ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ «ΝΕΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ» ΦΟΡΕΑΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΑΣ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ & ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ Επιστημονικό πεδίο ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ Μαθήματος ΝΕΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Κωδικός Μαθήματος 494 Μαθήματος Το μάθημα εξετάζει τις αιτίες και τις εκδηλώσεις της αλλαγής του πλαισίου διαμόρφωσης και υλοποίησης των δημόσιων πολιτικών μέσω των νέων μορφών διακυβέρνησης. Οι εν λόγω μεταβολές συναρτώνται με την αναθεώρηση του περιεχομένου, των διαδικασιών και των μέσων της κρατικής παρέμβασης, αλλά και της σχέσης μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Στο επίκεντρο των νέων μορφών διακυβέρνησης βρίσκεται η μετακίνηση από παραδοσιακά εργαλεία άσκησης πολιτικής μέσω συγκεντρωτικών και ιεραρχικά οργανωμένων σχέσεων, σε περισσότερο ευέλικτα σχήματα, οριζόντιες συνεργασίες και ενισχυμένη συμμετοχή ιδιωτικών / μη-κυβερνητικών φορέων. Με άξονα την τάση μετατόπισης από την κυβέρνηση στη διακυβέρνηση, εξετάζονται οι προσδιοριστικοί παράγοντες και οι επιπτώσεις της στις σχέσεις διοίκησης-πολιτικής-κοινωνίας και στην αλληλεπίδραση μεταξύ κεντρικού-απόκεντρωμένου και υπερεθνικού-εθνικού-υποεθνικού επιπέδου. Ειδικότερα, αναλύονται οι βασικοί στόχοι των νέων μορφών διακυβέρνησης, εστιάζοντας στην αποδοτικότητα, την αποτελεσματικότητα και τη νομιμοποίηση των δημόσιων πολιτικών. Οι εκδηλώσεις της αλλαγής της διακυβερνητικής λειτουργίας διακρίνονται σε τέσσερα επίπεδα τα οποία καλύπτουν: τον τρόπο παρέμβασης του κράτους (θετικό / ρυθμιστικό), τις δομές και τις σχέσεις των δρώντων των πεδίων πολιτικής (ιεραρχία / δίκτυα), τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων (top-down / bottom-up προσέγγιση) και τα εργαλεία υλοποίησης των πολιτικών (δεσμευτικοί κανόνες / «ήπια» μέσα). Παρουσιάζονται τυπικές πρακτικές των νέων μορφών διακυβέρνησης, όπως η μεταβίβαση αρμοδιοτήτων σε ανεξάρτητες αρχές και λειτουργικά αποκεντρωμένους φορείς, η αυτορρύθμιση και συρρύθμιση και η ανοικτή μέθοδος συντονισμού. Έμφαση δίδεται στα ζητήματα δημοκρατίας και λογοδοσίας που ανακύπτουν από την ενίσχυση των νέων εργαλείων και μηχανισμών άσκησης πολιτικής. Παράλληλα, εξετάζονται ενδεικτικά παραδείγματα (μελέτες περίπτωσης) νέων μορφών διακυβέρνησης, στο εθνικό και το ευρωπαϊκό πλαίσιο. Δομή Οι διδακτικές ενότητες κατανέμονται σε τέσσερις (4) θεματικές, οι οποίες καλύπτουν: Τις βασικές έννοιες και τη σχέση διακυβέρνησης και δημόσιας διοίκησης Τις συνθήκες εμφάνισης και τους στόχους των νέων μορφών διακυβέρνησης Την παρουσίαση των νέων μοντέλων και πρακτικών διακυβέρνησης Την μελέτη εμπειρικών παραδειγμάτων νέων μορφών διακυβέρνησης και τη διασύνδεσή τους με τις διαδικασίες άσκησης των δημόσιων πολιτικών Συνολικές ώρες 6 (13 διαλέξεις) 1
Στόχος Μαθήματος Μαθησιακοί στόχοι: 1. Θεωρητικές Γνώσεις. Πρακτικές Ικανότητες Το μάθημα αποσκοπεί στην εξοικείωση των φοιτητών με τις συνθήκες αλλαγής του πλαισίου άσκησης της (δια)κυβερνητικής λειτουργίας. Βασικό στόχο αποτελεί η κατανόηση των αιτιών εμφάνισης των νέων μορφών διακυβέρνησης και των επιπτώσεών τους στη διαδικασία διαμόρφωσης και εφαρμογής των δημόσιων πολιτικών. Αναλύονται τα βασικά χαρακτηριστικά των νέων παραδειγμάτων διακυβέρνησης και οι διαφορές τους από τα παραδοσιακά υποδείγματα άσκησης πολιτικής, επιδιώκοντας την ανάδειξη του πολυεπίπεδου και πολυδιάστατου χαρακτήρα των πρώτων. Παράλληλα, επιδιώκεται η διασύνδεση των θεωρητικών εργαλείων με τις πραγματικές συνθήκες διακυβέρνησης, σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Η θεωρητική ύλη του μαθήματος οργανώνεται στο πλαίσιο της ανάλυσης δημόσιας πολιτικής και της διοικητικής επιστήμης. Οι θεωρητικές γνώσεις που επιδιώκεται να αποκτήσουν οι φοιτητές καλύπτουν τα παραδοσιακά και σύγχρονα μοντέλα (δια)κυβέρνησης, τη ρυθμιστική λειτουργία (απορρύθμιση, επαναρρύθμιση, συρρύθμιση, αυτορρύθμιση), τις τάσεις μεταρρύθμισης των οργανωτικών προτύπων της διοίκησης (ανεξάρτητες αρχές, σχήμα εντολέα-εντολοδόχου, δημιουργία λειτουργικά αποκεντρωμένων φορέων) και τα παραδείγματα δόμησης των σχέσεων, λήψης των αποφάσεων και συμμετοχής (ιεραρχία - κορπορατισμός, οριζόντιες σχέσεις πλουραλισμός, δίκτυα πολιτικής). Το μάθημα αποσκοπεί στην καλλιέργεια της ικανότητας των φοιτητών να διασυνδέουν τις θεωρητικές γνώσεις με τις πραγματικές συνθήκες διαμόρφωσης και υλοποίησης των δημόσιων πολιτικών. Βασικό στόχο αποτελεί οι φοιτητές να δύνανται να κατανοούν και να ερμηνεύουν τις συντελούμενες αλλαγές στο επίπεδο της (δια)κυβερνητικής λειτουργίας και τις επακόλουθες προσαρμογές των δομών και μηχανισμών παρέμβασης του κράτους, ιδίως σε πεδία που οι σύγχρονες απαιτήσεις διαχείρισης υπαγορεύουν την αναθεώρηση των παραδοσιακών εργαλείων άσκησης πολιτικής. Μέθοδοι Διδασκαλίας/ Εκπαιδευτικές Τεχνικές Αξιολόγηση Μαθήματος Εκπαιδευτικό Υλικό Διαλέξεις - εισηγήσεις Παρουσίαση οπτικοακουστικού υλικού Μελέτες περίπτωσης Συζήτηση - διάλογος Εκπόνηση ατομικών εργασιών σε μελέτες περίπτωσης ή γραπτές εξετάσεις Βασική και συμπληρωματική βιβλιογραφία Παρουσιάσεις εισηγήτριας Άρθρα Μελέτες Αποσπάσματα Τύπου Οπτικοακουστικό υλικό - Διαδικτυακοί τόποι Βασική Παπαζήσης. Κριτική.
ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΩΝ ΕΝΟΤΗΤΩΝ 1. Εισαγωγικές έννοιες ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Εισαγωγή και στόχοι μαθήματος Σκοπός μαθήματος Περιεχόμενο - βασικές θεματικές Δομή και οργάνωση διαλέξεων Τρόπος αξιολόγησης φοιτητών Βασικές έννοιες Έννοια και περιεχόμενο της διακυβέρνησης στο πλαίσιο της πολιτικής και διοικητικής επιστήμης Διακυβέρνηση και δημόσιες πολιτικές Η διακυβέρνηση ως εναλλακτική στην ιεραρχία και την αγορά Θεωρητικά μοντέλα και τύποι διακυβέρνησης (εισαγωγικά) Ο σύνθετος χαρακτήρας των νέων μορφών διακυβέρνησης Σχέση διακυβέρνησης και δημόσιας διοίκησης Η τάση μετατόπισης από την κυβέρνηση στη διακυβέρνηση Επιπτώσεις στη δημόσια διοίκηση: - Σχέσεις διοίκησης πολιτικής - Σχέσεις διοίκησης - κοινωνίας Ο πολυεπίπεδος χαρακτήρας των νέων μορφών διακυβέρνησης: - Σχέση κεντρικού τοπικού επιπέδου - Σχέση υπερεθνικού εθνικού - υποεθνικού επιπέδου - Βασική Παπαζήσης, κεφ. 1 και 3. Κριτική, κεφ. 1 και 14. Συμπληρωματική Bouckaert, G. (015). Governance: A typology and some challenges. In Massey, A. & Johnston, K. (eds). The International Handbook of Public Administration and Governance. UK / USA: Edward Elgar, pp. 35-55. Rhodes, R. A. W. (1996). The New Governance: Governing without Government, Political Studies, 44 (4), pp. 65-667. Surel, Y. & P. Muller (00). Ανάλυση των Πολιτικών του Κράτους, Ανάλυση των Δημόσιων Πολιτικών. Αθήνα: Γ. Δαρδανός - Κ. Δαρδανός Ο.Ε., κεφ. 4. Σπανού, Κ. (003). Μητροπολιτική διακυβέρνηση, Στο Γετίμης, Π, Καυκαλάς, Γ. (επ.). Μητροπολιτική Διακυβέρνηση: Διεθνής Εμπειρία και Ελληνική Πραγματικότητα. Αθήνα: Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Αστικού Περιβάλλοντος και Ανθρώπινου Δυναμικού, Πάντειο Πανεπιστήμιο, σσ. 109-16. 3
. Συνθήκες εμφάνισης και στόχοι των νέων μορφών διακυβέρνησης ΕΝΟΤΗΤΑ Πιέσεις και τάσεις μεταρρύθμισης Πιέσεις και παράγοντες αλλαγής του πλαισίου (δια)κυβέρνησης Η αναθεώρηση του ρόλου και των λειτουργιών του κράτους Αδυναμίες και από-νομιμοποίηση των παραδοσιακών μοντέλων Η αναπροσαρμογή των ορίων μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα Διεθνείς τάσεις μεταρρύθμισης και μεταφορά / διάχυση πολιτικών Στόχοι των νέων μοντέλων διακυβέρνησης Αναδιατάξεις στους στόχους και τα κριτήρια διακυβέρνησης Η σκοπιμότητα της κρατικής παρέμβασης υπό αναθεώρηση Η ανάγκη μείωσης του κόστους των δημόσιων πολιτικών Η ενδυνάμωση των οικονομικών και τεχνικών κριτηρίων: η έμφαση στην αποδοτικότητα και την αποτελεσματικότητα Ο στόχος ενίσχυσης της νομιμοποίησης των πολιτικών (διαφάνεια, συμμετοχή, ανταπόκριση, «ανοικτός» χαρακτήρας, κ.λπ.) Βασική Παπαζήσης, κεφ. 10. Κριτική, κεφ. 17. Συμπληρωματική Héritier, A. (003). New modes of governance in Europe: Increasing political capacity and effectiveness?, In Börzel, T. & Cichowski, R. (eds). The State of the European Union. Law, Politics and Society. Oxford: University Press, pp. 105-16. Peters, B.G. (00). Governing in a market era. Alternative models of governing public administration. In Vigoda, E. (ed.). Public Administration. An Interdisciplinary Critical Analysis. New York / Basel: Marcel Dekker, Inc, pp. 85-97. 3. Νέα μοντέλα και πρακτικές διακυβέρνησης ΕΝΟΤΗΤΑ 3 Νέα μοντέλα διοίκησης και διακυβέρνησης Οι εκδηλώσεις των νέων μορφών διακυβέρνησης: - Παρέμβαση κράτους - θεσμοί: από το «θετικό» στο «ρυθμιστικό» κράτος - Δομές σχέσεις: από τα παραδοσιακά ιεραρχικά σχήματα σε δικτυακού τύπου οργανώσεις - Διαδικασίες λήψης αποφάσεων και συντονισμός: διεύρυνση δρώντων και ενίσχυση συμμετοχικών, «από τη βάση» 4 4
διαδικασιών (bottom-up οπτική) - Εργαλεία πολιτικής: από τους δεσμευτικούς κανόνες σε «ήπια» μέσα υλοποίησης πολιτικών (soft law, κίνητρα, κ.λπ.) Nέες πρακτικές και εργαλεία Μεταβίβαση αρμοδιοτήτων σε ανεξάρτητες / ρυθμιστικές αρχές και λειτουργικά αποκεντρωμένους φορείς (agencification) Απορρύθμιση / αυτορρύθμιση / συρρύθμιση Νέα συμμετοχικά σχήματα: συμπαραγωγή, συνδιαχείριση Η ανοικτή μέθοδος συντονισμού Η ρύθμιση μέσω διάχυσης και συγκριτικής αξιολόγησης πληροφοριών Ζητήματα νομιμοποίησης Το πλαίσιο νομιμοποίησης των νέων μορφών διακυβέρνησης Κριτική και αδυναμίες των νέων μοντέλων Ζητήματα δημοκρατικού ελέγχου και λογοδοσίας 1 1 Βασική Παπαζήσης, κεφ. και 6. Κριτική, κεφ. 9, 1, 17 και 18. Συμπληρωματική Héritier, Α. & Eckert, S. (008). New modes of governance in the shadow of hierarchy: selfregulation by industry in Europe, Journal of Public Policy, 8, pp. 113-138. Majone, G. (1997). From the positive to the regulatory state: Causes and consequences of changes in the mode of governance. Journal of Public Policy, 17 (), pp. 139-167. Powell, W.W. (1990). Neither market, nor hierarchy: Network forms of organization, Research in Organizational Behavior, 1, pp. 95-336. Radaelli, C.M. (003). The Open Method of Coordination: A new governance architecture for the European Union? Swedish Institute for European Policy Studies. Σπανού, Κ. (008). Οι Ανεξάρτητες Αρχές: Κρίση, μετεξέλιξη ή αναβάθμιση του πολιτικού συστήματος;, Στο Κοντιάδης, Χ.Ι. & Ανθόπουλος, Χ.Θ. (επιμ.). Κρίση του Ελληνικού Πολιτικού Συστήματος; Αθήνα: Παπαζήσης, σσ. 15-56. 4. Μελέτες περίπτωσης ΕΝΟΤΗΤΑ 4 Η ευρωπαϊκή και εθνική πολιτική για τις υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος και τις βιομηχανίες δικτύου: εξευρωπαϊσμός, απελευθέρωση και (επαναρ)ρύθμιση Μελέτη περίπτωσης 1: Η πολιτική τηλεπικοινωνιών στην Ελλάδα και την ΕΕ 5
Μελέτη περίπτωσης : Η ενεργειακή πολιτική στην Ελλάδα και την ΕΕ Florio, M. (ed.) (017). The Reform of Network Industries: Evaluating Privatisation, Regulation and Liberalisation in the EU. Cheltenham, UK/Northampton, MA, USA: Edward Elgar Publishing. Αλεξόπουλος, Α., Θεοδοσιάδη, Α. & Πασιόπουλος, Γ. (009). Οι Αρχές οικονομικής ρύθμισης στην Ελλάδα ως αντίδοτα στη διαφθορά: Η Επιτροπή Ανταγωνισμού, η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας και η Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών & Ταχυδρομείων, Στο Μακρυδημήτρης, Α., Μαρούδας, Λ. & Πραβίτα, Μ.-Η. (επ.). Σύγχρονες Τάσεις στη Διοικητική Επιστήμη: «Νέα Δημόσια Διοίκηση», Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη & Κοινωνία των Πολιτών. Αθήνα: Εκδόσεις Σάκκουλα, σσ. 633-660. Λαμπροπούλου, Μ. (018). Κράτος και υπηρεσίες κοινής ωφέλειας: Δημόσιες πολιτικές και θεσμικές προσαρμογές 1950-016, Επιστήμη και Κοινωνία, τεύχος 38. 5. Παρουσιάσεις και συζήτηση εργασιών ΕΝΟΤΗΤΑ 5 Παρουσιάσεις εργασιών φοιτητών Συζήτηση - ανατροφοδότηση 6