ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΚΑ ΗΜΑΙΚΟ ΕΤΟΣ : 2012-2013 ΕΞΑΜΗΝΟ : ΕΑΡΙΝΟ ΤΟΠΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΑΝΑΠΤΥΞΗ (ECO221) Ηµέρα: Τετάρτη 11:00-13:00 Αίθουσα: Παπαρηγοπούλου Ι ΑΣΚΟΝΤΕΣ 1. Λούκα Τ. Κατσέλη, Καθηγήτρια /νση: Σταδίου 5, 3 ος όροφος, Γραφείο 316, Τηλ. : 210-3689424 Ώρες Γραφείου: Τρίτη 10:00-12:00 E-Mail: lkatseli@econ.uoa.gr 2. Κωνσταντίνος Οικονόµου, Εντεταλµένος ιδασκαλίας /νση: Σταδίου 5, 3 ος όροφος, Γραφείο 313, Τηλ. : 210-3689452 Ώρες Γραφείου: Τετάρτη 14:00-16:00 E-Mail: koikonom@econ.uoa.gr Ι ΑΚΤΙΚΑ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΑ (Η βιβλιογραφία που ακολουθεί είναι διαθέσιµη στη βιβλιοθήκη του τµήµατος, στο αναγνωστήριο του Πανεπιστηµίου Αθηνών και ηλεκτρονικά (για ορισµένα άρθρα)) 1. Σηµειώσεις ιδασκόντων 2. Κύριο Προτεινόµενο Σύγγραµµα: McCann, P. (2002) Αστική και Περιφερειακή Οικονοµική, Εκδ. Κριτική, Αθήνα 3. ευτερεύον Προτεινόµενο Σύγγραµµα: Πολύζος, Σ. (2011) Περιφερειακή Ανάπτυξη, Εκδ. Κριτική, Αθήνα, σελ. 664 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Σκοπός του µαθήµατος είναι η εισαγωγή στο αντικείµενο της τοπικής οικονοµικής ανάπτυξης (ΤΟΑ) και η διεπιστηµονική και πολύπλευρη προσέγγισή του. Αρχικά τίθεται η ΤΟΑ εντός του πλαισίου των διεθνών, παγκόσµιων και ευρωπαϊκών εξελίξεων και µετασχηµατισµών, και γίνεται µια σύνθεση των κύριων χαρακτηριστικών, ανακατατάξεων και προκλήσεων σε επίπεδο πολιτικής που σχετίζονται µε αυτή. Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι κύριες έννοιες σχετικά µε την ΤΟΑ και αναλύονται περαιτέρω τα ζητήµατα επικουρικότητας, διακυβέρνησης, αναπτυξιακών διασυνδέσεων και θεσµικών προκλήσεων καθώς και οι κυριότερες 1
θεωρίες τοπικής και περιφερειακής οικονοµικής ανάπτυξης. Έµφαση δίνεται στις διαδικασίες µάθησης και γνώσης, σε θέµατα «έξυπνης ανάπτυξης» των πόλεων, και στην κατανόηση της προστιθέµενης αξίας της ΤΟΑ στην επιστήµη των οικονοµικών και στην οικονοµική πολιτική. Τονίζεται η σηµασία του προγραµµατισµού για την ΤΟΑ και εξετάζονται κριτικά οι σύγχρονες αλλαγές µε το πρόγραµµα «Καλλικράτης». Ειδική µνεία γίνεται σε σύγχρονα προβλήµατα και προκλήσεις, τονίζοντας το ρόλο των εµπλεκοµένων φορέων στην ΤΟΑ, τις προγραµµατικές συµφωνίες, τα περιφερειακά επιχειρησιακά προγράµµατα, τα νέα χρηµατοδοτικά εργαλεία, τη σηµασία της κοινωνικής οικονοµίας και ενός εύρους εργαλείων όπως τα master plans, χωροταξικά και σχεδιαστικά εργαλεία, λογισµικά, γεωγραφικά συστήµατα πληροφοριών κ.α. Τέλος τονίζεται ο ρόλος των µικροµεσαίων επιχειρήσεων, της επιχειρηµατικότητας και των clusters για την ΤΟΑ. H βαθµολογία του µαθήµατος θα βασισθεί στη γραπτή εξέταση στο τέλος του εξαµήνου. Προαιρετικά µπορεί να εκπονηθεί εργασία από κατάλογο θεµάτων που θα διανεµηθεί στην τάξη. Η εργασία µπορεί να γίνει και από οµάδες φοιτητών µε αύξηση αντίστοιχα των απαιτήσεων. Ο βαθµός της εργασίας, 0 έως 2 µονάδες, είναι προσθετικός και λαµβάνεται υπ όψη µόνο όταν ο βαθµός του γραπτού είναι τουλάχιστον 5. ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΥΛΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑ I. ΤΟΑ ΚΑΙ ΥΝΑΜΙΚΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 1.1 Από τις Πόλεις-Κράτη στις Υπερεθνικές Συσσωµατώσεις Η Αναδυόµενη Ευρωπαϊκή και Παγκόσµια Νέα Οικονοµική Γεωγραφία Υπερεθνικοί Περιφερειακοί Μετασχηµατισµοί (Τυπολογία, Εξέλιξη, Χαρακτηριστικά) Από την Ευρωπαϊκή Περιφερειακή Πολιτική στην Πολιτική Συνοχής: Ιστορική Αναδροµή και Εξέλιξη 1.2 Χαρακτηριστικά, Ανακατατάξεις και Προκλήσεις Πολιτικής ιεθνείς Μετασχηµατισµοί και Επιπτώσεις τους στην ΤΟΑ Μεταβαλλόµενες Θεωρήσεις για τις Προτεραιότητες Πολιτικής, την Ανάπτυξη και την Αναπτυξιακή Συνεργασία Σηµειώσεις διδασκόντων Ντούσκος, Π. (2001) «Παγκοσµιοποίηση και Περιφερειακές Οικονοµίες», Οι Προοπτικές Ανάπτυξης των Λιγότερο Αναπτυγµένων Περιοχών της Ευρώπης, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ, σελ. 51-70 Katseli L. (2004) «Setting Priorities in Development Cooperation : A Short Overview of an Evolving Paradigm», Bruno Kreisky Forum for International Dialogue Ναζάκης, Χ., Μάνος, Γ., (2001) «Παγκοσµιοποίηση και Ενδογενής Τοπική Ανάπτυξη», Οι Προοπτικές Ανάπτυξης των Λιγότερο Αναπτυγµένων Περιοχών της Ευρώπης, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ, σελ 95-109 Angelidis, A. (2001) «The Cost of Peripherality», Οι Προοπτικές Ανάπτυξης των Λιγότερο Αναπτυγµένων Περιοχών της Ευρώπης, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ, σελ. 38-53 2
Πρόσθετη Βιβλιογραφία Πολυχρονόπουλος, Γ.Ι. (2001) «Η Εξέλιξη Βασικών Παραµέτρων του Παγκόσµιου Περιφερειακού Πληθυσµού και οι Τάσεις µέχρι το 2025», Οι Προοπτικές Ανάπτυξης των Λιγότερο Αναπτυγµένων Περιοχών της Ευρώπη, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ, σελ. 129-144 Γιαουτζή, Μ., Στρατηγέα Α. (2011) Χωροταξικός Σχεδιασµός: Θεωρία και Πράξη, Κριτική, Αθήνα, σελ. 245-288 Οικονόµου, Κ. (2012) «Εξετάζοντας τις Βάσεις και την Κατεύθυνση Ανάπτυξης στην Ευρώπη», Το Μέλλον του Αναπτυξιακού και Χωροταξικού Σχεδιασµού της Ελλάδας, 17 ο Επιστηµονικό Συνέδριο Συνδέσµου Ελλήνων Περιφερειολόγων, Κείµενα Συνεδρίου, Λαµία, σελ. 265-275 Ιστοσελίδα του Παγκόσµιου Οργανισµού Εµπορίου (World Trade Organisation) Συµµετοχές σε Περιφερειακές Ενώσεις Εµπορίου: http://www.wto.org/english/tratop_e/region_e/rta_participation_map_e.htm?country_selected= GRC&sense=b ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙ. TOA: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ, ΚΡΙΤΗΡΙΑ, ΚΑΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ 2.1 Ορισµοί, Φορείς και Κριτήρια Οικονοµικά, Κοινωνικά και Πολιτικά Κριτήρια (Κλίµακα, Γεωγραφικά Χαρακτηριστικά, Συµµετοχή & Αντιπροσώπευση) Σηµειώσεις διδασκόντων Πρόσθετη Βιβλιογραφία Οικονόµου, Κ. (2013) Εµπλουτίζοντας το επιστηµολογικό υπόβαθρο της οικονοµικής γεωγραφίας: Κύρια σηµεία προβληµατισµού, µεταφρασµένη εισήγηση σε συνέδριο 2.2 Περιφερειακή Ανταγωνιστικότητα και η Πρόκληση της Επικουρικότητας Περιφερειακή Ανταγωνιστικότητα : Ορισµοί και Προσδιοριστικοί Παράγοντες Εµπειρικές Προσεγγίσεις Εννοιολογικές Ασάφειες Η Πρόκληση της Επικουρικότητας Περιφέρειες : Πόλοι Επιχειρηµατικότητας και Καινοτοµίας ήµοι : Κοινωνικές Υπηρεσίες κοντά στον Πολίτη Ελλάδα : Επίπεδα ιοίκησης, Κατανοµή Αρµοδιοτήτων και Πόροι Σηµειώσεις διδασκόντων OECD (2005), Building Competitive Regions: Strategy and Governance, σελ. 7-90 Bristow, G (2005) «Everyone s a Winner : Problematising the Discourse of Regional Competitiveness», Journal of Economic Geography, pp. 285-304 3
Πρόσθετη Βιβλιογραφία OECD (2006) Multilevel Governance of Regional Development : The Use of Contractual Arrangements, Chapter 1 OECD (2007) Investment Strategies and Financial Tools for Local Development, LEED ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙΙ. ΘΕΩΡΙΕΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 3.1 Θεωρητικές Προσεγγίσεις Υποδείγµατα Εγκατάστασης Νέα Οικονοµική Γεωγραφία Θεωρίες Κατανοµής/Συγκέντρωσης Θεωρίες Αστικής Ανάπτυξης, Ιεραρχίας και Αλλαγής Σηµειώσεις διδασκόντων McCann, P.(2002): Κεφάλαια 1 (όλο), 2 (όλο εκτός ενότητας 2.6.), 4 (σελ. 220-225) και 6 (σελ. 343-370) (χωρίς παραρτήµατα) Πολύζος, Σ. (2011): κεφ. 6 και 13 (573-577 & 579-586) Πρόσθετη Βιβλιογραφία για τη Nέα Οικονοµική Γεωγραφία (ΝΟΓ) Fujita, M, Krugman, P. (2004) The new economic geography: Past, present and the future, Papers in Regional Science, 83, 139-164 Krugman, P. (1998) What s new about New Economic Geography, Oxford Review of Economic Policy, 14(2): 7-17 Krugman, P. (1991) Increasing returns and economic geography, Journal of Political Economy, 99 (3): 483-499, at http://www.nber.org/papers/w3275.pdf?new_window=1 Krugman, P. (1991) Geography and Trade, Cambridge, MIT Press Οικονόµου, Κ. (2013) Εµπλουτίζοντας το επιστηµολογικό υπόβαθρο της οικονοµικής γεωγραφίας: Κύρια σηµεία προβληµατισµού, µεταφρασµένη εισήγηση σε συνέδριο Για λοιπές θεωρίες Richardson, H.W. (1978) Regional and Urban Economics, Penguin, New York 3.2 Συµπληρωµατικές Θεωρητικές Προσεγγίσεις Ανθρώπινο υναµικό, Μάθηση και Γνώση Πόλεις και Πολιτισµός Για ένα Πρότυπο Υπόδειγµα ΤΟΑ Σηµειώσεις διδασκόντων 4
Πρόσθετη Βιβλιογραφία Asheim, B., Cooke, P., Martin, R. (eds) (2006) Clusters and Regional Development: Critical Reflections and Explorations, Routledge, London Perry, M. (2010) Controversies in Local Economic Development: Stories, Strategies, Solutions, Routledge, London, σελ. 79-107 Etzkowitz (2002)The triple helix of University-Industry-Government, Science Policy Institute, WP ΕΝΟΤΗΤΑ IV. Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α 4.1 Ιστορική Αναδροµή: Η Πορεία προς τον Καλλικράτη Τοπική Αυτοδιοίκηση: Ιστορική Αναδροµή Καλλικράτης: Θεσµικές Αλλαγές και Καινοτοµίες, Προβλήµατα & Προκλήσεις Βιβλιογραφία Σηµειώσεις διδασκόντων Θωίδου, Ε., Φουτάκης,. (2011) «Η Πολιτική Συνοχής της Ε.Ε. µετά το 2013: Θέµατα του ιαλόγου και Προοπτικές», Η Περιφερειακή ιάσταση της Νέας Στρατηγικής Ευρώπη 2020, 16 ο Επιστηµονικό Συνέδριο Σ.Ε.Π., Πρακτικά Συνεδρίου, Οκτώβριος, σελ. 186-193 Μαυραγάνη, Μ. (2011) «Η Περιφερειακή ιάσταση της Νέας Αρχιτεκτονικής της Ελληνικής Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωµένης ιοίκησης. Ν. 3852/2010 Πρόγραµµα Καλλικράτης», Η Περιφερειακή ιάσταση της Νέας Στρατηγικής Ευρώπη 2020, 16 ο Επιστηµονικό Συνέδριο Σ.Ε.Π., Πρακτικά Συνεδρίου, Οκτώβριος, σελ. 201-212 Λουκάκης, Π. (2012) «Ζητήµατα Εδαφικής και Κοινωνικής Συνοχής και Χωρικών Ρυθµίσεων στου Καλλικρατικούς ήµους» στο Το Μέλλον του Αναπτυξιακού και Χωροταξικού Σχεδιασµού της Ελλάδας, 17 ο επιστηµονικό Συνέδριο Σ.Ε.Π., Κείµενα Συνεδρίου, Λαµία, σελ. 27-35 Ασπρογέρακας, Ε., Ζαχαρή, Β. (2012) «Εδαφική Συνοχή και Χωρικός Σχεδιασµός. Η Ανάγκη Συντονισµού των Πολιτικών στην Ελλάδα», Το Μέλλον του Αναπτυξιακού και Χωροταξικού Σχεδιασµού της Ελλάδας, 17 ο επιστηµονικό Συνέδριο Σ.Ε.Π., Κείµενα Συνεδρίου, Λαµία, σελ. 243-254 Χωροταξικός σχεδιασµός: Γενικό πλαίσιο και ειδικά πλαίσια χωροταξικού σχεδιασµού & αειφόρου ανάπτυξης http://www.ypeka.gr/default.aspx?tabid=513&language=el-gr Χωροταξικό σχεδιασµό περιφερειακού επιπέδου http://www.ypeka.gr/default.aspx?tabid=514&language=el-gr ΕΝΟΤΗΤΑ V. ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ 5.1 Σύγχρονα Εργαλεία και Αναπτυξιακός Προγραµµατισµός ηµοκρατικός Προγραµµατισµός Εµπλεκόµενοι Φορείς Προγραµµατικές Συµφωνίες Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα και Νέα Χρηµατοδοτικά Εργαλεία Κοινωνική Οικονοµία και Επιχειρηµατικότητα Master Plan (Χωροταξικά), G.I.S., Λογισµικά & ΤΟΑ 5
5.2 Κινητοποίηση Κοινωνικών Εταίρων και Αναπτυξιακών Φορέων Προώθηση Ιδιωτικού τοµέα Επιχειρηµατικότητα και ο Ρόλος των ΜΜΕ Clusters Βιβλιογραφία Σηµειώσεις διδασκόντων Martin, R., Sunley, P. (2002) «Deconstructing Clusters: Chaotic Concept of Policy Panacea, Journal of Economic Geography», vol 3, no 1, pp 5-35 Vorley, T. (2008) «The Geographic Cluster: A Historical Review», Geographical Compass, vol 2, no 3, pp 790-813 Asheim, B., Cooke, P., Martin, R. (eds) (2006) Clusters and Regional Development: Critical Reflections and Explorations, Routledge, London ΕΝΟΤΗΤΑ VI. ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α 6.1 Εµπλοκές και Προκλήσεις Πολιτικής για την ΤΟΑ στην Ελλάδα (Οµιλίες Προσκεκληµένων) ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Πελαγίδης, Θ. (1994) (επ.) Η Νέα Παγκόσµια Οικονοµία: Χρηµατιστικό Κεφάλαιο και Βιοµηχανική Αποδιάρθρωση, Εξάντας, Αθήνα, σελ 169-187 Πελαγίδης, Θ. (2001) Πόσο έχει προχωρήσει η παγκοσµιοποίηση, Παπαζήσης, Αθήνα Σάσεν, Σ. (2009) Κοινωνιολογία της Παγκοσµιοποίησης, Μεταίχµιο, Αθήνα Sassen,S. (1991) The global city: New York, London, Tokyo, Princeton, PUP Dicken, P. (1998) Global Shift: Transforming the World Economy, Paul Chapman, London Glotz, G. (1989) H Ελληνική «Πόλις», Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα (µεταφρασµένο στα Ελληνικά από την Σακελλαρίου, Α.) Σακελλαρίου, Μ.Β. (2007) Πόλις: Ένας τύπος αρχαίου Ελληνικού κράτους, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα Benevolo, L. (1995) The European City, Blackwell, Oxford translated from the Italian by Ipsen, C.) Η Πόλη στους Νεότερους Χρόνους: Μεσογειακές και Βαλκανικές Όψεις (19 ος -20 ος αιώνας) Πρακτικά Β Συνεδρίου, Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισµού, Αθήνα 2000 Σµιτ, Χ. (1999) Παγκοσµιοποίηση: Πολιτικές, Οικονοµικές και Πολιτισµικές Προεκτάσεις, Εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη Borja, J., Castells, M. (1997) Local and Global: Management of Cities in the Information Age, London, Earthscan Mumford, L. (1937) «What is a City?, in LeGates, R.T. and Stout, F. (2011) The City Reader, Routledge, London, 5 th edition, p p.91-95 LeGates, R.T. and Stout, F. (2011) The City Reader, Routledge, London, 5 th edition Κατσέλη, Λ.Τ., Σαπουντζόγλου, Γ.Γ. (1992) Κοινοτικός Προϋπολογισµός και ιαρθρωτικά Ταµεία στην Προοπτική της ΟΝΕ: Προτάσεις Πολιτικής για την Ελλάδα, Ιούνιος 1992 Παπαδάκη, Γ. (2012) «Νέος Αναπτυξιακός Σχεδιασµός για την Ε.Ε. και την Ελλάδα», Το Μέλλον του Αναπτυξιακού και Χωροταξικού Σχεδιασµού της Ελλάδας, 17 ο επιστηµονικό Συνέδριου Σ.Ε.Π., Κείµενα Συνεδρίου, Λαµία, σελ 439-448 6
Αλεξανδροπούλου, Ι. (2011) «Η συνεργασία δηµόσιου-ιδιωτικού τοµέα κατά την πολεοδοµική ενεργοποίηση µιας περιοχής στην Ελλάδα», Αστική Ανάπτυξη στην Ελλάδα και την Ε.Ε.: Τάσεις και Προοπτικές, Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας, Βόλος, σελ. 133-149 Λουκάκης, Π., Θεοδώρα, Γ. (2011) «Τάσεις εξέλιξης στο δίκτυο αστικών κέντρων της Ελλάδας», Αστική Ανάπτυξη στην Ελλάδα και την Ε.Ε.: Τάσεις και Προοπτικές, Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας, Βόλος, σελ. 9-11 Σωτηρέλης, Γ.Χ. (2006) Η Μεταρρύθµιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης: Προκλήσεις και πολιτικές, Ινστιτούτο Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Παπαζήσης, Αθήνα Σωτηρέλης, Γ.Χ., Ξηρός, Θ.Γ. (επ.) (2010) Από τη Νοµαρχιακή στην Περιφερειακή αυτοδιοίκηση, Παπαζήσης, Αθήνα Ψυχάρης, Γ. και Φώτης Γ. (επ.) (2011) Αστική Ανάπτυξη στην Ελλάδα και την Ε.Ε.: Τάσεις και Προοπτικές, Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας, Βόλος Συστήµατα ιοίκησης Μητροπολιτικών Περιοχών, ιοίκηση και Πολιτεία, Μελέτες 11 Σάκκουλα, Αθήνα, Παρουσίαση σχετικού συνεδρίου τµήµατος Πολιτικής Επιστήµης και ηµόσιας ιοίκησης ΕΚΠΑ Γετίµης, Π., Καυκαλάς, Γ. (επ.) (2003) Μητροπολιτική ιακυβέρνηση: ιεθνής Εµπειρία και ελληνική πραγµατικότητα, Αθήνα, ΙΑΠΑ Χαντενραϊχ, Ε., Χτούρης, Σ., Ίψεν, Ν. (2007) Αθήνα: Η κοινωνική δηµιουργία µιας µεσογειακής µητρόπολης, Κριτική, Αθήνα Χλέπας, Ν.Κ. (2005) Ο ήµαρχος ως αιρετός ηγέτης, Παπαζήσης, Αθήνα Καυκαλάς, Γ., Λαµπριανίδης, Λ., Παπαµίχος, Ν. (επ.) (2005) Η Θεσσαλονίκη στο µεταίχµιο: Η πόλη ως διαδικασία αλλαγών, Κριτική, Αθήνα Newman, P., Thornley, A. (1996) Urban Planning in Europe: International Competition, National Systems and Planning Projects, Routledge, London Blakely, E.J. (1994) Planning Local Economic Development: Theory and Practice, Sage, London, 2 nd edition 7