ΑΝΩΤΑΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Τ.Ε. ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΜΝΗΜΕΙΑΚΗ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΤΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ (κωδ. 722β) Χειμερινό εξάμηνο 2018 2019 6 ο ΜΑΘΗΜΑ ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Διδάσκουσα: Μπαλαμώτη Ελένη
ΜΝΗΜΕΙΑ ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Μεσοβυζαντινή περίοδος (726 1204 μ.χ.) 8 ος αιώνας μ.χ έως το 1204, όπου ανακαταλαμβάνεται η Κων/πόλη από τους Φράγκους.
ΜΝΗΜΕΙΑ ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Μεσοβυζαντινή περίοδος (8 ος -12 ος αιώνας μ.χ.) Είναι η κλασική περίοδος της βυζαντινής τέχνης. Το δυτικό τμήμα της βυζαντινής αυτοκρατορίας χάθηκε οριστικά.
ΜΝΗΜΕΙΑ ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Μεσοβυζαντινή περίοδος (8 ος -12 ος αιώνας μ.χ.) Εικονομαχία (730-843 μ.χ.) Η Εκκλησία πέρασε μεγάλη κρίση στον 8 ο και 9 ο αιώνα κατά την εικονομαχία. H αναστήλωση των εικόνων το 843 από την αυτοκράτειρα Θεοδώρα σήμανε το τέλος της εικονομαχικής περιόδου. Ανάκαμψη της βυζαντινής τέχνης και στην δημιουργία σημαντικών έργων σε όλους τους τομείς. Ο τρούλλος της εκκλησίας της Παναγίας της μονής του Οσίου Λουκά.
ΜΝΗΜΕΙΑ ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Μεσοβυζαντινή περίοδος (8 ος -12 ος αιώνας) Μακεδονική Αναγέννηση (843-1057 μ.χ.) Μετά την εικονομαχία στην αγιογράφηση των ναών, εφαρμόζεται ένας κοινός κανόνας, αν και όχι πάντα με την ίδια ακρίβεια. Αναπτύσσεται ιδιαίτερα η αρχιτεκτονική, ενώ επικρατεί ο σταυροειδής με τρούλο ναός, χωρίς να απουσιάζει ωστόσο και ο προγενέστερος τύπος της βασιλικής. Οι εκκλησιαστικοί ναοί διακρίνονται από μεγαλύτερη κομψότητα και είναι λιγότερο λιτοί.
ΜΝΗΜΕΙΑ ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Μεσοβυζαντινή περίοδος (8 ος -12 ος αιώνας) Μακεδονική Αναγέννηση (843-1057 μ.χ.) Ένας ακόμα τύπος που εμφανίζεται αυτή την περίοδο είναι ο οκταγωνικός τύπος. Τύπος ναού στον οποίο οι καμάρες που βαστούν τον τρούλο στεγάζουν τις κεραίες εγγεγραμμένου σταυρού σε τετράγωνο ή ορθογώνιο και διαγράφουν με σαφήνεια στη στέγη σταυρό. Ο μεγάλος χαρακτηριστικός τρούλος που καλύπτει ολόκληρο τον κεντρικό χώρο του ναού πατάει με το χαμηλό του τύμπανο σε οκτώ τόξα που οι προβολές τους στην κάτοψη σχηματίζουν οκτάγωνο εγγεγραμμένο μέσα σε τετράγωνο που διαγράφουν οι τοίχοι των πλαγίων διαμερισμάτων.
ΜΝΗΜΕΙΑ ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Μεσοβυζαντινή περίοδος (8 ος -12 ος αιώνας) Μακεδονική Αναγέννηση (843-1057 μ.χ.) Τα υλικά που κυριαρχούν είναι οι πλίνθοι και οι ακατέργαστες ή λαξευμένες πέτρες, υλικά που εναλλάσσονται προσδίδοντας ένα χαρακτηριστικό αισθητικό αποτέλεσμα.
ΜΝΗΜΕΙΑ ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Μεσοβυζαντινή περίοδος (8 ος -12 ος αιώνας) Μακεδονική Αναγέννηση (843-1057 μ.χ.) Η τοιχοποιία που συνηθίζεται είναι η απλή πλινθοδομή, αμιγής ή κατά την τεχνική της κρυμμένης πλίνθου και η μικτή τοιχοδομία ή τοιχοδομία από εναλλασσόμενες ζώνες λίθων και πλίνθων (opus mixtum).
ΜΝΗΜΕΙΑ ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Μεσοβυζαντινή περίοδος (8 ος -12 ος αιώνας) Οι τύποι των ναών που απαντούν είναι ο μονόχωρος τρουλαίος με περιμετρικό διάδρομο και ο σύνθετος σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο που προέρχονται από την τρουλαία θολωτή βασιλική.
ΜΝΗΜΕΙΑ ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Μεσοβυζαντινή περίοδος (8 ος -12 ος αιώνας) Στη σφαίρα επιρροής της Κωνσταντινούπολης εντάσσεται και ο αγιορείτικος τρίκογχος τύπος που αποτελεί παραλλαγή του σύνθετου σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο τύπου, στον οποίο η βόρεια και νότια κεραία απολήγουν σε κόγχη. Ο τύπος ονομάζεται έτσι, επειδή δημιουργήθηκε και επιχωριάζει στο Άγιο Όρος.
ΜΝΗΜΕΙΑ ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Μεσοβυζαντινή περίοδος (8 ος -12 ος αιώνας) Ο τύπος ονομάζεται έτσι, επειδή δημιουργήθηκε και επιχωριάζει στο Άγιο Όρος.
ΜΝΗΜΕΙΑ ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Μεσοβυζαντινή περίοδος (8 ος -12 ος αιώνας) Ως αποτέλεσμα της επέκτασης του χριστιανισμού στους σλαβικούς λαούς που πραγματοποιείται από τον 8 ο αιώνα από την βυζαντινή ορθόδοξη Εκκλησία, η βυζαντινή αρχιτεκτονική επεκτάθηκε στη σημερινή Ουκρανία, την Ρωσία και την Λευκορωσία,
ΜΝΗΜΕΙΑ ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Μεσοβυζαντινή περίοδος (8 ος -12 ος αιώνας) καθιστώντας μερικά από τα αρχιτεκτονικά της στοιχεία (όπως, για παράδειγμα, οι θολωτοί τρούλοι) χαρακτηριστικά των ορθοδόξων εκκλησιών, οι οποίες έχουν διατηρηθεί μέχρι και σήμερα.
ΜΝΗΜΕΙΑ ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Μεσοβυζαντινή περίοδος (8 ος -12 ος αιώνας) Από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της βυζαντινής αρχιτεκτονικής είναι, η χρήση του τούβλου ως οικοδομικό υλικό σε αντικατάσταση της πέτρας. Το μεγαλύτερο ύψος των κτιρίων ως αποτέλεσμα της χρήσης τρούλων.
ΜΝΗΜΕΙΑ ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Μεσοβυζαντινή περίοδος (8 ος -12 ος αιώνας) Το μεγαλύτερο ύψος των κτιρίων ως αποτέλεσμα της χρήσης τρούλων.
ΜΝΗΜΕΙΑ ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Μεσοβυζαντινή περίοδος (8 ος -12 ος αιώνας) Η εφεύρεση ενός συστήματος που επιτρέπει τον συνδυασμό της οικοδομικής χρήσης αυτών των τρούλων,
ΜΝΗΜΕΙΑ ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Μεσοβυζαντινή περίοδος (8 ος -12 ος αιώνας) με υποστήριξη ενός τετραγωνισμένου επιπέδου,
ΜΝΗΜΕΙΑ ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Μεσοβυζαντινή περίοδος (8 ος -12 ος αιώνας) αλλά που επιτρέπει την κατάληξη αυτή χρησιμοποιώντας ένα τύμπανο σε έναν στρογγυλό θόλο, σε πολλές περιπτώσεις, με την επέκταση μιας κυματοειδούς στέγης.
ΜΝΗΜΕΙΑ ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Μεσοβυζαντινή περίοδος (8 ος -12 ος αιώνας) Κομνήνεια περίοδος(1057-1185 μ.χ.) Μια δεύτερη περίοδος ακμής της βυζαντινής τέχνης. Μονή Δαφνίου
Μεσοβυζαντινή περίοδος Μνημεία Μαγνησία
Επισκοπή Άνω Βόλου Βόλος, Μαγνησία Ο λόφος της Επισκοπής είναι ένα επιβλητικό βραχώδες ύψωμα στον Άνω Βόλο σε δεσπόζουσα θέση. Η ονομασία Επισκοπή ανάγεται στον ύστερο Μεσαίωνα και οφείλεται στην εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και το κτίριο που χρησίμευαν ως έδρα και κατοικία αντίστοιχα του Επισκόπου Δημητριάδος, μετά την κατάληψη της περιοχής από τους Τούρκους (1423).
Επισκοπή Άνω Βόλου Βόλος, Μαγνησία Στο λόφο σώζονται ερείπια αρχαίων και βυζαντινών τειχών, λείψανα κινστέρνας (δεξαμενή) βυζαντινού στρογγυλού πύργου, καθώς και άλλων κτισμάτων, που φανερώνουν μια συνεχή εγκατοίκηση του χώρου κατά τους αρχαίους χρόνους και τη βυζαντινή περίοδο, με τη μορφή οικισμού, φρουρίου ή βυζαντινής μονής. Το Επισκοπείο μόνο κάποια ερείπια. Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή στη Β. είσοδο του ναού, ως κτήτορας αναφέρεται ο επίσκοπος της Δημητριάδας, Κάλλιστος το έτος 1639, περίοδος που έγιναν στο ναό κάποιες επεμβάσεις. Η εκκλησία είναι όμως παλιότερη, πιθανόν των τελών του 12 ου αι. Αριστερά συναντάμε το παρεκκλήσι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα.
Ι. Μονή αγίου Λαυρεντίου Πήλιο, Μαγνησία
Μονή Αγίου Λαυρεντίου Πήλιο, Μαγνησία Είναι κτισμένη στις παρυφές του ομώνυμου οικισμού. Από το μοναστηριακό συγκρότημα σώζεται σήμερα μόνο το καθολικό και η βόρεια πτέρυγα των κελιών. Η ίδρυση της μονής τοποθετείται από τα τέλη 12 ου αιώνα έως και την τρίτη δεκαετία του 13 ου αιώνα. Το αρχικό καθολικό ήταν ένας σύνθετος τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος με ενιαίο νάρθηκα ναός με χαρακτηριστικούς πυλώνες στη βόρεια και νότια πλευρά.
Μονή αγίου Λαυρεντίου Πήλιο, Μαγνησία Η σημερινή μορφή του ναού, ιδιόμορφη τρίκλιτη βασιλική με τρούλους και ευρύχωρο διώροφο νάρθηκα, προήλθε από εκτεταμένες επισκευές που έλαβαν χώρα κυρίως το 1746, περίοδο εκτεταμένης ανοικοδόμησης και εν γένει ακμής της μονής.
Μαγνησία Μονή αγίου Νικολάου Κανάλια Είναι κτισμένος πάνω σε τεχνητό έξαρμα με ίχνη κατοίκησης της νεότερης νεολιθικής. Αξιοσημείωτη είναι η χρήση λιθοπλίνθων και αρχιτεκτονικών μελών από παλαιοχριστιανική βασιλική στους τοίχους του ναού. Έρευνα στα θεμέλια έδειξε την ύπαρξη βυζαντινού νεκροταφείου. Πιθανόν να αποτελούσε καθολικό μονής.
Μαγνησία Μονή αγίου Νικολάου Κανάλια Η ανέγερση του ναού χρονολογείται στα τέλη του 12 ου ή στις αρχές του 13 ου αιώνα. Επισκευές έγιναν κατά τον 17 ο και 18 ο αιώνα. Ο ναός είναι μονόχωρος καμαροσκέπαστος με τρίπλευρη αψίδα Ιερού, ορθογώνιο καμαροσκεπή νάρθηκα και μεταγενέστερο εξωνάρθηκα.
Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Άνω Ξενιά, Αλμυρός, Μαγνησία Η μονή βρίσκεται στους πρόποδες της Όρθρυος, στην περιοχή μεταξύ των χωριών Κοκκωτοί και Βρύναινα. Πρόκειται για την παλαιά μονή της Πανάγνου Θεοτόκου, γνωστή σήμερα ως Παναγία Άνω Ξενιά. Η ίδρυση της Μονής τοποθετείται πριν από τον 10 ο αιώνα. Λείψανα της παρουσίας του πρώτου χριστιανικού ναού ανάγονται στον 6 ο και 7 ο αιώνα. Οι ιστορικοί υποστηρίζουν πως η ίδρυση της Μονής πρέπει να τοποθετηθεί στα τέλη του 10 ου αιώνα. Κατά την παράδοση, τοποθετείται χρονικά στους χρόνους του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β` Παλαιολόγου (τέλη 13ου αιώνα ). Σωζόμενες επιγραφές, αναφέρονται σε ανακαινίσεις της Μονής ή του Καθολικού από το 17 ο αιώνα κ.ε. Ανήκει στον τύπο του σύνθετου τετρακιόνιου σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο, ο οποίος έχει καταρρεύσει. Ο βυζαντινός ναός διέθετε περίτεχνο μαρμάρινο τέμπλο, από το οποίο σώζονται σήμερα θωράκια και κιονίσκοι. Η Μονή της Πανάγνου Θεοτόκου καταστράφηκε από τον Καρδινάλιο Πελάγιο το 1204. Από τον 16 ο αιώνα η μονή υφίσταται ξανά και καθίσταται γνωστή στη μοναστική κοινωνία. Ο τοιχογραφικός διάκοσμος του ναού χρονολογείται το 1663 και είναι έργο του ζωγράφου Ιωάννη.
Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Άνω Ξενιά, Αλμυρός, Μαγνησία
Μονή Αγίου Νικολάου Κάτω Ξενιά, Αλμυρός, Μαγνησία
Μεσοβυζαντινή περίοδος Μνημεία Λάρισα
ΜΝΗΜΕΙΑ ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ρωμαϊκός δρόμος και οικίες, Λάρισα Στη συμβολή των οδών Δήμητρας και Νίκης, αποκαλύφθηκαν αρχαιότητες που συνιστούν τμήμα μιας γειτονιάς από τις ανατολικές συνοικίες της Λάρισας, στις υπώρειες του λόφου της ακρόπολης. Ο δρόμος και τα σπίτια σταδιακά καλύπτονται με επιχώσεις. Στο 12 ο αιώνα εκτός του τειχισμένου χώρου ανεγείρονται σπίτια, όπως υποδηλώνεται από τμήμα μεσοβυζαντινής οικίας δίπλα στο δρόμο.
Βυζαντινός ναός Πλατεία Λαμπρούλη, Λάρισα Μονόχωρος με περίστωο ναός, κτισμένος στα ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Από τη βασιλική προέρχεται τμήμα ψηφιδωτού δαπέδου, βάσεις και κορμοί κιόνων από τις κιονοστοιχίες της. Ο ναός διατηρείται στο επίπεδο σχεδόν των θεμελίων με υπολείμματα δαπέδων από πήλινες πλάκες στο εσωτερικό των κογχών του Ιερού Βήματος. Στην κατασκευή του χρησιμοποιήθηκε άφθονο αρχαίο υλικό. Εκτεταμένο νεκροταφείο από κιβωτιόσχημους και κεραμοσκεπείς καλυβίτες τάφους αποκαλύφθηκε μέσα και γύρω από το ναό. Στη βορειοδυτική και νοτιοδυτική γωνία του περιστώου ήταν ενσωματωμένα δύο καμαρωτά οστεοφυλάκια, από τα οποία διατηρείται το νότιο. Ο αρχικός μονόχωρος ναΐσκος χρονολογείται στον 10 ο αιώνα, ενώ η προσθήκη του περιστώου στον 12 ο αιώνα.
Βυζαντινός ναός Πλατεία Λαμπρούλη Λάρισα
Κάστρο Σκήτης, Αγιά Λάρισας Διατηρούνται τείχη σε μήκος περίπου 2 χλμ.. Υπολείμματα πύργων, στο εσωτερικό της οχύρωσης έχουν εντοπισθεί ερείπια κτισμάτων, δεξαμενή και εκκλησία των μεσοβυζαντινών χρόνων ενώ αρκετά ερείπια κτισμάτων μαρτυρούν, ότι στο σημείο αυτό βρισκόταν η αρχική θέση του οικισμού της Σκήτης,. Το σωζόμενο ύψος φτάνει τα 3 μ., ενώ ένας τετράγωνος πύργος στη νότια πλευρά έχει ύψος 6 μ.. Η τοιχοδομία είναι από αργολιθοδομή, ανάμεσα στην οποία παρεμβάλλονται κομμάτια από οπτόπλινθους. Τα ερείπια ανήκουν σε κάποια μεσαιωνική οχυρωμένη πόλη, η οποία δέσποζε στη νοτιοδυτική πλευρά του Κισσάβου και στη βόρεια του Μαυροβουνίου και έλεγχε τον δρόμο που οδηγούσε από τον Αγιόκαμπο στη Λάρισα. Εδώ τοποθετείται η βυζαντινή Κενταυρόπολη, τα τείχη της οποίας επισκεύασε ο Ιουστινιανός. Το όνομα του οικισμού προέρχεται από τη Σκήτη των Αγίων Αναργύρων που εγκαταστάθηκε το 12 ο αιώνα στη χαράδρα βόρεια από το Κάστρο.
Κάστρο Σκήτης Αγιά Λάρισας
Το Όρος των Κελλίων Αγιά Λάρισας Με την ονομασία Όρος των Κελλίων έγινε γνωστή η παραλιακή περιοχή του Κισσάβου στα βυζαντινά χρόνια, όταν αναπτύχθηκε ένα σύνολο μονών και ασκηταριών που διέθετε πλήθος μοναχών πολύ και κεντρική διοίκηση με επικεφαλής τον πρώτο, όπως συνέβαινε επίσης στο Άγιο Όρος. Οι ιστορικές πηγές για το Όρος των Κελλίων ξεκινούν από τον 11ο αιώνα, στην εποχή του βυζαντινού αυτοκράτορα Αλέξιου Κομνηνού. Η έκταση της οργανωμένης μοναστικής κοινότητας υπολογίζεται από τα Τέμπη μέχρι το Μαυροβούνι, όπου έχουν εντοπισθεί περισσότερες από 50 μοναστηριακές θέσεις, αλλά η μεγαλύτερη πυκνότητα παρατηρείται στην περιοχή από την Καρίτσα έως τη Μελοιβία. Από την εποχή της ερήμωσής τους τον 14 ο αιώνα, τα πυκνά δάση του Ανατολικού Κισσάβου καλύπτουν και προφυλάσσουν τα ερείπια.
Το Όρος των Κελλίων Αγιά Λάρισας
Το Όρος των Κελλίων Ομόλιο, Λάρισα Σε σπήλαιο πάνω από τον οικισμό σώζεται κτιστό ναΰδριο, διαστάσεων 4.15χ8.50μ., με τρίπλευρη κόγχη ιερού. Το κτίσμα, όπου διατηρήθηκε κατά την παράδοση η λατρεία της Αγίας Παρασκευής, χρονολογείται στην εποχή των Παλαιολόγων και αποτελούσε το κέντρο των ασκητών που ήταν εγκατεστημένοι στις διπλανές χαράδρες.
Το Όρος των Κελλίων Κόκκινο Νερό, Λάρισα Τρίκογχος Ναός Βρίσκεται σε πλάτωμα στα αριστερά του δρόμου προς την Πλατιά Άμμο, για το οποίο σώθηκε το τοπωνύμιο Λουτρά. Είναι τρίκογχος ναός, ο οποίος αρχικά έφερε τρούλο και σήμερα σώζεται έως τη γένεση των καμαρών. Έχει ενδιαφέρουσα βυζαντινή τοιχοδομία με το αμελές πλινθοπερίκλειστο σύστημα του 12 ου αιώνα. Δίπλα του σώζονται λείψανα διώροφου καμαροσκέπαστου κτιρίου, που θα ανήκε στο μοναστικό συγκρότημα.
Το Όρος των Κελλίων Σκήτη Αγίων Αναργύρων Βρίσκεται σε στροφή του δρόμου Αγιάς Αγιοκάμπου, δίπλα στον ομώνυμο χείμαρρο. Σώζονται ασκηταριά, κτισμένα σε φυσικά σπήλαια, που φέρουν ενδιαφέρουσα ζωγραφική διακόσμηση του 13 ου αιώνα. Τον 16 ο αιώνα ιδρύθηκε δίπλα στο ρέμα η μονή των Αγίων Αναργύρων, από την οποία υπάρχουν το καθολικό και ο πύργος.
Το Όρος των Κελλίων Βυζαντινός Ναός, Κόκκινο Νερό, Λάρισα Από το πλήθος των μοναστηριών που υπήρχαν εδώ και περιέβαλλαν το χώρο των Ιαματικών Πηγών, ανασκάφηκαν δύο, στα νότια του χειμάρρου της Καλυψώς. Το σημαντικότερο είναι το Παλιομονάστηρο, όπου βρέθηκαν ερείπια σταυροειδούς εγγεγραμμένου σύνθετου ναού του 12 ου αιώνα, διαστάσεων 8χ12μ. Σώζεται σε ύψος 2.5 μ. Η τοιχοδομία του μαρτυρεί την επίδραση από την αρχιτεκτονική σχολή της Κωνσταντινούπολης, με τα χαρακτηριστικά αψιδώματα που διαρθρώνουν τις όψεις. Τμήμα του πολυγωνικού τρούλου διατηρήθηκε πεσμένο στο δάπεδο, καθώς και πλάκες της μαρμαρόστρωσης του Ιερού Βήματος. Εκτός από το καθολικό αποκαλύφθηκε επίσης η τράπεζα της μονής στα νότια, καθώς και τμήματα των κελλιών και του περιβόλου.
Το Όρος των Κελλίων Βυζαντινός Ναός, Παλαιομονάστηρο Κόκκινο Νερό, Λάρισα
Το Όρος των Κελλίων Βυζαντινός Ναός Κόκκινο Νερό, Λάρισα Το δεύτερο μνημείο είναι ένας σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός, από τον οποίο σώζεται σήμερα μόνον το ιερό. Βρέθηκαν σημαντικά λείψανα τοιχογραφιών του 12 ου αιώνα.
Το Όρος των Κελλίων Ανώνυμη Μονή, γνωστή ως Μονόπετρα Κουτσουπιά, Λάρισα Στα βόρεια του αλιευτικού καταφυγίου. Μοναστηριακό συγκρότημα με ναό και περιμετρικό περίβολο με κελιά. Το καθολικό αποτελείται από τον κυρίως ναό και ένα μεταγενέστερο νάρθηκα. Ο κυρίως ναός, εξωτερικών διαστάσεων, χωρίς την ημικυκλική κόγχη του ιερού, 5.55 Χ 8.20 μ., είναι μονόχωρος δρομικός. Είχε πιθανότατα καμαροσκεπή κάλυψη, που στηριζόταν εσωτερικά σε δύο σφενδόνια, ενώ οι εξωτερικές όψεις έφεραν αψιδώματα. Ο νάρθηκας έχει διαστάσεις 5.25 x 5.55 μ. και καλυπτόταν επίσης με θολοδομία. Στους πλάγιους τοίχους ήταν διαμορφωμένα αρκοσόλια, στο βόρειο από τα οποία ανασκάφηκε τάφος μοναχού και βρέθηκε μικρή οινοχόη. Η χρονολόγηση του ναού τοποθετείται με επιφύλαξη στον 11 ο αιώνα.
Το Όρος των Κελλίων Ανώνυμη Μονή, γνωστή ως Μονόπετρα Κουτσουπιά, Λάρισα
Το Όρος των Κελλίων Ανώνυμη Μονή, γνωστή ως Μονόπετρα Κουτσουπιά, Λάρισα Το νοτιοανατολικό κτήριο έχει σε κάτοψη σχήμα ορθογωνίου παραλληλογράμμου με διαστάσεις 5.45 Χ 6.40 μ. Η δυτική όψη του διασώζει επιμελημένη τοιχοδομία κατά το πλινθοπερίκλειστο σύστημα. Το δάπεδο του κτηρίου από σχιστόπλακες παρουσιάζει έντονη κλίση προς τα βόρεια και οδηγεί σε μικρή τετράγωνη δεξαμενή, από την οποία συνάγεται ότι επρόκειτο για ληνό, για το πάτημα των σταφυλιών.
Το Όρος των Κελλίων Ανώνυμη Μονή, γνωστή ως Μονόπετρα Κουτσουπιά, Λάρισα Πρόκειται για μεγάλο κτίριο, προσεγμένης κατασκευής, με τοίχους κτισμένους από αργούς λίθους και πλίνθους, που διέθετε ανοικτή δεξαμενή για το πάτημα των σταφυλιών και κτιστό. υπολήνιο (πατητήρι). Στα ανατολικά βρέθηκε και δεύτερος ληνός (πατητήρι), όμοιου τύπου, ενώ κατά μαρτυρίες υπήρχαν και άλλοι σε σειρά. Αποτελεί σπάνιο δείγμα κτηρίου που σχετίζεται με μια παραγωγική δραστηριότητα στην περιοχή των Κελλίων.
Το Όρος των Κελλίων Μονή Δερματά Μελίβοια (Αθανάτη) Θέση Λουτρός Λάρισα Εκτεταμένο συγκρότημα σε τραπεζιόσχημο περίβολο, μέσων διαστάσεων 35χ37μ., ενώ υπάρχουν και άλλα ερείπια στην ευρύτερη περιοχή. Η θέση είναι πολύ σημαντική, για τον έλεγχο κυρίως των θαλάσσιων διαδρομών, αφού βρίσκεται δίπλα στο ακρωτήριο Δερματάς. Το καθολικό της μονής είναι μονόχωρος ναός, συνολικού μήκους 14 μ., με νάρθηκα στα δυτικά, ελαφρά πλατύτερο του κυρίως ναού. Καλυπτόταν πιθανόν με καμάρα. Το ιερό δεν σώθηκε, λόγω της απότομης κλίσης του εδάφους, αλλά διατηρούνται δύο υπόγειοι χώροι, που ήταν καμαροσκέπαστοι. Οι όψεις του κτιρίου ήταν διαρθρωμένες με αβαθή τυφλά αψιδώματα και η τοιχοδομία του επιμελημένη, με λίθους και πλίνθους σε οριζόντιες στρώσεις.
Το Όρος των Κελλίων Μονή Δερματά Μελίβοια (Αθανάτη) Θέση Λουτρός Λάρισα
Το Όρος των Κελλίων Ναός Παναγίας Βελίκας Βελίκα, Λάρισα Είναι μονόχωρος δρομικός ναός, κοντά στο ομώνυμο ρέμα, με εξωτερικές διαστάσεις 4.90Χ7.50 μ.. Καλύπτεται με θολοδομία και έχει τρίπλευρη κόγχη ιερού. Οι εξωτερικοί τοίχοι φέρουν τα γνωστά και από άλλα μνημεία της περιοχής τυφλά αψιδώματα, τα οποία περιβάλλουν τα δίλοβα παράθυρα. Η τοιχοδομία ακολουθεί το αμελές πλινθοπερίκλειστο σύστημα. Ορισμένα τμήματα πλινθοδομής παρουσιάζουν το χαρακτηριστικό σύστημα της κρυμμένης πλίνθου, ενώ η ανατολική όψη κοσμείται με αξιόλογα κεραμικά σχέδια (βαθμιδωτό κόσμημα, σειρά στυλίσκων, πλίνθινος σταυρός). Η μορφολογία και η διακόσμηση του ναού τον καθιστούν το πιο αξιόλογο μνημείο του Όρους των Κελλίων και το μόνο που διατηρήθηκε από τον 12 ο αιώνα σε όλο του το ύψος. Η τοιχογράφηση του ιερού ανήκει στον 16 ο αιώνα.
Το Όρος των Κελλίων Παναγία Βελίκας Βελίκα, Λάρισα
Καστρί Αγιάς Αγιά, Λάρισα Στο εσωτερικό του κάστρου διατηρούνται σήμερα ορατά ο βυζαντινός ναός του Αγίου Γεωργίου (τέλη 12 ου - αρχές του 13 ου αιώνα.). Δρομικός μονόχωρος ξυλόστεγος ναός που απολήγει σε ημιεξαγωνική εσωτερικά κόγχη, (τρίπλευρη εξωτερικά). Αναφέρεται στις τελευταίες δεκαετίες του 12ου αιώνα ή στις πρώτες του 13ου. Επιμελημένη τοιχοποιία η οποία εμπεριέχει σε επάλληλες σειρές αρχαιότερα αρχιτεκτονικά μέλη (μαρμάρινες πλάκες, κιονόκρανο, αμφικιονίσκος παραθύρου).
Καστρί Αγιάς, Αγιά, Λάρισα Σε βραχώδη λόφο των δυτικών υπωρειών του Μαυροβουνίου όρους, πάνω από τον ομώνυμο σύγχρονο οικισμό, βρίσκεται το Καστρί, βυζαντινό κάστρο που δέσποζε της άλλοτε λίμνης Βοιβηίδας ή Κάρλας. Στις πλαγιές βορειοανατολικά του κάστρου λειτουργούσαν κατά τους ελληνιστικούς, ρωμαϊκούς και πιθανόν μέχρι και τους πρώιμους βυζαντινούς χρόνους λατομεία λευκού μαρμάρου.
Καστρί Αγιάς Αγιά, Λάρισα Το Καστρί αναφέρεται για πρώτη φορά στις γραπτές πηγές το 14 ο αιώνα. Ο οχυρωματικός περίβολος έχει τριγωνικό σχήμα, περικλείει την πόλη και την ακρόπολη και ακολουθεί τη φυσική διαμόρφωση του εδάφους. Σε ορισμένα σημεία είναι τελείως κατεστραμμένος ενώ σε άλλα διατηρείται σε μεγάλο ύψος. Στο εσωτερικό του κάστρου διατηρούνται σήμερα ορατά ο βυζαντινός ναός του Αγίου Γεωργίου (τέλη 12 ου - αρχές 13 ου αιώνα) και μία ορθογώνια δεξαμενή.
Καστρί Αγιάς Αγιά, Λάρισα
Καστρί Αγιάς Αγιά, Λάρισα Οχύρωση και πύργοι
Καστρί Αγιάς Αγιά, Λάρισα
Καστρί Αγιάς Αγιά, Λάρισα
Μονή Παναγίας Ολυμπιώτισσας Ελασσόνα, Λάρισα Η Μονή ιδρύθηκε στο λόφο της ακρόπολης στα τέλη του 13 ου αιώνα. Το καθολικό ανήκει στον τύπο του τρουλαίου ναού με περίστωο και αποτελεί, λόγω της διακόσμησής του, ένα από τα καλύτερα δείγματα παλαιολόγειας αρχιτεκτονικής και ζωγραφικής. Οι τοιχογραφίες είναι σύγχρονες με την ανέγερση του ναού, 14 ος αιώνας. Ανάμεσά τους διακρίνεται η προσωπογραφία του Αυτοκράτορα Ανδρόνικου.
Μονή Παναγίας Ολυμπιώτισσας Ελασσόνα, Λάρισα
Άγιος Γεώργιος Δομένικο, Ελασσόνα, Λάρισα Ο ναός του Αγίου Γεωργίου είναι τρίκλιτη, μεσοβυζαντινή βασιλική που χρονολογείται στα τέλη του 10 ου με αρχές 11 ου αιώνα. Υπήρξε ο επισκοπικός ναός της πόλης μέχρι και τα τέλη του 13 ου αιώνα, οπότε διευρύνθηκε ο νάρθηκας και ο ναός μετατράπηκε σε μοναστήρι. Στο εσωτερικό του ναού σώζονται τοιχογραφίες του 1611 και του 1615. Στο νάρθηκα του ναού σώζονται ψηφιδωτά δάπεδα της παλαιοχριστιανικής περιόδου.
Άγιος Γεώργιος Δομένικο, Ελασσόνα, Λάρισα
Άγιος Γεώργιος Δομένικο, Ελασσόνα, Λάρισα
Ανασκαφή Τεμπών Λάρισα Δίπλα σε αρχαίο ιερό, στη δυτική είσοδο της κοιλάδας, εντοπίστηκε βυζαντινό συγκρότημα με εκκλησία και πανδοχείο, που χρησίμευε για την ανάπαυση των ταξιδιωτών της σημαντικής οδού που περνούσε από τα Τέμπη. Ο ναός ανήκει στον τύπο του δρομικού ναού με περίστωο και είναι κατασκευασμένος σε δύο φάσεις, μεταξύ του 10 ου 12 ου αιώνα. Γύρω από αυτόν αναπτύχθηκε νεκροταφείο από 50 τάφους. Το πανδοχείο είναι ένα ορθογώνιο οικοδόμημα της ίδιας περιόδου, διαστάσεων 7,00 Χ 27,00 μ., με τριμερή διαίρεση και ανοιχτή στοά στα βόρεια, προσανατολισμένη προς το μεγάλο δρόμο. Υποδηλώνει την προσπάθεια ανασυγκρότησης του κράτους και των συγκοινωνιών που έγινε στο βυζαντινό κράτος την εποχή του Βασιλείου Β μετά τις καταστροφές των Βουλγάρων.
Γενική άποψη Ανασκαφή Τεμπών Λάρισα Άποψη Βασιλικής
Ανασκαφή Τεμπών Κάστρο Ωριάς Λάρισα Στο στενότερο σημείο της κοιλάδας, 2 χλμ. νότια της Αγίας Παρασκευής, σώζονται λείψανα της οχύρωσης. Σήμερα σώζεται τμήμα του βυζαντινού τείχους στο ύψος της εθνικής οδού, καθώς και ένας πύργος ψηλά, κάτω από τα Αμπελάκια, ενώ μεγάλο μέρος του έργου καταστράφηκε κατά την διάνοιξη της οδού την δεκαετία του 1960.
Ευχαριστώ για την προσοχή σας