ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΑΣ. ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 4 Ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΑΣ 5 ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΧΗΜΙΚΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΡΙΖΙΚΩΝ ΣΩΛΗΝΩΝ
ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟΥ Είναι να γνωρίζουν, οι φοιτητές του 5 ου εξαμήνου, τους θεμελιώδεις κανόνες και αρχές της χημικομηχανικής επεξεργασίας και να αποκτήσουν την ικανότητα επεξεργασίας των ευθέων και κεκαμμένων ριζικών σωλήνων.
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟΥ Μετά το τέλος του σεμιναρίου ο φοιτητής θα πρέπει να είναι ικανός να: Απαριθμεί και περιγράφει τους στόχους της χημικομηχανικής επεξεργασίας των ριζικών σωλήνων Γνωρίζει και εξηγεί τις αρχές μορφοποίησης των ρ.σ. Αναφέρει, ταξινομεί και αναγνωρίζει τα εργαλεία και τα υλικά που χρησιμοποιούνται στο στάδιο αυτό Εξηγεί τους τρόπους χρήσης αυτών των εργαλείων Γνωρίζει και εξηγεί τους βασικούς κανόνες τις Χ.Μ.Ε.
ΧΗΜΙΚΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΡΙΖΙΚΩΝ ΣΩΛΗΝΩΝ Η χημικομηχανική επεξεργασία (Χ.Μ.Ε) είναι η διαδικασία κατά την οποία πραγματοποιείται μηχανική παρασκευή ή διεύρυνση των ριζικών σωλήνων (ρ.σ.) με τη βοήθεια ειδικών μεταλλικών μικροεργαλείων (συνήθως ρινών), σε συνδυασμό πάντα με διάφορα χημικά διαλύματα. Η διαδικασία αυτή αποτελεί βασικό στάδιο της ενδοδοντικής θεραπείας και εκτείνεται από το στόμιο του ρ.σ. μέχρι την ακρορριζική στένωση. Η διαδικασία αυτή έχει στόχο: τον ΚΑΘΑΡΙΣΜΟ και την ΜΟΡΦΟΠΟΙΗΣΗ των ριζικών σωλήνων Schilder (1974) Ανατομικό ακρορρίζιο 0-1,5mm 0.3-1mm Ακρορριζική στένωση Ακρορριζικό τρήμα
ΧΗΜΙΚΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΡΙΖΙΚΩΝ ΣΩΛΗΝΩΝ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ Ο καθαρισμός του συστήματος των ριζικών σωλήνων περιλαμβάνει την αφαίρεση όλων των μικροβίων και των παραγώγων τους, των οργανικών και ανόργανων υπολειμμάτων τα οποία πιθανόν να λειτουργήσουν ως θρεπτικό υλικό για την ανάπτυξη μικροοργανισμών, και τέλος της μολυσμένης οδοντίνης.
ΧΗΜΙΚΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΡΙΖΙΚΩΝ ΣΩΛΗΝΩΝ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ Φωτογραφία επιφάνειας ρ.σ. από το ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης πριν την Χ.Μ.Ε. Φαίνονται τα οργανικά υπολείμματα του πολφού και η προοδοντίνη. Μεγέθυνση 1000Χ. Διάφορα μικρόβια που ανευρίσκονται στις επιφάνειες των ρ.σ. Μεγέθυνση 5000Χ Φωτογραφία επιφάνειας ρ.σ. από το ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης μετά την Χ.Μ.Ε. Φαίνονται τα ανοικτά στόμια των οδοντινοσωληναρίων χωρίς οργανικά υπολείμματα (καθαρή επιφάνεια). Μεγέθυνση 1000Χ.
ΧΗΜΙΚΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΡΙΖΙΚΩΝ ΣΩΛΗΝΩΝ ΜΟΡΦΟΠΟΙΗΣΗ Η μορφοποίηση αναφέρεται στη δημιουργία κατάλληλου χώρου εντός των ρ. σ., διευρύνοντας ή παρασκευάζοντας* τα τοιχώματά τους χωρίς την αλλαγή του αρχικού σχήματός τους ώστε να διευκολυνθεί ο χημικός καθαρισμός και η τρισδιάστατη ερμητική τους έμφραξη. * οι όροι παρασκευή, προπαρασκευή και διεύρυνση είναι ταυτόσημοι
ΧΗΜΙΚΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΡΙΖΙΚΩΝ ΣΩΛΗΝΩΝ ΑΡΧΕΣ ΜΟΡΦΟΠΟΙΗΣΗΣ Μετά το τέλος της Χ.Μ.Ε. Α Β Ο ρ.σ. πρέπει να έχει συνεχές κωνικό σχήμα από το ακρορρίζιο προς τη μύλη. Κατά συνέπεια η διάμετρός του πρέπει να αυξάνεται από το ακρορρίζιο προς τη μύλη και να είναι ευρύτερη, σε όλες τις διαστάσεις, από την αρχική. Το τελικό σχήμα της παρασκευής πρέπει να ακολουθεί το αρχικό σχήμα του ρ.σ. Το ακρορριζικό τρήμα πρέπει να διατηρείται κατά το δυνατόν μικρότερο Το ακρορριζικό τρήμα πρέπει να παραμένει στην αρχική του θέση και σχήμα. Shilder 1974 Β Α Α- πριν την Χ.Μ.Ε. Β- μετά την Χ.Μ.Ε Οι αρχές της μορφοποίησης τηρούνται Α- πριν την Χ.Μ.Ε. Β- μετά την Χ.Μ.Ε Οι αρχές της μορφοποίησης ΔΕΝ τηρούνται
ΧΗΜΙΚΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΡΙΖΙΚΩΝ ΣΩΛΗΝΩΝ ΜΕΣΑ ΕΠΙΤΕΥΞΗΣ Ο καθαρισμός και η μορφοποίηση των ρ.σ. πραγματοποιούνται ταυτόχρονα και με τα ίδια εργαλεία και υλικά. Αυτά είναι ΜΗΧΑΝΙΚΑ και ΧΗΜΙΚΑ.
ΧΗΜΙΚΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΡΙΖΙΚΩΝ ΣΩΛΗΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΑ ΜΕΣΑ 1. Διευρυντήρες Τύπου Κ 2. Ρίνες τύπου Κ & Hedstrόm 3. Εγγλυφίδες Gates- Glidden Largo Peeso Στους διευρυντήρες υπάρχουν λιγότερες αύλακες και λιγότερα κοπτικά χείλη από τις ρίνες, ανά χιλ. εργαλεία που, συνήθως, χρησιμοποιούνται εργαλεία με λιγότερη χρήση
ΧΗΜΙΚΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΡΙΖΙΚΩΝ ΣΩΛΗΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΑ ΜΕΣΑ Τρόποι χρήσης 1. Διευρυντήρες: Οι διευρυντήρες χρησιμοποιούνται με κινήσεις διεύρυνσης, δηλαδή: α- Εισάγονται εντός του ρ.σ. μέχρι να φθάσουν στο μήκος εργασίας. β- Περιστρέφονται κατά 90 ο με κατεύθυνση των δεικτών του ρολογιού και γ- Εξάγονται αφαιρώντας την οδοντίνη που έχει εμπλακεί στις αύλακες του εργαλείου 90 ο
ΧΗΜΙΚΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΡΙΖΙΚΩΝ ΣΩΛΗΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΑ ΜΕΣΑ Τρόποι χρήσης 2. Ρίνες: Οι ρίνες τύπου Κ και Hedstrom χρησιμοποιούνται με κινήσεις ρίνισης, δηλαδή: α- Εισάγονται εντός του ρ.σ. μέχρι να φθάσουν στο μήκος εργασίας (ώθηση). β- Εξάγονται πιέζοντας το τοίχωμα του ρ.σ. (έλξη) και αφαιρώντας την οδοντίνη που είχε εμπλακεί στις αύλακες του εργαλείου. Κατά τη ρίνιση πιέζονται όλα τα τοιχώματα του ρ.σ. κάνοντας περιφερική ρίνιση. Οι ρίνες τύπου Κ χρησιμοποιούνται και με κινήσεις διεύρυνσης. Περιφερική ρίνιση Α) Διεύρυνση Β) Ρίνιση 1-ώθηση 2- έλξη
ΧΗΜΙΚΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΡΙΖΙΚΩΝ ΣΩΛΗΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΑ ΜΕΣΑ Τρόποι χρήσης Κατά τη διάρκεια της Χ.Μ.Ε. χρησιμοποιούνται, συνήθως, οι ρίνες τύπου Κ με τρόπο που συνδυάζει τη διεύρυνση με τη ρίνιση, δηλαδή: α- Ωθείται η ρίνη με ημιπεριστροφικές κινήσεις (30-60 ο ανάλογα με τους δείκτες του ρολογιού και αντίθετα) μέχρι το μήκος εργασίας. Στη θέση αυτή πραγματοποιείται διεύρυνση του ρ.σ. και στη συνέχεια β- Αποσύρεται, η ρίνη, κατά 2-3 χιλ. όπου και γίνεται περιφερική ρίνιση. 90 ο 3 χιλ 30-60 ο 1-ώθηση 2- έλξη
VIDEO ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΙΝΗΣΗ ΤΩΝ ΡΙΝΩΝ Δείτε το βίντεο «κίνηση εργαλείου.mpg» από τον φάκελο «Video» στο CD
ΧΗΜΙΚΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΡΙΖΙΚΩΝ ΣΩΛΗΝΩΝ ΧΗΜΙΚΑ ΜΕΣΑ Συνήθως χρησιμοποιούνται χημικά διαλύματα. Αυτά είναι: NaOCl 3% EDTA 17% Χλωρεξιδίνη 0.2% και 2% Κιτρικό οξύ 10%, 25%, 50% Συνδυασμοί των ανωτέρω Τα υγρά διακλυσμών εισχωρούν σε εσοχές και κρύπτες της πολφικής κοιλότητας.
ΧΗΜΙΚΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΡΙΖΙΚΩΝ ΣΩΛΗΝΩΝ ΧΗΜΙΚΑ ΜΕΣΑ Χλωρεξιδίνη Τα υλικά που χρειάζονται είναι: Πλαστικές σύριγγες 2,5 ή 5 ml Βελόνες 25, 27 ή 30 G (πάντα με ανασχετικό δακτύλιο) NaOCl 3%
ΧΗΜΙΚΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΡΙΖΙΚΩΝ ΣΩΛΗΝΩΝ ΧΗΜΙΚΑ ΜΕΣΑ Χηλικοί παράγοντες: χρησιμοποιούνται για την απασβεστίωση της οδοντίνης RC Prep: Είναι πάστα EDTA που χρησιμοποιείται για τη διευκόλυνση της μηχανικής παρασκευής του ρ.σ. Διάφορες μορφές του EDTA
ΧΗΜΙΚΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΡΙΖΙΚΩΝ ΣΩΛΗΝΩΝ ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ Προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι της χημικομηχανικής επεξεργασίας των ρ.σ., ο οδοντίατρος οφείλει να προβεί στα ακόλουθα: 1. Να χρησιμοποιεί εργαλεία, πάντα καθαρά, αποστειρωμένα, μη κατεστραμμένα και με πρόκαμψη. 2. Μετά τη σωστή διάνοιξη να εντοπίζει και διευρύνει τα στόμια των ρ.σ. Σημαντικό είναι να διατηρεί την διαβατότητα του ρ.σ., σε όλες τις φάσεις της Χ.Μ.Ε. 3. Να καθορίζει το ακριβές μήκος εργασίας κάθε ρ.σ., να μεταφέρει αυτό το μήκος στις ρίνες με τη βοήθεια ανασχετικού δακτυλίου και να τηρεί αυτό το μήκος σε όλη τη διάρκεια της Χ.Μ.Ε. 4. Να αρχίζει τη Χ.Μ.Ε. με το πρώτο μέγεθος εργαλείου που θα σφηνώσει στο μήκος εργασίας (πρώτο ή αρχικό εργαλείο) 5. Να διενεργεί τη Χ.Μ.Ε. πάντα, σε υγρό περιβάλλον 6. Να χρησιμοποιεί τις ρίνες διαδοχικά από τη μικρότερη στην μεγαλύτερη χωρίς να παραλείπει κανένα μέγεθος. 7. Να μην ασκεί υπέρμετρες πιέσεις και βίαιες κινήσεις κατά τη Χ.Μ.Ε. 8. Να ολοκληρώνει τη Χ.Μ.Ε. του ρ.σ. αφού τον παρασκευάσει τουλάχιστον τρία μεγέθη μεγαλύτερα από το πρώτο και εφόσον τα τοιχώματά του είναι λεία.
ΧΗΜΙΚΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΡΙΖΙΚΩΝ ΣΩΛΗΝΩΝ ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ 1. Να χρησιμοποιεί εργαλεία, πάντα καθαρά, αποστειρωμένα, μη κατεστραμμένα και με πρόκαμψη. Εργαλεία με αλλοιωμένες αύλακες που πιθανόν να σπάσουν κατά τη Χ.Μ.Ε. Εργαλεία καθαρά και χωρίς αλλοιώσεις των αυλάκων τους. Εργαλεία Με πρόκαμψη Το εργαλείο που διαθέτει ομαλή κάμψη, μπορεί να απεμπλακεί κατά τη χρήση του από διάφορα εμπόδια εντός του ρ.σ. π.χ. βάθρο.
ΧΗΜΙΚΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΡΙΖΙΚΩΝ ΣΩΛΗΝΩΝ ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ 2. Μετά τη σωστή διάνοιξη να εντοπίζει και διευρύνει τα στόμια των ρ.σ. Σημαντικό είναι να διατηρεί την διαβατότητα του ρ.σ., σε όλες τις φάσεις της Χ.Μ.Ε. Διάνοιξη ενός γομφίου Εντοπισμός και διεύρυνση των στομίων των ρ.σ. Αμέσως μετά την εντόπιση του στομίου το μικρό εργαλείο δύσκολα φθάνει στο ακρορριζικό τριτημόριο Μετά τη διεύρυνση του στομίου και την αφαίρεση των παρεμβολών της οδοντίνης στο αυχενικό τριτημόριο, το εργαλείο φθάνει στο ακρορρίζιο
ΧΗΜΙΚΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΡΙΖΙΚΩΝ ΣΩΛΗΝΩΝ ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ 2. Μετά τη σωστή διάνοιξη να εντοπίζει και διευρύνει τα στόμια των ρ.σ. Σημαντικό είναι να διατηρεί την διαβατότητα του ρ.σ., σε όλες τις φάσεις της Χ.Μ.Ε. Ο έλεγχος διαβατότητας των ρ.σ. πραγματοποιείται: Α- Με ρίνη χειρός (Νο 10) από ανοξείδωτο ατσάλι κωνικότητας 2% Β- Πριν την έναρξη της παρασκευής και μετά από κάθε εργαλείο.
ΧΗΜΙΚΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΡΙΖΙΚΩΝ ΣΩΛΗΝΩΝ ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ 3- Να καθορίζει το ακριβές μήκος εργασίας κάθε ρ.σ.(ακτινογραφικά ή/και ηλεκτρονικά), να μεταφέρει αυτό το μήκος στις ρίνες με τη βοήθεια ανασχετικού δακτυλίου και να τηρεί αυτό το μήκος σε όλη τη διάρκεια της Χ.Μ.Ε. Τύπος για τον υπολογισμό του μήκους εργασίας Μήκος Ρίζας στην Ακτινογραφία Χ Πραγματικό μήκος Εργαλείου ----------------------------------------------------------------------- Μήκος Εργαλείου στην Ακτινογραφία Ηλεκτρονική συσκευή Για την μέτρηση του μ.ε. Σωστή θέση λάθος θέση Λάθος θέση Ενδιάμεση ακτινογραφία για την μέτρηση του μ.ε. Μεταφορά του μ.ε. στην ρίνη με τη βοήθεια ανασχετικού δακτυλίου που πρέπει να είναι πάντα σε σταθερή οριζόντια θέση σε σχέση με το εργαλείο και με το σημείο αναφοράς που βρίσκεται στη μύλη του δοντιού.
ΧΗΜΙΚΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΡΙΖΙΚΩΝ ΣΩΛΗΝΩΝ ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ 4- Να αρχίζει τη Χ.Μ.Ε. με το πρώτο μέγεθος εργαλείου που θα σφηνώσει στο μήκος εργασίας (πρώτο ή αρχικό εργαλείο). Το πρώτο ή αρχικό εργαλείο που θα χρησιμοποιηθεί για την παρασκευή του ρ.σ. είναι εκείνο που φθάνει στο καθορισμένο μήκος εργασίας και παρουσιάζει ελαφρά αντίσταση κατά την προσπάθεια αφαίρεσής του. Αυτό το μέγεθος εργαλείου έχει μεγάλη σημασία για τη σωστή τέλεση της Χ.Μ.Ε, επειδή καθορίζει το τελικό μέγεθος της παρασκευής που είναι, τουλάχιστον, κατά τρία μεγέθη μεγαλύτερο. Αρχικά εργαλεία Εργαλεία που εφαρμόζουν στα τοιχώματα του ρ.σ. ακρορριζικά, πριν την έναρξη της Χ.Μ.Ε.
ΧΗΜΙΚΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΡΙΖΙΚΩΝ ΣΩΛΗΝΩΝ ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ 5- Να διενεργεί τη Χ.Μ.Ε. πάντα, σε υγρό περιβάλλον. Το υγρό περιβάλλον σημαίνει ότι ο μυλικός θάλαμος και ο ρ.σ. έχουν υγρό διακλυσμού ανά πάσα στιγμή της Χ.Μ.Ε. Τούτο βοηθά στον καλύτερο καθαρισμό του ρ.σ., στη βελτίωση της κοπτικής ικανότητας των εργαλείων καθώς και στη διευκόλυνση της επεξεργασίας των στενών ρ.σ. όταν στην πολφική κοιλότητα τοποθετούνται και χηλικοί παράγοντες. Ο μυλικός θάλαμος δεν περιέχει διάλυμα διακλυσμού Ο μυλικός θάλαμος περιέχει διάλυμα διακλυσμού
ΧΗΜΙΚΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΡΙΖΙΚΩΝ ΣΩΛΗΝΩΝ ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ 6- Να χρησιμοποιεί τις ρίνες διαδοχικά από τη μικρότερη στην μεγαλύτερη χωρίς να παραλείπει κανένα μέγεθος. Η τήρηση της διαδοχικής σειράς συμβάλλει στην αποφυγή δυσάρεστων συμβαμάτων π.χ. δημηουργία βάθρου, θραύση εργαλείου κ.α. Η παρασκευή του ρ.σ. με ένα εργαλείο ολοκληρώνεται όταν το συγκεκριμένο μέγεθος κινείται ελεύθερα μέσα στο ρ.σ. Η διαδοχική σειρά των εργαλείων.
ΧΗΜΙΚΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΡΙΖΙΚΩΝ ΣΩΛΗΝΩΝ ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ 7- Να μην ασκεί υπέρμετρες πιέσεις και βίαιες κινήσεις κατά τη Χ.Μ.Ε. Η άσκηση υπέρμετρων πιέσεων στα εργαλεία ή/και στα τοιχώματα των ρ.σ. συμβάλλει στην εμφάνιση συμβαμάτων, ιδιαίτερα όταν παραλείπονται ορισμένα μεγέθη εργαλείων. Ριζικός σωλήνας που δεν έχει παρασκευασθεί Εργαλείο που έσπασε λόγω παράλειψης προηγούμενου μεγέθους, ενσφήνωσής του στα τοιχώματα του ρ.σ. και βίαιης προσπάθειας αφαίρεσής του.
ΧΗΜΙΚΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΡΙΖΙΚΩΝ ΣΩΛΗΝΩΝ ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ 8- Να ολοκληρώνει τη Χ.Μ.Ε. του ρ.σ. αφού τον παρασκευάσει τρία μεγέθη, τουλάχιστον, μεγαλύτερα από το πρώτο και εφόσον τα τοιχώματά του είναι λεία. Το τελικό εργαλείο, που το μέγεθός του εξαρτάται από το αρχικό εύρος του ρ.σ., θα πρέπει να φθάνει ελεύθερα στο μήκος εργασίας, προωθούμενο να μην προχωρά και να αφαιρείται χωρίς καμία αντίσταση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Schilder H: Cleaning and shaping the root canal. Dent Clin North Am 1974;18:269-9696 Beer R., Baumann M., Kielbassa A. Pocket atlas of endodontics. Thieme, Stuttgart 2006:86-99 Cohen S.& Hargreaves K. Pathways of the pulp. 9 th ed., Mosby, St. Louis, 2006:148-232232 Μόρφης Α., Γεωργοπούλου Μ., Κερεζούδης Ν. σημειώσεις για την Ενδοδοντία Ι, Αθήνα 2006 Συκαράς Σ. Ενδοδοντία. 3 η έκδοση, ιατρικές εκδόσεις «Ζήτα». Αθήνα 2007. Τσάτσας Β. Σύγχρονη Ενδοδοντία, εκδόσεις Παρισιάνου. Αθήνα 1988. Τσάτσας Β., Νιαμονητός Κ. Εργαστηριακός οδηγός Ενδοδοντίας, Αθήνα 1999
Η προετοιμασία αυτού του Σεμιναρίου πραγματοποιήθηκε από τους Μ. Γ. Χαμπάζ Αναπλ. Καθηγητή Ενδοδοντίας και Χ. Σ. Συκαρά επιστημονικό συνεργάτη Ενδοδοντίας.