Η ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΑΙΓΙΑΛΟΥ ΚΑΙ ΠΑΡΑΛΙΑΣ ΣΤΗ ΣΚΑΛΑ ΕΡΕΣΟΥ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ Ε. ουκάκης, Εργαστήριο Ανώτερης Γεωδαισίας, Σχολή Αγρονόµων-Τοπογράφων Μηχανικών Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Ηρώων Πολυτεχνείου 9, 157 80 Ζωγράφος e-mail: edouk@central.ntua.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σήµερα, ένα από τα σηµαντικά προβλήµατα της παράκτιας µηχανικής είναι ο προσδιορισµός της φυσικής αντίδρασης της ακτογραµµής ενάντια στην άνοδο της στάθµης της θάλασσας. Η εκτίµηση της οπισθοχώρησης του ορίου υδρόσφαιρας, λιθόσφαιρας και ατµόσφαιρας, η απώλεια της παραλίας και ο ρυθµός των διαβρώσεων είναι πρωταρχικής και ζωτικής σηµασίας στο σχεδιασµό για τη στρατηγική ανάπτυξης µιας παραλιακής περιοχής. Ο καθορισµός του Αιγιαλού και Παραλίας στη Σκάλα Ερεσού στη Μυτιλήνη έγινε τµηµατικά από το 1986 έως το 1994 λαµβάνοντας υπ όψη τη δοµηµένη υπάρχουσα κατάσταση και όχι την πιθανή µετακίνηση της ακτογραµµής λόγω του φαινοµένου της διάβρωσης και της ανόδου της θαλάσσιας στάθµης λόγω της κλιµατικής αλλαγής. Στην παρούσα εργασία εκτιµάται η µετακίνηση της ακτογραµµής όπως αυτή αποσπάστηκε από χάρτες Αιγιαλού και Παραλίας και υπολογίζονται οι µελλοντικές επιπτώσεις στο δοµηµένο περιβάλλον µε απρόβλεπτες κοινωνικο-οικονοµικές συνέπειες. 307
THE PROBLEMATIC DELIMITATION OF THE SEASHORE AND BEACH IN SCALA ERESOS MYTELINE/GREECE E. Doukakis Higher Geodesy Laboratory, School of Rural and Surveying Engineering, National Technical University of Athens, 9 Iroon Politechniou, 15780 Zografos e-mail: edouk@central.ntua.gr ABSTRACT Today, one of the most crucial problems of coastal engineering is the determination of the natural response of the shoreline driven by the sea level rise. The evaluation of the shoreline retreat, the beach loss and the shoreline change rate are of crucial importance of the strategic management of a coastal zone. The seashore and beach in Scala Eresos Mytilene were delimitated from 1986 to 1994. The buildings and infrastructure of the coastal zone at the time of delimitation were taken into account but not the possible inshore movement of the seashore and beach front due to enhanced erosion and sea level rise driven by the climate change. In the present work, the shoreline movement along a 2.5 Km of the coastal zone of this touristic area is computed and the impacts on the anthropogenic environment are estimated to account of a future high-risk coastal area. 308
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Με την τουριστική βιοµηχανία να αναπτύσσεται µε γοργούς ρυθµούς, ιδιαίτερα το δεύτερο µισό του 20ου αιώνα, µε την κατασκευή πολλών και µεγάλων λιµένων και µε την οικονοµική ανάπτυξη να εντείνεται, η πίεση στις παραλιακές περιοχές της χώρας ήταν (και είναι) αρκετά έντονη. Μια γενικά επιταχυνόµενη άνοδος της στάθµης της θάλασσας σε συνδυασµό µε τη ραγδαία µείωση σε προσφορά άµµου και φερτών υλικών και µε µια όλο και εντεινόµενη διάβρωση, τα προβλήµατα των ακτών µας είναι σήµερα πολύ οξυµένα. Επειδή είναι δύσκολο να εκτιµήσουµε µε ακρίβεια την άνοδο της στάθµης της θάλασσας, οι επιπτώσεις της συχνά αποδίδονται σε άλλες δυνάµεις, όπως ισχυρούς ανέµους, µετατόπιση χερσαίων αναβαθµών κλπ. Είναι όµως αποδεκτό, ότι έστω και µια µικρή άνοδος της στάθµης της θάλασσας µπορεί να έχει πολύ µεγαλύτερες καταστροφικές συνέπειες στη χερσαία ζώνη (Pethnick, 2001). Συνεπώς, ανάπτυξη στη ζώνη επικινδυνότητας µιας παραλιακής περιοχής αποτελεί και το «στήσιµο» του σκηνικού για επερχόµενες καταστροφές. Η άνοδος της στάθµης της θάλασσας σε παγκόσµια κλίµακα και τα προβλήµατα που προκαλούνται από τη διάβρωση των παραλιών, αποτελούν ερευνητικά θέµατα που προσελκύουν τεράστιο ενδιαφέρον από την παγκόσµια επιστηµονική κοινότητα. Ο σηµερινός ρυθµός ανόδου της στάθµης της θάλασσας είναι περίπου 40 cm/αιώνα, αλλά η ιακυβερνητική Οργάνωση για τις Κλιµατικές Αλλαγές (IPCC), ο Οργανισµός Περιβαλλοντικής Προστασίας της Αµερικής (EPA) καθώς και η Εθνική Ακαδηµία Επιστηµών προβλέπουν ότι ο ρυθµός ανόδου της στάθµης της θάλασσας θα επιταχυνθεί στο βραχυπρόθεσµο µέλλον (IPCC, 1996). Από τις ίδιες πηγές προβλέπεται ότι στο τέλος του αιώνα η άνοδος (µπορεί) να ξεπεράσει ακόµα και το 1 m. Σύµφωνα µε την ισχύουσα νοµοθεσία (Ν. 2971/2001) αιγιαλός είναι η «ζώνη της ξηράς που βρέχεται από τη θάλασσα από τις µεγαλύτερες και συνήθεις αναβάσεις των κυµάτων της». Με τον όρο «µεγαλύτερες συνήθεις αναβάσεις των κυµάτων» εννοούνται οι επικλήσεις εκείνες του κυµατισµού στην ακτή οι οποίες συµβαίνουν ή συνέβαιναν κάτω από ακραίες καιρικές συνθήκες µε ετήσια τουλάχιστον συχνότητα. Από του ορίου του αιγιαλού, προστίθεται ζώνη 50 m για να αποτελέσει την παραλία, ενώ «παλαιός αιγιαλός» είναι η ζώνη της ξηράς που προέκυψε από τη µετακίνηση της ακτογραµµής προς τη θάλασσα, οφείλεται σε φυσικές προσχώσεις ή τεχνικά έργα και προσδιορίζεται από τη νέα γραµµή αιγιαλού και το όριο του παλαιότερα υφιστάµενου αιγιαλού. Σε κανένα σηµείο του νόµου δεν λαµβάνεται υπ όψη η πιθανότητα µόνιµου κατακλυσµού της παράκτιας ζώνης από τις κλιµατικές αλλαγές και την άνοδο της στάθµης της θάλασσας, µε συνέπεια, τη µετακίνηση της οριογραµµής του αιγιαλού και παραλίας προς τη στεριά. Ενώ δηλαδή, ο παλαιός αιγιαλός δηµιουργείται από προσχωµατικές τάσεις και µετακινήσεις της ακτογραµµής προς τη θάλασσα, η διάβρωση και ανύψωση της θαλάσσιας στάθµης δηµιουργεί έναν «παλαιό αιγιαλό» που βρίσκεται στη θάλασσα. Στην πρώτη περίπτωση, ο παλαιός αιγιαλός είναι σε όφελος της παράκτιας ζώνης, ενώ στη δεύτερη περίπτωση νόµιµες ιδιοκτησίες και κατασκευές µπορεί να βρεθούν µέσα στην κοινόχρηστη και αδόµητη παράκτια ζώνη µε απρόβλεπτες συνέπειες και κινδύνους για την ανθρώπινη ζωή και περιουσία. Είναι λοιπόν προφανής η ανάγκη µελέτης για την παράκτια τρωτότητα και σχεδιασµού για την ασφαλή µελλοντική δόµηση. 309
2. Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Η περιοχή µελέτης είναι η Σκαλα Ερεσού στη Μυτιλήνη της οποίας η παράκτια ζώνη και ακτογραµµή έχει αποτυπωθεί σε κλίµακα 1/500 όταν καθορίστηκε η γραµµή Αιγιαλού και παραλίας (τµηµατικά από το 1986 έως το 1994). Οι χάρτες αυτοί αποτέλεσαν και το γεωγραφικό υπόβαθρο της µελέτης µετά από σάρωση και ψηφιοποίηση της δοµηµένης παράκτιας ζώνης και της ακτογραµµής σε µήκος 2.5 Km (περίπου). Στον ψηφιακό χάρτη προστέθησαν και οι ισοβαθείς των 5 και 10 m από Υδρογραφικό χάρτη (Σχήµα 1). Σχήµα 1. Η περιοχή µελέτης, η οριοθέτηση Αιγιαλού και παραλίας και οι ισοβαθείς των 5 και 10 m (τυχαία κλίµακα) Figure 1. The study area, the seashore and beach delimitation and the 5 and 10 m isobaths (arbitrary scale) Με χρήση καθέτων στην ακτογραµµή ανά 50 m, µε τη βοήθεια του µοντέλου Bruun (Bruun, 1962) και λαµβάνοντας υπ όψη τη τάση ανόδου της θαλάσσιας στάθµης που παρατηρείται σε κοντινούς παλιρροιογράφους, (Χίος και Τουρκικά παράλια), υπολογίζεται η µελλοντική θέση της ακτογραµµής και η µετατόπιση της ζώνης του Αιγιαλού και Παραλίας (Πίνακας 1). Χρησιµοποιήθηκαν δύο σενάρια σχετικά µε το βάθος αιώρησης (closure depth), το βάθος των 5 και 10 m και χρόνος εκτίµησης των επιπτώσεων το 2050. 310
ιατοµές Πίνακας 1. Μετακινήσεις ακτογραµµής (α-β) λόγω διάβρωσης και ανόδου στάθµης θάλασσας Table 1. Shoreline retreat (α-β) due to erosion and sea level rise Ισοβαθής: 5m, ΑΣΘ: 30 cm Αποστάσεις Αποστάσεις ακτογραµµής ακτογραµµής - αιγιαλού - αιγιαλού (1986) (2050) α β α-β ΣΕΝΑΡΙΑ ιατοµές Ισοβαθής: 10m, ΑΣΘ: 30 cm Αποστάσεις Αποστάσεις ακτογραµµής ακτογραµµή - αιγιαλού ς - αιγιαλού (1986) (2050) α D4 23,50 46,33-22,83 D4 23,50 40,41-16,91 D5 24,27 46,65-22,38 D5 24,27 40,89-16,62 D6 25,70 47,76-22,06 D6 25,70 42,25-16,55 D7 26,78 48,58-21,80 D7 26,78 43,19-16,41 D8 26,92 48,42-21,50 D8 26,92 43,17-16,25 D9 30,89 51,89-21,00 D9 30,89 46,85-15,96 D10 28,96 50,03-21,07 D10 28,96 44,83-15,87 D11 22,51 43,92-21,41 D11 22,51 38,46-15,95 D12 22,63 44,00-21,37 D12 22,63 38,46-15,83 D13 26,11 47,28-21,17 D13 26,11 41,68-15,57 D14 25,80 46,96-21,16 D14 25,80 41,22-15,42 D15 26,75 47,81-21,06 D15 26,75 42,00-15,25 D16 24,43 45,57-21,14 D16 24,43 39,63-15,20 D17 20,75 41,99-21,24 D17 20,75 35,88-15,13 D18 23,94 44,94-21,00 D18 23,94 40,44-16,50 D19 22,41 43,49-21,08 D19 22,41 37,23-14,82 D20 21,63 42,76-21,13 D20 21,63 36,36-14,73 D21 22,64 43,90-21,26 D21 22,64 37,18-14,54 D22 23,20 44,59-21,39 D22 23,20 37,59-14,39 D23 25,06 45,97-20,91 D23 25,06 39,24-14,18 D24 21,40 41,99-20,59 D24 21,40 35,54-14,14 D25 22,66 42,80-20,14 D25 22,66 36,65-13,99 D26 23,78 44,01-20,23 D26 23,78 37,73-13,95 D27 21,65 42,28-20,63 D27 21,65 35,89-14,24 D28 19,88 40,27-20,39 D28 19,88 34,40-14,52 D29 16,51 36,38-19,87 D29 16,51 31,65-15,14 D30 16,61 35,09-18,48 D30 16,61 31,85-15,24 D31 16,40 34,35-17,95 D31 16,40 32,55-16,15 D32 16,00 34,08-18,08 D32 16,00 31,72-15,72 D33 20,76 38,87-18,11 D33 20,76 36,66-15,90 D34 28,14 46,17-18,03 D34 28,14 44,26-16,12 D35 18,75 36,58-17,83 D35 18,75 34,77-16,02 D36 9,20 33,35-24,15 D36 9,20 25,63-16,43 D37 17,48 41,58-24,10 D37 17,48 33,79-16,31 D38 15,99 28,05-12,06 D38 15,99 31,14-15,15 D39 9,11 17,04-7,93 D39 9,11 22,97-13,86 D40 8,55 15,08-6,53 D40 8,55 20,76-12,21 β α-β 311
3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από την ανάλυση των αποτελεσµάτων της διάβρωσης λόγω των κλιµατικών αλλαγών, προέκυψαν οι µετακινήσεις της ακτογραµµής µε µεγέθη από 20 έως και 50 m. Στην νέα θέση της µελλοντικής ακτογραµµής θα πρέπει να προστεθεί και η ζώνη του Αιγιαλού και Παραλίας, η οποία θα πρέπει να παραµείνει αδόµητη λόγω του κοινόχρηστου χαρακτήρα της (Σχήµα 2). Στον ψηφιακό χάρτη της παράκτιας ζώνης εντοπίζονται πολλά κτίσµατα και έργα υποδοµής (π.χ δρόµοι) τα οποία θα βρεθούν σε µερικές δεκαετίες µέσα στο χειµέριο κύµα µε απρόβλεπτες κοινωνικο-οικονοµικές συνέπειες. Αν δε προσµετρηθεί και η επισοδειακή ανάβαση των κυµάτων στην περίπτωση µιας κυµατικής καταιγίδας, τότε η τρωτότητα της παράκτιας ζώνης που εξετάστηκε είναι πολύ έντονη. Στον παρακάτω πίνακα (Πίνακας 2) υπολογίζονται οι απώλειες της παράκτιας ζώνης µε τη χρήση των δύο σεναρίων (ισοβαθείς/βάθος αιώρησης: 5 και 10 m) Πίνακας 2. Απώλειες χεραίας ζώνης λόγω διάβρωσης και ανόδου στάθµης θάλασσας Table 2. Coastal land loss due to erosion and sea level rise ΕΜΒΑ ΟΝ 1 [ΑΚΤΟΓΡΑΜΜΗΣ ΑΙΓΙΑΛΟΥ 1986] = 3.9 Ha ΕΜΒΑ ΟΝ 2 [ΑΚΤΟΓΡΑΜΜΗΣ - ΑΙΓΙΑΛΟΥ (5m_30cm)] = 7.5 Ha. ΕΜΒΑ ΟΝ 3 [ΑΚΤΟΓΡΑΜΜΗΣ - ΑΙΓΙΑΛΟΥ (10m_30 cm)] = 6.7 Ha ΕΜΒΑ ΟΝ 1 - ΕΜΒΑ ΟΝ 2 = - 3.6 Ha (απώλεια παράκτιας ζώνης 140 m 2 /m ακτής) ΕΜΒΑ ΟΝ 1 - ΕΜΒΑ ΟΝ 3 = - 2.8 Ha (απώλεια παράκτιας ζώνης 110 m 2 /m ακτής ) 312
Σχήµα 2. Η µετακίνηση της ζώνης του Αιγιαλού και Παραλίας (γραµµοσκιασµένη ζώνη) λόγω διάβρωσης και ανόδου της στάθµης της θάλασσας (τυχαία κλίµακα) Figure 2. The new position of seashore and beach (hatched) due to erosion and sea level rise (arbitrary scale) Συµπερασµατικά, γίνεται φανερό ότι απαιτείται επανακαθορισµός της γραµµής Αιγιαλού και Παραλίας στη Σκάλα Ερεσού Μυτιλήνης λόγω των κλιµατικών αλλαγών και της υποχρέωσης από την πλευρά της πολιτείας της προστασίας της ανθρώπινης ζωής και περιουσίας. ιαφορετικά τα ήδη υπάρχοντα κτίσµατα και αυτά που πρόκειται (νόµιµα) να κτιστούν κοντά στο σηµερινό όριο της παραλίας θα υποστούν τις επιπτώσεις της κλιµατικής αλλαγής. 4. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Bruun P.: 1962, Sea Level Rise as a Cause of Shore Erosion, Journal of Waterways and Harbors Division (ASCE) 88: 116-130. IPCC (1996), The Science of Climate Change Cambridge University Press, New York. National Research Council (1990), Managing Coastal Erosion National Academy Press, Washington D.C., p.163. Pethnick, J. (2001), Coastal Management and Sea Level Rise Elsevier, Catena 42, 307-322. 313