειας του τροπικού έτους. Καθορισμός των σχέσεων ηλιακού και σεληνιακού έτους ( μαζί με τον Μέτωνα) 36. Εχεκράτης ο Φλιούντιος (4 ος αι.πχ): συγγράμματα σχετικά με την αστρονομία. 37.Ηλιόδωρος ο Αλεξανδρεύς (5 ος αι πχ). Εργα του ''Αστρονομική διδασκαλία'', ''Σχόλια εις την εισαγωγήν Αστρονομίας" 38.Ηρακλείδης ο Ποντικός (4 ος αι πχ) Ο Κόσμος είναι φτιαγμένος από μόρια κι όχι άτομα,τα οποία δεν συνδέονται μεταξύ τους. Η γη περιστρέφεται γύρω απ' τον άξονά της σε 24 ώρες. Η ημερήσια περιστροφή της ουράνιας σφαίρας οφείλεται στην περιστροφή της Γης. Οι κομήτες είναι σύννεφα που βρίσκονται σε πολύ μεγάλο ύψος και φωτίζονται απ' το ανώτερο φως. Ο Ερμής και η Αφροδίτη περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο, ενώ η Γη 19

βρίσκεται στο κέντρο της περιφοράς των άλλων πλανητών. 39.Ηράκλειτος ο Εφέσιος (540-480 π.χ) Τα πάντα βρίσκονται σε διαρκή μεταβολή. Η ουσία του σύμπαντος είναι η φωτιά που μετατρέπεται σε διάφορες μορφές, χωρίς ποτέ να χάνει την ταυτότητά της. Η γένεση της ύλης γίνεται από την ενέργεια με συμπύκνωση. 40.Ηφαιστίων ο Θηβαίος (4 ος αι μ.χ): Έργο του τα ''Αποτελεσματικά Συντάγματα", αστρολογική πραγματεία αποτελούμενη από 3 μέρη: Αστρονομική εισαγωγή Γένεση των σωμάτων. Διδασκαλία της δημιουργίας του σύμπαντος. 41.Θαλής ο Μιλήσιος (635 ή 624π.Χ- 545π.Χ) Βασικό στοιχείο το νερό. Ανακάλυψη ηλιοστασίων και μέτρηση του κύκλου τους. Προέλευση του φωτός της σελήνης. Ο κόσμος έχει σχήμα σφαίρας. Ο πολικός αστέρας οδηγός των ναυτιλλομένων τη νύχτα Η διάρκεια του έτους (365 μέρες) 42.Θεανώ η Θουρία (6 ος αι π.χ) Η διασημότερη γυναίκα αστρονόμος και κοσμολόγος της αρχαιότητας. Διατύπωσε τη θεωρία της ''Αρμονίας των σφαιρών'' (πραγματεία περί του Σύμπαντος ) Το σύμπαν αποτελείται από 10 ομόκεντρες σφαίρες που κινούνται γύρω από μια κεντρική φωτιά: τον Ήλιο, τη Σελήνη, τον Κρόνο, τον Δία, τον Άρη, 20

την Αφροδίτη τον Ερμή, τη Γη και την Αντι-Γή. Υπάρχουν και τα άστρα που είναι σταθερά. Οι αποστάσεις ανάμεσα στις σφαίρες και την κεντρική φωτιά έχουν τις ίδιες αναλογίες με τα διαστήματα της μουσικής κλίμακας 43.Θέων ο Αλεξανδρεύς(4 ος αι μ.χ) Έγραψε για την ανατολή του Σείριου ''περί της ( εώας) επιτολής του Σειρίου'' Σχολίασε-έγραψε ''εξηγήσεις" για τον ''Μικρό Αστρολάβο" και τον Πρόχειρο κανόνα" του Κλαύδιου Πτολεμαίου, καθώς και για τον "αστρονομικό" ποιητή Άρατο ("Σχόλια εις Άρατον") Έδωσε αστρονομικές πληροφορίες για το έργο του Ιππάρχου(αστρονομική πραγματεία αγνώστου τίτλου ) 44.Θέων ο Σμυρναίος (1 ος αι μ.χ) Στο έργο του "των κατά το μαθηματικόν χρησίμων εις την Πλάτωνος ανάγνωσιν", στην τέταρτη ενότητα, την Αστρονομία " εκτίθενται σε περίληψη, όλες σχεδόν οι απόψεις των αρχαίων Ελλήνων αστρονόμων σχετικά με την επιστήμη του ουρανού. 45.Iππόνικος ο Πιταναίος (3ος αι π.χ) :βελτίωσε την "Οκταετηρίδα"(χρονική περίοδος 8 ετών με 5 έτη από 12 μήνες και τρία έτη με 13 μήνες) 46.Ικέτας ο Συρακούσιος (5 ος αι π.χ) Η Γη περιστρέφεται γύρω απ' τον άξονά της με μεγάλη ταχύτητα σε 24 ώρες, ενώ τα άλλα ουράνια σώματα παραμένουν ακίνητα. 47.Ίππαρχος ο Ρόδιος (190π.Χ - 120π.Χ) Κορυφαία επιτεύγματα : Υπολογισμός ηλιακού ή τροπικού έτους σε 365,242 ημέρες (σήμερα 365,242199 ημέρες) 21

Ανακάλυψη της μετάπτωσης των ισημεριών. Δημιουργία του πρώτου καταλόγου αστέρων, τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο. Επινόηση της κλίμακας των μεγεθών των αστέρων από τη μέτρηση της φωτεινότητάς τους (χρησιμοποιείται ως και σήμερα από τους αστρονόμους). Διατύπωση της αρχής της αστρονομίας "οι αστέρες δεν είναι αιώνιοι στον ουρανό". Αν και δεχόταν, γενικά, το γεωκεντρικό σύστημα, όμως δεν απέρριψε ποτέ το ηλιοκεντρικό, διότι, κατά πάσα πιθανότητα, γνώριζε την αξία του. Ίσως, επειδή ήταν λεπτολόγος και τελειομανής αστρονόμος, περίμενε να ολοκληρώσει τις μελέτες και τις μετρήσεις του πρώτα, ώστε να μπορεί να μιλήσει για την ορθότητα του ηλιακού συστήματος με αδιάσειστα στοιχεία. Θεωρείται από πολλούς πατέρας της αστρονομίας ή ο μεγαλύτερος αστρονόμος της αρχαιότητας. Για να αντιληφθούμε το μέγεθος της προσφοράς του Ιππάρχου, όχι μόνο στην Αστρονομία αλλά γενικότερα στις επιστήμες, αρκεί να αναφέρουμε το εξής περιστατικό : όταν το 1859 Ευρωπαίοι (κυρίως Γάλλοι) μηχανικοί επρόκειτο να διανοίξουν τη διώρυγα του Σουέζ στην Αίγυπτο, βρέθηκαν σε δίλημμα σχετικά με το αν έπρεπε να προχωρήσουν στην εκτέλεση του έργου, διότι φοβόντουσαν ότι θα τους πνίξουν τα νερά εξαιτίας της πιθανής διαφοράς στη στάθμη, που είχαν η Μεσόγειος και η Ερυθρά Θάλασσα. Όταν, όμως, έγιναν μετρήσεις, επιβεβαιώθηκε ο Ίππαρχος, ο οποίος έλεγε ότι οι 2 θάλασσες έχουν το ίδιο ύψος στάθμης. 48. Κάρπος ο Αντιοχεύς(1 ος ή 2 ος μ.χ):αστρονομική πραγματεία Μαθηματικές κατασκευές (για επίλυση αστρονομικών προβλημάτων ). Κατασκευή αστρονομικών εργαλείων (για την υψομέτρηση αστεριών ). 49.Κλεομήδης ο κοσμογράφος(1 ος αι μ.χ ή τέλη 2 ου - αρχές 3 ου μ.χ) 22

Κυκλική θεωρία μετεώρων :περιγράφει τη μέτρηση της περιμέτρου της Γης από τον Ερατοσθένη και παρόμοια εργασία του Ποσειδωνίου. Εξήγησε σωστά την ατμοσφαιρική διάθλαση του φωτός και εξέφρασε την άποψη ότι η Γη θα πρέπει να φαίνεται ως φωτεινό σημείο από την απόσταση του Ήλιου. 50.Κόνων ο Σάμιος (280-220 π.χ.) Συνέταξε ημερολόγιο, όπου αναφερόταν η ανατολή και η δύση των αστέρων. Έργο του :«Περί αστρολογίας», στο οποίο περιλαμβάνονταν οι παρατηρήσεις του για τις εκλείψεις του ηλίου. Έδωσε την ονομασία στον αστερισμό της κόμης της Βερενίκης. 51. Κλεόστρατος ο Τενέδιος (6 ος -5 ος αι. π.χ.) Μελέτησε ανωμαλίες στην κίνηση των πλανητών Υπολόγισε την οκταετηρίδα συνδέοντας το ηλιακό με το σεληνιακό έτος (ένα είδος δίσεκτου έτους) 52. Κάλλιπος ο Κυζικηνός (4 ος π.χ.) Κύκλος Καλλίπου: μία περίοδος 76 ετών, κατά την οποία οι φάσεις της Σελήνης επαναλαμβάνονται στα ίδια χρονικά διαστήματα και ημερομηνίες. Η περίοδος του Καλλίπου φαίνεται σε μικρή κυκλική κλίμακα στον μηχανισμό των Αντικυθήρων 53. Κλαύδιος ο Πτολεμαίος (110-170 μ.χ.) Στήριξε τις απόψεις του σε μεγάλο βαθμό στις παρατηρήσεις και στοιχεία του Ιππαρχου του Ρόδιου. Έργο του η «Μεγάλη Μαθηματική Σύνταξη» (Αλμαγέστη) με τις εργασίες πολλών Ελλήνων αστρονόμων και δικές του μελέτες Τοποθέτησε τη Γη στο κέντρο του Σύμπαντος με τη Σελήνη, τον Ερμή, την Αφροδίτη, τον Ήλιο,τον Άρη, τον Δία και τον Κρόνο να περιφέρονται γύρω απ αυτήν με έναν πολύπλοκο συνδυασμό κυκλικών κινήσεων 23

Απαρίθμησε και ονόμασε 44 αστερισμούς,τα ονόματα των οποίων χρησιμοποιούνται και σήμερα(πχ Αρίωνας),και ανέφερε τις αποκλίσεις 18 αστέρων,που είχαν βρεθεί απ τον Τιμόχαρι ή τον Αρίστυλλο το 290π.Χ Ανέπτυξε την άποψη ότι οι πλανήτες περιφέρονται σταθερά πάνω σ έναν τέλειο κύκλο, τον επίκυκλο. Το κέντρο αυτού του κύκλου περιφέρεται σταθερά πάνω σ έναν άλλο τέλειο κύκλο που έχει ως κέντρο του τη Γη Επειδή κατάλαβε ότι υπήρχαν κάποια λάθη στο σχέδιο του, έκανε κάποιες διορθώσεις: α. Τοποθέτησε τη Γη ελαφρώς πιο μακριά από το κέντρο του φέροντος κέντρου β. Τοποθέτησε το κέντρο της κίνησης του επίκυκλου να κινείται με σταθερή γωνιακή ταχύτητα γύρω από ένα τρίτο σημείο, που βρίσκεται στην αντίθετη πλευρά του κέντρου του φέροντος κύκλου από τη Γη.Αυτές οι τροποποιήσεις επέτρεψαν στον Πτολεμαίου να προβλέψει τις θέσεις των πλανητών με λογική παρά ιδανική-ακρίβεια. 54.Κρίτων ο Νάξιος (3 ος π.χ.): έργο του <<οκταετηρίς>> 55. Λεπτίνης ο Αλεξανδρεύς (2 ος αι. π.χ.) Έργο: ουράνιος διδασκαλία : αναφέρεται στο έργο του Ευδόξου (κυρίως στην θεωρία των ομόκεντρων σφαιρών) και περιέχει πληροφορίες για τη ζωδιακή και συνοδική περίοδο των πλανητών 56. Μενέλαος ο Αλεξανδρεύς (70-140 μ.χ.) Έργο του τα Σφαιρικά (3 βιβλία). Στο 2 ο βιβλίο,καθαρά αστρονομικού περιεχομένου, ασχολείται με τη γεωμετρία της σφαίρας και την εφαρμογή της σε αστρονομικές μετρήσεις και υπολογισμούς. 57. Mέτων ο Αθηναίος (5 ος αι. π.χ). Επινόησε έναν ημερολογιακό κύκλο βασισμένο στις κινήσεις της Σελήνης, τον γνωστό Κύκλο του Μέτωνος 24

Προσδιόρισε ότι ανά 19 έτη επαναλαμβάνεται η ίδια σειρά των πανσελήνων (έτσι ήταν δυνατόν να προβλεφθούν ακριβώς οι μελλοντικές πανσέληνοι ) Η περίοδος του Μέτωνα φαίνεται σε ελικοειδή κλίμακα στον Μηχανισμό των Αντικυθήρων Ανακάλυψε ότι οι ισημερίες και οι τροπές του Ήλιου δεν διαιρούσαν το έτος σε 4 εποχές ίσης διαρκείας. (Ο κύκλος του Μέτωνα χρησιμοποιήθηκε αργότερα ως παραλλαγή για το εβραϊκό ημερολόγιο, καθώς και στην χριστιανική εκκλησία για τον προσδιορισμό των εορτών. Με την περίοδο του Μέτωνα ορίζονται σήμερα και το ορθόδοξο Πάσχα και, μέσω αυτού, οι κινητές εορτές). 58. Νίκων ο Περγαμεύς (2 ος αι π.χ) Έργο του : «Ισοψηφία», σύγγραμμα που αναφέρεται στα στερεά σώματα και στη δομή του διαστήματος 59. Ξενοφάνης ο Κολοφώνιος (570-480 π.χ) Ενδιαφέρον για τα μετεωρολογικά και αστρονομικά φαινόμενα. Τα πράγματα στους ουρανούς εμφανίζονται μέσω της θερμότητας του ήλιου ως αρχική αιτία. Τα σύννεφα ή οι νεφελοειδείς ουσίες διαδραματίζουν βασικό ρόλο σε πολλά φυσικά φαινόμενα. Θεωρία εναλλασσόμενων περιόδων παγκόσμιας πλημμύρας και ξηρασίας 60. Οινοπίδης ο Χίος ( 490-420 π.χ) Λόξωση της εκλειπτικής (προσδιορισμός της γωνίας ανάμεσα στον ουράνιο ισημερινό και στην εκλειπτική )δηλ. τη φαινόμενη ετήσια τροχιά του Ήλιου στον γήινο ουρανό), που ήταν ίση με 24 ο. (Αυτή η τιμή έγινε αποδεκτή για 2 αιώνες, μέχρις ότου ο Ερατοσθένης τη μέτρησε με μεγαλύτερη ακρίβεια ). Υπολογισμός της διάρκειας του «Μεγάλου Έτους» (δηλ. του μικρότερου χρονικού διαστήματος που ισούται με ακέραιο αριθμό αστρικών ετών και, 25

ταυτόχρονα, με ακέραιο αριθμό συνοδικών μηνών) σε 59 έτη ή 730 συνοδικούς μήνες ( πρακτικότερη πάντως και γνωστότερη στην αρχαία Ελλάδα ήταν η τιμή που βρήκαν ο Μέτων ο Αθηναίος και ο Ευκτήμων ). 61. Ποσειδώνιος ο Ρόδιος ή Απαμεύς ( 135-51 π.χ.) Πίστευε ότι ο Ήλιος εξέπεμπε μια «ζωτική δύναμη» που διαπερνούσε το Σύμπαν. Εκτίμησε την αστρονομική μονάδα ( μονάδα μέτρησης αποστάσεων μέσα στο ηλιακό σύστημα, ίση με 149.597.870.700 μέτρα) ως 9893 φορές την ακτίνα της Γης (είναι περίπου το μισό της πραγματικής τιμής). Υπολόγισε τη διάμετρο του ήλιου με τιμή ακριβέστερη από αυτές που πρότειναν άλλοι αρχαίοι Έλληνες αστρονόμοι. Υπολόγισε τη διάμετρο και την απόσταση της Σελήνης. Κατασκεύασε έναν «φορητό υπολογιστή» των κινήσεων των ουράνιων σωμάτων, παρόμοιο με τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων. Σύμφωνα με τον Κικέρωνα, το φορητό «πλανητάριο» του Ποσειδωνίου έδειχνε τις ημερήσιες κινήσεις του Ηλίου, της Σελήνης και των 5 γνωστών τότε πλανητών. 62. Πρόκλος ο Λύκιος ( 412 485 μ.χ.) Έργο του: «Υποτύπωσις Αστρονομικών υποθέσεων» Σ αυτό πραγματεύεται τα συστήματα του Ίππαρχου, του Κλαύδιου Πτολεμαίου και του Αρίσταρχου 63. Πυθαγόρας ο Σάμιος ( 580/572-500/490 π.χ.) Δημιούργησε ένα άρτιο σύστημα για την επιστήμη των ουράνιων σωμάτων, το οποίο κατοχύρωσε με όλες τις σχετικές αριθμητικές και γεωμετρικές αποδείξεις. Δεχόταν τη σφαιρικότητα της γης και των λοιπών ουράνιων σωμάτων, τα οποία κινούνταν γύρω από το «πυρ». Διατύπωσε την υπόθεση ότι ο Έσπερος και ο Φώσφορος είναι ένα και το ίδιο ουράνιο σώμα. Εξήγησε τις εκλείψεις και τις φάσεις της Σελήνης. 26

64. Πλάτων (427 347 π.χ.) Θεωρούσε την αστρονομία κλάδο των μαθηματικών. Θεωρούσε το σύμπαν σφαιρικό και τη Γη να κατέχει το κέντρο του. Θεωρούσε ότι οι φαινόμενες κινήσεις των πλανητών θα έπρεπε να εξηγηθούν μόνο με ομαλές κυκλικές κινήσεις. Στην «πολιτεία» περιέγραψε την κίνηση των ουράνιων σωμάτων με τη βοήθεια περιστρεφόμενων σφονδύλων. 65. Σέλευκος ο Σελεύκειος (2 ος 1 ος αι. π.χ) Απέδειξε την περιστροφή της Γης γύρω από τον άξονά της και γύρω από τον ήλιο (ηλιοκεντρικό σύστημα ή μοντέλο).(ο Αρίσταρχος ο Σάμιος υποστήριζε το ηλιοκεντρικό σύστημα ως υπόθεση). Αποκάλυψε τη σχέση του φαινομένου των παλιρροιών με τις κινήσεις της Σελήνης. 66. Σωσιγένης ο Αλεξανδρεύς (1 ος αι. π.χ.) Έργα του: «περί ουρανού», «περί όψεως» Ανακάλυψε τις περιοδικές μεταβολές των φαινόμενων διαστάσεων Ηλίου και Σελήνης. Δεχόταν ότι το έτος διαρκεί 365,25 ημέρες. Το 46 π.χ. μεταρρύθμισε το υφιστάμενο τότε ημερολόγιο των 365 ημερών στο νέο Ιουλιανό, όπως ονομάστηκε, με την προσθήκη μιας ημέρας κάθε τέσσερα χρόνια (εφαρμογή δίσεκτου έτους). Για να γίνει αυτή η διόρθωση, το έτος εκείνο, δηλαδή το 46 π.χ, διήρκησε 445 ημέρες. Το «Ιουλιανό» ίσχυσε ως το 1582, όταν ο πάπας Γρηγόριος ΙΓ έθεσε σε εφαρμογή το «Γρηγοριανό», δημιούργημα του Έλληνα Νικηφόρου Γρηγορά δύο αιώνες νωρίτερα. 67. Σωσιγένης ο Περιπατητικός (2 ος αι. μ.χ.) Έργο: «Περί των ανελιττουσών σφαιρών»: αφορά τις κινήσεις των ουρανίων σφαιρών (σωμάτων), με αφορμή παρατηρήσεις στη δακτυλιοειδή έκλειψη του Ήλιου που συνέβη το 164 μ.χ. 27

68. Τιμόχαρις ο Αλεξανδρεύς (320 260 π.χ.) Θεωρείται ο πρώτος γνωστός αστρονόμος που έκανε καταγραφή του πλανήτη Ερμή. Κατέγραψε πως ο αστέρας Στάχυς βρισκόταν σε τοποθεσία 8 ο δυτικά της φθινοπωρινής ισημερίας. (Αργότερα ο Ίππαρχος υπολόγισε την απόσταση στις 6 ο δυτικά και εξήγησε την απόκλιση της τιμής με αυτήν που παρατήρησε ο Τιμόχαρις ως αποτέλεσμα της διαφοράς στο γεωγραφικό μήκος, όπου γινόταν η μέτρηση των αστέρων) 69. Υπατία η Γεωμετρική (370 415 μ.χ.) Έγραψε (σύμφωνα με το λεξικό του Σούδα) έναν τόμο με τίτλο «Αστρονομικός Κανόνας». Μερικοί μελετητές πιστεύουν ότι ήταν μία συλλογή από αστρονομικούς πίνακες, άλλοι ότι ήταν σχόλια σχετικά με τον Κλαύδιο Πτολεμαίο. Εκπόνησε σχέδια για αρκετά επιστημονικά όργανα, που περιελάμβαναν αστρολάβους και υδρόμετρα. Η Υπατία ήταν η τελευταία «ειδωλολάτρις» επιστήμονας του δυτικού κόσμου (ο χριστιανικός όχλος της Αλεξάνδρειας την τεμάχισε και την έκαψε). Και, αφού από τότε δεν υπήρξε σημαντική πρόοδος στα μαθηματικά, στην αστρονομία και στη φυσική σε όλη τη Δύση[ για 1000 χρόνια], η Υπατία έγινε σύμβολο του τέλους της αρχαίας επιστήμης. 70. Υψικλής ο Αλεξανδρεύς (2 ος αι. π.χ) «Περί της των ζωδίων αναφοράς Αναφορικόν»: Στο έργο αυτό ο συγγραφέας: Υπολογίζει το μήκος της ημερήσιας διαδρομής του Ήλιου στην Αλεξάνδρεια Χωρίζει την εκλειπτική σε 360 ο. Υπολογίζει το χρόνο ανατολής των αστέρων του ζωδιακού κύκλου (για την Αλεξάνδρεια) με βάση τους «κανόνες διαφοράς» (από αναμετρήσεις), που ήταν βαβυλωνιακή μέθοδος κι όχι με βάση τους «τριγωνομετρικούς κανόνες», που ακολούθησε ο Ιππαρχος ο Ρόδιος. 28

Το παραπάνω σύγγραμμα είναι πολύτιμο για τις επιστήμες της γεωμετρίας και της αστρονομίας,διότι αποτελεί τον συνδετικό κρίκο στην αστρονομική παρατήρηση μεταξύ των Ελλήνων και Βαβυλωνίων αστρονόμων της εποχής. 71. Φιλόλαος ο Ταραντίνος (5 ος αι. π.χ.) Ήταν ο πρώτος που εκθρόνισε τη Γη απ το κέντρο του Σύμπαντος και την έβαλε να περιστρέφεται μαζί με την Αντι-Γη (Αντίχθων) γύρω από μια πύρινη σφαίρα, την Εστία, κάθε 24 ώρες. Η σειρά περιστροφής ήταν: Αντίχθων, Γη (που βρισκόταν πάντα σε θέση αντιδιαμετρική με τον Αντίχθονα), Σελήνη, Ήλιος και μετά όλα τα άλλα κοσμικά σώματα. Η επινόηση αυτή ότι η Γη και η Σελήνη κινούνται ήταν πραγματική επανάσταση για την εποχή του. (Σήμερα γίνεται δεκτό ότι η Εστία του Φιλόλαου και των Πυθαγορείων ήταν ο Ήλιος). 72. Φίλιππος ο Οπούντιος (4 ος αι. π.χ.) Έργα: «Περί της αποστάσεως του ηλίου και της σελήνης». «Περί εκλείψεως σελήνης». «Περί μεγέθους ηλίου και σελήνης». «Περί πλανητών». «Επεξήγησις της Πυθαγορείου αστρονομίας». «Επινομίς», σύγγραμμα για τη μελέτη των πλατωνικών απόψεων πάνω στην αστρονομία. 73. Αυτόλυκος ο Πιταναίος(περ.360-290πΧ) Εισήγαγε τους αστρονομικούς όρους «ακρονύκτιος» και «κοσμική» ανατολή των αστέρων.τα έργα του «περί επιτολών και δύσεων των αστέρων» και «περί κινουμένης σφαίρας»είναι τα αρχαιότερα αστρονομικά έργα απ τα διασωθέντα ελληνικά. 29

δ. Κατάλογος αρχαίων Ελλήνων επιστημόνων Αστρονόμων 1. Αλέξανδρος ο Πλευρώνιος (4 ος 3 ος αιώνας π.χ) 2. Απολλόδωρος ο Λογιστικός (3 ος αιώνας π.χ) 3. Αριγνώτη η Σαμία (6 ος αι. π.χ) 4. Αρισταίος ο Κροτωνιάτης ( 5 ος αι. π.χ) 5. Αρισταίος ο Πρεσβύτερος (6 ος αι. π.χ) 6. Αριστείδης ο Σάμιος (4 ος 3 ος αι. π.χ) 7. Αντίπατρος ο Τύριος (1 ος αι. π.χ) 8. Αντιφών ο Ραμνούντιος ( 480-411 π.χ) 9. Αρχέδημος(πυθαγόρειος φιλόσοφος) (4 ος 3 ος αι. π.χ) 10. Αριστόξενος ο Ταραντίνος (354-300. π.χ) 11. Αριστοφάνης ο Βυζάντιος (3 ος αι. μ.χ) 12. Αρίστυλλος ο Νεότερος (2 ος αι. π.χ) 13. Αρριανός Φλάβιος (97-175 μ.χ) 14. Αρτεμίδωρος ο Εφέσιος (2 ος αι. π.χ) 15. Αρχύτας ο Ταραντίνος (428-350 π.χ) 16. Ασκληπιάδης ο Αλεξανδρεύς(4 ος αι. π.χ) 17. Ασκληπιάδης ο Βιθυνός (5 ος αι. π.χ) 18. Άτταλος ο Περγαμηνός (241-197 π.χ) 30

19. Άτταλος ο Ρόδιος (2 ος αι. π.χ) 20. Αχιλλεύς Τάτιος (2 ος ή 5 ος αι. μ.χ) 21. Βασιλείδης ο Τύριος (2 ος αι. π.χ ή 2 ος αι. μ.χ) 22. Βούθηρος ο Κυζικηνός (5 ος αι. π.χ) 23. Βρύσων ο Ηρακλειώτης (5 ος αι. π.χ) 24. Βρύσων ο Ρόδιος (130-70 π.χ) 25. Δαμάσκιος ο Δαμασκηνός(5 ος αι. μ.χ) 26. Δαμώ η Κροτωνία(6 ος αι. π.χ) 27. Δεινόστρατος ο Γεωμέτρης (350 π.χ) 28. Δερκυλίδας ο Μαθηματικός (1 ος αι. μ.χ) 29. Δημήτριος ο Αλεξανδρεύς (3 ος αι. μ.χ) 30. Δημήτριος ο Λάκων ( 3 ος αι. π.χ) 31. Δημόφιλος ο Αστρονόμος(1 αι. μ.χ) 32. Διαγόρας ο Μήλιος (5 ος αι. π.χ) 33. Δίδυμος ο Αλεξανδρεύς (4 ος αι. μ.χ) 34. Διογένης ο Λαέρτιος (3 ος αι. μ.χ) 35. Διόδωρος ο Αλεξανδρεύς (1 ος αι. π.χ) 36. Διονυσόδωρος ο Μήλιος (2 ος 1 ος αι. π.χ) 37. Διονυσόδωρος ο Αμάσειος (2 ος αι. π.χ) 38. Διονύσιος ο Αλεξανδρεύς (3 ος αι. π.χ) 39. Δωρόθεος ο Σιδώνιος (1 ος αι. μ.χ) 31

40. Εκαταίος ο Μιλήσιος (5 ος αι. π.χ) 41. Εμπεδοκλής ο Ακραγαντίνος (5 ος αι. π.χ) 42. Έρμαρχος ο Μυτιληναίος (3 ος αι. π.χ) 43. Έρμιππος ο Καλλιμάχειος ή Σμυρναίος (3 ος αι. π.χ) 44. Ερμότιμος ο Κολοφώνιος (4 ος αι. π.χ) 45. Ευδόκιος ο Ασκαλώνιος (550 μ.χ) 46. Εύδοξος ο Κυζικηνός (2 ος αι. π.χ) 47. Εύδοξος ο Ρόδιος (5 ος αι. π.χ) 48. Εύδημος ο Ρόδιος (370-300 π.χ) 49. Εύδωρος ο Αλεξανδρεύς (1 ος αι π.χ ή 2 ος αι μ.χ) 50. Ευθυμένης ο Μασσαλιώτης (4 ος αι π.χ) 51. Ευκλείδης ο Στοιχειωτής (440-380 π.χ) 52. Ευκρατίδης ο Ρόδιος (3 ος αι π.χ) 53. Εύρυτος ο Ταραντίνος (5 ος αι π.χ) 54. Ζηνόδωρος ο Γεωμέτρης (206-140 π.χ) 55. Ζήνων ο Κιτιεύς (4 ος 3 ος αι π.χ) 56. Ζήνων ο Σιδώνιος (3 ος αι π.χ) 57. Ηρόδωρος ο Ηρακλειώτης (5 ος αι. π.χ) 58. Ήρων ο Αλεξανδρεύς (1 ος αι. μ.χ) 59. Θεαίτητος ο Αθηναίος(τέλη 5 ου αρχές 4 ου αι. π.χ) 60. Θεμιστόκλεια η Δελφίς (6 ος αι. π.χ) 32

61. Θεόδωρος ο Σάμιος (6 ος αι. π.χ) 62. Θράσυλλος ο Αλεξανδρεύς (1 ος αι. μ.χ) 63. Ιουλιανός ο Αυτοκράτωρ(4 ος αι. μ.χ) 64. Ιουλιανός ο Λαοκιδεύς(5 ος αι. μ.χ) 65. Ίππασος ο Μεταπόντιος(5 ος αι. π.χ) 66. Ιππίας ο Μηχανικός(2 ος αι. μ.χ) 67. Κριτόδημος ο Αλεξανδρεύς(3 ος ή 2 ος αι. π.χ) 68. Λεωνίδας ο Αλεξανδρεύς(1 ος αι. μ.χ) 69. Λύσις ο Ταραντίνος(5 ος αι. π.χ) 70. Ξενοκράτης ο Χαλκηδόνιος(395-314 π.χ) 71. Παρμενίδης ο Ελεάτης (6 ος 5 ος αι. π.χ) 72. Πορφύριος ο Τύριος (232/234-305 μ.χ) 73. Παύλος ο Αλεξανδρεύς (4 ος αι. μ.χ) 74. Πυθέας ο Μασσαλιώτης (4 ος αι. π.χ) 75. Σωσιγένης ο Αλεξανδρεύς (1 ος αι. π.χ) 76. Τίμαιος ο Λοκρός (5 ος αι. π.χ) 77. Τεύκρος ο Κυζικηνός(1 ος αι. π.χ) 78. Φερεκύδης ο Σύριος (6 ος αι. π.χ) 79. Φίλιππος ο Μενδαίος (4 ος αι. π.χ) 80. Φώκος ο Σάμιος (6 ος αι. π.χ) 81. Χαλκίδιος ο Αστρονόμος (4 ος αι. π.χ) 33

82. Χάρμανδος ο Μαθηματικός 83. Χρύσιππος (Σόλοι Κιλικίας) (3 ος αι. π.χ) ΙΙΙ. Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία α. Αστρονομικά όργανα Τα όργανα που χρησιμοποιούνταν στην Αστρονομία ήταν πολλά και με πολλές μορφές το καθένα. Με αυτά υπολογίζονταν το ύψος και οι θέσεις των αστέρων, οι εκλειπτικές συντεταγμένες τους, το ύψος και η απόκλιση του Ηλίου, η φαινομενική διάμετρος και οι συντεταγμένες του Ηλίου και της Σελήνης, το αζιμούθιο, η απόσταση του Ηλίου από το ζενίθ κατά τη μεσημβρία, οι γωνίες τις οποίες σχημάτιζαν οι ηλιακές ακτίνες με την κατακόρυφο του τόπου, οι κινήσεις Γης, Ηλίου και Σελήνης σε διάφορες φάσεις κ.τ.λ. Διόπτρα: αστρονομική συσκευή που λειτουργούσε με τριγωνισμό για εκτίμηση της φαινόμενης διαμέτρου Ηλίου και Σελήνης, την απόσταση και το μέγεθός τους. Υπήρχε η διόπτρα του Πυθέα του Μασσαλιώτη (3 ος αι. π.χ), που η ύπαρξή της βεβαιώνεται απ το γεγονός ότι ο Πυθέας είχε εντοπίσει ότι ο Βόρειος Πόλος και ο πολικός αστέρας δεν συμπίπτουν. Η διόπτρα του Ιππάρχου χρησίμευε για τον υπολογισμό της παρατηρούμενης διαμέτρου Ηλίου και Σελήνης. Με αυτό το όργανο ο Ίππαρχος υπολόγισε την απόσταση και το πραγματικό μέγεθος (διαστάσεις) των δύο αυτών άστρων. Η τετραπήχης διόπτρα του Αρχιμήδη είχε τοποθετηθεί στην κορυφή του φάρου της Αλεξάνδρειας. Πρόκειται για ένα πρώιμο αστρονομικό όργανο μέτρησηςυπολογισμού της φαινόμενης γωνίας και της απόστασης των ουρανίων σωμάτων από τη γη αλλά και της μεταξύ τους απόστασης. 34

Η διόπτρα του Δικαίαρχου του Μεσσήνιου. Γνώμων. Ένα από τα πιο απλά και πιο πολύτιμα αστρονομικά όργανα, που χρησίμευε για τον καθορισμό πολλών αστρονομικών φαινομένων και γεωγραφικών στοιχείων. Χρησιμοποιήθηκε για τη χάραξη της μεσημβρινής γραμμής ( διεύθυνση Βορρά- Νότου), για την εύρεση του γεωγραφικού πλάτους, της διάρκειας των εποχών, των ισημεριών και των ηλιοστασίων. Ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον γνώμονα ήταν ο Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος. Κατασκεύασε έναν πυραμοειδή γνώμονα στη Σπάρτη, ο οποίος μπορούσε να δείχνει την αληθή μεσημβρία, τη χρονική στιγμή δηλαδή που μεσουρανεί ο ήλιος. Ο Αναξιμένης τελειοποίησε τον γνώμονα και κατασκεύασε ένα ηλιακό ρολόι που παρακολουθούσε και κατέγραφε τις τροπές του ήλιου( θερινό ηλιοστάσιο/ χειμερινό ηλιοστάσιο) Ηλιόμετρο ή Ηλιοτρόπιο ή Σκιάθηρο ή Ηλιοσκόπιο. Ένα είδος τελειοποιημένου γνώμονα. Μία από τις κύριες χρήσεις του ήταν η μέτρηση του μήκους της σκιάς του. Δεν μπορούσε να γίνει, βέβαια, με μεγάλη ακρίβεια, διότι υπήρχε η παρασκιά. Γι αυτό τοποθέτησαν στην κορυφή του γνώμονα μια μικρή σφαίρα και μετρούσαν το μήκος της σκιάς μέχρι το κέντρο της σφαίρας αποφεύγοντας, έτσι, τα σφάλματα που οφείλονταν στην παρασκιά. Τον 5 ο αι π.χ. οι Αθηναίοι αστρονόμοι Μέτων και ο Ευκτήμων, χρησιμοποιώντας ένα ηλιοτρόπιο, κατάφεραν να υπολογίσουν με ακρίβεια τα ηλιοστάσια και τις ισημερίες και διαπίστωσαν ότι οι 4 εποχές έχουν άνισα χρονικά διαστήματα. Ο Μέτων είχε τοποθετήσει το ηλιοτρόπιο στον λόφο της Πνύκας (τα θεμέλια είναι ακόμη ορατά, ακριβώς πίσω από το βήμα του αρχαίου βουλευτηρίου). Χρησιμοποιήθηκε και από τον Ίππαρχο. Ως κατασκευαστής θεωρείται ο Φερεκύδης από τη Σύρο τον 6 ο αι π.χ. Σύμφωνα με την παράδοση ένα πηγάδι που χρησιμοποιούσαν οι χωρικοί της Σύρου, δεν ήταν τίποτε άλλο από ένα ηλιακό παρατηρητήριο (Ηλιοτρόπιο του Φερεκύδη ή Φρέαρ της Σύρου) Πλινθίς: Πρόκειται για ένα απλό αστρονομικό όργανο κατάλληλο για τον υπολογισμό του γεωγραφικού πλάτους ενός τόπου από τη δημιουργούμενη σκιά. 35