Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΑΡΧΟΥ ΗΛΙΟΥΠΟΛΗΣ & ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ & ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΤΗΣ ΤΕΔΚΝΑ, κ. Γ. ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ Η Ελλάδα υστερεί σοβαρά στη βιώσιμη διαχείριση των αποβλήτων. Η διαπίστωση αυτή δεν είναι κάτι καινούριο, ούτε κάτι άγνωστο για όσους βλέπουν τι γίνεται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Η καθυστέρηση είχε σημαντικές συνέπειες όχι μόνο στο περιβαλλοντικό αλλά και στο κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο. Όπως και σε άλλους τομείς, η Ελλάδα ακολούθησε ένα μοντέλο ανάπτυξης που αγνοούσε συστηματικά το λεγόμενο "εξωτερικό" κόστος, τις επιπτώσεις δηλαδή των οικονομικών δραστηριοτήτων στο περιβάλλον και την κοινωνία. Το σπουδαίο φυσικό περιβάλλον της χώρας μας πνίγηκε στα σκουπίδια κάθε είδους, "νόμιμες" και παράνομες χωματερές, ανεξέλεγκτοι σκουπιδότοποι ξεφύτρωσαν παντού, δίπλα ή και μέσα σε φυσικές περιοχές, ρέματα, αρχαιολογικούς χώρους, υγροτόπους και δάση. Το πρόβλημα της διαχείρισης των απορριμμάτων της Αττικής έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις. Η συνεχιζόμενη αύξηση των απορριμμάτων στο λεκανοπέδιο, 1
Η έλλειψη συγκεκριμένης στρατηγικής επί δεκαετίες αλλά και Η καθυστέρηση της δημιουργίας των δύο ΧΥΤΑ ΧΥΤΥ στην περιοχή της Κερατέας και του Γραμματικού σύμφωνα πάντα με τον Περιφερειακό Σχεδιασμό, Η έλλειψη ενός διαφορετικού συστήματος κοστολόγησης των τελών καθαριότητας με αλλαγή προσανατολισμού από τον αναποτελεσματικό τρόπο «χρέωσης με βάση τα τετραγωνικά μέτρα του χώρου, την αντικειμενική αξία των ακινήτων σε κάθε περιοχή και το είδος της δραστηριότητας» προς ένα σύστημα που σχετίζεται άμεσα με την συμπεριφορά του πολίτη ή της επιχείρησης, δηλαδή "πληρώνω δημοτικά τέλη καθαριότητας ανάλογα με το τι και πόσα σκουπίδια πετάω", Η απουσία ευθύνης του παραγωγού για όλο τον κύκλο ζωής ενός προϊόντος" που θα αποτελούσε μία προέκταση της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» και θα στόχευε στη διασφάλιση ότι οι εταιρείες (παραγωγοί ή εισαγωγείς προϊόντων) θα αναλαμβάνουν την ευθύνη των προϊόντων που έχουν διαθέσει στην αγορά όταν τα προϊόντα αυτά έχουν πλησιάσει στο τέλος του κύκλου ζωής τους. ώστε να επαναχρησιμοποιούνται, να ανακυκλώνονται και γενικότερα να αξιοποιούνται ώστε να μην καταλήγουν στο περιβάλλον είτε σε χώρους ταφής ή καύσης. είναι μερικοί από τους λόγους που το πρόβλημα παραμένει άλυτο. 2
Στις 5 Απριλίου του 2006 θεσπίστηκε η Οδηγία 2006/12/ της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με αυτήν η ανάκτηση από τα απορρίμματα αποτελεί τον πυρήνα κάθε αειφόρου πολιτικής διαχείρισής τους. Αυτό σημαίνει ότι σε περιπτώσεις όπου η δημιουργία τους δεν μπορεί να αποφεύγεται, θα πρέπει να χρησιμοποιούνται ξανά ή να υποβάλλονται σε διαδικασίες ανάκτησης υλικών. Σημαντική επίσης προϋπόθεση αποτελεί για την οικονομική βιωσιμότητα συστημάτων ανακύκλωσης και η δημιουργία αγορών για τα προϊόντα που θα προκύψουν. Τα κράτη μέλη οφείλουν να εκπονήσουν το ταχύτερο δυνατόν, σχέδιο για τη συλλογή και αξιοποίηση των αποβλήτων, για τον περιορισμό της παραγωγής τους καθώς και να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα ώστε να περιοριστούν οι μεταφορές αποβλήτων. Επίσης καθορίζονται οι διαδικασίες που απαιτούνται για την αδειοδότηση μονάδων επεξεργασίας. Η πολιτική της ΕΕ στον τομέα των αποβλήτων έχει την δυνατότητα να συμβάλλει στη μείωση των συνολικών αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Η πρόληψη της παραγωγής αποβλήτων και η προώθηση της ανακύκλωσης και της ανάκτησης χρήσιμων υλικών θα αυξήσει την αποτελεσματικότητα των πόρων στην ευρωπαϊκή οικονομία και θα μειώσει τις αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την χρήση 3
τους, κάτι που είναι ουσιαστικής σημασίας για την αειφόρο οικονομική ανάπτυξη. Πρέπει λοιπόν και στην χώρα μας, να προχωρήσουν οι δράσεις με τον υπάρχοντα περιφερειακό σχεδιασμό, μετά και τις αμετάκλητες δικαστικές αποφάσεις, για την όσο το δυνατόν έγκαιρη ολοκλήρωση των δύο ήδη δρομολογημένων νέων ΧΥΤΑ που πρέπει να λειτουργήσουν τελικά ως ΧΥΤΥ, κάτι για το οποίο πρέπει να δεσμευτούμε. Για να επιτευχθεί αυτό θα πρέπει παράλληλα να ξεκινήσει η δημοπράτηση για την κατασκευή 2 εργοστασίων επεξεργασίας των απορριμμάτων στους δήμους Κερατέας και Γραμματικού, (όπως το ΕΜΑΚ στα Α. Λιόσια), ώστε τελικά οι ΧΥΤΑ να λειτουργήσουν ως ΧΥΤΥ. Για την εφαρμογή του Περιφερειακού Σχεδιασμού θα απαιτηθεί μεγάλο χρονικό διάστημα κατά το οποίο, οι εκτιμήσεις είναι, ότι θα έχουμε αυξητικές τάσεις στα παραγόμενα απορρίμματα. Γι αυτό θα πρέπει να προωθηθεί και να στηριχθεί με κάθε τρόπο η ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ, που αποδεδειγμένα θα μειώσει αισθητά τα προς ταφή απορρίμματα αλλά και θα βοηθήσει πάρα πολύ την προστασία του περιβάλλοντος και την εξοικονόμηση Α υλών για την παραγωγική διαδικασία. 4
Παράλληλα, λοιπόν, με τη δημιουργία των ΧΥΤΥ είναι απαραίτητο να λειτουργήσει ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης των στερεών αποβλήτων. Με σωστή διαλογή στην πηγή θα επιτυγχάνεται μείωση της ποσότητας των απορριμμάτων με παράλληλη αξιοποίηση των υλικών. Με κινητούς και σταθερούς σταθμούς μεταφόρτωσης, δηλαδή κτηριακές εγκαταστάσεις και οχήματα με τον κατάλληλο εξοπλισμό για την υποδοχή αποβλήτων, τα απόβλητα με την σειρά τους θα δέχονται είτε συμπίεση σε κοντέινερς, είτε θα δεματοποιούνται. Δηλαδή θα είναι πλέον εφικτό υλικά όπως χαρτί, πλαστικό, αλουμίνιο κλπ. να μπορούν να δεχτούν περαιτέρω επεξεργασία απ' ότι σήμερα μέσω της μηχανικής ανακύκλωσης. Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί και στις βιολογικές μεθόδους επεξεργασίας όπως: η αερόβια βιολογική επεξεργασία (κομποστοποίηση), η αναερόβια βιολογική επεξεργασία η οποία μπορεί να παράγει πρώτες ύλες για ενέργεια και οι μονάδες μηχανικής και βιολογικής επεξεργασίας (ΜΒΕ) οι οποίες μπορούν να δώσουν υλικά επικάλυψης ΧΥΤΑ, SRF, αλλά και ανακυκλώσιμα υλικά. 5
Σήμερα υπάρχουν και λειτουργούν αδειοδοτημένα από το ΥΠΕΧΩΔΕ Συστήματα Ανακύκλωσης, για τα Υλικά Συσκευασίας, τις Ηλεκτρικές Συσκευές, τα Παλαιά Λάστιχα των Αυτοκινήτων, τα Παλαιά Αυτοκίνητα, και τα Υλικά Κατεδάφισης (επίκειται). Για να μπει όμως δυναμικά η Τοπική Αυτοδιοίκηση στο παιχνίδι της Ανακύκλωσης θα πρέπει να υπάρξουν και συγκεκριμένα οικονομικά κίνητρα. Ένα απ αυτά θα μπορούσε να είναι η μείωση του 6%, το οποίο και υπερβολικό είναι σήμερα αλλά πολύ περισσότερο αύριο, αφού με την εφαρμογή προγραμμάτων Ανακύκλωσης ο όγκος των απορριμμάτων που θα καταλήγει στους ΧΥΤΥ θα είναι σημαντικά μειωμένος. Η χρηματοδότηση ολοκληρωμένων σχεδίων Ανακύκλωσης από τα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα είναι ένας δεύτερος στόχος που η Τ.Α θα πρέπει να έχει τον πρωτεύοντα ρόλο. Οι Δήμοι θα χρειαστούν μεγάλα κονδύλια για εξοπλισμό αλλά και για την καλλιέργεια συνείδησης Ανακύκλωσης στους πολίτες. Όλοι πιστεύω πως έχουμε την ίδια άποψη για το 6% των εσόδων μας που πληρώνουμε στον ΕΣΔΚΝΑ για τη διαχείριση των απορριμμάτων μας. 6
Το τεράστιο αυτό ποσό γίνεται ακόμα πιο σημαντικό αν λάβει κανείς υπ όψιν και το κόστος της συλλογής (ανθρώπινο προσωπικό, τεχνικά μέσα, κάδοι κλπ.). Έτσι το κόστος διαχείρισης απορριμμάτων για κάθε Δήμο γίνεται υπερβολικό και τελικά το πληρώνουν με δυσφορία οι τελικοί αποδέκτες των υπηρεσιών καθαριότητας, δηλαδή οι δημότες μας. Είναι λοιπόν σοβαρό κίνητρο και για τους ΟΤΑ αλλά πολύ περισσότερο για τους πολίτες να ελαττώσουν τα απορρίμματα και να προωθήσουν την Ανακύκλωση. Και τελικά να πληρώνουν προς τον ΕΣΔΚΝΑ με βάση το βάρος των απορριμμάτων που πηγαίνουν προς το ΧΥΤΑ, όπως άλλωστε γίνεται σε πάρα πολλές χώρες της Ευρώπης. Η πρόταση αυτή έχει τις δυσκολίες του, που όλοι αντιλαμβανόμαστε. Όμως η πραγματικότητα λέει ότι είτε θα υπάρξει το κίνητρο της εσόδευσης των δήμων από τις μεθόδους που σχεδιάζει ο ΕΣΔΚΝΑ (αερόβια - αναερόβια επεξεργασία, καύση, πυρόλυση, πλάσμα), βάσει του όγκου των απορριμμάτων που συλλέγει ή θα μειωθεί η χρηματική εισφορά μας προς τον ΕΣΔΚΝΑ κατά το ποσοστό μείωσης των απορριμμάτων και όλων των στερεών αποβλήτων. 7
Παράλληλα θα πρέπει να επεξεργαστούμε λύσεις για μικρότερες Μονάδες Ανακύκλωσης με τη συμμετοχή ομάδων Δήμων που από κοινού θα σχεδιάσουν και θα υλοποιήσουν. Αυτό μπορεί να βοηθήσει στη δραστική μείωση των μεταφορών των υλικών και θα αποτελέσει ισχυρό τοπικό κίνητρο για την άμεση και ελεγχόμενη μείωση του κόστους της διαχείρισης των απορριμμάτων και συνεπώς της μείωσης της οικονομικής επιβάρυνσης των πολιτών. Ο περιορισμός των αποβλήτων και η Ανακύκλωση δεν μπορούν να επιτύχουν σαν στόχοι χωρίς την ενεργητική συνεργασία των πολιτών. Όλοι πρέπει να γνωρίζουν α. για το πρόβλημα που υπάρχει σήμερα στην Αττική β. για την ανάγκη μείωσης των απορριμμάτων γ. για την ανάγκη της ουσιαστικής συμμετοχής στην Ανακύκλωση δ. για τον τρόπο λειτουργίας των προγραμμάτων Ανακύκλωσης (σε συνεργασία με τα αδειοδοτημένα από το ΥΠΕΧΩΔΕ Συστήματα) Πρέπει να εκπονηθεί και να εφαρμοστεί ειδικό πρόγραμμα ενημέρωσης των Σχολείων σε συνεργασία με τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και φυσικά το Υπουργείο Παιδείας. Στην προσπάθεια αυτή θα πρέπει να συμβάλλουν το ΥΠΕΧΩΔΕ και το ΥΠΕΣΔΑΑ, με τη δημιουργία και προβολή 8
Κοινοτικού μηνύματος σε ότι αφορά τη μείωση των απορριμμάτων και την ανάγκη για ανακύκλωση. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση μετά το πρόσφατο συνέδριο για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειες που συνδιοργάνωσε με το ΠΑΝΔΟΙΚΟ (ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΔΙΚΤΥΟ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ) και μετά το πρόσφατο συνέδριο της Αυτοδιοίκησης στην Ηλεία στην προσπάθειά της να δραστηριοποιηθεί στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ήρθε σε επαφή με τον Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Ανάπτυξης και στο τελευταίο Δ.Σ. προχώρησε στην υπογραφή ενός πρωτοκόλλου συνεργασίας για την ενεργειακή αποδοτικότητα σε Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Το πρωτόκολλο συνυπογράφουν το ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ και η ΚΕΔΚΕ και στην ωρίμανση του προγράμματος, η οποία θα διαρκέσει 7 μήνες θα συμμετέχει το ΚΑΠΕ (ΚΕΝΤΡΟ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΩΝ ΠΗΓΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ) ως τεχνικός σύμβουλος του ΥΠΑΝ στο πλαίσιο Γ ΚΠΣ ενώ η υλοποίηση του παραπάνω προγράμματος θα γίνει στο πλαίσιο του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου αναφοράς στο ΕΣΠΑ 2007-2013 μέσω του επιχειρησιακού προγράμματος Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα ΕΠΑΕ. Έτσι η Αυτοδιοίκηση που είναι ο φορέας της εφαρμοσμένης πολιτικής αποκτά ενεργό ρόλο στο ενεργειακό γίγνεσθαι. Παράλληλα η Επιτροπή Περιβάλλοντος της ΚΕΔΚΕ στο πλαίσιο της ωρίμανσης του προγράμματος προετοιμάζει τις προτάσεις για νομοθετικές ρυθμίσεις ώστε στα κτιριακά έργα των ΟΤΑ να 9
συμπεριληφθούν συγκεκριμένες οδηγίες και προδιαγραφές μέσα στο πνεύμα της ενεργειακής αποδοτικότητας. Τέλος η ίδια Επιτροπή αξιοποιώντας τα συμπεράσματα των Συνεδρίων θα προχωρήσει στην έκδοση ενός οδηγού με απλές οδηγίες προς τους πολίτες ώστε να βελτιώσουν την ενεργειακή τους καθημερινή συμπεριφορά. Είναι γεγονός ότι η Αυτοδιοίκηση σε συνεργασία με τους επιστημονικούς φορείς και τις περιβαλλοντικές οργανώσεις έχει τη δυνατότητα ως ο εγγύτερος στον πολίτη βαθμός διοίκησης να δημιουργήσει ένα νέο ενεργειακό περιβάλλον κοινωνικά αποδεκτό και περιβαλλοντικά φιλικό με στόχο την εναρμόνιση της Εθνικής μας πολιτικής στην Ευρωπαϊκή προσπάθεια μείωσης του CO2 και την αναστροφή της επιδείνωσης των κλιματολογικών αλλαγών. Σας ευχαριστώ. 10