ΑΚΤΟ ΑΘΗΝΑΙΚΟΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΟΜΙΛΟΣ ΚΛΑ ΟΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΙΑΚΟΣΜΗΣΗΣ ΒΑ ( HONOURS ) DEGREE IN INTERIOR ARCHITECTURE MIDDLESEX UNIVERSITY ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΣ - ΦΟΥΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΟΝΟΜΑ ΣΠΟΥ ΑΣΤΡΙΑΣ: KOKALARI JONA ΟΝΟΜΑ ΥΠΕΥΘΥΝΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑΣ: ΚΟΝ ΥΛΗ ΑΝΤΩΝΙΑ 2009 2010 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΥΠΟΒΟΛΗΣ 9 Ιανουαρίου 2010 01/
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 03 04 ΕΝΝΟΙΕΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΦΟΥΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 05 06 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ ΣΧΕΣΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΚAI ΦΟΥΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Από παλιά έως την Βιοµηχανική Επανάσταση Από Βιοµηχανική Επανάσταση έως τον Β παγκ.πόλεµο Από Β παγκόσµιο Πόλεµο έως σήµερα 07 14 28 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ Πραγµατοποιηµένες µελέτες ( 18 παραδείγµατα) Μη πραγµατοποιηµένες µελέτες (15 παραδείγµατα) Τυπολογία (µέγεθος,κλίµακα,φόρµα,υλικά) 38 63 80 ΦΟΥΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ 81 ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ 89 90 02/
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον όµιλο ΑΚΤΟ που µέσα απ αυτόν µου δόθηκε η δυνατότητα να διδαχτώ από σηµαντικά πρόσωπα και µπόρεσα να εξελιχτώ σαν αρχιτέκτων εσωτερικών χώρων και σαν προσωπικότητα. Κυρίως θέλω να ευχαριστήσω την καθηγήτρια µου, Α. Κονδύλη, που µου στάθηκε στην πορεία της ερευνητικής µου εργασίας. Τέλος ένα µεγάλο ευχαριστώ στους γονείς µου. 03/
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η σκέψη και ο προβληµατισµός ήταν το κίνητρο που µε ώθησαν στην επιλογή της συγκεκριµένης έρευνας. Όταν µαθαίνεις, γνωρίζεις, ανακαλύπτεις καινούργια πράγµατα, καλείσαι σ έναν τρόπο σκέψης µε υποερωτήµατα που προσπαθείς να επιλύσεις κάνοντας αναδροµή στην αρχική δηµιουργία και στην εξελικτική πορεία, καταλήγοντας στο τώρα, σκεπτόµενος για το µετά, τη συνέχεια, το µέλλον. Άλλωστε στα περισσότερα επιστηµονικά και καλλιτεχνικά πεδία η πρόοδος έχει φτάσει στο υψηλότερο δυνατό σηµείο. Το µέλλον είναι η γραµµή του χρόνου που αναµένεται να συµβεί, η χρονική περίοδος που περιέχει τα γεγονότα που δεν έχουν εµφανιστεί. Στην τέχνη και τον πολιτισµό, το µέλλον διερευνήθηκε σε πολλά κινήµατα, το κίνηµα τέχνης Φουτουρισµός (Futurism) στην Ιταλία στις αρχές του 20ου αιώνα, είχε περιλάβει κάθε µορφή, όπως ζωγραφική, γλυπτική, ποίηση, θέατρο, µουσική και αρχιτεκτονική.κάνοντας αυτήν την προεσκόπιση στο παρελθόν επιχειρείται η σύνδεση της αρχιτεκτονικής µε το µέλλον µέσα από κατασκευές που θεωρητικά αναµένεται να προκύψουν. 04/
ΕΝΝΟΙΕΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Αρχιτεκτονική είναι η τέχνη και η επιστήµη του σχεδιασµού κτιρίων και άλλων φυσικών δοµών. Αποτελεί τόσο διαδικασία και προϊόν του σχεδιασµού όσο και κατασκευή χώρων που εκφράζουν και λειτουργούν, µε βάση την αισθητική και τα ζητήµατα του περιβάλλοντος. Απαιτεί χρήση των υλικών, της τεχνολογίας, της υφής, του φωτισµού και της σκιάς. Ο ευρύτερος ορισµός µπορεί να περιλαµβάνει όλες τις δραστηριότητες σχεδιασµού από το µακρό-επίπεδο (αστικό σχεδιασµό, αρχιτεκτονική τοπίου) ως το µικρό-επίπεδο (κατασκευαστικές λεπτοµέρειες). Η αρχιτεκτονική του σήµερα µπορεί να παραπέµψει στη δραστηριότητα του σχεδιασµού κάθε είδους συστήµατος. Τα αρχιτεκτονικά έργα θεωρούνται συχνά ως πολιτιστικό και πολιτικό σύµβολο και ως έργα τέχνης. Σύµφωνα µε την πιο πρώιµη µελέτη γύρω από το αντικείµενο, ο Βιτρούβιος στο έργο του «περί Αρχιτεκτονικής» βασίζει την καλή αρχιτεκτονική σε τρεις αρχές: Λέγεται ότι η αρχιτεκτονική οφείλει να εξισορροπεί και να συντονίζει µε βάση αυτά τα τρία στοιχεία, χωρίς κανένα να υπερβαίνει τα άλλα.πιο σύγχρονος ορισµός, από µία διαφορετική οπτική γωνία θα διέκρινε στη λειτουργικότητα όλα τα υπόλοιπα κριτήρια, συµπεριλαµβανοµένης της καλαισθησίας και λοιπών ψυχολογικών παραγόντων. Η αρχιτεκτονική αναφέρεται σε ένα ευρύτερο πεδίο γνώσεων, που περιλαµβάνει ιστορία, κοινωνικές επιστήµες, οικονοµία, πολιτική, τέχνη, τεχνολογία, φιλοσοφία, φυσικές επιστήµες. Χρησιµοποιώντας τα λόγια του Βιτρούβιου, µπορεί να ειπωθεί ότι η «αρχιτεκτονική είναι η επιστήµη η οποία ανέρχεται εξ άλλων επιστηµών, πλαισιωµένη από πλούσια γνώση». Τονίζει επίσης ότι ο αρχιτέκτονας πρέπει να είναι βαθύς γνώστης θεµάτων όπως η µουσική, η αστρονοµία κ.α. 05/
ΦΟΥΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Φουτουρισµός είναι η αποστασιοποίηση από το παρελθόν, η απαξίωση του πεπερασµένου και η δίψα για νέες αξίες. Οι ιδέες και οι ανακαλύψεις είναι κύρια χαρακτηριστικά ενός πολιτιστικού και ιδεολογικού κινήµατος. Η έννοια φουτουρισµός καταγράφτηκε και διατυπώθηκε σαν όρος και σαν κίνηµα στην Ιταλία τον 20ο αιώνα. Έγινε ευρέως γνωστό σαν κίνηµα, αλλά η έννοια του είχε παρουσιαστεί και στα παλαιότερα χρόνια µε την σηµασία της πρωτοπορίας. 06/
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ ΣΧΕΣΗΣ ΑΡΧ/ΚΗΣ Κ ΦΟΥΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Από παλιά έως την Βιοµηχανική Επανάσταση 1. Η Κιβωτός του Νώε Στις ιστορικές αναφορές που αποδεικνύουν την σηµασία του φουτουρισµού στον σχεδιασµό του απώτερου παρελθόντος, είναι η Κιβωτός του Νώε το πλοίο που κατασκευάστηκε από το βιβλικό χαρακτήρα Νώε(εικ.1). Κατ εντολήν του Θεού, σύµφωνα µε την Παλαιά ιαθήκη, ο Νώε έπρεπε να κατασκευάσει πλοίο που θα φιλοξενούσε την µεγάλη οικογένειά του, περίπου 50.000 είδη ζώων και γύρω στο ένα εκατοµµύριο είδη εντόµων. Μήνυσε στο Νώε να κατασκευάσει κιβωτό µε τετράγωνα ξύλα και να την ασφαλτώσει από µέσα και από έξω. Το σκάφος έπρεπε ν αντ!έχει σ ένα προσχεδιασµένο θεϊκό κατακλυσµό µε στόχο να καταστρέψει όλους τους άλλους ανθρώπους και τα ζώα πάνω στη Γη.(παρ.1) 07/
2. Ο αίδαλος και ο Ικαρος. Ο αίδαλος προσωποποίηση της εξέλιξης της τέχνης στα αρχαιότατα χρόνια, πρώτος αρχιτέκτονας, γλύπτης, άριστος τεχνίτης και εφευρέτης, επινόησε πολλά γνωστά εργαλεία (το πριόνι, το τσεκούρι, το νήµα της στάθµης, το τρυπάνι, τον κεραµικό τροχό, αλλά και τους ιστούς και τις κεραίες των πλοίων). Ήταν ξακουστός στην εποχή του για τα θαυµαστά έργα του, απαράµιλλης αρχιτεκτονικής τέχνης και τα περίφηµα γλυπτά του, που προκαλούσαν θαυµασµό για τη µοναδική οµορφιά τους. Ξακουστή του εφεύρεση πάρθηκε στη φυλακή της Κρήτης όταν ο αίδαλος άρχισε να µηχανεύεται τρόπους για την απόδρασή του. Η φυγή από την θάλασσα ήταν αδύνατη. Αρµατωµένα πλοία περιπολούσαν τα κρητικά παράλια. Μόνο από αέρα θα ήταν δυνατή η απόδρασή τους. Το εφευρετικό µυαλό του αίδαλου δεν άργησε να βρει τη λύση. Κατασκεύασε γιγάντια φτερά από κλαριά λυγαριάς και πανί και τα κόλλησε µε κερί (εικ.2). Συµβούλεψε το γιο του πώς να πετάει, στερέωσε µε κερί τα φτερά στους ώµους και πέταξαν µαζί πάνω από τα ψηλά βουνά της Κρήτης για την ελευθερία. Το θέαµα που αντίκρισαν ήταν µοναδικό και το ταξίδι στους αιθέρες ανεπανάληπτο. Για πρώτη φορά ο άνθρωπος έσχιζε το γαλάζιο ορίζοντα και κατακτούσε τους ουράνιους δρόµους. Ο θάνατος του Ικάρου υπήρξε η πρώτη ελληνική προσφορά - θυσία στο βωµό της αεροπορικής ιδέας. 08/
Από το 1325 π.χ. οι Αζτέκοι είχαν δηµιουργήσει τεχνητό νησί προκειµένου να κατασκευάσουν την αποµονωµένη πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Τενοτστίτλαν. Η πόλη άρχισε να χτίζεται πάνω στην ήδη υπάρχουσα νησίδα της µεγαλύτερης λίµνης της πεδιάδας του Μεξικού, Τεξκόκο. Στη συνέχεια επεκτάθηκε ώστε να χωράει περίπου 200.000 κατοίκους. Θεωρήθηκε µία από τις µεγαλύτερες πόλεις της εποχής και συνδεόταν µε την ξηρά µε δρόµους µέσα στο νερό που κατέληγαν σε γέφυρες τις οποίες οι κάτοικοι µπορούσαν να αποµακρύνουν σε περίπτωση επίθεσης. Ολόκληρη η πόλη είχε κανάλια και έτσι βασικό µεταφορικό µέσο ήταν το κανώ. Τα σπαρτά της πόλης φυτεύονταν στα τσινάµπα, παρτέρια που κατασκεύαζαν οι ντόπιοι µέσα στο νερό, οριοθετώντας ένα µέρος του πυθµένα της λίµνης µε καλάµια, που στη συνέχεια γέµιζαν µε χώµα ως την επιφάνεια. Η υπερσύγχρονη για την εποχή κατασκευή καταστράφηκε το 1521 από τους Ισπανούς κατακτητές. (παρ.1) 09/
Στην Αναγέννηση ο Leonardo Da Vinci δηµιούργησε µέσα από τα έργα και τα σχέδια του µελλοντικές σκέψεις (εικ.3). Ο σχεδιασµός των έργων σε όλες τις µορφές θεωρείται µοναδικός, ιδιαίτερος και ενέπνευσε πολλούς καλλιτέχνες και επιστήµονες. Λειτουργεί ως γνώµονας µε βάση τον τρόπο σκέψης, µελέτης, έρευνας και έκφρασης. Για να κατανοηθεί το µέγεθος και η αξία του έργου του θα πρέπει να αναφερθεί ότι πράγµατα που κατασκευάστηκαν ή εφαρµόστηκαν αιώνες µετά, είχαν σχεδιαστεί από τον ίδιο 500 χρόνια πριν. Κάποιος είπε για αυτόν ότι «Ξύπνησε πολύ νωρίς στο σκοτάδι, τη στιγµή που όλοι στο κόσµο κοιµόντουσαν»(παρ.2) Μέσα από τις ιδέες του και τις δηµιουργίες του µπορεί να χαρακτηριστεί σηµαντικό πρόσωπο του φουτουρισµού. Ο σχεδιασµός του ποικίλει και καλύπτει ένα ευρύ φάσµα τεχνών και επιστηµών (εικ.4). Σηµαντικό είναι το τµήµα των µελετών σε πράγµατα που θα µπορούσαν να βελτιώσουν το βιοτικό επίπεδο της ανθρώπινης ζωής, αλλά και σε πράγµατα που θα µπορούσαν να προστατέψουν ή και να κάνουν κακό. Οι µηχανές που σχεδίασε ο και γενικότερα οι εφευρέσεις του χαρακτηρίζονται από µοναδικότητα τους και πρωτοπορία στην συγκεκριµένη χρονική περίοδο. Το ανθρώπινο µέτρο και η κλίµακα ως βασικός άξονας µελέτης τον οδήγησε σε εφευρέσεις προερχόµενες από το µέλλον, που θα µπορούσαν να υλοποιηθούν και να λύσουν σοβαρά προβλήµατα της εποχής, (µηχανές άντλησης νερού, υδραυλικά συστήµατα, γρανάζια, αυτοκίνητα-οχήµατα, µηχανές διοχέτευσης νερού, κανάλια ύδρευσης και τεχνητές πηγές, µηχανισµοί ρολογιών, µηχανές µετάδοσης κίνησης µε γρανάζια) (εικ.5 8) 10/
4. Ο άνθρωπος του Βιτρουβίου. 5. Μηχανή άντλησης νερού. 6. Μηχανές µετάδοσης κίνησης µε γρανάζι 7. Οδοντωτός µηχανισµός ύδροµετρου. 8. Σχέδια ιπτάµενης µηχανής. 11/
Ο Jules Verne αποτέλεσε µέντορας µέσα από την συγγραφή δηµιουργώντας από τις διηγήσεις του µελλοντικά πράγµατα. (εικ.9) (παρ.3) Από τους πρωτοπόρους των µυθιστορηµάτων επιστηµονικής φαντασίας θεωρούσε τον εαυτό του συγγραφέα, «επιστηµονικών εκπαιδευτικών µυθιστορηµάτων». παιδική λογοτεχνία. Μπορεί να ανακαλύπτει τη γη, το κόσµο, την επιστηµονική γνώση, µε τα µεγάλα µάτια ενός παιδιού γεµάτου θαυµασµό και συγκίνηση, αλλά το έργο του είναι γεµάτο υψηλά νοήµατα και σύµβολα. Για έναν τόσο επιτυχηµένο συγγραφέα, πολλά από τα µυθιστορήµατά του γυρίστηκαν τον 20ό αιώνα σε κινηµατογραφική ταινία. εν είναι τυχαίο που το 1954 το πρώτο ατοµικό υποβρύχιο τού κόσµου, το αµερικάνικο Ναυτίλος φουτουριστικό υποβρύχιο τού πλοιάρχου Νέµο από το «20.000 λεύγες κάτω από τη θάλασσα». (εικ.10-13) Υπήρξε πρωτοπόρος της µοντέρνας επιστήµης και τεχνολογίας (υποτίθεται ότι οι Αµερικανοί έφτασαν στο φεγγάρι βασιζόµενοι στις ιδέες του). Αντλώντας ιδέες από τα ταξίδια και τις θαλασσινές του εµπειρίες και προβλέποντας προφητικά την εφεύρεση του υποβρυχίου, αφηγείται την ιστορία του Πλοιάρχου Νέµο, του θαλασσινού ταξιδευτή που το µίσος τον οδήγησε να ζήσει κάτω από τη θάλασσα, µακριά από τους ανθρώπους, οργανώνοντας εκπληκτικά µια ζωή εξωπραγµατική, µέσα στο Ναυτίλο. Ο συγγραφέας ταξιδεύει µαζί του στα βάθη των ωκεανών, γνωρίζει καινούργιους κόσµους, εξερευνά άγνωστους θαλασσινούς δρόµους και µαθαίνει πράγµατα που ποτέ δεν είχε φανταστεί. 12/
10. εξώφυλλα βιβλίων. 11. 12. 13. Μέσο αναφοράς αποτέλεσαν και τα κόµικς. Ενώ αρχικά χρησιµοποιήθηκαν για να εικονογραφηθούν καρικατούρες και για να διασκεδάσουν µε απλές και συνηθισµένες ιστορίες, έχουν πλέον εξελιχτεί σε µορφή τέχνης, µε πολλά υποείδη. Οι ρίζες τους µπορούν να αναζητηθούν στο 15ο αιώνα ή ακόµα και στα Αιγυπτιακά ιερογλυφικά. 13/
Από Βιοµηχανική Επανάσταση έως τον Β παγκ.πόλεµο Μετά την Βιοµηχανική Επανάσταση οι µορφές τέχνης ξεκινούν καινούρια φάση που αποσκοπεί στην κατάκτηση νέων µορφών και στην χρήση νέων υλικών. Ο κινηµατογράφος cinema αποτελεί την έβδοµη τέχνη, δίπλα στη γλυπτική, τη ζωγραφική, το χορό, την αρχιτεκτονική, τη µουσική και τη λογοτεχνία. Εµφανίστηκε περισσότερο ως νέα τεχνική καταγραφής της κίνησης και της οπτικοποίησής, όπως δηλώνει και ο ίδιος ο όρος (κινηµατογράφος = κίνηση + γραφή). στην προσπάθεια απεικόνισης της κίνησης. Καταλυτικό ρόλο στην εξέλιξη της τεχνικής του κινηµατογράφου διαδραµάτισε η ανακάλυψη και διάδοση της φωτογραφίας, στα µέσα του 19ου αιώνα (εικ.14-15). Από τις πρώτες και ιδιαίτερα σηµαντικές αναλύσεις της κίνησης µε τη βοήθεια φωτογραφικής µηχανής, έγινε το 1878, όταν ο βρετανός µεθόδους διαδοχικής φωτογράφισης, απεικόνισε την κίνηση ενός αλόγου, αποδεικνύοντας τότε, πως κατά τη διάρκεια του καλπασµού υπάρχουν στιγµές που τα πόδια δεν έχουν επαφή µε το έδαφος. κατόρθωσε να συλλάβει φωτογραφικά το πέταγµα πουλιού µε τη βοήθεια φωτογραφικής µηχανής µε τη δυνατότητα να αποτυπώνει 12 στιγµιότυπα ανά λεπτό. 14. Φωτογραφικές µηχανές του 19ου 14/
Τα σηµαντικότερα επιτεύγµατα της κινηµατογραφικής τεχνικής έγιναν στα τέλη του 1880, µε κυριότερο, την εφεύρεση του κινητοσκοπίου από τον,william Dixon. 15. Στη Γαλλία, οι αδελφοί Ogkyst και Loyi Lymier εφηύραν τον κινηµατογραφική µηχανή λήψεως, εκτύπωσης και προβολής του φιλµ (εικ.16). Στις 28 εκεµβρίου του 1895, έκαναν την πρώτη δηµόσια προβολή, στο Παρίσι. Η ηµεροµηνία αυτή αναφέρεται από πολλούς ως η επίσηµη ηµέρα που ο κινηµατογράφος µε την σηµερινή του γνωστή µορφή έκανε την εµφάνισή του. Τη δηµόσια προβολή παρακολούθησαν συνολικά 35 άτοµα επί πληρωµή και προβλήθηκαν δέκα ταινίες συνολικής διάρκειας δεκαπέντε λεπτών. Οι πρώτες κινηµατογραφικές ταινίες ήταν µικρής διάρκειας, παρουσιάζοντας συνήθως στατικά, σκηνή της καθηµερινότητας. 15/
Από τους πρώτους κινηµατογραφιστές που χρησιµοποίησε την διαθέσιµη τεχνική της εποχής µε σκοπό την παραγωγή ταινιών κάτω από όρους τέχνης, υπήρξε ο Zorz Melie. Οι ταινίες του πραγµατεύονταν θέµατα από το χώρο του φανταστικού, ενώ η ταινία Ταξίδι στη Σελήνη (Le voyage dans la lune), (1901) υπήρξε πιθανότατα η πρώτη που προσπάθησε να περιγράψει ένα ταξίδι στο διάστηµα. Εισήγαγε τεχνικές οπτικών εφέ, ενώ για πρώτη φορά πρόβαλε έγχρωµες ταινίες, χρωµατίζοντας την κινηµατογραφική ταινία (καρέ) µε το χέρι. 16. Κινηµατογραφική µηχανή λήψεως. Στην τέχνης του κινηµατογράφου εµφανίστηκαν νέες τάσεις (φουτουρισµός, κυβισµός, κονστρουκτιβισµός.) που έθεσαν ως στόχο την προοδευτική διάλυση της εικονογραφικής φόρµας και την υπέρβαση της πραγµατικότητας, όπως την αντιλαµβανόµαστε µε τις αισθήσεις µας. Οι νέες αισθητικές αναζητήσεις διεκδίκησαν την διαµόρφωση αφαιρετικού χώρου αναπαράστασης. Στην νέα γλώσσα που διαµόρφωσαν τα καλλιτεχνικά κινήµατα του µοντερνισµού, κυριαρχούν τα απλά γεωµετρικά σχήµατα και τα γωνιώδη επίπεδα αντανακλώντας την εξωτερική εικόνα του µηχανικού κόσµου. 16/
Παράλληλα µε την µετάθεση του ενδιαφέροντος από τα αναπαραστατικά σχήµατα στην αφαίρεση, τα καλλιτεχνικά κινήµατα προσπάθησαν να εντάξουν στο έργο τέχνης στοιχεία που αποδίδουν αίσθηση κίνησης, µουσικότητας και ρυθµού. Ο συνδυασµός αφαίρεσης και κινητικού δυναµισµού δεν σταµάτησε να αναφέρεται στη καθηµερινή εµπειρία αλλά µετέβαλλε τις συνθήκες ανάγνωσης και έκφρασης. Η τέχνη αντί να αναπαριστά τον κόσµο διεκδικούσε να λειτουργήσει ως ερµηνευτικό µοντέλο, αναλογία και όχι µίµηση της πραγµατικότητας. ιακρίνουµε δύο διαφορετικές αντιµετωπίσεις του θέµατος της πόλης στον κινηµατογράφο του Μεσοπολέµου. Στη µια τάση η Μητρόπολη αντιπροσωπεύει όραµα ανοικοδόµησης του µέλλοντος, έναν συνεχώς διευρυνόµενο χώρο ίσων ευκαιριών και κοινωνικής ανάπτυξης, προσέγγιση που χαρακτηρίζει τα καλλιτεχνικά κινήµατα που συνδυάζουν νέες αισθητικές αναζητήσεις µε την πίστη στις ιδέες της κοινωνικής προόδου και τη διεκδίκηση της δυνατότητας µεταµόρφωσης του κόσµου και του τρόπου ζωής. Η τάση αυτή εκφράστηκε µε τις ταινίες: Βερολίνο, η συµφωνία µιας µεγαλούπολης, Balter Roytman, (1927) (εικ.17) και (1927). o άνθρωπος µε την κινηµατογραφική µηχανή, Tzigka Bertof, (1929), όπου η Μητρόπολη του µοντερνισµού κατέχει τον πρωταγωνιστικό ρόλο και αποτελεί όραµα οικοδόµησης του µέλλοντος. 17/
και το υποκείµενο δοµούνται µέσα στην κοινωνία. Το ενδιαφέρον τους στρέφεται στην ανάδειξη της συλλογικής δραστηριότητας Μητρόπολης χρησιµοποιώντας λήψεις από διαφορετικές πόλεις (Λένιγκραντ, Κίεβο, Οδησσό). 18/
O φουτουρισµός, ενθουσιώδης αντίδραση στην έλευση της Βιοµηχανικής Επανάσταση στην Βόρειο Ιταλία γύρω στο 1900, αποτέλεσε την πιο ακραία θέση του Μοντερνισµού. Στα µάτια των Φουτουριστών η ταχύτητα και η ισχύς της µηχανής κατέστησε όλες τις προηγούµενες παραδόσεις της ύσης ξεπερασµένες. Η µορφή πίσω από την ίδρυση και την εξέλιξη του Φουτουριστικού κινήµατος ήταν ο ποιητής Fillipo Tommaso Manetti, παθιασµένος Ιταλός φιλόπατρης που αργότερα συγχώνευσε τον Φουτουρισµό µε την Φασιστική ιδεολογία. εξουσία της τεχνολογίας. Ωστόσο, ο φουτουρισµός δεν ήταν ποτέ άρρηκτα συνδεδεµένος µε πολιτική παράταξη, ενώ οι βασικές αρχές του σύχρονη Μητρόπολη, είδος συλλογικής έκφρασης των δυνάµεων της κοινωνίας. Ο Φουτουρισµός βασίζεται στην πλήρη ανανέωση της ανθρώπινης ευαισθησίας, που προκαλείται από τις µεγάλες επιστηµονικές ανακαλύψεις. Οι άνθρωποι που χρησιµοποιούν τον τηλέγραφο, το τηλέφωνο, το ποδήλατο, τη µοτοσικλέτα, το αυτοκίνητο, το αεροπλάνο, τον κινηµατογράφο, δεν έχουν ανακαλύψει ακόµη πως αυτά τα µέσα επικοινωνίας, µεταφοράς και πληροφόρησης ασκούν αποφασιστική επίδραση στην ψυχή τους. Ο Umberto Boccioni προσπάθησε και αποπειράθηκε να επεκτείνει ακόµη περισσότερο τις φουτουριστικές ευαισθησίες. Σε ορισµένα ζωγραφικά έργα υποδεικνύει το πόσο σηµαντικές ήταν οι αρχές της διαφάνειας και της αλληλοδιείσδυσης επιπέδων για την φουτουριστική σύνθεση (εικ.18-21). Στόχος ήταν να καταργηθούν απόλυτα και ολοκληρωτικά οι συγκεκριµένες γραµµές και οι κλειστές δοµές. Οι µορφές να ανοίξουν και να αφοµοιωθούν στο περιβάλλον. Πίστευε στο δικαίωµα του γλύπτη να χρησιµοποιεί κάθε είδους υλικά, ( γυαλί, ξύλο, χαρτόνι, σίδερο, τσιµέντο). 19. Ζωγραφικά έργα 20. 21. Η τέχνη των Φουτουριστών υµνούσε τη σύγχρονη βιοµηχανία και τη ζωή των µεγαλουπόλεων. Ενδιαφέρονταν αποκλειστικά για τη έκφραση εξατοµικευµένων, µέσα από ένα χαρακτήρα µυστικιστικής αποκάλυψης, χρησιµοποιώντας πινελιές συµπληρωµατικών χρωµάτων, ακτινοβόλα και εκτυφλωτικά χρώµατα. 19/
Ο Antonio Sant Elia νέος αρχιτέκτονας, που προσχώρησε στους Φουτουριστές το 1914, εξέθεσε σχέδια για µια Citta Nuova (εικ.22). Ήταν η πρώτη έκθεση της οµάδας Citta Tendenze που δηµιουργήθηκε το 1912. Το µήνυµά του στον κατάλογο της έκθεσης µιλά όχι τόσο για Φουτουρισµό όσο για Μοντέρνα αρχιτεκτονική. Το ενδιαφέρον είναι η παραγωγή εκλογικευµένων συνθέσεων που εκµεταλλεύονται κάθε τεχνολογική δυνατότητα λαµβάνοντας υπόψη τις συνήθειες διαβίωσης και τις διαθέσεις των ανθρώπων. Πρότεινε την χρήση ελαφρών υλικών και προέβαλλε την πεποίθηση ότι οι σύγχρονες κατοικίες πρέπει να µοιάζουν µε µηχανές, εξοπλισµένες µε όλες τις µηχανικές ανέσεις. τον φυσικό κόσµο, έτσι κι εµείς [ ]. πρέπει να βρούµε την δική µας έµπνευση στο νέο µηχανικό κόσµο». Τα νέα κτίρια δεν µπορούν πλέον να µοιάζουν µε οτιδήποτε από αρχιτεκτονικό παρελθόν, αλλά πρέπει να ακολουθούν Φουτουριστική αισθητική γιγαντιαίων ατµοµηχανών. Οι Φουτουριστές επέµεναν ότι η αρχιτεκτονική δεν θα έπρεπε να είναι πλέον µνηµειώδης και ανθεκτική στον χρόνο αλλά να αποτελεί µέρος του έδειχναν ότι η Φουτουριστική αρχιτεκτονική θα ήταν αυτή της κίνησης και τα κτίρια θα διαποτίζονταν µε κινητική ενέργεια. Κεντρικό Σιδηροδροµικό Σταθµό του Μιλάνου που απέκτησε µορφή από ένα δίκτυο κίνησης, δρόµων, γεφυρών, σιδηροδροµικών γραµµών και συνδέεται µε κινούµενες κλίµακες µε αεροδρόµιο και σύστηµα δρόµων ταχείας κυκλοφορίας. Νέο στοιχείο στο Φουτουριστικό Μανιφέστο είναι ότι η αρχιτεκτονική θεωρείται ως παροδική και µεταβατική. Οι κατοικίες δεν θα διαρκούν τόσο όσο εµείς οι ίδιοι. Κάθε γενιά θα πρέπει να κτίζει την δική της πόλη. Αυτή η εµπειρία της ταχύτατης διέλευσης του χρόνου οδηγεί για πρώτη φορά στην απάρνηση της παλαιάς αρχής της ανθεκτικότητας. 20/
Μετά τον Α Παγκόσµιο Πόλεµο, οι καλλιτεχνικές συνθήκες είχαν ωριµάσει αρκετά για να δεχθούν τη σαρωτική επέλαση του Μοντερνισµού σε όλες τις τέχνες και στην αρχιτεκτονική. Η µέχρι τότε αµφισβήτηση των δοµικών απόψεων, τεχνικών και τη αισθητική, - κατευθύνθηκε στη διαµόρφωση πνεύµατος παγκόσµιας ενότητας. Η µοντέρνα αισθητική προωθεί τη συσχέτιση τέχνης και χειροτεχνίας τέχνης και µηχανής. Η αποδοκιµασία του σύγχρονου βιοµηχανικού κόσµου και της καπιταλιστικής του οργάνωσης παραγωγής διατηρείται και οδηγεί στον επαναπροσδιορισµό της σχέσης τέχνης και βιοµηχανίας, άρα και τη σχέση ανθρώπου και µηχανής. Μέσα από τη δηµιουργική σύλληψη και υιοθέτηση σύγχρονων βιοµηχανικών τεχνικών, η µοντέρνα αρχιτεκτονική αναγνωρίζει την αναγκαιότητα µαζικής παραγωγής και ανακαλύπτει την αισθητική αξία της µηχανής και του βιοµηχανικού συµβολισµού. Επιδιώκει να συµβαδίζει µε τις τεχνολογικές εξελίξεις και να διαµορφώνει την καλλιτεχνική έκφραση στο τεχνοδοµικό πεδίο. Η αφαιρετική, κατανόηση του σύγχρονου κόσµου εντοπίζει τη καλλιτεχνική δηµιουργία στην συναγωγή της από τη συστηµατική χρήση καθαρών λογικών σχηµάτων και στην ανάδειξη της ηθικής ειλικρίνειας κι αγνότητας, γεγονός που την αποξενώνει από τα καθιερωµένα γούστα της αστικής καλαισθητικής διακόσµησης και διανοίγει το χάσµα καλλιτέχνη και κοινωνίας παρά την επιδίωξη για µεγαλύτερη αναγκαιότητα της µοντέρνας αρχιτεκτονικής. 21/
Η villa Savoye του Le Corbusier αποτελεί το τελειότερο δείγµα της µοντέρνας αισθητικής µέχρι το Β Παγκόσµιο Πόλεµο. (εικ.23) (παρ.4). Το αρχιτεκτονικό έργο αποσπάται από όλη τη προηγούµενη παραδοσιακή αρχιτεκτονική µε την οποία βρίσκεται σε συνεχή σχέση διαλεκτικής αντίθεσης και σύνθεσης. Η αναπόφευκτη γυµνότητα και απλότητα µοιάζει να είναι παραβολή της καθαρής Αλήθειας, καλλιτεχνικής και ηθικής. σπίτι µηχανή καθοριστική συνθήκη της ανθρώπινης ύπαρξης, που υπάγεται στην απόλυτη προτεραιότητα ενέργειας του Ορθού Λόγου. Το σχεδιαστικό απλό µορφικό σχέδιο είναι αποτέλεσµα αυστηρής λογικής διεργασίας και πολύπλοκων υπολογισµών. Απορρίπτεται µε αυτόν τον τρόπο η α λόγιστη χρήση της µηχανικής µεθόδου που οδηγεί τελικά στην υπεραπλούστευση. Η αρµονική σύνδεση τοπίου κατοικίας καθιστά τη δεύτερη προέκταση και συµπλήρωµα του πρώτου, παραβάλλοντας τη σύνθεση µε τα αναπόσπαστα στοιχεία κυβιστικού πίνακα στον οποίο το αντικείµενο συνδέεται οργανικά µε το χώρο χωρίς όµως να γίνεται χρήση των αναγεννησιακών κανόνων προοπτικής. Το τετράγωνο κτίριο στηριζόµενο στους πασσάλους απελευθερώνεται από το έδαφος και το γυάλινο ηµικυλινδρικό ισόγειο µπορεί να διατεθεί για οποιαδήποτε χρήση. Τα ελεύθερα στυλώµατα, τα περίφηµα pilots, παραπέµπουν στις πριµιτιβιστικές λιµναίες κατοικίες, η απλή µορφή των οποίων εξασφάλιζε υψηλή λειτουργική αποτελεσµατικότητα. Η συνολική εντύπωση που αποκοµίζεται είναι αυτή αιωρούµενου κτιρίου του οποίου το ελλειπτικό σχήµα του ισογείου και η συµµετρική ως προς τον άξονα ράµπα µοιάζουν να αποτελούν µεταφορικό παιχνίδι των δυνατοτήτων. 22/
Το κίνηµα του Μοντερνισµού καθόρισε µε τα επίκαιρα αιτήµατα του τη µορφή και το περιεχόµενο όλων των τεχνών του 20ου αιώνα. Προσαρ µοσµένο στα εκάστοτε εθνικά χαρακτηριστικά και τις αισθητικές και φιλοσοφικές αναζητήσεις των καλλιτεχνών, το κίνηµα έδωσε Οι κατασκευαστικές εταιρείες δούλευαν πυρετωδώς. Πωλούσαν ακίνητες περιουσίες σε τεχνητά νησιά, που δεν υπήρχαν καν στον χάρτη. Μετά το πέρασµα του καταστρεπτικού κυκλώνα του Μαϊάµι τον Σεπτέµβριο του 1926 στην αγορά ακινήτων παρατηρήθηκε ραγδαία πτώση και η εταιρεία κήρυξε πτώχευση. Το µεγαλεπήβολο σχέδιό ναυάγησε, όχι όµως και οι βασικοί πυλώνες που ξεπροβάλλουν από τη θάλασσα ως και σήµερα. 23/
Ξεχωρίζοντας τους σηµαντικότερους διάσηµους αρχιτέκτονες που µε το έργο και τις ιδέες τους καθόρισαν τις αλλαγές γύρω µας, αναφερόµαστε στον Frank Lloyd Wright που σχεδίασε περισσότερα από 800 κτίρια διερευνώντας νέες κατευθύνσεις οργανικής αρχιτεκτονικής (εικ.24) (παρ.5). Μελέτησε καµπύλες φόρµες που δίνουν την αίσθηση ότι αναπτύσσονται σαν ένας ζωντανός οργανισµός. Από τις πιο διάσηµες ιδιωτικές οικίες του Ράιτ, η Fallingwater (1935-1939), σχεδιάστηκε σύµφωνα µε την επιθυµία του να θέσει τους ενοίκους κοντά στο φυσικό περιβάλλον, µε ένα ρυάκι που καταλήγει σε καταρράκτη να περνάει κάτω από τµήµα του σπιτιού (εικ.25). Το οικοδόµηµα που είναι µια σειρά από µπαλκόνια υποστηριζόµενα από δοκούς, µε ασβεστόλιθο για όλες τις κάθετες επιφάνειες και σκυρόδεµα για τις οριζόντιες κόστισε 155.000 δολάρια.. Οι µηχανικοί είχαν αλλά ο εργολάβος πρόσθεσε επιπλέον ατσάλι στα οριζόντια στοιχεία 24/
Στο κτίριο Johnson Wax κατασκευαστική φαντασία σωλήνων διαθλούσε µαγικά το φως στην οροφή, σαν να κοιτάς τον ουρανό από τον πυθµένα ενός ενυδρείου (εικ.26-31). 27. 28. 29. 25/
Τα comics γνωστά ως ένατη τέχνη, είναι µορφή οπτικής τέχνης αποτελούµενη από εικόνες που συνήθως συνδυάζονται µε κείµενο, που Scott McCloud και εικόνες ευρισκόµενα εσκεµµένα σε σειρά µε σκοπό να µεταδώσουν πληροφορίες και/ή να προκαλέσουν µια αισθητική αντίδραση από τον χρήστη». Ο ορισµός αυτός αφήνει ορθά έξω τις γελοιογραφίες που είναι µεµονωµένες εικόνες, αφού στα κόµικς υπάρχει σαφώς µια αφηγηµατική αλληλουχία µεταξύ των εικόνων. Τα κόµικς γνώρισαν µεγάλη ανάπτυξη στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα στην Αµερική, από τις ιστορίες µε υπερήρωες εταιριών όπως η DC Comics και η Marvel Tenten Τα κόµικς αποτέλεσαν µέσο ανάδειξης φουτουριστικής πόλης. Μέσα από τους Ήρωες, παραπέµπουν µε το δικό τους τρόπο σε ένα φανταστικό κόσµο, διαφοροποιηµένες παραστάσεις απεικονισµένες πάνω στο χαρτί, δηµιουργώντας αίσθηση του εξωπραγµατικού ως πραγµατικό. Ένας υπερήρωας όπως ο Batman Gotham City οι δυνατότητες του αυτοκινήτου ως ιπτάµενο, τα µέσα µεταφοράς όπως το τρένο αποκοµµένο από το έδαφος, διασχίζοντας την πόλη πάνω από τα κτίρια, και η απεικόνιση της τεχνολογίας στο έπακρο µε διάφορες µορφές (εικ.33-35). 32. συννεφάκια κειµένου. 35. 26/
Ακολούθησαν και άλλοι χαρακτήρες όπως ο άνθρωπος-αράχνη, όπου διαµόρφωνε διαφορετική οπτικοποίηση της πόλης και έπειτα η δηµιουργία του ροµπότ µε τον τίτλο Transformers χαρακτηρίζοντας το αρκετά φουτουριστικό, αφού διαµορφώνει την εικόνα ενός ροµπότ σε µεταλασσόµενη µορφή, δηµιουργώντας πολλές και διαφορετικές υπολειτουργίες (εικ.36-39). Η προβολή στην µεγάλη οθόνη δηµιουργεί την πλήρη αντίληψη και κατανόηση της εικόνας προβάλλοντας την υπό κίνηση και µεταφέροντας µας µέσα στον χώρο. 38. 36. Ο άνθρωπος-αράχνη 37. 27/
Από Β παγκόσµιο Πόλεµο έως σήµερα Μετά το δεύτερο παγκόσµιο πόλεµο µε την άφιξη των αµερικάνικων κόµικς στην Ευρώπη αλλά και τη µεσολάβηση της δεκαετίας του Από την πρώτη στιγµή που εµφανίστηκε ο κινηµατογράφος, οι άνθρωποι τον συνέδεσαν µε τη δηµιουργική φαντασία και συνειδητοποίησαν από πολύ νωρίς ότι µπορούν να τον χρησιµοποιήσουν για να διηγηθούν φανταστικές ιστορίες. Τα έργα επιστηµονικής φαντασίας έχουν τροφοδοτήσει πολλές µορφές τέχνης, ανάµεσά τους και τον κινηµατογράφο, που από την γέννησή του, στράφηκε στον κόσµο του φανταστικού, αναζητώντας κάθε πιθανό -αλλά και απίθανο- µέλλον. Ως επιστηµονική φαντασία ορίζεται η κατηγορία της ευρύτερης λογοτεχνίας του φανταστικού, που αφορά εικασίες βασισµένες στην τρέχουσα επιστήµη. Στην επιστηµονική φαντασία η εξέλιξη της επιστήµης και οι µελλοντικές τεχνολογίες παίζουν σηµαντικό ρόλο. Επιστηµονική φαντασία είναι κατηγορία του ευρύτερου µυθοπλαστικού τοµέα του φανταστικού στην οποία πιθανές µελλοντικές ή εναλλακτικές εξελίξεις στην επιστήµη, στην τεχνολογία ή στην κοινωνία κατέχουν κεντρικό ρόλο στην πλοκή ή στο σκηνικό. Είναι ωστόσο σύνηθες ένας κόσµος επιστηµονικής φαντασίας να χρησιµοποιείται µόνο ως σκηνικό για την αφήγηση κάποιας πιο συµβατικής ιστορίας. Αφηγηµατικά µοτίβα που κατηγοριοποιούνται κατά σύµβαση ως Ε.Φ. είναι ταξίδι στο χρόνο, επαφή µε εξωγήινους πολιτισµούς, ευφυή ροµπότ, φαινόµενα Ψ, µελλοντική εξέλιξη του ανθρώπινου είδους, πιθανή κατάρρευση του πολιτισµού. Πολλά είδη τέχνης ( λογοτεχνία, κινηµατογράφος κόµικς) έχουν κατά καιρούς βασιστεί στην επιστηµονική φαντασία. Ο ορισµός δεν αληθών φαινοµένων του αφηγηµατικού κόσµου αποκλείει την κατηγοριοποίηση του έργου ως Ε.Φ. 28/
Η δοµή της πόλης του µέλλοντος, προβάλλεται µέσα από το φανταστικό κινηµατογράφο και τα βιβλία επιστηµονικής φαντασίας. Συγγραφείς και καλλιτέχνες έχουν συχνά επιχειρήσει να µαντέψουν (σε βιβλία, ταινίες και κόµικς) την εικόνα της πόλης του µέλλοντος. Ο φανταστικός κινηµατογράφος και η λογοτεχνία επιστηµονικής φαντασίας έχουν την τιµητική τους διότι -ως γνήσια τέκνα της βιοµηχανικής επανάστασης- συνιστούν ιδιότυπα αστικό φαινόµενο, τόσο µε την οικονοµική- αποτελούν, ταυτόχρονα, τους ήρωες και το κοινό τους. - Αν πρέπει από κάπου ν αρχίσεις το ταξίδι, αυτή η πόλη είναι το Παρίσι στον Εικοστό Αιώνα (Paris au XXe Siecle, µυθιστόρηµα του Jules Verne, που γράφτηκε το 1863, την πρώτη χρονιά της συγγραφικής καριέρας του πατέρα της επιστηµονικής φαντασίας, απορρίφθηκε από τον εκδότη, εγκαταλείφθηκε από τον συγγραφέα και ανακαλύφθηκε, τυχαία, το 1994) µια µοναδική πόλη-φάντασµα κάτι σαν τον Κρίκο που έλειπε και τον οποίο έψαχναν όλοι οι ιστορικοί της φανταστικής λογοτεχνίας (εικ.40). Από αυτή την µεγαλούπολη, όπου η επίγνωση της Ιστορίας δείχνει τον δρόµο προς ένα µέλλον που φαντάζει λαµπρό, κατάγονται -σε ευθεία γραµµή- οι περισσότερες, πόλεις που ακολούθησαν, µαζί και οι άλλες πολιτείες που εµπνεύστηκε ο δηµιουργός της, η Milliard City η Centropolis (ή Universal-City τίτλο La journee d un journaliste americain en 2889),η πόλη όπου ζει ο Αµερικανός δηµοσιογράφος του 2889 (εικ.41). «Ο Άτλαντας του Αυτοκράτορα Μινγκ περιέχει[...] τους χάρτες των τόπων της επαγγελίας που υπάρχουν στην σκέψη αλλά ακόµα δεν έχουν ανακαλυφθεί ή θεµελιωθεί: η Νέα Ατλαντίδα, η Ουτοπία,, η Πόλη του Ήλιου, η Ωκεανία, η Ταµοέ, η Αρµονία, η Νέα Λανάρκ, η Ικαρία. [...] ξεφυλλίζει στον άτλαντά του τους χάρτες των πόλεων που απειλούν µέσα στους εφιάλτες και τις κατάρες: Ενόχ, Βαβυλώνα, Γιάχου, Μπούτουα, Γενναίος Νέος Κόσµος.» 30/
ένα ακόµα µελλοντικό Παρίσι που, όµως, έχει εξελιχθεί στην Πόλη του Ηµίφωτος. Οι δρόµοι είναι υποφωτισµένοι, οι σκιές κυριαρχούν, οι φόβητρο της δεκαετίας του 1960), που επιβάλλει την κοινωνική εικονογραφικά µυθιστορήµατα έχουν εκδόσει µεταξύ άλλων οι Στις αρχές της δεκαετίας του 1940, ήταν µια χαρακτηριστική αµερικανική ανάγνωση φουτουριστικής µεγαλούπολης. Ο ήρωας, ένας εκατοµµυριούχος µαχητής του Καλού, έσωζε την πόλη από τους εγκληµατίες εκπροσώπους του Κακού- η διαφορά µε τα άλλα κόµικς καρναβαλίστικα ρούχα της - φωτεινά χρώµατα και έντονο µακιγιάζ. όντα, ότι ο ήρωας ήταν σχεδόν τόσο ψυχωτικός όσο και οι εχθροί του, και ότι η πόλη ήταν παρακµιακή, µετα-γοτθική, ένα σκηνικό ταυτόχρονα 43. 44. 31/
46. 47. 48. 32/
Η Πόλη υπήρξε το πρώτο τεχνητό περιβάλλον εξελίσσονται τόσο που οι άνθρωποι να φθάνουν στο σηµείο να αναρωτιούνται αν οι πόλεις τους είναι πραγµατικές - ή, µάλλον, αν είναι αληθινές - τότε η ίδια η φύση των πόλεων αρχίζει να αµφισβητείται. Η εικονική πραγµατικότητα Στο απώτερο µέλλον, η σύγκλιση µικροηλεκτρονικής και βιογενετικής οδηγεί σε κατάλυση του ορίου ζωής-µηχανής, σε αµφισβήτηση του άλλη, σε αντιπαράθεση σχετικά µε την αληθοφάνεια των βασικών µας υποθέσεων, που θεωρούµε δεδοµένες. Τα όρια της πόλης είναι τα όρια του κόσµου. 50. 33/