ΕΤΗΣΙΑ ΑΝΑΦΟΡΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΓΡΟΤΟΠΟΥ Σύνοψη συμπληρωματικών δράσεων διαχείρισης των νερών στην Πρέσπα για το έτος 2014 Άγιος Γερμανός, Φεβρουάριος 2015
Ομάδα συγγραφής Βαλεντίνη Μάλιακα Ειρήνη Κουτσερή Δάφνη Μάντζιου Ayτή η αναφορά προορίζεται για χρήση στην 8 η συνεδρίαση της Επιτροπής Διαχείρισης Υγροτόπου (ΕΔΥ) του Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Πρεσπών (ΦΔΕΠαΠ). Δεν επιτρέπεται η χρήση της για άλλους σκοπούς χωρίς την έγγραφη συγκατάθεση της Εταιρίας Προστασίας Πρεσπών. 2
1. Μελέτη αξιολόγησης ευτροφισμού στις λίμνες των Πρεσπών με τη χρήση Βιογεωχημικών Δεικτών (2013-2017) Περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης Η προστασία και διατήρηση των υδάτινων ενδιαιτημάτων των λιμνών Μικρής και Μεγάλης Πρέσπας στην Ελλάδα απαιτεί, μεταξύ άλλων, την έγκαιρη αξιολόγηση της πιθανής υποβάθμισης της ποιότητας των υδάτων τους και την ανίχνευση των απειλών που σχετίζονται με αυτήν. Μια πρόσφατη μελέτη που διεξήχθη από την ΕΠΠ το 2012 στο Ελληνικό τμήμα των λιμνών της Πρέσπας παρέχει μια συνοπτική εικόνα για τα κύρια προβλήματα που αφορούν στην ποιότητα των νερών, αναδεικνύοντας ως κύριο πρόβλημα τον ευτροφισμό. Το φαινόμενο αυτό, μπορεί να επιφέρει ραγδαίες αρνητικές επιπτώσεις σε μια λίμνη. Οι αυξημένες εισροές θρεπτικών που οδηγούν στον ευτροφισμό επιφέρουν μια σειρά από συμπτώματα στη λίμνη που πρέπει να αξιολογηθούν επαρκώς. Έτσι κρίθηκε αναγκαίο να ενισχυθεί η γνώση μας που θα βασίζεται σε επιστημονικά δεδομένα, προκειμένου να καθοριστούν αποτελεσματικές δράσεις για την προστασία των λιμνών. Στόχοι του έργου και προδιαγραφές Λαμβάνοντας υπόψη την ευρεία ανησυχία για την έντονη εξάπλωση του ευτροφισμού στα υδάτινα συστήματα σε παγκόσμιο επίπεδο, τις εκτενείς διαβουλεύσεις για μία «καλή ποιοτική κατάσταση των υδάτων» της Οδηγίας Πλαίσιο (2000/60) και της πρόσφατα ολοκληρωμένης μελέτης, οι λίμνες των Πρεσπών πρέπει επίσης να υπόκεινται σε συστηματική διαχείριση ως προς τη διαχρονική διαφύλαξη της ποιότητας των υδάτων τους. Για το λόγο αυτό, έχει ξεκινήσει μια μακροπρόθεσμη συνεργασία μεταξύ της Εταιρίας Προστασίας Πρεσπών (Ελλάδα) και το Πανεπιστήμιο Radboud του Nijmegen (Ολλανδία) με την πρόθεση να διερευνηθούν επαρκώς οι πτυχές που αφορούν τα προβλήματα της ποιότητας του νερού των δύο λιμνών των Πρεσπών στο ελληνικό τμήμα συμβάλλοντας σε ένα αποτελεσματικό σύστημα διαχείρισης. Ένα 4ετές πρόγραμμα (2013-2017) έχει σχεδιαστεί με στόχο την εκτενή μελέτη των βιογεωχημικών διεργασιών που είναι ενδεικτικές για την αξιολόγηση του επιπέδου και της έκτασης της υποβάθμισης της ποιότητας του νερού που προκύπτει λόγω της ρύπανσης με θρεπτικά φορτία. Το πρόγραμμα αυτό αποτελείται από ένα εντατικό πρόγραμμα παρακολούθησης της ποιότητας των υδάτων και μια πειραματική φάση. Το πρόγραμμα παρακολούθησης περιλαμβάνει την χωροχρονική καταγραφή των θεμελιωδών δεικτών ποιότητας νερού, όπως φαίνονται στον πίνακα 1, σε καθορισμένα σημεία δειγματοληψίας κατά μήκος της Μικρής και Μεγάλης Πρέσπας και της λεκάνης απορροής τους (νερό, εδάφη και ιζήματα). Οι δράσεις του προγράμματος επικεντρώνονται στη διερεύνηση των διεργασιών που συμβάλουν στις αυξημένες συγκεντρώσεις θρεπτικών και στον εντοπισμό σημειακών και διάχυτων πηγών ρύπανσης που εμπλουτίζουν επιφανειακά ή υπόγεια ύδατα ή απευθείας το λιμναίο σύστημα. Τα δεδομένα αυτά θα συμβάλλουν στο να κατανοηθούν οι αιτίες που συνεργούν στο φαινόμενο του ευτροφισμού και στην αξιολόγηση των επιπτώσεών του. H δεύτερη φάση περιλαμβάνει την πειραματική εκτίμηση των θρεπτικών φορτίων, που εισρέουν στο σύστημα των λιμνών, καθώς και πειραματικές εφαρμογές, που σχετίζονται με καινοτόμες μεθόδους αντιμετώπισης της ρύπανσης από θρεπτικά. Οι εφαρμογές αυτές θα εστιάζονται σε πηγές ρύπανσης που εκτιμώνται πως επιβαρύνουν τις λίμνες με θρεπτικά. Οι επιστημονικές αναλύσεις, καθώς και η επίβλεψη κατά τη διάρκεια των δύο φάσεων του προγράμματος, υποστηρίζεται από το Πανεπιστήμιο Radboud του Nijmegen, Ολλανδία. Συμπληρωματική συνεργασία με επιπλέον φορείς και Ινστιτούτα είναι υπό σχεδιασμό, ενώ το Πανεπιστήμιο Wageningen (NL) έχει ήδη συνεισφέρει στη μελέτη για τα επίπεδα χλωροφύλλης και την εκτίμηση της άνθισης τοξικού φυτοπλαγκτού. 3
Η εξέλιξη της έρευνας μέχρι σήμερα Η εντατική έρευνα για το ευτροφισμό ξεκίνησε το 2013 σε συνεργασία με τα Πανεπιστήμιο Radboud-Nijmegen και Wageningen της Ολλανδίας και τη συμμετοχή ειδικών από το ερευνητικό κέντρο B-Ware (Ολλανδία) και τον ερευνητικό σταθμός Tour Du Valat (Γαλλία). Όπως αναφέρθηκε παραπάνω είχε προηγηθεί ένα σύντομο προκαταρκτικό ερευνητικό πρόγραμμα το 2012 1. Εν αναμονή της σύνθεσης των αποτελεσμάτων του 2013 και του 2014, τα προκαταρκτικά αποτελέσματα, αλλά και η συνεργασία με τα παραπάνω ερευνητικά ιδρύματα και πανεπιστήμια, συνέβαλαν στην στοιχειοθέτηση προτάσεων για λήψη μέτρων για την έγκαιρη αντιμετώπιση των φαινομένων ευτροφισμού και εν γένει της υποβάθμισης της ποιότητας των υδάτων και του υδάτινου οικοσυστήματος. Κάποιες από αυτές τις προτάσεις έχουν ήδη ενταχθεί στην πρόταση προς το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Χρηματοδότησης LIFE Biodiversity (βλ. Αναφορά διαχείρισης βλάστησης προς την ΕΔΥ Παράρτημα Ι: Περίληψη πρότασης Ευρωπαϊκού Προγράμματος LIFE Βιοποικιλότητας). Νερό Αναλυτικές μέθοδοι TP, PO 4, TN, DIN (NH + 4, NO 2, NO AA3 Segmented Flow Analyzer 3 ) (χρωματογραφία) Al, As, B, Ca, Cd, Co, Cr, Cu, Fe, Hg, K, Mg, Mn, Mo, Na, Ni, P, Pb, S, Si, Sr, Zn ELEMENT 2* ICP-MS Φασματόμετρο Κυανοτοξινες Μικροκυστίνες MCs (dmrr, RR, YR, dmlr, LR, LY, LW, LF & nodularin) Υγρή χρωματογραφία - MS/MS Ιζήματα & εδάφη Αναλυτικές μέθοδοι Νερό του πορώδους των ιζημάτων/ Υγρασία εδάφους TP, PO 4, TN, DIN (NH + 4, NO AA3 Segmented Flow Analyzer 3 ) (χρωματογραφία) Al, As, B, Ca, Cd, Co, Cr, Cu, Fe, Hg, K, Mg, Mn, Mo, Na, Ni, P, Pb, S, Si, Sr, Zn ELEMENT 2* ICP Φασματόμετρο Ιζήματα/Εδάφη TP, PO 4 Πέψη με 4 ml HNO 3 (65%)+1 ml H 2 O 2 (30%)) TP, PO 4, TN, DIN (NH + 4, NO 3 ) Εκχύλιση με νερό (50ml αναερόβιο milli-q νερο) TN, DIN (NH + 4, NO Εκχύλιση με Χλωριούχο Νάτριο (50ml 3 ) NaCl) TP, PO 4 Olsen-P (60ml 0.5M NaHCO3) Ποσοστό υγρασίας (%) Αρχή απώλειας βάρους (70 o C για 24h) Οργανική ύλη (%) Αρχή απώλειας βάρους (550 o C για 4h) Πίνακας 1: Δείκτες ποιότητας νερού (θρεπτικά, τοξίνες, κα.) και οι μέθοδοι ανάλυσής τους 1 Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στη σχετική ιστοσελίδα προγράμματος http://bit.ly/1rgprr7 και τη συνοπτική έκθεση του προγράμματος (εκτυπωμένη έκδοση ΕΠΠ). 4
2. Περίληψη πρότασης Ευρωπαϊκού προγράμματος LIFE Περιβαλλοντικής Διακυβέρνησης και Επικοινωνίας Τίτλος: Ενίσχυση της αποτελεσματικής διακυβέρνησης και του διασυνοριακού διαλόγου στον τομέα των υδάτων στη διεθνή λεκάνη των Πρεσπών Εισαγωγή Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία για την υδρολογική λεκάνη της Πρέσπας οι τρεις παρόχθιες χώρες θα πρέπει να συνεργαστούν για μια συνετή και ωφέλιμη προς όλους -ανθρώπους και οικοσυστήματα - διαχείριση των υδάτινων πόρων. Έρευνες που γίνονται τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα και την πγδμ, δείχνουν ότι η ποιότητα των νερών στις λίμνες της Πρέσπας, καθώς και των βασικών ποταμών που εισρέουν σε αυτές, χρειάζεται παρακολούθηση. Η Ελλάδα, ως κράτος μέλος της ΕΕ, είναι υποχρεωμένη να εφαρμόσει την Οδηγία-πλαίσιο για τα ύδατα, η οποία επιδιώκει να επιτύχει καλή οικολογική κατάσταση και αειφόρο χρήση του νερού σε όλη την Ευρώπη. Η Οδηγία αυτή, που σε ένα βαθμό δεσμεύει και τις άλλες δύο χώρες που είναι υποψήφιες για ένταξη, προβλέπει τη δημιουργία σχεδίων διαχείρισης που θα επικεντρώνονται σε συγκεκριμένες υδρολογικές λεκάνες. Τον Οκτώβριο δημοσιεύτηκε το πρώτο σχέδιο διαχείρισης που αφορά ειδικά την περιοχή μας (υπολεκάνη Πρεσπών), την ευθύνη για την υλοποίηση του οποίου έχει η Δ/νση Υδάτων Δυτικής Μακεδονίας. Το σχέδιο αυτό περιγράφει την κατάσταση των νερών και τις δραστηριότητες που ασκούνται στην Πρέσπα και καταλήγει σε συγκεκριμένα μέτρα που θα πρέπει να εφαρμοστούν τα επόμενα χρόνια. Ένδεκα τοπικοί φορείς συμμετείχαμε ενεργά στη διαβούλευση του σχεδίου, επιτυγχάνοντας ορισμένες ουσιαστικές αλλαγές και προσθήκες στα προσχέδια κείμενα. Έτσι, ο μηχανισμός διαχείρισης της στάθμης της Μικρής Πρέσπα και ο θεσμός της ΕΔΥ αποτελούν πλέον βασικό σημείο αναφοράς του σχεδίου διαχείρισης των νερών της Πρέσπας. Αντίστοιχο σχέδιο διαχείρισης υδάτων της έχει επίσης ολοκληρωθεί για την πλευρά της πγδμ. Ωστόσο, για την αλβανική πλευρά δεν υπάρχει σχετικός σχεδιασμός ούτε καλή αποτύπωση της κατάστασης των νερών, καθώς δεν γίνονται εξειδικευμένες μετρήσεις και έρευνες στα νερά. Σκοπός και στόχοι του προγράμματος Σκοπός του προγράμματος είναι να προωθήσει την καλύτερη ενημέρωση των ενδιαφερομένων και τον κοινωνικό διάλογο για ζητήματα υδάτων μεταξύ των αρχών, των εταίρων και της τοπικής κοινωνίας, ώστε να συμβάλλει στη διαμόρφωση ολοκληρωμένων και αποδεκτών πολιτικών διαχείρισης νερού σε κάθε μία από τις τρεις πλευρές της λεκάνης, καθώς και στο σύνολό της. Οι ειδικότεροι στόχοι του προγράμματος, που αφορούν και τις τρεις χώρες: 1) Βελτίωση της γνώσης για την κατάσταση των υδάτων στη λεκάνη των Πρεσπών 2) Ενημέρωση των τοπικών φορέων για την κατάσταση των υδάτων και τον υφιστάμενο σχεδιασμό (εθνικά σχέδια διαχείρισης) ώστε να μπορέσουν να συμμετέχουν ουσιαστικά στο σχεδιασμό και στη διαμόρφωση των πολιτικών διαχείρισης υδάτων 3) Εδραίωση μηχανισμών συμμετοχής των κοινωνικών εταίρων στις διαδικασίες διαβούλευσης που αφορούν τη διαμόρφωση πολιτικών διαχείρισης υδάτων σε κάθε χώρα 4) Ενίσχυση της διασυνοριακής συνεργασίας για τα νερά μέσω: i) της καλύτερης συνεργασίας μεταξύ των αρμόδιων αρχών υδάτων των κρατών, ii) της ενδυνάμωσης των τοπικών 5
φορέων και όσων λαμβάνουν αποφάσεις, iii) της καλύτερης δικτύωσης συλλογικών οργάνων και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών σε διασυνοριακό επίπεδο. Εθνικές και διασυνοριακές δράσεις Συναντήσεις κοινωνικού διαλόγου των εμπλεκόμενων φορέων της Πρέσπας (συνεταιρισμών, τοπικών κοινοτήτων και επιχειρηματιών) και μεταφορά των απόψεών τους σε ΕΔΥ/ ΦΔΕΔΠ και Δ/νση Υδάτων Αποκεντρωμένης Διοίκησης) [Ελλάδα] Σύσταση διαύλου επικοινωνίας μεταξύ της Επιτροπής Διαχείρισης Υγροτόπου/Ελλάδα και του Συμβουλίου Διαχείρισης λεκάνης Πρεσπών /πγδμ] Ενημερωτικές συναντήσεις και κατάρτιση ειδικών ομάδων [αλιείς/αλβανία και Δήμος Ρέσεν/πΓΔΜ] Έρευνα και μελέτη για την κατάσταση των υδάτων στο αλβανικό τμήμα της λεκάνης Τριμερής συνάντηση των γεωργικών συνεταιρισμών για αλληλοενημέρωση σχετικά με την κατάσταση της γεωργίας στις 3 χώρες και κατάρτιση σε βέλτιστες πρακτικές διαχείρισης συσκευασιών αγροχημικών και λιπασμάτων [διασυνοριακή δράση] Τριμερείς συναντήσεις των αρμόδιων αρχών υδάτων Αλβανίας, Ελλάδας, πγδμ [διασυνοριακή δράση] Ενημέρωση των ενδιαφερόμενων μερών, της τοπικής κοινωνίας και του κοινού για ζητήματα διαχείρισης υδάτων με ποικίλα μέσα ενημέρωσης, πχ. έντυπο υλικό, εκδηλώσεις, εκδόσεις, ντοκυμαντέρ, διαδίκτυο [διασυνοριακή δράση] Συντονισμένες εκπαιδευτικές δραστηριότητες στα σχολεία της περιοχής [διασυνοριακή δράση] Εταίροι Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις PPNEA (Αλβανία), MES (πγδμ) και ΕΠΠ. Η ΕΠΠ αποτελεί τον βασικό δικαιούχο του προγράμματος, που πρέπει να προέρχεται από Κράτος-Μέλος, και θα έχει το ρόλο του συντονιστή. Το πρόγραμμα έλαβε επιστολές υποστήριξης από τη Δ/νση Υδάτων της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας και το ΦΔΕΠαΠ. Διάρκεια προγράμματος: 3 έτη. Η πρόταση εφόσον εγκριθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, θα υλοποιηθεί την περίοδο μεταξύ Σεπτέμβριου 2015 Αυγούστου 2018. Προϋπολογισμός: 545.165, 60% συγχρηματοδότηση από την ΕE. 6
3. Θέματα διαχείρισης των υδάτων στην Αλβανία και την πγδμ Σχέδιο Διαχείρισης υδάτων του τμήματος της πγδμ Εισαγωγή Το 2012 ολοκληρώθηκε ειδικό σχέδιο διαχείρισης για το τμήμα της υδρολογικής λεκάνης Πρεσπών της πγδμ, το οποίο ανήκει στην ευρύτερη λεκάνη Crni Drim της γειτονικής χώρας. Η μελέτη αυτή αποτέλεσε το πρώτο εθνικό σχέδιο διαχείρισης της γειτονικής χώρας για τα νερά και εκπονήθηκε βάσει των προδιαγραφών της Κοινοτικής Οδηγίας για τα νερά 2000/60/ΕΚ. Χρηματοδοτήθηκε από το Πρόγραμμα των Ην. Εθνών για την Ανάπτυξη στο πλαίσιο ευρύτερου διεθνούς προγράμματος για την ολοκληρωμένη διαχείριση των οικοσυστημάτων της Πρέσπας. Υδατικά συστήματα κατάσταση - απειλές Τα βασικά επιφανειακά υδάτινα συστήματα στην πγδμ είναι η λίμνη Μεγάλη Πρέσπα 2 και 5 ποτάμια μόνιμης ροής 3. Σημειώνεται επίσης ότι στην γειτονική χώρα συγκεντρώνονται τα ¾ του συνολικού πληθυσμού της υπολεκάνης 4 αλλά και το 70% της αγροτικής γης (εκτίμηση στα 32,000 στρέμματα). Οι αρδευτικές ανάγκες της περιοχής 5 καλύπτονταν στο παρελθόν από ανοιχτό συλλογικό δίκτυο που είχε κατασκευαστεί στα τέλη του 50 και αντλιοστάσια που λειτουργούσαν στην ανατολική και τη δυτική πλευρά της λίμνης. Οι υποδομές αυτές σήμερα έχουν σχεδόν πλήρως καταστραφεί. Αυτή είναι η τύχη και άλλων αρδευτικών δικτύων της χώρας που υποβαθμίστηκαν με την αποδιοργάνωση των οργανισμών εγγείων βελτιώσεων την τελευταία 20ετία. Οι νεοϊδρυθέντες οργανισμοί δεν έχουν τους απαραίτητους πόρους για την αποκατάσταση των υποδομών με αποτέλεσμα αφενός τον περιορισμό των αρδευόμενων εκτάσεων και αφετέρου την ανεξέλεγκτη διάνοιξη ιδιωτικών γεωτρήσεων για την κάλυψη των αναγκών (ειδικότερα στο βόρειο τμήμα της λίμνης). Οι γεωτρήσεις συχνά συνδυάζονται με συστήματα στάγδην άρδευσης. Επιπλέον, νερό για άρδευση αντλείται και από τα ποτάμια της περιοχής, ωστόσο και αυτό γίνεται χωρίς κάποιον έλεγχο όσον αφορά την καταλληλότητα των συστημάτων και τη μείωση των απωλειών. Όλοι οι οικισμοί της πγδμ εξυπηρετούνται με δίκτυα ύδρευσης που χρησιμοποιούν νερό από πηγές ή από γεωτρήσεις. Ελλείψει ολοκληρωμένου προγράμματος παρακολούθησης της ποιότητας των υδάτων στη χώρα, για τους σκοπούς της μελέτης έγινε 12-μηνη συστηματική παρακολούθηση στην περιοχή που κατέληξε στα ακόλουθα συμπεράσματα. Τα βασικά προβλήματα στα υδάτινα σώματα της πγδμ αφορούν: Αυξημένες συγκεντρώσεις θρεπτικών και επικίνδυνων ουσιών (ακόμα και απαγορευμένων λόγω τοξικότητας) στα ποτάμια, ιδιαίτερα στα κατάντη τμήματά τους. Μεγαλύτερη επιβάρυνση παρατηρείται στο βόρειο τμήμα της λεκάνης, όπου βρίσκεται η πόλη Ρέσεν 6 Η Μεγάλη Πρέσπα βρέθηκε σε μέτρια οικολογική κατάσταση με τάση προς την κακή (επιδείνωση) αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα. Ειδικότερα παρατηρήθηκε έντονο φαινόμενο 2 Το 67% της λιμναίας επιφάνειας βρίσκεται στην πλευρά της πγδμ 3 Istocka Reka, Golema Reka, Kranska Reka, Kurbinska Reka, Brajcinska Reka 4 Ο πληθυσμός στην πλευρά της πγδμ εκτιμάται στους 17,000 κατοίκους 5 Η παραγωγή μήλων για εμπορικούς σκοπούς αποτελεί τη βασική καλλιέργεια, ενώ ακολουθούν άλλοι οπωρώνες και αμπελώνες 6 Ο πληθυσμός της πόλης του Ρέσεν αποτιμάται στους 9.000 κατοίκους 7
ευτροφισμού και υψηλές συγκεντρώσεις θρεπτικών. Επιπλέον, με δεδομένες τις υπερβάσεις ορίων νιτρικών, προτείνεται η λίμνη να χαρακτηριστεί ως ευπρόσβλητη στα νιτρικά ζώνη και να ληφθούν ειδικά μέτρα για την μείωση των εισροών θρεπτικών. o Εντοπίστηκαν αυξημένες συγκεντρώσεις επικίνδυνων ουσιών που μπορεί, εάν εξακολουθήσουν να συσσωρεύονται να αποτελέσουν κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία και το οικοσύστημα. Στα υπόγεια νερά παρατηρείται τόσο υποβάθμιση της ποιότητας (παρουσία φυτοφαρμάκων και βακτηριολογική μόλυνση) όσο και πτώση της στάθμης λόγω ανεξέλεγκτων γεωτρήσεων 7 Πιέσεις στην υδρομορφολογία των ποταμών (επέκταση γεωργίας στις όχθες των ποταμών, αποστραγγίσεις, απολήψεις νερού). Τα κύρια αίτια υποβάθμισης συνοψίζονται στα ακόλουθα: Διάχυτη ρύπανση από την αγροτική δραστηριότητα: i) απόπλυση αζωτούχων και φωσφορικών λιπασμάτων, ii) οργανικά υπολείμματα (μήλα), iii) ανεξέλεγκτη ρίψη στερεών απορριμμάτων (συμπεριλαμβανομένων επικίνδυνων ουσιών όπως οι συσκευασίες φυτοφαρμάκων) στην κοίτη των ποταμών και την παρόχθια ζώνη. Σημειακή ρύπανση από: i) ανεπεξέργαστα ή μερικώς επεξεργασμένα αστικά λύματα [ανεπαρκής λειτουργία αποχετευτικού δικτύου του Ρέσεν και μη σύνδεση του 50% των υπόλοιπων οικισμών με συστήματα επεξεργασίας], ii) ανεπεξέργαστα ή μερικώς επεξεργασμένα βιομηχανικά λύματα [βιομηχανία τροφίμων, πτηνοτροφία, κλωστοϋφαντουργία, επεξεργασία μετάλλων-ξύλου, αστικές κατασκευές, κεραμικά, χημική βιομηχανία], iii) απορροές από δυσλειτουργικές χωματερές Οι στόχοι του σχεδίου διαχείρισης ομαδοποιούνται ως εξής: 1. Για τα επιφανειακά νερά: α) βελτίωση της ποιότητας, β) αποφυγή πτώσης της στάθμης και προώθηση της ορθής χρήσης, γ) μείωση επιβάρυνσης από λιπάσματα/φυτοφάρμακα, συσκευασίες αγροχημικών, πίεση από γεωργικές δραστηριότητες, δ) μείωση πιέσεων σε υδρομορφολογία, ε) διασφάλιση βιώσιμης αλιείας 2. Για τα υπόγεια νερά: α) διασφάλιση παροχής πόσιμου νερού από υπόγεια χωρίς τη χρήση επιπλέον επεξεργασίας και β) προστασία υπόγειων από την υπεράντληση και τη ρύπανση 3. Για τις προστατευόμενες περιοχές: α) δημιουργία ενιαίας μεθοδολογίας παρακολούθησης υδάτων, β) βελτίωση χωροταξικού σχεδιασμού, γ) διατήρηση βιοποικιλότητας και οικοτόπων, δ) βιώσιμη δασική διαχείριση Για τη βελτίωση της κατάστασης το διαχειριστικό προτείνει μια σειρά μέτρων που αφορούν: 1. τη βελτίωση της ποιότητας και της ποσότητας του αντλούμενου πόσιμου νερού, 2. τον έλεγχο των απολήψεων και της ταμίευσης του νερού, 3. την ελαχιστοποίηση χρήσης αρδευόμενου νερού και ρύπανσης των υδάτων από αγροχημικά, 4. τον έλεγχο των δραστηριοτήτων που επιβαρύνουν την κατάσταση των υδάτων, 5. τη μείωση επικίνδυνων ουσιών και την πρόληψη των επιπτώσεων επεισοδίων ρύπανσης λόγω ατυχήματος. 7 Αν και δεν υπάρχει επίσημη καταμέτρησή τους, οι γεωτρήσεις εκτιμώνται στις 8.000-10.000 8
Τι διαχειριστικά μέτρα υλοποιούνται σήμερα στην πγδμ Τα κρισιμότερα μέτρα του διαχειριστικού που αφορούν την βελτίωση της ποιότητας των νερών και του εδάφους καθώς και την κατάρτιση και ενίσχυση των τοπικών και εθνικών αρχών για την καλύτερη διαχείριση των νερών της Πρέσπας, έχουν ήδη ξεκινήσει να υλοποιούνται στο πλαίσιο εξαετούς προγράμματος που χρηματοδοτείται από την Ελβετική Αναπτυξιακή Βοήθεια και υλοποιείται από το Πρόγραμμα των Ην. Εθνών για την Ανάπτυξη σε συνεργασία με τον Δήμο του Ρέσεν. Στο πλαίσιο του προγράμματος αυτού, που έχει τίτλο «Αποκατάσταση του οικοσυστήματος της Μεγάλης Πρέσπας» και περίοδο υλοποίησης 2013-2018, πραγματοποιούνται τα ακόλουθα: Έρευνα αξιολόγησης του βαθμού ευτροφισμού (ρύπανσης των νερών από θρεπτικά) και εντοπισμού των αιτιών επιβάρυνσης. Στο πλαίσιο αυτό έχει δημιουργηθεί ερευνητικός σταθμός για την παρακολούθηση των νερών στο Stenje (ΒΔ άκρο της λίμνης) ο οποίος έχει επίσης εξοπλιστεί με σκάφος, ώστε να γίνονται συστηματικές δειγματοληψίες και αναλύσεις για την ποιότητα των νερών σε συνεργασία με το Υδροβιολογικό Ινστιτούτο της Αχρίδας. Στον Δήμο του Ρέσεν, συστήθηκε ειδικό τμήμα Περιβάλλοντος που θα ασχολείται με θέματα φύσης, νερών, απορριμμάτων και βιομηχανικής ρύπανσης. Θα γίνει επίσης κατάρτιση του προσωπικού ώστε ο Δήμος να αναλάβει τη διαχείριση όλων των δράσεων του διεθνούς προγράμματος σε έναν χρόνο. Σε συνεργασία με τους αγροτικούς συνεταιρισμούς γίνονται ειδικότερες ενέργειες για την προώθηση καλών γεωργικών πρακτικών ώστε να μειωθεί η επιβάρυνση από την εντατική καλλιέργεια μήλων. Ειδικότερα: o Έχει στηθεί σύστημα τηλε-ειδοποίησης (με sms) των γεωργών για τις ασθένειες που προσβάλουν τις καλλιέργειες ανά περίοδο και περιοχή και παροχής συμβουλών για τον καταλληλότερο τρόπο εφαρμογής φυτοπροστατευτικών ώστε να αποφεύγεται ή άσκοπη χρήση τους o Γίνεται έρευνα για την επέκταση του παραπάνω συστήματος τηλε-ειδοποίησης με πληροφορίες που αφορούν τη κατάλληλη στιγμή και ποσότητα άρδευσης ανά περίπτωση (άρδευση ακριβείας). o Έχει δημιουργηθεί σημείο για τη συλλογή των αποβλήτων φυτοπροστασίας ώστε να περιοριστεί η ρύπανση που προκαλείται από την ανεξέλεγκτη ρίψη των κενών συσκευασιών φυτοφαρμάκων στις όχθες των ρεμάτων και της λίμνης. o Γίνεται χαρτογράφηση των υφιστάμενων υδρογεωτρήσεων και έρευνα για την υδρολίπανση, την προσαρμοσμένη δηλαδή εφαρμογή λιπάσματος στα χωράφια μέσω του αρδευτικού συστήματος. Για την καλύτερη διαχείριση των οργανικών αποβλήτων της περιοχής του Ρέσεν, έχει κατασκευαστεί σύστημα κομποστοποίησης, στο οποίο συλλέγονται τα απόβλητα του πτηνοτροφίου της περιοχής, των μήλων που δεν καταλήγουν στην αγορά καθώς και η λυματολάσπη του συστήματος επεξεργασίας λυμάτων. Το σύστημα διαχειρίζεται δημοτική επιχείρηση και ο στόχος είναι να συγκεντρώνεται σε αυτό το μεγαλύτερο μέρος του βιοδιασπώμενου φορτίου της περιοχής και η λειτουργία του να γίνει οικονομικά βιώσιμη με την πώληση του παραγόμενου υλικού και εκτός της Πρέσπας. 9
Αποκατάσταση των εκβολών του ποταμού Golema Reka και δημιουργία τεχνητών υγροτόπων για την αναβάθμιση του συστήματος επεξεργασίας λυμάτων του Δήμου Ρέσεν, ώστε να βελτιωθεί η απομάκρυνση των θρεπτικών ουσιών. Προβλέπεται, σε συνέχεια μελέτης εντοπισμού των περιοχών που επιβαρύνουν τη λίμνη με ρυπαντικό φορτίο λόγω διάβρωσης, να αναληφθούν κατάλληλα μέτρα για την κατακράτηση των εδαφών στα σημεία που κρίνεται απαραίτητο (πχ. βελτίωση της δασοκάλυψης) Η περιοχή της Πρέσπας στην πγδμ Προωθείται η λειτουργία του θεσμικού οργάνου για τη διαχείριση των νερών της λεκάνης (Συμβούλιο Λεκάνης Πρεσπών) στο οποίο εκπροσωπούνται οι κεντρικές και τοπικές αρχές με σχετική αρμοδιότητα. 10
Η κατάσταση στην Αλβανία Στην Αλβανία βρίσκεται το 20% περίπου της επιφάνειας της Μεγάλης Πρέσπας και λιγότερο από το 10% της Μικρής. Στην πλευρά αυτή υπάρχουν επίσης δύο ποτάμια μόνιμης ροής τα οποία εκβάλλουν στην Μεγάλη Πρέσπα 8. Έως σήμερα δεν έχει γίνει ειδικότερη έρευνα και σχέδιο διαχείρισης υδάτων για την Αλβανική Πρέσπα. Επιπλέον, η παρακολούθηση της ποιότητας των νερών είναι πολύ περιορισμένη και τα υπάρχοντα σποραδικά στοιχεία αφορούν μόνο το τμήμα της Μεγάλης Πρέσπας. Από γενικότερες μελέτες και πληροφορίες που υπάρχουν για την Αλβανική Πρέσπα μπορεί να δοθεί η παρακάτω συνοπτική εκτίμηση της κατάστασης και των πιέσεων που ασκούνται στην περιοχή: - Οι οικισμοί της περιοχής δεν εξυπηρετούνται από αποχετευτικά δίκτυα και μονάδες επεξεργασίας λυμάτων, με αποτέλεσμα τα λύματα να καταλήγουν ανεπεξέργαστα στις λίμνες και στο έδαφος. Οι επιπτώσεις των παραπάνω φορτίων αξιολογούνται ως μικρές για την Μεγάλη Πρέσπα, καθώς ο πληθυσμός στα αλβανικά χωριά της περιοχής εκτιμάται ότι δεν ξεπερνά τους 6.000 κατοίκους. Ωστόσο, τα φορτία αυτά μπορεί να επιβαρύνουν την Μικρή Πρέσπα ( που είναι μικρότερη σε όγκο και αβαθής) και να επιταχύνουν τη διαδικασία ευτροφισμού. Επίσης, υποβαθμίζουν την ποιότητα του νερού των λιμνών το οποίο αντλείται για την ύδρευση των οικισμών. - Δεν υπάρχει δίκτυο συλλογής απορριμμάτων για τους οικισμούς. Έχουν εντοπιστεί 20 σημεία ανεξέλεγκτης απόθεσης απορριμμάτων όπου αποτίθενται από οικιακά απορρίμματα έως κτηνοτροφικά απόβλητα και υλικά κατασκευών. - Η έκταση της γεωργικής γης στην αλβανική Πρέσπα δεν ξεπερνά τα 4,000 στρέμματα 9, καθώς τα αρδευτικά συστήματα που λειτουργούσαν παλαιότερα έχουν πλέον καταστραφεί. Ωστόσο, οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι οι γεωργικές πρακτικές επιβαρύνουν τις λίμνες με λιπάσματα - ειδικότερα αμμώνιο και νιτρικά. - Τα παλαιότερα έργα εκτροπής του ποταμού Ντέβολλι στην Μικρή Πρέσπα (μέσα δεκαετίας του 70), που αποσκοπούσαν στην άρδευση της πεδιάδας της Κορυτσάς, προκάλεσαν σοβαρές προσχώσεις με φερτά υλικά και υποβάθμιση του νότιου τμήματος της λίμνης στην Αλβανία, με αποτέλεσμα την μετατροπή του σε βαλτώδη καλαμιώνα. Τα έργα αυτά έχουν πάψει να λειτουργούν εδώ και μια δεκαετία και σε διακρατικό επίπεδο έχει συμφωνηθεί η μη επαναλειτουργία τους και στο μέλλον. 8 Ο ποταμός Tumicka reka που πηγάζει από το βουνό Mali I Thate και διέρχεται από το χωριό Gorica e Madhe στην ανατολική πλευρά και ο ποταμός Zaroshka που διέρχεται από το ομώνυμο χωριό στα ΝΑ της Μεγάλης Πρέσπας και πηγάζει από το βουνό Ιβάν. 9 Κύριες καλλιέργειες στην Αλβανία αποτελούν τα σιτηρά, οι ζωοτροφές και τα αμπέλια 11
Η περιοχή της Πρέσπας στην Αλβανία 12