Βιομηχανική Επανάσταση 6η διάλεξη 14.11.18
Παραμονές της ΒΕ: οι ευρωπαϊκές κοινωνίες = αγροτικές
Τέλη 18ου αι. η Ευρώπη έχει μόνον δύο μεγάλες μητροπόλεις (Λονδίνο, 1.000.000 / Παρίσι, 500.000). 20 πόλεις με πληθυσμό της τάξης των 100.000 κατοίκων.
1800 City Population London 1,000,000 Paris 600,000 Naples 426,000 Moscow 400,000 Vienna 240,000 Amsterdam 220,000 St. Petersburg 200,000 Dublin 200,000 Lisbon 180,000 Berlin 172,000 Warsaw 120,000
Η αστικοποίηση της Ευρώπης: άνιση. Στον αστικό χώρο της Ευρώπης: κυριαρχία των μικρών επαρχιακών πόλεων (2-5.000 κατοίκων). Η ευημερία τους στηρίζεται στην εκμετάλλευση της αγροτικής οικονομίας και κοινωνίας.
Σταδιακός μετασχηματισμός και εντεινόμενη εσωτερική κοινωνική και οικονομική διαφοροποίηση της αστικής τάξης Α. Εισοδηματίες (βασισμένοι στην έγγεια πρόσοδο, στα κυβερνητικά δάνεια, στο εισόδημα από το εμπόριο) Β. Κυβερνητικοί υπάλληλοι και γραφειοκράτες Γ. Επιχειρηματίες αστοί, μεγαλέμποροι, τραπεζίτες, εφοπλιστές Δ. Ανεξάρτητοι τεχνίτες, μαγαζάτορες, μικρέμποροι Ε. Νέα δυναμική κατηγορία: η βιομηχανική αστική τάξη
Από τα μέσα του 17ου : η Αγγλία πρωταγωνιστεί στην πορεία προς την εκβιομηχάνιση 1560-1640: η πρώτη αγγλική βιομηχανική επανάσταση
Η Αγγλία αξιοποίησε και συστηματοποίησε τις ριζοσπαστικές εξελίξεις (τεχνογνωσία, τεχνολογικές καινοτομίες, π.χ. σήραγγες ορυχείων, υδραυλικές αντλίες)
Κεντρικό γνώρισμα της πρώτης αγγλικής βιομηχανική επανάστασης: διευρυμένη χρήση του εξορυγμένου άνθρακα (λόγω ανεπάρκειας ξυλείας) ραγδαία αύξηση των ανθρακωρυχείων (δεκαετία 1560 : 35.000 τόνοι / αρχές του 17ου αι.: 200.000 τόνοι)
Η ΒΕ κορυφώθηκε την περίοδο 1780-1800: ριζικός μετασχηματισμός της αγγλικής οικονομίας και κοινωνίας.
Η ΒΕ αντλεί το δυναμικό της από την εφεδρική εξειδικευμένη εργατική δύναμη (που προερχόταν από τη γεωργία και απασχολήθηκε ως εκπαιδευμένο αγροτικό προλεταριάτο σε οικοτεχνικά κατασκευαστικά δίκτυα).
Σύστημα ανάθεσης της παραγωγής Μικρές παραγωγικές μονάδες (ευκολότερος ο συντονισμός της παραγωγής).
Πρωτοστατούν οι έμποροι στο σύστημα αυτό. Εργοδότες / παροχή α. στους τεχνίτες των πόλεων β. στους κατοίκους της υπαίθρου } τις πρώτες ύλες και συχνά και τα εργαλεία.
Υφαντουργία: καθαρισμός και λανάρισμα (ξάσιμο μαλλιού) / γνέσιμο και ύφανση / βάψιμο.
Βασικό χαρακτηριστικό του συστήματος: 1. ο εντεινόμενος καταμερισμός της εργασίας, 2. η εξάρτηση του άμεσου παραγωγού από τον έμποροεργοδότη, 3. απώλεια του ελέγχου των μέσων παραγωγής και της διάθεσης των προϊόντων του.
Δύο μορφές ανάθεσης α. στο πλαίσιο του αστικού χώρου, ο έμπορος εφοδιάζει τους επιμέρους τεχνίτες με την πρώτη ύλη και αυτοί, μετά την επεξεργασία, παραδίδουν το τελικό προϊόν προς πώληση στον έμπορο. β. στο πλαίσιο της οικοτεχνίας, στην ύπαιθρο, όπου προσφέρεται φθηνό εργατικό δυναμικό, άρα μείωση του κόστους παραγωγής και πλήρης έλεγχος στην παραγωγική διαδικασία από τον εργοδότη.
Οικοτεχνία Πρωτοβιομηχανική περίοδος = αυτόνομη (15ο, κυρίως τον 17ο αι. αρχές 19ου αι.) Verlagssystem / Verlagswesen
Φυσιογνωμία κλειδί του συστήματος: Verleger επιχειρηματίας εταιρεία
Εργοδότης-κεφαλαιούχος 1. εφοδιασμός των παραγωγών α. με πρώτες ύλες β. μέρος του κεφαλαίου για προμήθεια υλικών 2. κατανομή (σε τόπους παραγωγής) του είδους παραγωγής 3. διάθεση στην αγορά του τελικού προϊόντος
Οι τρόποι πληρωμής των εργατών ποικίλλουν γενικά: 1. σε οικοτεχνικό σύστημα: ως αμοιβή τη διαφορά ανάμεσα στο ποσό που κατέβαλαν στον έμπορο για την αγορά των πρώτων υλών και στη τιμή του τελειωμένου προϊόντος. 2. σε περιπτώσεις μισθωτής εργασίας, η πληρωμή γινόταν με το «κομμάτι» 3. πληρωμή σύμφωνα με τον χρόνο που απαιτούνταν Πληρωμές με το κομμάτι ή με το χρόνο: σπάνια χρηματικές
16 ος αιώνας: έκρηξη του κατασκευαστικού τομέα. Παράγοντες: Δημογραφική αλλαγή (1500: 61.000.000 > 1600: 78.000.000) Αστικοποίηση > αύξηση της καταναλωτικής ζήτησης Εξω-ευρωπαϊκός κόσμος / εξάπλωση
Παραγωγικές σχέσεις, εργασιακή εμπειρία Από το 18ο αιώνα: Διαμόρφωση μιας νέας εργασιακής και εργατικής ηθικής από μέρους της εργοδοσίας
Αύξηση της διάρκειας, της κανονικότητας της έντασης της ανθρώπινης εργασίας Αύξηση των ωρών εργασίας και των εργάσιμων ημερών (περιορισμός των αργιών και των ημερών σχολής)
Συντονισμός και επίβλεψη της παραγωγής από ειδικό εποπτικό προσωπικό Μισθολογικές ιεραρχίες στο σώμα των εργαζομένων (ειδικευμένοι εργάτες τεχνίτες, ανειδίκευτοι τεχνίτες) Διαφορές στις αμοιβές ανάμεσα στα δύο φύλα
Το χαμηλό κόστος της γυναικείας και παιδικής εργασίας σε σχέση με το κόστος εργασίας των ανδρών. Κίνητρο για τους καπιταλιστές του κατασκευαστικού Κίνητρο για τους καπιταλιστές του κατασκευαστικού τομέα
Η γυναικεία εργασία ακανόνιστη εποχικότητα, χαμηλή αμοιβή, σκληρές και ανθυγιεινές συνθήκες, έλλειψη προστατευτικών θεσμών πρωτόγονο τεχνικό και μηχανολογικό εξοπλισμό Παιδική εργασία: (10-15 χρόνων) πηγή φθηνού εργατικού δυναμικού Σημαντικό ποσοστό από τα εργαζόμενα παιδιά: ορφανά
Προβιομηχανική Ευρώπη: η εργασία των παιδιών = διαδεδομένη. Προβιομηχανική κοινωνία: η πλειονότητα των παιδιών στα χωράφια.
Μορφές οργάνωσης της παραγωγής Βιοτεχνική παραγωγή Α. Χειροκίνητες μηχανές Β. Συγκέντρωση φτηνών, μικρών μηχανών σε χώρους όπως οικία Γ. Εργάτες στην ύπαιθρο, σε χωριά, κωμοπόλεις Βιομηχανική παραγωγή Α. Μηχανήματα με τη δύναμη του ατμού Β. Συγκέντρωση μεγάλων μηχανών σε εργοστάσια Γ. Εργατικοί πληθυσμοί σε βιομηχανικές πόλεις