ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Τίτλος προγράμματος: «Ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης» Τάξη: Α Εκπαιδευτικός: Βασιλική Αντωνογιάννη Σχολικό έτος: 2013-14
Σύνολο μαθητών ομάδας: 22 Αγόρια: 11 Κορίτσια: 11 Χρονική διάρκεια προγράμματος: Όλη τη χρονιά, ένα δίωρο κάθε εβδομάδα. Εισαγωγή Κριτήριο επιλογής του θέματος Ο όρος «αυτοεκτίμηση» αρχίζει να γίνεται πλέον παγκόσμια κατανοητός. Συνήθως χρησιμοποιείται για να αναφερθούν οι αξιολογήσεις που κάνουν οι άνθρωποι αλλά και που συντηρούν σχετικά με τον εαυτό τους. Περιλαμβάνει διαθέσεις αποδοχής ή απόρριψης και το βαθμό που οι άνθρωποι νιώθουν μοναδικοί, αξιόλογοι και αποτελεσματικοί στην καθημερινή τους ζωή. Τα παιδιά αρχίζουν να μορφοποιούν τα πρώτα συναισθήματα αυτοεκτίμησης τις πρώτες έξι εβδομάδες της ζωής τους. Μεγάλος είναι στις ηλικίες αυτές ο ρόλος της οικογένειας. Από την είσοδό τους όμως στο σχολείο ο δάσκαλος μπορεί να έχει ένα σημαντικό αντίκτυπο στην αυτοεκτίμηση των μαθητών του. Τα παιδιά με υψηλά ή χαμηλά επίπεδα αυτοεκτίμησης μπορούν εύκολα να αναγνωριστούν. Αυτά της πρώτης κατηγορίας εμπλέκονται εύκολα με τους άλλους μαθητές, απολαμβάνουν νέες εμπειρίες, είναι περίεργα και κάνουν ερωτήσεις, προσφέρουν αυθόρμητα και ανταποκρίνονται στις προκλήσεις. Αντίθετα, τα παιδιά της δεύτερης κατηγορίας δυσκολεύονται να αποχωριστούν τους γονείς τους, είναι απόμακρα, εμπλέκονται σε δραστηριότητες όταν νιώθουν ασφαλή, παρακολουθούν τους άλλους για να αποφασίσουν τι θα κάνουν πριν δοκιμάσουν κάτι καινούργιο. Σπάνια κάνουν ερωτήσεις ή απαντούν παρορμητικά, έχουν δυσκολία στο να μοιράζονται και τείνουν να σχετίζονται με περιορισμένο αριθμό παιδιών. Έρευνες επιβεβαιώνουν ότι μπορεί να υπάρχει μια θετική σχέση μεταξύ των μεταβλητών της αυτοεκτίμησης και της ακαδημαϊκής επίδοσης. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση σχετίζεται επίσης με την κατάχρηση ουσιών. Ένα από τα χαρακτηριστικά αυτών των παιδιών είναι να ψάχνουν τρόπους για να αποφύγουν την πραγματικότητα της τάσης να αποτυγχάνουν και να καταφεύγουν στην κατάχρηση του αλκοόλ και των ναρκωτικών. Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, και σε συνεργασία με τον ΟΚΑΝΑ, αποφασίσαμε να υλοποιήσουμε μέσα στα πλαίσια του μαθήματος της ευέλικτης ζώνης δραστηριότητες που να αναπτύσσουν και να ενισχύουν την αυτοεκτίμηση των παιδιών, προσαρμοσμένες πάντοτε στο νεαρό της ηλικίας τους.
Α. Υποθέματα Εγώ και το σχολείο μου (Δημιουργώντας μια τάξη που ενδιαφέρεται, Μαθαίνω να συνεργάζομαι Δουλεύω σαν ομάδα, Κάνοντας το σχολείο μου έναν χώρο πιο ασφαλή, που να ενδιαφέρεται) Εγώ ένας ξεχωριστός άνθρωπος (Η μοναδικότητά μου, Ενίσχυση της αυτοεκτίμησης, Μεγαλώνω και αλλάζω, Οι άνθρωποι που αγαπώ) Ένας από τους πολλούς (Ομοιότητα και διαφορά, Ποιος είναι ο φίλος;) Συναισθήματα και αισθήματα (Αναγνωρίζοντας και εκφράζοντας συναισθήματα, Αντιμετώπιση έντονων συναισθημάτων, Επίλυση διαφωνιών με ηρεμία, Απώλεια και θλίψη) Μαθαίνω καινούργιες δεξιότητες (Μαθαίνω να ακούω σωστά, Τα λάθη επιτρέπονται) Προσέχω τον εαυτό μου (Νοιάζομαι για το σώμα μου, Αυτά που με φοβίζουν, Πότε ένα μυστικό δεν είναι μυστικό;) Β. Παιδαγωγικοί Στόχοι Να εξετάσουν την τάξη σαν μια κοινότητα που ενδιαφέρεται και τον ρόλο που έχουν να παίξουν για να τη φτιάξουν έτσι. Να θέσουν και να διατυπώσουν βασικούς κανόνες για την τάξη. Να βρουν τρόπους με τους οποίους θα μπορέσουν να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον που ενδιαφέρεται, ένα περιβάλλον εμπιστοσύνης. Να ψάξουν τα μειονεκτήματα και τα πλεονεκτήματα της συνεργασίας στην τάξη και να βρουν πρακτικούς τρόπους για την προαγωγή της συνεργασίας.
Να δουν τον εαυτό τους ως πολύτιμο μέλος της τάξης. Να συνειδητοποιήσουν πως είναι άτομα μοναδικά και ξεχωριστά. Να ενισχύσουν την αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθησή τους εκτιμώντας τα επιτεύγματα και τις δεξιότητές τους. Να δουν ότι μεγαλώνουν και αλλάζουν σαν μια διαδικασία που αφορά όλους τους ζωντανούς οργανισμούς. Να αναγνωρίσουν ότι όλα τα ανθρώπινα όντα μεγαλώνουν με διαφορετικό ρυθμό. Να εντοπίσουν ποιοι είναι οι ξεχωριστοί άνθρωποι στη ζωή τους. Να ερευνήσουν τις ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα σε ανθρώπους. Να δουν τη σημασία των φίλων στη ζωή τους. Να εντοπίσουν συναισθήματα που είναι κοινά στα παιδιά και στους νέους. Να αρχίσουν να καταλαβαίνουν ότι οι εκφράσεις του προσώπου είναι ένας τρόπος έκφρασης των συναισθημάτων. Να αρχίσουν να αναγνωρίζουν και να εκφράζουν τα δικά τους συναισθήματα και αισθήματα. Να αναγνωρίσουν και να αποδεχθούν ότι είναι φυσιολογικό για όλους τους ανθρώπους να νιώθουν διάφορα έντονα συναισθήματα κατά καιρούς. Να βρουν τρόπους με τους οποίους μπορούν να αντιμετωπίσουν δημιουργικά τα έντονα αυτά συναισθήματα. Να εντοπίσουν και να αναλογιστούν τους τρόπους με τους οποίους αντιδρούν στις καθημερινές διαφωνίες που έχουν. Να καταλάβουν ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι επίλυσης των διαφωνιών εκτός από τον εκνευρισμό και την υποταγή. Να σκεφτούν και να αρχίζουν να εφαρμόζουν κάποιους από αυτούς τους τρόπους.
Να καταλάβουν ότι κάποια στιγμή χάνουμε κάτι περισσότερο ή λιγότερο σημαντικό. Ότι η απώλεια ενός ατόμου ή ενός αντικειμένου προκαλεί δυνατά συναισθήματα, πόνο, στενοχώρια κι ότι όλα αυτά είναι φυσιολογικά και πρέπει να εκφραστούν. Να ερευνήσουν τα συστατικά της καλής ακρόασης και να την εφαρμόσουν. Να καταλάβουν ότι όλοι, και οι μεγάλοι, κάνουν λάθη, ότι δεν είναι κακό να κάνουμε λάθη αλλά να μαθαίνουμε από αυτά. Να ερευνήσουν τη σχέση που έχει ο τρόπος που φροντίζουν το σώμα τους με την αίσθηση της ευημερίας. Να βρουν πρακτικούς τρόπους με τους οποίους μπορούν να φροντίσουν το σώμα τους και να βελτιώσουν την υγεία τους. Να εντοπίσουν και να αναγνωρίσουν τους φόβους και τις ανησυχίες τους με μη απειλητικό, ενθαρρυντικό τρόπο. Να ερευνήσουν τη φύση αυτών των φόβων και να βρουν τρόπους αντιμετώπισής τους. Να σκεφτούν για «καλά» και «κακά» μυστικά και γιατί είναι έτσι. Να σκεφτούν πότε ένα μυστικό μπορεί να είναι κακό για τον εαυτό τους ή για άλλους. Να σκεφτούν τρόπους που μπορούν να «μοιραστούν» ένα μυστικό στο πλαίσιο της διατήρησης της ασφάλειας. Γ. Μεθοδολογία υλοποίησης Εταιρική Ομαδοσυνεργατική Διαλεκτική Βιωματική
Δ. Πεδία σύνδεσης με τα προγράμματα σπουδών των αντίστοιχων γνωστικών αντικειμένων Γλώσσα Εικαστικά Μελέτη Περιβάλλοντος Ε. Δραστηριότητες μέσα στην τάξη Αρχικά γινόταν ο διαχωρισμός των παιδιών σε ζευγάρια με παιγνιώδη μορφή. Ανά τακτά διαστήματα υπήρχε εναλλαγή των ζευγαριών, ώστε να υπάρχει αλληλεπίδραση του καθενός με όλους τους συμμαθητές του. Οι τρόποι που χρησιμοποιήθηκαν ήταν σύμφωνα με την ημερομηνία γέννησής τους, το αρχικό γράμμα του ονόματός τους, με ζευγάρια καρτών (Τομ Τζέρυ, αθροίσματα αποτέλεσμα, κοινά ρούχα, χρώμα ματιών κτλ.) Οι μαθητές κάθονται σε ομάδες. Ο καθένας λέει: «Αυτό που μου αρέσει από την τάξη μου είναι» και «Κάτι που θα ήθελα να αλλάξω είναι». Γίνεται καταγραφή των απαντήσεων και ακολουθεί σχολιασμός. Μπορούν να πραγματοποιηθούν αυτές οι αλλαγές; Αν ναι, πώς, από ποιον; Ποια θα ήταν η τέλεια τάξη; Ζωγραφίζουν την τέλεια τάξη. Τα παιδιά κάθονται το ένα απέναντι στο άλλο. Ο ένας είναι Α και ο άλλος ο Β. Ο Α κάνει κάποιες κινήσεις και ο Β παριστάνει τον καθρέφτη του. Συζητάμε ποια πράγματα κάνει καλύτερα ο καθένας μόνος του και ποια με άλλους. Καταγράφουμε πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Γράφουν το όνομά τους με κεφαλαία γράμματα σε ένα χαρτί. Λένε τι σημαίνει, γιατί τους βάφτισαν έτσι και πώς νιώθουν γι αυτό. Ανταλλαγή σκέψεων και συναισθημάτων. Γράφουμε σε ένα φύλλο χαρτί «Χαίρομαι που είμαι εγώ γιατί», ζητώντας από την οικογένειά τους να συμπληρώσει τρία θετικά σχόλια για το κλείσιμο. Συζητάμε για όλα τα ξεχωριστά πράγματα που μπορούν να κάνουν, γι αυτά που μπορούν να κάνουν καλά και θα ήθελαν και γι αυτά που δεν μπορούν αλλά θα ήθελαν. Επιλέγουν ένα για το οποίο θα προσπαθήσουν στο μέλλον.
Αναφέρουν δύο πράγματα που παρατήρησαν πως μεγάλωσαν ή άλλαξαν από την προηγούμενη εβδομάδα. Συγκεντρώνουμε την προσοχή μας στα φυτά. Ζωγραφίζουν μέλη του σώματος που εξακολουθούν να μεγαλώνουν (πόδια, μαλλιά). Συζητάμε τι μπορούν να κάνουν τώρα που δεν μπορούσαν ένα, δύο, πέντε χρόνια πριν και αν έχει αλλάξει η προσωπικότητά τους. Ζωγραφίζουν έναν άνθρωπο που θεωρούν ξεχωριστό. Μιλούν για αυτόν. Συζητάμε τι κάνουν ώστε οι άνθρωποι που αγαπούν να νιώθουν χαρούμενοι, λυπημένοι, θυμωμένοι. Πώς το καταλαβαίνουν; Τι κάνουν, τι λένε; Βρίσκουν έναν συνεργάτη και μιλούν για ομοιότητες και διαφορές μεταξύ τους. Κάνουν έναν κατάλογο με τους φίλους τους. Περιλαμβάνουν και φανταστικούς ή κατοικίδια ζώα. Συζητάμε: Γιατί είναι τόσο σημαντικοί οι φίλοι; Πότε τους χρειαζόμαστε; Είναι όλοι καλοί; Φτιάχνουν μία ζωγραφιά του φίλου τους και γράφουν μία λέξη που τον περιγράφει. Δείχνουμε στα παιδιά εικόνες ανθρώπων που εκφράζουν συναισθήματα. Προσπαθούν να τα εντοπίσουν. Κινούνται / χορεύουν όσο υπάρχει μουσική. Μόλις σταματήσει λέμε δυνατά ένα συναίσθημα. Ζητάμε να παραστήσουν ένα άγαλμα που θα εικονίζει αυτό το συναίσθημα. Τα παροτρύνουμε να χρησιμοποιήσουν όλο το σώμα και όχι μόνο το πρόσωπό τους. Κάθε παιδί συμπληρώνει την πρόταση «Ένιωσα χαρούμενος όταν», «Ένιωσα λυπημένος όταν». Σκέφτονται περιπτώσεις που ένιωσαν έντονα συναισθήματα. Τι τα προκάλεσε; Πώς τους επηρέασε; Τι συνέβη στο σώμα τους; Τι έκαναν; Ζωγραφίζουν την εικόνα κάποιου που είναι χαρούμενος, λυπημένος, θυμωμένος, που ζηλεύει. Τρόπους αντιμετώπισης των συναισθημάτων. Σκέφτονται την τελευταία φιλονικία με κάποιον που είχαν στην τάξη, τι την προκάλεσε, τι έγινε.
Φτιάχνουμε μία αφίσα με φανάρι. Τη δείχνουμε σαν έναν απλό τρόπο για να υπενθυμίζουμε στον εαυτό μας να σταματάμε πριν φωνάξουμε, χτυπήσουμε, κλοτσήσουμε κτλ. Τελειώνουν με τη σειρά την ημιτελή πρόταση «Κάτι που έχασα κάποτε Ένιωσα». Πώς νιώσατε; Τι κάνατε; Σε ποιον πήγατε; Ποιος σας βοήθησε; Το ξαναβρήκατε; Τώρα πως νιώθετε; Συζήτηση: Πότε είναι σημαντικό να ακούτε; Πότε είναι βολικό να μην ακούτε; Ποια ήταν η τελευταία φορά που θέλατε να πείτε κάτι σημαντικό και οι άλλοι δε σας άκουσαν; Πώς νιώσατε; Τι κάνατε; Ζωγραφίζουν ή γράφουν ένα λάθος που έχουν κάνει. Ακολουθεί συζήτηση: Πώς νιώσατε; Τρόπους για να διορθωθούν. Συνεχίζουν τη φράση: Για να είναι υγιές ένα σώμα χρειάζεται Ζωγραφίζουν έναν δράκο φανταστικών φόβων. Μιλάει το κάθε παιδί για έναν φόβο του. Τι σας βοηθάει όταν είστε τρομαγμένοι; Συζητάμε ποια μυστικά δε θα έλεγαν και γιατί. Δραματοποίηση: Κάνουν διάλογο μεταξύ τους και λένε ένα «καλό» και ένα «κακό» μυστικό. Κατόπιν προσποιούνται ότι το λένε σε κάποιον μεγάλο και ζητούν βοήθεια. ΣΤ. Συνεργασία με άλλους φορείς ΟΚΑΝΑ Ε. Αξιολόγηση του προγράμματος Τα παιδιά έδειξαν μεγάλο ενθουσιασμό και προθυμία να συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Όλα ήθελαν να εκφράσουν τη γνώμη τους και να πουν τις προσωπικές τους εμπειρίες. Ωστόσο, στην αρχή τουλάχιστον, υπήρξε μια δυσκολία ως προς το να συνεργαστούν με το ζευγάρι τους και να ακούσουν τις απόψεις των άλλων παιδιών. Κατά τη διάρκεια του προγράμματος όμως, επαναλαμβάνοντας συχνά και τους κανόνες που είχαμε φτιάξει στην αρχή ομαδικά, υπήρξε σημαντική βελτίωση.