«ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΕΠΙΣΚΕΥΗ ΓΕΦΥΡΩΝ ΠΙΑΝΟΥ»

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΗΧΟΥ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ «ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΕΠΙΣΚΕΥΗ ΓΕΦΥΡΩΝ ΠΙΑΝΟΥ» ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΣΤΕΦΑΝΟΥ» ΛΗΞΟΥΡΙ 2014-1 -

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΗΧΟΥ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ «ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΕΠΙΣΚΕΥΗ ΓΕΦΥΡΩΝ ΠΙΑΝΟΥ» ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΣΤΕΦΑΝΟΥ» Επιβλέπων : Κόκκινος Αναστάσιος Επιτροπή Αξιολόγησης : Κόκκινος Α., Κατερέλος Δ, Λάσκαρης Ν. Ημερομηνία παρουσίασης: Αριθμός Πρωτοκόλλου Πτυχιακής Εργασίας: - 2 -

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η εν λόγω πτυχιακή αυτή έχει σαν θέμα την καταγραφή της μελέτης μιας επισκευής γεφυρών πιάνου. Η διαδικασία καταγράφεται αναλυτικά και ξεκινάει από τον εντοπισμό του προβλήματος και συνεχίζει με την σταδιακή διεκπεραίωση όλων των απαραίτητων βημάτων και διεργασιών για την ολοκλήρωση της επισκευής αυτής. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: γέφυρα πιάνου, πιάνο, καρφιά γεφύρας, υπερύψωση, επισκευή. - 3 -

TECHNOLOGICAL EDUCATION INSTITUTE OF IONIAN ISLANDS DEPARTMENT OF SOUND AND MUSICAL INSTRUMENT TECHNOLOGY Piano bridge repair DISSERTATION REPORT Panayiotis Stefanou Lixouri, Cephalonia 2014 Abstract This dissertation is a recording of a piano bridge repair. The whole process is being thoroughly analyzed and begins with the pinpointing of the problem and continues on in conjunction with the required repair steps up to and including the finalizing of this process. Keywords: piano, piano bridge, repair, bearing, bridge pins. - 4 -

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θερμές ευχαριστίες στους κυρίους Κόκκινο Αναστάσιο που δέχθηκε να αναλάβει την παρακολούθηση της εκπόνησης αυτής και Τασχουνίδη Κωνσταντίνο για τον χώρο, το πιάνο και τις διορθώσεις του. - 5 -

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδα Εισαγωγή..7 Πρόγονοι του Πιάνου 8 Ιστορία του Πιάνου...13 Γέφυρα..19 Το Πιάνο προς Επισκευή..26 Στάδια Επισκευής..28 Αξιολόγηση της Γέφυρας και Αναφορά Ζημιών..29 Μέτρηση Υπερύψωσης και Αφαίρεση Καρφιών Γέφυρας...34 Καταγραφή Προηγούμενων Θέσεων των Καρφιών Επάνω σε Διαφανές Χαρτί..38 Αφαίρεση Επάνω Στρώματος με Χρήση Σκαρπέλου και Χειροκίνητης Κάθετης Φρέζας.40 Γέμισμα των Παλιών Τρυπών με Ξυλοκαβίλιες.43 Εύρεση και Προετοιμασία Καινούργιου Στρώματος..46 Πρόχειρη Εφαρμογή Επάνω στην Γέφυρα και έλεγχος της Υπερύψωσης.48 Συγκόλληση του Νέου Στρώματος και Περιμετρικό Φρεζάρισμα.50 Διαμόρφωση Νέου Τμήματος.65 Επισκευή Πρίμα-Μεσαίας Γέφυρας 78 Τελικές Επεμβάσεις και Κλείσιμο Πιάνου..83 Βιβλιογραφία 91 Ενδεικτική Βιβλιογραφία..97-6 -

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η πτυχιακή αυτή έχει ως σκοπό να μελετήσει και να καταγράψει αναλυτικά την διαδικασία επισκευής γεφυρών πιάνου. Η εργασία αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως οδηγός για οποιονδήποτε ενδιαφέρεται να προχωρήσει σε μια τέτοια επισκευή. Η όλη εργασία έλαβε χώρα στον εργαστηριακό χώρο του κ. Κωνσταντίνου Τασχουνίδη και το πιάνο το οποίο χρησιμοποιήθηκε ήταν πελάτη του εν λόγω εργαστηρίου. Ο χρόνος της επισκευής κυμάνθηκε περίπου στις 15 μέρες και η ολοκλήρωση της έγινε τον Ιανουάριο του 2006, περίοδο στην οποία ασκούσα την πρακτική μου εργασία στο εργαστήριο αυτό. Η εν λόγω πτυχιακή μου προσέφερε πάρα πολλά όσον αφορά τον τομέα της εκπαίδευσης αφού μέσω της διαδικασίας αυτής ήρθα σε ουσιαστική επαφή με αρκετά τμήματα επισκευής, λεπτομέρειες που αφορούσαν ρυθμίσεις καλής λειτουργίας, διάφορα είδη εργαλείων, με την επιλογή και επεξεργασία ξύλων και βερνικιών, την δημιουργία και την τοποθέτηση νέων χορδών καθώς επίσης και με την διαδικασία χορδίσματος. Βέβαια, συνάντησα και δυσκολίες, με κυριότερη την απειρία μου σε αρκετούς τομείς επισκευής πιάνου. Αυτό δρούσε ανασταλτικά στην ταχύτητα με την οποία μπορούσα να απορροφήσω κάθε τι νέο, αφού η απειρία μου δημιουργούσε ανασφάλεια και άγχος για το τυχόν λάθος. Αυτά ήταν έντονα γιατί το πιάνο στο οποίο έγινε η επισκευή, όπως προανέφερα, ήταν πελάτη και έτσι κάθε ζημιά είχε και χρηματικό αντίκτυπο. Από την άλλη με το πέρας κάποιων ημερών αυτό μετατράπηκε σε μια ευκαιρία να δοθεί δέουσα προσοχή στην κάθε διεργασία και έτσι να ολοκληρωθεί το δυνατόν σωστότερα και με ακρίβεια η εργασία αυτή. - 7 -

ΠΡΟΓΟΝΟΙ του ΠΙΑΝΟΥ Το πιάνο είναι ένα από τα πιο δημοφιλή όργανα της εποχής μας. Είτε όρθιο είτε με ουρά, ο ήχος του και φυσικά το σχήμα του είναι εξαιρετικά αναγνωρίσιμα. Δεν ήταν όμως πάντοτε έτσι και φυσικά, όπως άλλα όργανα, έτσι και αυτό έχει περάσει από πάρα πολλά στάδια εξέλιξης μέχρις ότου φτάσει στις μέρες μας στην τελική του μορφή. Η αλήθεια είναι πως ακόμα και σήμερα οι εταιρείες κατασκευής προσπαθούν να βελτιώσουν το πιάνο και τον ήχο του όπως επίσης και να εναρμονιστούν με την ψηφιακή τεχνολογία. Το πιάνο ανήκει σε δύο οικογένειες οργάνων, αυτές των εγχόρδων και των πληκτροφόρων. Η προέλευση του λοιπόν βρίσκεται στις απαρχές των δύο αυτών των οικογενειών. Το πρώτο γνωστό έγχορδο όργανο είναι το ζίθερ (Zither) του οποίου τα ίχνη εντοπίζονται στο 3000πΧ. στην νότιο-ανατολική Ασία καθώς και στην Αφρική. Κατασκευαστικά αποτελείτο από μια ή πολλές χορδές ανάμεσα σε δύο σταθερές γέφυρες και ένα ηχείο το οποίο μπορούσε να είναι και αυτοσχέδιο, όπως για παράδειγμα από ένα κομμένο φρούτο ή ακόμα και από μία λακκούβα στο έδαφος. Το ζίθερ ως προς την μορφή του είχε πολλές διαφορετικές εκδοχές, όπως για παράδειγμα το ραβδοειδές και το σωληνωτό (Crombie, 1995 1 ). Το Πυθαγόρειο μονόχορδο, που χρονολογείται γύρω στο 600πΧ., ήταν η εξέλιξη του ζίθερ. Το όνομά του το πήρε από τον γνωστό μαθηματικό και φιλόσοφο Πυθαγόρα, ο οποίος το χρησιμοποιούσε κυρίως για επιστημονικούς λόγους στην προσπάθεια του να αποδείξει την ύπαρξη σχέσης μεταξύ μαθηματικών και μουσικής. Στο μονόχορδο, όπως και στο ζίθερ, υπήρχε μια (1) χορδή ανάμεσα σε δύο γέφυρες αλλά στο μονόχορδο υπήρχε και μια ακόμη κινούμενη γέφυρα η οποία ανάλογα με την θέση που βρισκόταν μπορούσε να μεταβάλλει τον τόνο (Dolge, 1972 2 ). - 8 -

Το μονόχορδο διατήρησε, με κάποιες μικρές αλλαγές, την συγκεκριμένη μορφή μέχρι και τον Μεσαίωνα, οπότε και χρησιμοποιείτο σε χορωδίες για να δοθεί τόνος. Κατά την εποχή εκείνη προστέθηκαν και άλλες χορδές στο όργανο με συνέπεια να ονομαστεί πολύχορδο (White 1975 3 ). Εικόνα 1: Μονόχορδο. Απόγονος του πολύχορδου ήταν το ψαλτήρι (psaltery). Τo ψαλτήρι είχε τραπεζοειδές σχήμα, εξαιτίας των διαφορετικών μηκών των χορδών του και το ηχείο του ήταν επίπεδο. Ήταν το πρώτο όργανο που για να το παίξει κάποιος έπρεπε να χτυπήσει τις χορδές του, πράγμα που συμβαίνει και με το πιάνο (Crombie, 1995 4 ). Το τραπεζοειδές σχήμα του ψαλτηρίου συναντάται μετέπειτα στο σπινέτο (spinet) και στο αρπίχορδο (harpsichord) (White 1975 5 ). Την ίδια περίπου εποχή με το ψαλτήρι (~ 12 ος αιώνας μχ) έκανε την εμφάνιση του και το ντούλσιμερ (dulcimer), ευρέως γνωστό και ως σαντούρι, το οποίο έχει τις ρίζες του στην Μέση Ανατολή και στην Αφρική. Το ντούλσιμερ έμοιαζε αρκετά με το ψαλτήρι μόνο που οι ειδικά κατασκευασμένες μεταλλικές χορδές είχαν φτιαχτεί για να χτυπιόνται με ειδικά σφυράκια (Crombie, 1995 6 ). Από το ντούλσιμερ και έπειτα εμφανίστηκαν και οι πρώτοι συνδυασμοί εγχόρδων-πληκτροφόρων. - 9 -

Εικόνα 2: Ντούλσιμερ(Σαντούρι). Από τα παλαιότερα γνωστά πληκτροφόρα όργανα ήταν η αρχαία ελληνική ύδραυλις ( 300πΧ.) η οποία αποτελείτο από έναν εξαιρετικά σύνθετο μηχανισμό και λειτουργούσε με νερό και αέρα. Με το πάτημα κάθε πλήκτρου άνοιγε μια βαλβίδα η οποία έκλεινε τον αντίστοιχο σωλήνα και έτσι περνούσε ο αέρας και παρήγαγε τον ήχο (Crombie, 1995 7 ). Το χέρντι-γκέρντι (hurdy-gurdy) ήταν πιθανώς το πρώτο έγχορδο-πληκτροφόρο όργανο και πρωτοεμφανίστηκε τον 13 ο αιώνα. Η ιδιαιτερότητα του ήταν ότι ενώ, αρχικά, έμοιαζε εξαιρετικά με το μονόχορδο στην ουσία προερχόταν από την οικογένεια του βιολιού. Με το γύρισμα ενός ειδικού λεβιέ ένα κυκλικό εξάρτημα περιστρεφόταν το οποίο ακουμπούσε τις χορδές. Όσο ο λεβιές γυρνούσε τόσο ηχούσε και το όργανο και με την βοήθεια ενός πληκτρολογίου πετύχαινε κάποιος και το ανάλογο τονικό ύψος (Iowa State University 2014 8 ). - 10 -

Εικόνα 3: Ύδραυλις. Εικόνα 4: Hurdy-Gurdy. - 11 -

Περί τον 15 ο αιώνα εμφανίζονται δύο νέοι τύποι οργάνων επηρεασμένοι από το εκκλησιαστικό όργανο, το πολύχορδο και το ψαλτήρι. Το ένα είναι το κλαβίχορδο (clavichord) και το άλλο είναι το αρπίχορδο (harpsichord), γνωστό και ως τσέμπαλο (Crombie, 1995 9 ). Το κλαβίχορδο ήταν σχετικά μικρό σε μέγεθος και αρχικά είχε σχήμα παραλληλόγραμμο αφού οι χορδές του ήταν τοποθετημένες παράλληλα με το κουτί. Με το όργανο αυτό υπήρχε η δυνατότητα να διαφοροποιείται η ένταση του ήχου ανάλογα με το πόσο δυνατή πίεση δεχόταν το πλήκτρο (Dolge, 1972 10 ). Το αρπίχορδο και τα ομοειδή του (σπινέτο, βέρτζιναλ) λειτουργούσαν με το τσίμπημα των χορδών. Το αρπίχορδο μάλιστα ήταν το μεγαλύτερο από αυτά. Διέθετε μεγαλύτερες χορδές και ηχείο και για αυτό ήταν ένα πολύ πιο δυνατό όργανο σε ένταση ήχου. O μηχανισμός του περιελάμβανε σφυριά και οι χορδές του ήταν κάθετες ως προς το πληκτρολόγιο (Crombie, 1995 11 ). Σε μεταγενέστερες εκδοχές διέθετε 2 πληκτρολόγια, καθώς επίσης η κάθε νότα αποτελείτο από δύο ή και τρείς χορδές. Η ένταση που έβγαζε το αρπίχορδο το έκανε ιδανικό για συναυλίες και κοντσέρτα (Dolge, 1972 12 ). Το αρπίχορδο και το κλαβίχορδο συνέχιζαν να κατασκευάζονται ακόμα και μετά την έλευση του πιάνου, επειδή όμως μειονεκτούσαν έναντι αυτού, γύρω στον 19 ο αιώνα σταμάτησε και η παραγωγή τους. Εικόνα 5: Τσέμπαλο (Harpsichord). - 12 -

ΙΣΤΟΡΙΑ του ΠΙΑΝΟΥ Το πρώτο πιάνο δημιουργήθηκε το 1707 από τον Ιταλό κατασκευαστή τσέμπαλων Bartolomeo Cristofori (1655 1731) (Dolge, 1972 13 ). Ο Cristofori είχε επιλεχθεί από τον Ferdinando de Medici (1549 1609), Μέγα Δούκα της Φλωρεντίας, ως ο βασιλικός κατασκευαστής τσέμπαλων από το 1690 (Powers, 2003 14 ). Η βασική του διαφορά από το τσέμπαλο της εποχής ήταν ότι αντί για μηχανισμό που τσιμπούσε τις χορδές, διέθετε μηχανισμό που χτυπούσε τις χορδές (Reblitz, 1993 15 ). Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να μπορεί κάποιος με το πιάνο, αναλόγως την πίεση που θα έδινε στα πλήκτρα, να παίζει με εναλλαγές στην ένταση χτυπώντας μόνο μια χορδή ενώ στο τσέμπαλο η εναλλαγή στην ένταση μπορούσε να επιτευχθεί μόνο με το παίξιμο πολυφωνιών, αφού πολλά καρφιά τσιμπούσαν τις χορδές ταυτόχρονα και έτσι δυνάμωνε ο ήχος (White, 1975 16 ). Αυτό το χαρακτηριστικό του πιάνου ήταν και αυτό που του έδωσε τελικά και το όνομά του. Ο ίδιος ο Cristofori είχε ονομάσει το όργανο ως «Arpicimbalo di nuova inventione, che fa il piano, e il forte», δηλαδή, ένα αρπιτσέμπαλο καινούργιας επινόησης το οποίο πάιζει και σιγανά και δυνατά (Crombie, 1995 17 ). Το όργανο αυτό είχε εύρος τεσσάρων (4) οκτάβων (Cc3) (Good, 2014 18 ). Η καινοτομία του αυτή δεν έγινε άμεσα αποδεκτή από τους μουσικούς της εποχής αφού απαιτούσε τελείως διαφορετικό τρόπο παιξίματος καθώς επίσης τα δυνατά του δεν ήταν τόσο δυνατά όσο των άλλων οργάνων της περιόδου εκείνης. Η ιδιαιτερότητα όμως του πιάνου, ειδικά στα σιγανά παιξίματα ήταν και αυτή που τελικά άρχισε, σιγά-σιγά, να καθιερώνει το πιάνο ως ένα όργανο μουσικής δωματίου ή συνοδευτικό για τραγούδι, σε ντουέτα ή και σε μουσικά σύνολα. Ήταν, δηλαδή, ένα πολύπλευρο όργανο και αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να επικρατήσει σε βάθος χρόνου. Η εξέλιξη του πιάνου πέρασε από πάρα πολλά στάδια μέχρι σήμερα. Παρακάτω θα γίνει αναφορά μόνο σε συγκεκριμένους κατασκευαστές που επηρέασαν σημαντικά την πορεία του. - 13 -

Εικόνα 6: Πιάνο του Cristofori του 1722. Από τα πρώτα πιάνα που δημιουργήθηκαν ποτέ. Ο Gottfried Silbermann (1683-1753) διάσημος Γερμανός κατασκευαστής εκκλησιαστικών οργάνων, παρουσίασε το 1726 την δική του εκδοχή του πιάνου, το οποίο ήταν στην ουσία εξέλιξη του πιάνου του Cristofori. Ο ίδιος το αποκάλεσε «Pianoforte» εξού και η σημερινή του ονομασία (Dolge, 1972 19 ). Ο Silbermann συνετέλεσε στην εξέλιξη του πιάνου με την προσθήκη του δεξιού πεντάλ (sustain), το οποίο χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα ως «forte πεντάλ». Όργανά του Silbermann χρησιμοποίησε ο Johann Sebastian Bach (1685 1750) (Jytte, 2013 20 ). Ο Johann Andreas Stein (1728 1792) από το 1750 και ύστερα ιδρύει δικό του εργαστήριο κατασκευής πιάνων στο Augsburg της Γερμανίας. Ο Stein χρησιμοποίησε έναν διαφορετικό τύπο μηχανισμού ο οποίος αντί να ωθεί τα σφυριά, όπως του Cristofori, τα εκτίνασσε. Ο - 14 -

μηχανισμός αυτός είναι γνωστός σαν βιεννέζικος μηχανισμός (Crombie, 1995 21 ). Ο Stein, αύξησε επίσης το εύρος του οργάνου από 4 οκτάβες σε 5 (F1-f 4). Όσον αφορά την μορφή των πιάνων του ήταν διαφορετική από αυτήν του τσέμπαλου. Σχηματικά διέθετε περισσότερες καμπύλες, και λειτουργικά μεγαλύτερο ηχείο κάτω από το οποίο υπήρχε πρόσθετη υποστήριξη για την ενίσχυση της καμπύλης του. Κατά συνέπεια ο ήχος του ήταν εξαιρετικά πιο ανοιχτός (ευρύς) σε σχέση με τα πρώτα όργανα που ήταν σαφώς πιο μουντά ηχητικά (Palmieri, 2003 22 ). Ο Anton Walter (1752 1826), ένας Γερμανός κατασκευαστής εκκλησιαστικών και διαφόρων άλλων οργάνων από το 1792 και έπειτα ξεκινάει την δική του παραγωγή πιάνων. Τα πιάνα του μπορούσαν να χορδιστούν σε υψηλότερη συχνότητα και δεν είχαν τόσο οξύ ήχο σε σχέση με τα πιάνα του Stein. Επίσης, διέθεταν πιο εξελιγμένο και ανθεκτικό μηχανισμό (Palmieri, 2003 23 ). Στα πιάνα του Walter βασίστηκαν πάρα πολλοί κατασκευαστές με πιο αξιόλογους αντιπροσώπους τους τον Joseph Brodmann (1771-1848) - του οποίου όργανα χρησιμοποίησε ο Carl Maria von Weber (1786 1812) - και τον Conrad Graf (1782 1851) όργανα του οποίου χρησιμοποίησαν οι Ludwig Van Beethoven (1770-1827) και Robert Schumann (1810 1856). Ο John Broadwood (1732 1812), Άγγλος κατασκευαστής πιάνων, επηρέασε και αυτός σημαντικά την εξέλιξη του πιάνου. Από το 1771 ξεκίνησε την δική του παραγωγή κατασκευάζοντας πιάνα με εύρος 6 (C1-c4) ακόμα και 6 ½ (C1-g4) οκτάβων, αυξάνοντας κατά δύο (2) συνολικά τις οκτάβες από το όργανο του Cristofori. Επίσης, χρησιμοποίησε διπλή γέφυρα στα πιάνα του, δηλαδή ξεχωριστή για τα πρίμα και ξεχωριστή για τα μπάσα, με αποτέλεσμα τα μπάσα να είναι πιο γεμάτα. Ακόμη, τα όργανά του άντεχαν σε μεγαλύτερες τάσεις χορδών και έτσι χρειάζονταν όλο και λιγότερα χορδίσματα (Crombie, 1995 24 ). - 15 -

Εικόνα 7: Πιάνο του John Broadwood του 1802. Ο Sebastian Erard (1752 1831) ήταν ένας Γάλλος κατασκευαστής πιάνων που συνετέλεσε σε μεγάλο βαθμό στην εξελικτική πορεία του οργάνου. Από το 1770 και έπειτα κατασκευάζει πιάνα σε σχήμα τραπεζιού (Square Piano) και από το 1796 και ύστερα κατασκευάζει πιάνα με ουρά. Ο Erard είναι περισσότερο γνωστός για τον μηχανισμό σφυριών του, γνωστός και ως μηχανισμός της διπλής επανάληψης (double repetition) ο οποίος επέτρεπε στον παίχτημουσικό να μπορεί να ξαναπατήσει το ίδιο πλήκτρο εξαιρετικά γρήγορα, χωρίς να πρέπει να περιμένει να επιστρέψει πλήρως στην αρχική θέση το σφυρί, έτσι ώστε να μπορέσει να ξαναχτυπήσει τις χορδές. Τον μηχανισμό αυτό τελειοποίησε ο γιος του Pierre (1796 1855) (Dolge, 1972 25 ). - 16 -

Ο Erard, ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε την αγκράφα (Agraffe) η οποία βοηθούσε στο να κρατηθούν οι χορδές κάτω κατά το χτύπημά τους και να μην ανασηκώνονται. Αυτό, εκτός από το γεγονός του ότι κάποιος μπορούσε να είναι σίγουρος ότι όλη η δύναμη με την οποία θα πατούσε το πλήκτρο θα μεταφερόταν στις χορδές, βοηθούσε και στην ενίσχυση του ήχου ειδικά στα πρίμα. Η εξέλιξη της αγκράφας είναι το σημερινό Capo Tasto που χρησιμοποιείται σχεδόν σε όλα τα πιάνα (Dolge, 1972 26 ). Ο Johann Heinrich Pape (1787 1875) ή αλλιώς γνωστός ως Jean-Henri Pape, Γάλλος κατασκευαστής πιάνων, είχε αφιερώσει την ζωή του στο να βελτιώσει το πιάνο λειτουργικά και εμφανισιακά. Είχε καταγεγραμμένες 120 πατέντες εκ των οποίων οι περισσότερες αποδείχθηκαν άχρηστες. Κάποιες από αυτές όμως έγιναν αποδεκτές, όπως η αντικατάσταση του δέρματος με μάλλινη τσόχα για την επικάλυψη του καρφιού. Η τσόχα προσέδωσε μια τελείως διαφορετική χροιά στον ήχο του πιάνου (Dolge, 1972 27 ). Οι John Isaac Hawkins (1772 1855) και Alpheus Babcock (1785 1842), δύο κατασκευαστές από τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, πρόσθεσαν μεταλλικά πλαίσια στα όρθια και τετράγωνα πιάνα για μεγαλύτερη αντοχή λόγω των μεγάλων εναλλαγών στις κλιματολογικές συνθήκες της χώρας τους (Palmieri, 2003 28 ). Το σύστημα αυτό υιοθέτησε και τελειοποίησε η περίφημη εταιρία Steinway & Sons, με έδρα την Νέα Υόρκη, για να κατασκευάσει το 1859 το δικό της πιάνο με ουρά το οποίο διέθετε μεταλλική πλάκα όπου επάνω της πατούσαν οι χορδές σε χιαστί διάταξη. Το 1866 κάνει το ίδιο και με τα όρθια πιάνα (Crombie, 1995 29 ). Από αυτό το σημείο και μετά οι βελτιώσεις και οι διάφορες ευρεσιτεχνίες δεν είχαν τόσο μεγάλη επίδραση πάνω στο όργανο και στην ουσία έχει αλλάξει ελάχιστα από τις αρχές του 1900 μέχρι και σήμερα. - 17 -

Εικόνα 8: Πιάνο με ουρά της εταιρείας Steinway & Sons του 1859. - 18 -

ΓΕΦΥΡΑ Η γέφυρα του πιάνου έχει σαν στόχο να μεταφέρει τις ταλαντώσεις των χορδών στο ηχείο και έτσι να ενισχύεται ο ήχος. Η μετάδοση αυτή πρέπει να είναι κάθετα αλλά και οριζόντια προσκείμενη με την φορά της γέφυρας. Εξαιτίας της ιδιαιτερότητας αυτής χρειάζεται μεγάλη προσοχή στο υλικό το οποίο θα επιλεχθεί για την κατασκευή της, αφού χρειάζεται να είναι όσο το δυνατόν πιο γερό και ταυτόχρονα να επιτρέπει την ταχύτερη μεταφορά του ήχου μέσα του (Fletcher and Rossing, 2010 30 ). Επίσης, η γέφυρα πρέπει να είναι υπερυψωμένη σε σχέση με τις χορδές για να μπορούν έτσι αυτές να πατάνε σταθερά επάνω της και να μεταφέρουν τις ταλαντώσεις τους. Καθώς, όμως, οι δυνάμεις εφελκυσμού ενός πιάνου είναι πάρα πολύ μεγάλες, η υπερύψωση αυτή δεν μπορεί να είναι πολύ μεγάλη, γιατί υπάρχει κίνδυνος να ραγίσει ή ακόμα και να σπάσει η γέφυρα (Reblitz, 1993 31 ). Ακόμη, οι χορδές πρέπει να είναι καλά σταθεροποιημένες πάνω στην γέφυρα για να μην υπάρχει περιθώριο μετακίνησης τους (Reblitz, 1993 32 ). Κάτι τέτοιο, μπορεί να προκαλέσει προβλήματα, όπως οι μη καθαρές συχνότητες και ο άσχημος ήχος λόγω κακής μετάδοσης των ταλαντώσεων, καθώς επίσης και το πιο συχνό ξεχόρδισμα εξ αιτίας της συνεχούς ελεύθερης μετακίνησης των χορδών (Reblitz, 1993 33 ). Για τους παραπάνω λόγους λοιπόν χρησιμοποιούνται καρφιά. - 19 -

Εικόνα 9: Πρίμα-μεσαία και μπάσο γέφυρα. Ένα νέο πρόβλημα προκύπτει, όμως, αφού μια τυχαία τοποθέτηση των καρφιών (κάθετα) θα επέτρεπε στις χορδές να ανασηκώνονται και έτσι να συντονίζονται και κατ επέκταση να παρεμβάλλονται στην ακουστική του πιάνου. Για τον λόγο αυτό τοποθετείται διπλή σειρά καρφιών και μάλιστα κατά τέτοιο τρόπο ώστε η χορδή να διέρχεται γύρω από αυτά σχηματίζοντας γωνιώδεις ελιγμούς (ζιγκ ζαγκ) (Σχήμα 1, Εικόνα 10) (Igrec, 2013 34 ). Αυτό επιτυγχάνεται με τέτοια τοποθέτηση των καρφιών έτσι ώστε η μία σειρά να βρίσκεται μισό πλάτος καρφιού προς τα δεξιά και η άλλη μισό προς τα αριστερά, όπως μπορούμε να διακρίνουμε και στο σχήμα 1. Επιπλέον, η διόρθωση του πιθανού σηκώματος της χορδής επιτυγχάνεται με την τοποθέτηση των καρφιών σε κλίση και όχι κάθετα. Έτσι οι χορδές παραμένουν σταθερές επάνω στην γέφυρα (Τασχουνίδης, 2004 35 ). - 20 -

Σχήμα 1: Γωνιώδης ελιγμός χορδής καθώς διέρχεται από τα καρφιά της γέφυρας. Διακρίνεται και η τοποθέτηση ανά μισό καρφί δεξιά-αριστερά. Ένα σημείο το οποίο χρήζει προσοχής είναι το γεγονός ότι η χορδή που διέρχεται από την γέφυρα εκ κατασκευής δεν έχει ίδιο μήκος και από τις δυο πλευρές της με αποτέλεσμα η κλίση της χορδής να είναι τελείως διαφορετική από την μια πλευρά από ότι στην άλλη. Η διαφορά κλίσης της χορδής από την μια πλευρά της γέφυρας και από την άλλη θα πρέπει να είναι ίση, κάτι που επιτυγχάνεται με την ρύθμιση υπερύψωσης της γέφυρας (Reblitz, 1993 36 ). Το πιάνο αρχικά διέθετε μία γέφυρα, με την πάροδο των χρόνων όμως και μέσα από την τεχνολογική του εξέλιξη διαθέτει πια δυο: την πρίμα-μεσαία και την μπάσο. Η πρίμα-μεσαία γέφυρα καλύπτει, όπως λέει και το όνομά της, την πρίμα και μεσαία περιοχή του πιάνου και αντίστοιχα η μπάσο την μπάσα περιοχή (Εικόνα 9). Η χρήση των δύο γεφυρών προέκυψε από την διασταυρούμενη διάταξη των χορδών που επέτρεπε μεγαλύτερο μήκος χορδών, καθώς επίσης βοηθούσε στο να είναι οι γέφυρες όσο το δυνατόν πιο κοντά στο κέντρο του ηχείου με αποτέλεσμα την βελτίωση της μετάδοσης του ήχου. - 21 -

Εικόνα 10: Γωνιώδης ελιγμός των χορδών περνώντας από την γέφυρα. Επειδή μεταξύ της γέφυρας και της βάσης του ηχείου θα πρέπει να υπάρχει απόσταση τουλάχιστον 10 εκατοστών για να αφήνει περιθώριο στο ηχείο να πάλλεται ελεύθερα, η μπάσο γέφυρα έχει διαφορετική κατασκευαστική δομή από την πρίμα-μεσαία (White, 1975 37 ). Η επιλογή του υλικού που θα χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή της μπάσο γέφυρας καθώς και η ίδια η κατασκευή της πρέπει να γίνονται προσεκτικά. Τα πιο συνηθισμένα ξύλα που χρησιμοποιούνται για τις γέφυρες ηχείου είναι ο σφένδαμος, η ερυθρή οξιά και αντικολλητό ξύλο (κόντρα πλακέ, multiplex, plywood) (Holmes, 2014 38 ). Ακόμα ένα σημείο το οποίο αξίζει να αναφερθεί είναι τα μπάσα, τα οποία επειδή παράγουν χαμηλές συχνότητες θα πρέπει η μάζα του υλικού τους να είναι περιορισμένη για να επιτευχθεί η καλύτερη δυνατή μετάδοση των ταλαντώσεων. - 22 -

Η ίδια η κατασκευή της μπάσο γέφυρας αυξάνει την μάζα του ξύλου κάτι που δεν είναι επιθυμητό σε μεγάλο βαθμό. Αλλά πάλι η υπερβολική μείωση της μάζας του υλικού έχει σαν αποτέλεσμα τον πιθανό συντονισμό όλης της γέφυρας και έτσι να υπάρχει παραμόρφωση του ήχου. Για τον λόγο αυτό θα πρέπει η απόσταση της γέφυρας από τον πήχη της βάσης να μην είναι μεγάλη (Hoyer, 1998 39 ). Η πρίμα-μεσαία γέφυρα έχει συνήθως σχήμα καμπυλωτό, ξεκινάει από σημείο πολύ κοντά στην πλάκα χορδίσματος στα πρίμα και απομακρύνεται από την πλάκα χορδίσματος όσο κινούμαστε προς τα μεσαία, γεγονός που διαμορφώνει το μήκος των χορδών το οποίο σταδιακά αυξάνεται από τα πρίμα στα μεσαία. Για τον ίδιο λόγο η μεσαία γέφυρα κατασκευάζεται με λοξή ένωση κατά μήκος των νερών του ξύλου που χρησιμοποιείται (Εικόνα 11). Αυτό συμβαίνει κυρίως όταν κατασκευάζεται η γέφυρα από συμπαγές ξύλο, γιατί για την καλύτερη μετάδοση των ταλαντώσεων πρέπει η κατεύθυνση της κοπής να ακολουθεί τα νερά του ξύλου όσο το δυνατόν περισσότερο (Reblitz, 1993 40 ). Έχει διαπιστωθεί πως η ταχύτητα διάδοσης των ηχητικών κυμάτων που ακολουθούν την φορά των νερών του ξύλου, είναι περίπου διπλάσια από την ταχύτητα διάδοσης που θα υπήρχε εάν ο ήχος διαπερνούσε το ξύλο με φορά κάθετη προς τα νερά του. Η ταχύτητα διάδοσης ποικίλλει ανάλογα με το είδος του ξύλου (Nutsch, 2003 41 ) Εικόνα 11: Λεπτομέρεια της πρίμα γέφυρας. Διακρίνεται η λοξή ένωση. - 23 -

Επιπροσθέτως, αρκετά συχνά στα σημεία όπου τα καρφιά είναι περισσότερα και σε πυκνότερη διάταξη, χρησιμοποιείται μια επένδυση πάνω στρώματος γέφυρας για να τα κρατάει σταθερά. Το σημείο αυτό συνήθως είναι στα πρίμα, αλλά πολλές φορές καλύπτει όλη την περιοχή της γέφυρας, ακόμη και την μπάσο. Το συγκεκριμένο υλικό κατασκευής της επάνω στρώσης είναι πιο σκληρό απ ότι το υλικό του κυρίως τμήματος της γέφυρας (Reblitz, 1993 42 ). Τα ξύλα που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή της επάνω στρώσης είναι συνήθως ο σφένδαμος, η λευκή οξιά ή ακόμα και το multiplex. Σπανιότερα, και σε ακριβά πιάνα, συναντάται ο καρπίνος (hornbeam) ή ακόμα και το μαόνι (mahogany) (Kolasis, 2009 43 ). Οι τρόποι κατασκευής μιας γέφυρας ποικίλλουν και ο καθένας από αυτούς έχει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά του. Ένας από αυτούς τους τρόπους είναι η κατασκευή της από ένα ενιαίο κομμάτι ξύλου, όπως προαναφέρθηκε (Σχήμα 2, β). Ένας δεύτερος τρόπος είναι η τοποθέτηση ενός επάνω στρώματος το οποίο επίσης κατασκευάζεται από συμπαγές ξύλο. Δύο ακόμη τρόποι για την κατασκευή ολόκληρης την γέφυρας είναι είτε η χρήση επάνω στρώματος από αντικολλητό ξύλο (Σχήμα 2, γ) ή ακόμα και η χρήση κόντρα πλακέ (Σχήμα 2, ε). Τέλος, μπορεί να τοποθετηθεί γέφυρα με αντικολλητό ξύλο και με τα νερά κάθετα για το κυρίως μέρος και αντικολλητό ξύλο με παράλληλα τα νερά για επένδυση (Σχήμα 2, στ) ή και γέφυρα με αντικολλητό ξύλο με τα νερά κάθετα για το κυρίως μέρος και μασίφ ξύλο για επένδυση (Σχήμα 2, δ). - 24 -

Σχήμα 2: Διάφορα είδη κατασκευής γεφυρών. Ξεκινώντας από αριστερά πάνω και προς τα δεξιά: α) γέφυρα τσέμπαλου από ένα ενιαίο κομμάτι ξύλου. β) γέφυρα πιάνου με ένα ενιαίο κομμάτι. γ) γέφυρα με μασίφ ξύλο και αντικολλητό ξύλο για επάνω επένδυση. δ) γέφυρα με αντικολλητό ξύλο με κάθετα τα νερά για κυρίως μέρος, και μασίφ για επένδυση. ε) γέφυρα μόνο με αντικολλητό ξύλο με νερά παράλληλα προς το ηχείο και στ) γέφυρα με αντικολλητό ξύλο με κάθετα τα νερά για κυρίως μέρος και αντικολλητό με παράλληλα τα νερά για επένδυση. Πηγή: σημειώσεις μαθήματος τεχνολογίας πιάνου, Τασχουνίδης Κ. - 25 -

ΤΟ ΠΙΑΝΟ ΠΡΟΣ ΕΠΙΣΚΕΥΗ Το πιάνο στο οποίο έγινε η επισκευή είναι της εταιρίας Fiedler, Gustav με έδρα την Λειψία της Γερμανίας, σύμφωνα με τον Atlas der Pianonummern (Grossbach, 1999 44 ) και την επιγραφή επάνω στο πιάνο που φαίνεται στην εικόνα 13. Σύμφωνα με τον κατάλογο, η εταιρία αυτή ξεκίνησε την λειτουργία της το 1871 και το 1931 είναι το τελευταίο έτος παραγωγής και τότε έπαψε να λειτουργεί. Παράλληλα, σύμφωνα με το προαναφερθέν βιβλίο του Grossbach (Grossbach, 1999 45 ) και μέσω του σειριακού αριθμού (serial number) που είναι τυπωμένος επάνω στο πιάνο, εντοπίζεται και η χρονολογία κατασκευής του. Με βάση τα στοιχεία αυτά, το πιάνο κατασκευάστηκε εν έτει χίλια εννιακόσια δεκατρία (1913). Είχε ζητηθεί από τον πελάτη η αναπαλαίωση του πιάνου κάτι που συνεπάγεται λειτουργικές επιδιορθώσεις αλλά και κάποιες αισθητικές επεμβάσεις. Οι λειτουργικές αφορούσαν την ολική αλλαγή της πλάκας χορδίσματος, την επισκευή των γεφυρών, την τοποθέτηση νέων κλειδιών χορδίσματος και χορδών, την ρύθμιση του μηχανισμού, τις ρυθμίσεις καλής λειτουργίας του πιάνου και τέλος το χόρδισμά του. Οι αισθητικές επεμβάσεις αφορούσαν τον καλλωπισμό του εσωτερικού του πιάνου, όπως για παράδειγμα την επαναβαφή με λάκκα της επιφάνειας του ηχείου, την τοποθέτηση νέων τσοχών επάνω στην μεταλλική πλάκα και την τοποθέτηση επένδυσης ξύλου στην επιφάνεια της πλάκας χορδίσματος. Οι υπόλοιπες εξωτερικές επισκευές είχαν να κάνουν με την επιδιόρθωση τυχόν χτυπημάτων στην επιφάνεια του πιάνου. Η συγκεκριμένη εργασία εστιάζει, σύμφωνα με τον τίτλο της, στην επισκευή των γεφυρών ηχείου. - 26 -

Εικόνα 12: Το πιάνο όπως το παραλάβαμε. Εικόνα 13: Το όνομα του κτασκευαστή του πιάνου. - 27 -

ΣΤΑΔΙΑ ΕΠΙΣΚΕΥΗΣ Α) Μέτρηση υπερύψωσης και αφαίρεση καρφιών της γέφυρας Β) Καταγραφή προηγούμενων θέσεων των καρφιών επάνω σε διαφανές χαρτί Γ) Αφαίρεση επάνω στρώματος με χρήση σκαρπέλου και χειροκίνητης κάθετης φρέζας Δ) Γέμισμα με ξυλοκαβίλιες των παλιών τρυπών των καρφιών Ε) Εύρεση και προετοιμασία καινούργιου στρώματος ΣΤ) Πρόχειρη εφαρμογή επάνω στην γέφυρα και έλεγχος της υπερύψωσης Ζ) Συγκόλληση του νέου στρώματος και περιμετρικό φρεζάρισμα Η) Διαμόρφωση του καινούργιου τμήματος, που περιλαμβάνει τα εξής στάδια i. Σημείωση χάραξης της ευθείας των καρφιών ii. iii. iv. Πέρασμα της γέφυρας με γραφίτη Σημάδεμα των θέσεων για τα καρφιά Τοποθέτηση μεταλλικής πλάκας για έλεγχο της ευθείας των καρφιών v. Αφαίρεση της μεταλλικής πλάκας vi. vii. viii. ix. Διάνοιξη καινούργιων τρυπών για τα καρφιά Κοπή κλίσης γέφυρας Κάρφωμα καρφιών Λιμάρισμα των καρφιών - 28 -

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΓΕΦΥΡΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΦΟΡΑ ΖΗΜΙΩΝ Α) Μπάσο γέφυρα Η μπάσο γέφυρα είχε απλή μορφή. Αυτό σημαίνει ότι ήταν ίσια και δεν υπήρχε καμπύλη, δεν υπήρχαν προέκταση, καμάρες ή ποδαράκια. Διέθετε επάνω επικάλυψη ξεχωριστή από το κυρίως μέρος και η συνολική της απόσταση από το ηχείο ως το σημείο που πατάνε οι χορδές ανερχόταν στα δέκα εκατοστά. Υπήρχαν συνολικά πενήντα έξι καρφιά, εκ των οποίων τα σαράντα (40) χρησίμευαν για τις είκοσι διπλές χορδές και τα υπόλοιπα δεκαέξι (16) για τις οχτώ μονές χορδές. Τα καρφιά ήταν τοποθετημένα κατά μήκος της γέφυρας, μισά στην εμπρός και μισά στην πίσω πλευρά της (εικόνα 14). Εικόνα 14: Η μπάσο γέφυρα. - 29 -

Η κατάσταση του πιάνου πριν την επισκευή είχε τα εξής προβλήματα : υπήρχαν ραγίσματα σε όλο το μήκος της γέφυρας, αλλά το κυρίως πρόβλημα εντοπιζόταν στη μεσαία περιοχή, καθώς όχι μόνο είχε ραγίσει σε εκείνο το σημείο, αλλά η επάνω επικάλυψη είχε αποκολληθεί από το κυρίως μέρος, κάτι που είναι διακριτό στις εικόνες 15 και 16. Το πρόβλημα στις γέφυρες ήταν εύκολα διακριτό οπτικά και εντοπίστηκε άμεσα. Ένας τέτοιος τρόπος διάγνωσης όμως αποτελεί εξαίρεση. Ένας αξιόπιστος τρόπος για να αποφανθεί κάποιος εάν η γέφυρα έχει ραγίσει ή οι τρύπες των καρφιών έχουν ανοίξει περισσότερο από όσο πρέπει είναι να εξετάσει αν οι νότες στο συγκεκριμένο τμήμα που εντοπίζεται το πρόβλημα ξεχορδίζονται εξαιρετικά γρήγορα και ακόμη αν παρουσιάζουν τεράστια απόκλιση από το σωστό τονικό ύψος, κάτι που συμβαίνει συχνά σε ανάλογες περιπτώσεις (Igrec, 2013 46 ). Ένας άλλος τρόπος είναι αν παρατηρήσουμε εάν κατά το παίξιμο κάποιων νοτών ακούγεται ταυτόχρονα ένας έντονος μεταλλικός ήχος, ο οποίος παράγεται από την μη επαρκή συγκράτηση των χορδών από τα καρφιά με συνέπεια την ελεύθερη ταλάντωση τους οριζόντια αλλά και κάθετα (Igrec, 2013 47 ). Τέλος, κατά την εξέταση του πιάνου, διαπιστώθηκε ότι η γέφυρα είχε κατασκευαστεί με τα νερά της παράλληλα ως προς το ηχείο, βοηθώντας έτσι την μεταφορά των ταλαντώσεων από τις χορδές σε αυτό. - 30 -

Εικόνα 15: Λεπτομέρεια από το αποκολλημένο τμήμα της μπάσο γέφυρας. Εικόνα 16: Κάτοψη της μιας άκρης της μπάσο γέφυρας. Διακρίνονται σχισμές σε διάφορα σημεία - 31 -

Β) Πρίμα γέφυρα Η πρίμα μεσαία γέφυρα του οργάνου ήταν καμπύλη και όχι ευθεία και για να επιτευχθεί η σωστή κατεύθυνση των νερών του ξύλου έπρεπε να χρησιμοποιηθεί λοξή ένωση η οποία να είναι (εικόνα 17) παραταγμένη κατά την φορά των νερών του ξύλου. Διέθετε επίσης και επάνω επικάλυψη, για πιο σταθερό κράτημα των καρφιών επάνω στη γέφυρα. Στην συγκεκριμένη γέφυρα, όπως φαίνεται στις εικόνες 18 και 19, υπήρχε ένα σπασμένο κομμάτι ξύλου στη μεσαία περιοχή, κοντά στο τελείωμα της. Το σπάσιμο αυτό πιθανότατα οφειλόταν στην λάθος κατασκευή της μεταλλικής πλάκας, η οποία έβρισκε κατά την τοποθέτηση στο ακριανό τμήμα της γέφυρας. Επίσης, οι κοπές κλίσης της γέφυρας χρειάζονταν καθαρισμό και τα καρφιά λιμάρισμα. Εικόνα 17: Η λοξή ένωση της πρίμα μεσαίας γέφυρας. - 32 -

Εικόνα 18: Λεπτομέρεια της άκρης της πρίμα-μεσαίας γέφυρας. Είναι ευδιάκριτες κάποιες ρωγμές και το σπάσιμο στην γωνία. Εικόνα 19: Λεπτομέρεια της άκρης της πρίμα-μεσαίας γέφυρας. - 33 -

ΜΕΤΡΗΣΗ ΥΠΕΡΥΨΩΣΗΣ ΚΑΙ ΑΦΑΙΡΕΣΗ ΚΑΡΦΙΩΝ ΓΕΦΥΡΑΣ Προτού ξεκινήσει οποιαδήποτε εργασία πάνω στην γέφυρα είναι απαραίτητη η αφαίρεση όλων των τμημάτων του πιάνου που προηγούνται αυτής. Αυτό περιλαμβάνει τα μπροστινά τμήματα ξύλου και τα καπάκια, τον μηχανισμό, τα πεντάλ, το πληκτρολόγιο και την βάση του, τις χορδές και τέλος την μεταλλική πλάκα. Σε αυτό το σημείο θα γίνει αναλυτική αναφορά στην μέτρηση της υπερύψωσης της γέφυρας πριν αφαιρεθούν οι χορδές. Οι γέφυρες είναι υπερυψωμένες σε σχέση με την πλάκα χορδίσματος και την μεταλλική πλάκα, γιατί πρέπει να πιέζονται από τις χορδές προς τα κάτω και έτσι να εφάπτονται καλύτερα με το ηχείο με συνέπεια να επιτυγχάνεται η καλύτερη μετάδοση των ταλαντώσεων, άρα και του ήχου (Reblitz, 1993 48 ). Η μέτρηση της υπερύψωσης μιας γέφυρας, λοιπόν, είναι πολύ σημαντική, γιατί λειτουργεί ως οδηγός για τον καθορισμό του ύψους του νέου τμήματος που θα προστεθεί κατά την διάρκεια της επισκευής. Μία εσφαλμένη μέτρηση σε αυτό το σημείο, είναι βέβαιο ότι θα επιδράσει αρνητικά στην ηχητική του πιάνου. Ο λόγος είναι πως αν οι χορδές περνάνε υψηλότερα ή χαμηλότερα από το σημείο που ο κατασκευαστής έχει ορίσει, είναι δεδομένο ότι ο ήχος θα αλλοιωθεί. Χαμηλότερη υπερύψωση από το κανονικό θα έχει ως αποτέλεσμα ταλαντώσεις μεγάλης διάρκειας (long sustain) και αδύναμου τόνου, ενώ μεγαλύτερη υπερύψωση σημαίνει εντονότερο ήχο με πολύ μικρή διάρκεια (Reblitz, 1993 49 ). Για την μέτρηση της υπερύψωσης χρησιμοποιήθηκε ένα ειδικό εργαλείο και οι μετρήσεις που έγιναν ήταν αρκετές και κατά μήκος των γεφυρών για να υπάρχει μια συνολική εικόνα και ένας μέσος όρος. - 34 -

Στο συγκεκριμένο εργαλείο υπήρχαν κάποια ποδαράκια εκ των οποίων το ένα πατάει στο κέντρο της γέφυρας και τα υπόλοιπα στα σημεία που πιάνουν οι χορδές, ένα στην μεταλλική πλάκα, ένα στην γέφυρα και ένα στην πλάκα χορδίσματος, πριν την γέφυρα (Εικόνα 21). Τα αποτελέσματα της υψομετρικής διαφοράς που έδωσε ο δείκτης του μετρητή, καταγράφηκαν σε ένα χαρτί στο οποίο είχε γίνει προηγουμένως αναπαράσταση του εσωτερικού του πιάνου, έτσι ώστε να καταγραφούν οι ακριβείς μετρήσεις στα ανάλογα σημεία (Σχήμα 3). Μόλις ολοκληρώθηκε η μέτρηση υπερύψωσης το επόμενο βήμα ήταν η αφαίρεση των καρφιών. Σχήμα 3: Αναπαράσταση του εσωτερικού πιάνου και οι μετρήσεις υπερύψωσης. - 35 -

Εικόνα 21: Μέτρηση υπερύψωσης της μπάσο γέφυρας Για την αφαίρεση των καρφιών της γέφυρας χρησιμοποιήθηκε τανάλια και η μέθοδος που ακολουθήθηκε ήταν η εξής: τα καρφιά απομακρυνθήκαν με πολλές και μικρές διαδοχικές κινήσεις προς τα έξω. Η τοποθέτηση της τανάλιας πρέπει να γίνεται με προσοχή και το τράβηγμα να είναι προς την φορά της κλίσης των καρφιών, χωρίς πολλή δύναμη και όχι απότομα και δυνατά ούτως ώστε να μην ανοίξουν περισσότερο οι ήδη υπάρχουσες τρύπες από τα καρφιά. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται στην απομάκρυνση των καρφιών διότι αν οι τρύπες ανοίξουν υπάρχει κίνδυνος τα καινούργια καρφιά που θα τοποθετηθούν να μην είναι σταθερά μέσα στη γέφυρα και σε βάθος χρόνου να μετακινηθούν από την θέση τους. (Εικόνα 22). - 36 -

Εικόνα 22: Αφαίρεση καρφιών με τανάλια. Η κλίση της τανάλιας θα πρέπει να είναι ίδια με αυτήν των καρφιών. Μετά την απομάκρυνση των καρφιών το επόμενο στάδιο ήταν η μέτρηση του πάχους τους. Το πάχος μετράται για τον υπολογισμό του μεγέθους των καινούργιων καρφιών που θα τοποθετηθούν. Χρειάζονται ξεχωριστές μετρήσεις για τα μονά και για τα διπλά καρφιά οι οποίες γίνονται με την βοήθεια ενός μικρομέτρου. Λήφθηκαν παραπάνω από ένα δείγματα από κάθε περιοχή έτσι ώστε οι μετρήσεις να ήταν ακριβείς, καθώς υπάρχει περίπτωση το πάχος των καρφιών να αλλοιωθεί εξ αιτίας διαφόρων παραγόντων, όπως για παράδειγμα η σκουριά η οποία είναι υπολογίσιμη σε μετρήσεις της τάξεως των δεκάτων του χιλιοστού. Κατά το τέλος της διαδικασίας μέτρησης, το πάχος των καρφιών μετρήθηκε σε 2.45 χιλιοστά στα διπλά καρφιά και 2.45 χιλιοστά στα μονά καρφιά, έτσι τα καινούργια καρφιά που θα τοποθετούνταν θα ήταν ίδια σε όλο το μήκος της γέφυρας. - 37 -

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΩΝ ΘΕΣΕΩΝ ΤΩΝ ΚΑΡΦΙΩΝ ΕΠΑΝΩ ΣΕ ΔΙΑΦΑΝΕΣ ΧΑΡΤΙ Κατά την διαδικασία αυτή χρησιμοποιούμε διαφανές χαρτί (ριζόχαρτο) το οποίο και τοποθετείται στην επιφάνεια της γέφυρας και με την βοήθεια πινεζών στις δυο άκρες για να κρατηθεί σταθερό, όπως διακρίνεται στις εικόνες 23, 24 και 25. Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να καταγραφούν οι ακριβείς θέσεις των προηγούμενων καρφιών, έτσι ώστε τα καινούργια να τοποθετηθούν με ακρίβεια στις προκαθορισμένες θέσεις τους ώστε να μην δημιουργηθούν προβλήματα κατά το πέρασμα των χορδών. Με στυλό ή μολύβι σημειώνονται επάνω στο ριζόχαρτο οι υπάρχουσες τρύπες των καρφιών, με τον τρόπο που φαίνεται στην εικόνα 24. Το κέντρο της εκάστοτε τρύπας σημειώνεται προσεκτικά στο χαρτί ώστε να γίνει αργότερα με ακρίβεια η τοποθέτηση των νέων καρφιών ( η οποία γίνεται με βάση το κέντρο της τρύπας και όχι κάποιο άλλο σημείο αυτής). Ακόμη, και η ίδια η γέφυρα σχεδιάζεται επάνω στο χαρτί (ειδικά στην περίπτωση που υπάρχουν κοπές κλίσης επάνω στην γέφυρα) για να υπάρχει οδηγός για την θέση των καρφιών (εικόνες 23 και 25). Όσο πιο πιστά αποδοθεί το σχέδιο τόσο πιο ακριβές θα είναι και το αποτέλεσμα. Εικόνα 23: Πλήρης αποτύπωση της γέφυρας στο διαφανές χαρτί - 38 -

Εικόνα 24: Σημείωση της θέσεως των καρφιών σε διαφανές χαρτί. Το χαρτί το στηρίζουν δυο πινέζες σε κάθε άκρη της γέφυρας. Εικόνα 25: Ολοκληρωμένη καταγραφή των θέσεων των καρφιών και του περιγράμματος της γέφυρας - 39 -

ΑΦΑΙΡΕΣΗ ΕΠΑΝΩ ΣΤΡΩΜΑΤΟΣ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΣΚΑΡΠΕΛΟΥ Η ΧΕΙΡΟΚΙΝΗΤΗΣ ΚΑΘΕΤΗΣ ΦΡΕΖΑΣ Σκοπός αυτού του σταδίου ήταν να αφαιρεθεί πλήρως και προσεκτικά όλο το παλιό τμήμα της γέφυρας ούτως ώστε να ξεκινήσει η διαδικασία της τοποθέτησης του καινούργιου τμήματος. Επειδή έπρεπε να αφαιρεθεί ολόκληρο το τμήμα χρησιμοποιήθηκε χειροκίνητη κάθετη φρέζα. Η συγκεκριμένη φρέζα τοποθετείται πάνω σε έναν οδηγό, ανάλογο με αυτόν της εικόνας 26, για να υπάρχει σταθερό κράτημα, ευθυγραμμισμένη εφαρμογή και να αποφευχθούν τυχόν αυξομειώσεις στο ύψος. Προτού τοποθετηθεί το βοήθημα αυτό και με βάση την μέτρηση υπερύψωσης της γέφυρας γίνεται ρύθμιση του ύψους του, έτσι ώστε να είναι λίγο πιο πάνω από το σημείο όπου βρισκόταν η παλιά επικάλυψη. Ο λόγος που γίνεται αυτό είναι για να υπάρχει κάποιο περιθώριο ούτως ώστε στην συνέχεια να αφαιρεθεί το υπόλοιπο τμηματικά και έτσι να υπάρχει καλύτερος έλεγχος στην ποσότητα ξύλου που θα απομακρυνθεί. Στην συνέχεια, με ελαφρές κινήσεις και προς μια κατεύθυνση φρεζάρεται η επιφάνεια της γέφυρας (Εικόνα 27). Εδώ φαίνεται και η σημαντικότητα της χρήσης του βοηθού/οδηγού αφού διευκολύνει στην ολοκλήρωση της εργασίας γρήγορα και με ασφάλεια αποτελέσματος. Ήδη με την ολοκλήρωση του φρεζαρίσματος (και πριν να έχουμε φτάσει στο κάτω τμήμα της γέφυρας) ήταν φανερό (εικόνα 28) το μέγεθος της ζημιάς που είχε υποστεί το επάνω τμήμα. Οι ρωγμές έφταναν μέχρι κάτω. Επίσης είχε αρχίσει να γίνεται φανερό το άνοιγμα των τρυπών των καρφιών, τα οποία είχαν αρχίσει να χαλαρώνουν εξ αιτίας της κακής στήριξης τους (εικόνα 26). Τα όποια υπολείμματα αφαιρέθηκαν σταδιακά και με την χρήση ενός σκαρπέλου, κάτι που εξασφαλίζει πως δεν θα κοπεί λάθος τμήμα από το κυρίως σκέλος της γέφυρας. Με μικρές - 40 -

κινήσεις με το σκαρπέλο και σταδιακά αφαιρέθηκαν τα υπολείμματα της επάνω επικάλυψης, κάτι που έχρηζε ιδιαίτερης προσοχής ούτως ώστε να μην πειραχτεί το κάτω τμήμα και δημιουργηθούν βαθουλώματα. Η διαδικασία αποδείχθηκε αρκετά εύκολη αφού το υπόλοιπο προς αφαίρεση μέρος, εξαιτίας των ραγισμάτων, απομακρύνθηκε σε μεγάλα κομμάτια (κάποιο από αυτά φαίνεται και στην εικόνα 28). Κάτι που διευκόλυνε ακόμη περισσότερο την διαδικασία ήταν το γεγονός ότι η κόλλα που ένωνε την επικάλυψη με το κυρίως τμήμα ήταν αλλοιωμένη και δεν συγκρατούσε γερά την επικάλυψη. Άλλωστε αυτός ήταν και ένας από τους βασικούς λόγους της επισκευής. Εικονα 26: Ο οδηγός που θα πατήσει πάνω η φρέζα. - 41 -

Εικόνα 27: Φρεζάρισμα για την αφαίρεση της επάνω επιφάνειας. Εικόνα 28: Λεπτομέρεια από την αφαίρεση. Η επένδυση έφευγε σε μεγάλα κομμάτια. - 42 -

ΓΕΜΙΣΜΑ ΤΩΝ ΠΑΛΙΩΝ ΤΡΥΠΩΝ ΜΕ ΞΥΛΟΚΑΒΙΛΙΕΣ Αφού αφαιρέθηκε η επένδυση της γέφυράς το επόμενο στάδιο της επισκευής ήταν το γέμισμα των παλιών τρυπών των καρφιών με ξυλοκαβίλιες. Ο λόγος που έγινε αυτή η διαδικασία ήταν για να κλειστούν πλήρως οι τρύπες που είχαν δημιουργηθεί από τα παλιά καρφιά, ούτως ώστε τα καινούργια να είχαν πιο σταθερό κράτημα. Το πρώτο βήμα ήταν ο σχολαστικός καθαρισμός των τρυπών με χρήση πεπιεσμένου αέρα και καθεμίας ξεχωριστά μέχρις ότου να καθαρίσουν από τις σκόνες και τα ροκανίδια που είχαν πέσει μέσα κατά τη διαδικασία αφαίρεσης της επάνω στρώσης. Οι τρύπες καθαρίζονται για να εφαρμόζουν σωστότερα οι ξυλοκαβίλιες κατά μήκος των τρυπών, καθώς επίσης και για να «πατήσει» καλά η κόλλα μας. Εφόσον τελείωσε ο καθαρισμός, το επόμενο βήμα ήταν να τοποθετηθούν οι καβίλιες. Η τρύπα γεμίστηκε με ξυλόκολλα ταχείας πήξεως μέχρι να ξεχειλίσει και στην συνέχεια η άκρη κάθε καβίλιας ξύστηκε με μια ξύστρα για μολύβια τόσο ώστε η δίοδος μέσα στην τρύπα να ήταν εύκολη, με προσοχή όμως έτσι ώστε να μην γινόταν περισσότερο λεπτή από ότι έπρεπε και δεν εφάρμοζε καλά μέσα. Η ξυλοκαβίλια τοποθετήθηκε, όπως φαίνεται στην εικόνα 29, και το τμήμα που προεξείχε κόπηκε με ένα κοπίδι χειρός, αφήνοντας περιθώριο 4 με 5 χιλιοστά από το άνοιγμα της τρύπας. Ύστερα, και με την βοήθεια μιας ματσόλας, οι καβίλιες χτυπήθηκαν προσεκτικά για να μην σπάσουν έως ότου σφηνώσουν καλά μέσα στις τρύπες, όπως φαίνεται και στην εικόνα 30. Μόλις στέγνωσε η κόλλα, με τη βοήθεια ενός σκαρπέλου κόπηκαν τα μέρη από τις ξυλοκαβίλιες που προεξείχαν (Εικόνα 31). Η επιφάνεια έπρεπε να γίνει εντελώς λεία και να μην μείνουν ούτε προεξοχές ούτε εσοχές ούτως ώστε να μην επηρεαζόταν αργότερα η σωστή εφαρμογή του καινούργιου τμήματος. Για κάθε τρύπα ξεχωριστά επαναλήφθηκε η ίδια διαδικασία. - 43 -

Εικόνα 29: Τοποθέτηση και κόλληση ξυλοκαβίλιων. Εικόνα 30: Χτύπημα με την ματσόλα για να στερεωθούν καλά. - 44 -

Εικόνα 31: Αφαίρεση του τμήματος που εξέχει με την βοήθεια ενός σκαρπέλου. Εικόνα 32: Ολοκληρωμένη εργασία γεμίσματος των τρυπών με ξυλοκαβίλιες. - 45 -

ΕΥΡΕΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟΥ ΣΤΡΩΜΑΤΟΣ Το στάδιο αυτό ήταν από τα πιο σημαντικά στην όλη διαδικασία και αυτό αφενός γιατί ανάλογα με το ξύλο που θα επιλεγόταν θα υπήρχε και η ανάλογη ηχητική επιρροή (μιας και οι ταλαντώσεις μεταφέρονται με διαφορετικό τρόπο από ξύλο σε ξύλο) και αφετέρου γιατί θα επηρεαζόταν και η αντοχή της γέφυρας σε βάθος χρόνου. Έχει μεγάλη σημασία λοιπόν το τι ξύλο θα επιλεγεί. Είναι ενδιαφέρον να αναφερθεί πως ο εκάστοτε τεχνίτης επιλέγει το ξύλο με βάση την δική του κρίση και εμπειρία. Συνηθισμένα είδη ξύλου που χρησιμοποιούνται για επάνω στρώμα, όπως έχει προαναφερθεί, είναι η οξιά, ο σφένδαμος και αντικολλητό ξύλο. Για την νέα επένδυση στην συγκεκριμένη επισκευή χρησιμοποιήθηκε ξύλο τύπου multiplex (αντικολλητό), με πολύ λεπτές στρώσεις που παράγεται σε προκαθορισμένο μέγεθος των 10.5 χιλιοστών. Το συγκεκριμένο ξύλο φαίνεται στην εικόνα 33. Ο τύπος αυτού του ξύλου είναι αρκετά ανθεκτικός και συμπαγής, χωρίς παράλληλα να επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την μετάδοση των ταλαντώσεων. Ακόμη, το multiplex ραγίζει δύσκολα, είναι πιο ανθεκτικό στην υγρασία και είναι πολύ σταθερό στην αυξομείωση της μάζας, λόγω καιρικών συνθηκών (υγρασία, αλλαγή θερμοκρασίας κοκ) Έτσι, δεν υπάρχουν απώλειες στην ακουστική του οργάνου και επιτυγχάνεται μεγάλη ανθεκτικότητα στον χρόνο (Κακαράς, 2003 50 ). Όταν χρησιμοποιείται αντικολλητό ξύλο είναι πολύ σημαντικό η κατεύθυνση των νερών των στρωμάτων του να τρέχει παράλληλα προς το ηχείο του πιάνου και όχι κάθετα, γιατί στην περίπτωση αυτή η κόλλα που συγκρατεί τα στρώματα αυτά επιδρά αποσιωπητικά. Το επόμενο βήμα ήταν να μετρηθούν οι ακριβείς διαστάσεις του προηγούμενου τμήματος, κατά μήκος και κατά πλάτος. Στην συνέχεια, σχεδιάστηκε με μολύβι επάνω στο νέο τμήμα το περίγραμμα του τμήματος που χρειαζόταν, και προστέθηκε περί το ένα εκατοστό επιπλέον σε κάθε πλευρά σε σχέση με το πρωτότυπο, όπως φαίνεται στην εικόνα 34, για την ύπαρξη - 46 -

περιθωρίου για την αποφυγή λάθους. Ένα τέτοιο λάθος θα είχε ως συνέπεια να κοπεί από την αρχή καινούργιο τμήμα. Αφού βρέθηκε και επισκευάστηκε το τμήμα της νέας επένδυσης έρχεται το επόμενο στάδιο της επισκευής. Εικόνα 33: Ο τύπος του αντικολλητού ξύλου που θα χρησιμοποιήσουμε. Εικόνα 34: Καταγραφή του περιγράμματος της γέφυρας με μολύβι επάνω στο νέο τμήμα. - 47 -

ΠΡΟΧΕΙΡΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΠΑΝΩ ΣΤΗΝ ΓΕΦΥΡΑ ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ ΥΠΕΡΥΨΩΣΗΣ Προτού ξεκινήσει η επικόλληση της επένδυσης είναι απαραίτητο το παραπάνω βήμα για να εξασφαλιστεί πως όλα τα προηγούμενα βήματα έχουν ολοκληρωθεί σωστά και πως οι μετρήσεις υπερύψωσης ήταν ακριβείς. Εάν κάτι έχει πάει στραβά θα φανεί εδώ και στο σημείο αυτό η δυνατότητα επιδιόρθωσης είναι πολύ ευκολότερη απ ότι αν το καινούργιο τμήμα είχε επικολληθεί. Το καινούργιο τμήμα τοποθετήθηκε στην προκαθορισμένη από τον κατασκευαστή θέση του, ακολουθώντας το σχήμα που είχε χαραχθεί στην επάνω επιφάνειά με την βοήθεια της αποτύπωσης του ριζόχαρτου. Η συγκεκριμένη τοποθέτηση δεν απαιτεί απόλυτη ακρίβεια αφού ο κύριος σκοπός της είναι η μέτρηση του ύψους και η επιβεβαίωση πως εφαρμόζει σωστά με το κυρίως τμήμα της γέφυρας σε όλη την επιφάνεια, όπως συμβαίνει και στην εικόνα 36. Η μέτρηση έγινε καθ όλο το μήκος της γέφυρας και ελέγχθηκε εάν τα ύψη ήταν παντού τα ίδια σύμφωνα με τις αρχικές μετρήσεις. Ο έλεγχος αυτός επιτεύχθηκε με την βοήθεια ενός παχύμετρου (Εικόνα 35). Τυχόν λάθη στην υπερύψωση διορθώνονται ευκολότερα αν είμαστε πιο ψηλά από το επιδιωκόμενο, αφού με την βοήθεια ενός τριβείου μπορεί να αφαιρεθεί η περίσσεια ποσότητα ξύλου ώστε να επιτευχθεί το επιθυμητό επίπεδο. Αν από την είμαστε πιο χαμηλά από το επιδιωκόμενο σημαίνει ότι κάπου έχει κάνει λάθος στην επιλογή του νέου τμήματος και θα πρέπει να φτιαχτεί καινούργιο από την αρχή. Επίσης, εάν υπάρχουν κενά στην ένωση και η επένδυση δεν εφαρμόζει ακριβώς σε όλη την επιφάνεια με το κυρίως τμήμα της γέφυρας, τότε θα πρέπει να αφαιρεθεί ένα λεπτό στρώμα ξύλου από την επάνω επιφάνεια του κυρίως τμήματος και να επαναληφθεί η όλη διαδικασία από την αρχή. - 48 -

Εικόνα 35: Πρόχειρη εφαρμογή του νέου τμήματος και μέτρηση υπερύψωσης. Εικόνα 36: Πρόχειρη τοποθέτηση νέου τμήματος. Διακρίνονται και τα σημεία που θα ανοιχθούν οι τρύπες σε σχήμα σταυρού. - 49 -

ΣΥΓΚΟΛΛΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΣΤΡΩΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΜΕΤΡΙΚΟ ΦΡΕΖΑΡΙΣΜΑ Αφού λοιπόν ολοκληρώθηκε και η μέτρηση υπερύψωσης και επιβεβαιώθηκε ότι η υπερύψωση της επάνω επιφάνειας της γέφυρας βρισκόταν στο επιθυμητό επίπεδο σε σχέση με το επίπεδο έδρασης των χορδών, το επόμενο βήμα ήταν η συγκόλληση του νέου τμήματος. Πριν αρχίσει η διαδικασία της συγκόλλησης του καινούργιου στρώματος, ανοίχθηκαν τρύπες και τοποθετήθηκαν βίδες για να επιτευχθεί η καλύτερη συγκράτησή του καινούριου μέρους με το κυρίως σώμα της γέφυρας. Η διαδικασία που ακολουθήθηκε είχε ως εξής: με την βοήθεια τρυπανιού ανοίχθηκαν τέσσερις (4) τρύπες κάθετες στο κύριο τμήμα και σε ανάλογο μέγεθος ώστε να εφαρμοστούν σφιχτά οι βίδες συγκόλλησης. Οι διαστάσεις των βιδών που χρησιμοποιήθηκαν είχαν πάχος 4,5 χιλιοστά και μήκος 30 χιλιοστά, ενώ οι κατάλληλες διαστάσεις των ανοιγόμενων τρυπών ήταν 3,0 χιλιοστά σε πάχος και 22 χιλιοστά σε βάθος (Εικόνα 39). Στη συνέχεια ανοίχθηκαν τρύπες στα κατάλληλα σημεία της γέφυρας, τα οποία βρίσκονται στην μέση του πλάτους της, ούτως ώστε το τμήμα στις άκρες το οποίο στην συνέχεια δέχθηκε τα καρφιά να έμενε ανεπηρέαστο. Οι τρύπες ανοίχθηκαν κάθετα ως προς την γέφυρα, όπως φαίνεται και στην εικόνα 37. Η τοποθέτηση των βιδών στη μέση του πλάτους της γέφυρας διασφαλίζει την ομοιόμορφη κατανομή πίεσης σε όλη την επιφάνεια του επάνω στρώματος της γέφυρας. Έπειτα, μετρήθηκαν οι ακριβείς θέσεις των τρυπών αυτών με το μέτρο και σημειώθηκαν με ακρίβεια στο προς αντικατάσταση επάνω στρώμα γέφυρας (εικόνα 36). Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται στην ακρίβεια των μετρήσεων, ώστε οι τρύπες του επάνω στρώματος να συμπίπτουν ακριβώς με τις τρύπες του κυρίως τμήματος της γέφυρας. Στην συνέχεια με την βοήθεια ενός τρυπανιού, ανοίχθηκαν οι ανάλογες τρύπες και στο καινούργιο τμήμα, όπως φαίνεται και στην εικόνα 38. - 50 -

Εικόνα 37: Άνοιγμα τρύπας στην γέφυρα. Το τρυπάνι είναι κάθετο προς την γέφυρα. Εικόνα 38: Άνοιγμα τρυπών στην νέα επένδυση. - 51 -

Στην συνέχεια, το νέο τμήμα τοποθετήθηκε πρόχειρα πάνω στο παλιό για να ελεγχθεί εάν οι τρύπες ταίριαζαν μεταξύ τους. Αφού επιβεβαιώθηκε το παραπάνω, το επόμενο βήμα ήταν να προετοιμαστούν οι βίδες. Στις βίδες τοποθετήθηκαν μεταλλικές ροδέλες καθώς επίσης και χοντρές τσόχινες ροδέλες για να προστατευθεί έτσι η εξωτερική επιφάνεια του ξύλου του επάνω στρώματος γέφυρας από τυχούσες ζημιές που θα μπορούσαν να προκληθούν εξαιτίας της πίεσης που ασκήθηκε κατά την διάρκεια της σύσφιξης τους. Δείγματα τέτοιων βιδών διακρίνονται στην εικόνα 39. Αφού οι βίδες προετοιμάστηκαν, έγινε μια δοκιμαστική εφαρμογή τους στο επάνω στρώμα για να επιβεβαιωθεί πως η συγκράτησή τους θα ήταν ισχυρή. (Εικόνα 40). Στην συνέχεια, οι βίδες και το επάνω στρώμα αφαιρέθηκαν και η επιφάνεια καθαρίστηκε με ένα νωπό πανάκι ούτως ώστε να απομακρυνθούν τα υπολείμματα και να είναι καθαρή για την επάλειψη της με κόλλα. Εικόνα 39: Οι βίδες που θα χρησιμοποιήσουμε. - 52 -

Εικόνα 40: Δοκιμαστική εφαρμογή των βιδών. Αφού στέγνωσε το ξύλο, εφαρμόστηκε συνθετική κόλλα ξύλου κατά μήκος της επιφάνειας του κυρίως τμήματος και όσο το δυνατόν προς το κέντρο, φροντίζοντας να καλυφθεί η επιφάνεια προς συγκόλληση σε όλα της τα σημεία. Λεπτομέρεια της εφαρμογής κόλλας φαίνεται στην εικόνα 41. Επίσης, πρέπει να επισημανθεί ότι στα σημεία όπου οι τρύπες είναι ανοιχτές και τοποθετούνται οι βίδες, πρέπει να αφήνεται ένα αρκετά μεγάλο κενό όπου δεν εφαρμόζεται κόλλα. Η παραπάνω λεπτομέρεια είναι πολύ σημαντική, καθώς δεν είναι επιθυμητό να κολλήσουν και οι βίδες μέσα στο ξύλο, γιατί απώτερος σκοπός είναι να απομακρυνθούν και στην θέση τους να μπουν ξυλοκαβίλιες. Ένα τέτοιο κενό διακρίνεται στην πάνω δεξιά γωνία της εικόνας 39, όπου φαίνεται η τρύπα και γύρω-γύρω δεν έχει τοποθετηθεί καθόλου κόλλα. - 53 -

Το νέο τμήμα τοποθετήθηκε πάνω στο κυρίως μέρος και οι βίδες βιδώθηκαν σιγά-σιγά μέχρι τη μέση και με τη βοήθεια ενός καθρέφτη ελέγχθηκε αν από τις άκρες έτρεχε κόλλα, που ήταν και το ζητούμενο, μιας και είναι ένδειξη ότι η κόλλα είχε απλωθεί παντού (Εικόνες 42 και 43). Σε περίπτωση που αυτό δε συμβαίνει προστίθεται και άλλη κόλλα. Στη συνέχεια οι βίδες βιδώθηκαν μέχρι τέλους και με ένα βρεγμένο σφουγγάρι απομακρύνθηκαν τα υπολείμματα της κόλλας που έσταζαν έξω από την γέφυρα. Η εφαρμογή αφέθηκε για αρκετές ώρες ούτως ώστε να κολλήσει γερά και αφού ελέγχθηκε ότι η κόλληση ήταν σταθερή και το νέο τμήμα αμετακίνητο, οι βίδες αφαιρέθηκαν (Εικόνα 44). Στη συνέχεια οι τρύπες των βιδών διαπλατύνθηκαν με τρυπάνι διαμετρήματος 5,8 χιλιοστών, όσο ακριβώς ήταν δηλαδή και το διαμέτρημα της ξύλινης καβίλιας που χρησιμοποιήθηκε για να γεμίσει το άνοιγμα της τρύπας (Εικόνα 45). Εικόνα 41: Εφαρμογή κόλλας. - 54 -

Εικόνα 42: Βίδωμα νέας επένδυσης. Διακρίνεται και η κόλλα που τρέχει ομοιόμορφα. Εικόνα 43: Χρήση καθρέφτη για εύκολο εντοπισμό της ροής της κόλλας - 55 -

Εικόνα 44: Ομοιόμορφη κόλληση χωρίς κενά. Οι βίδες έχουν αφαιρεθεί. Εικόνα 45: Διάνοιξη των τρυπών με μεγαλύτερο κεφάλι τρυπανιού. - 56 -

Η προς συγκόλληση καβίλια έπρεπε να επεξεργαστεί κατάλληλα πριν από την εφαρμογή της,. Η άκρη της, η οποία εισχωρεί στην τρύπα, έπρεπε να έχει το κωνικό σχήμα της άκρης του τρυπανιού, όπως φαίνεται και στην εικόνα 47. Αυτό επιτεύχθηκε με την λείανση της ξυλοκαβίλιας χρησιμοποιώντας ένα κάθετο τριβείο (Εικόνα 46). Το ίδιο αποτέλεσμα μπορεί να επιτευχθεί και με το χέρι με την χρήση ενός γυαλόχαρτου. Η μία πλευρά της καβίλιας τρίφτηκε περιμετρικά ώστε να της δοθεί το κατάλληλο σχήμα. Το τελικό αποτέλεσμα θα πρέπει να μοιάζει με αυτό της εικόνας 47. Αφότου επεξεργάστηκαν οι τέσσερις (4) ξυλοκαβίλιες τοποθετήθηκαν επάνω στην γέφυρα για να ελεγχθεί εάν το μέγεθος ήταν σωστό. Έπειτα, οι καβίλιες απομακρύνθηκαν και ρίχθηκε ξυλόκολλα με το σωληνάριο τόσο σε αυτές όσο και στις τρύπες. Χρησιμοποιείται πάντα αρκετή ποσότητα κόλλας ώστε σχεδόν να υπερχειλίσει από τις τρύπες (Εικόνες 48 και 49). Στην συνέχεια οι καβίλιες επανατοποθετήθηκαν στις τρύπες και έπειτα με την βοήθεια της ματσόλας πιέστηκαν (με απαλά χτυπήματα για να μην τραυματιστεί η καβίλια) προς τα μέσα έως ότου η κάθε τρύπα γέμισε και δεν υπήρχε περιθώριο περαιτέρω πίεσης. Έμειναν έτσι για αρκετή ώρα μέχρι να στεγνώσει η κόλλα και να γίνει σταθερή συγκόλληση. Στιγμιότυπο της διαδικασίας αυτής διακρίνεται στην εικόνα 50. Εν συνεχεία, με την βοήθεια πριονιού ακριβείας κόπηκαν τα περιττά τμήμα των καβίλιων, που εξείχαν στην γέφυρα, κάτι που διαφαίνεται στην εικόνα 51. Τα υπολείμματα αφαιρέθηκαν με την βοήθεια ενός σκαρπέλου (Εικόνα 52). Έτσι η γέφυρα συγκολλήθηκε σωστά και σταθερά και δεν υπήρχαν πλέον ξένα σώματα μέσα τα οποία θα μπορούσαν να επηρεάσουν την ακουστική του πιάνου. Το επόμενο στάδιο ήταν η αφαίρεση των υπολοίπων τμημάτων του νέου στρώματος για να μπορέσει να ενσωματωθεί με το παλιό. - 57 -