Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Δ Η Μ Ο Κ Ρ Α Τ Ι Α ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΕΙΔΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΥΔΑΤΩΝ

Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Δ Η Μ Ο Κ Ρ Α Τ Ι Α ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΕΙΔΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΥΔΑΤΩΝ ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΔΗΓΙΑ 91/676/ΕΟΚ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 2012 2015 ΑΘΗΝΑ, 2017

Περιεχόμενα ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο ΔΙΚΤΥΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΝΕΡΩΝ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ... 4 1.1 Εισαγωγή... 4 1.2 Παρακολούθηση ποιότητας επιφανειακών υδάτων... 4 1.3 Παρακολούθηση ποιότητας υπογείων υδάτων... 7 KΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΥ ΕΥΠΡΟΣΒΛΗΤΩΝ ΖΩΝΩΝ... 12 2.1 Χαρακτηρισμός ευπρόσβλητων ζωνών Νομικό πλαίσιο... 12 KΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ, ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΚΩΔΙΚΩΝ ΟΡΘΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ... 18 3.1 Κώδικες Ορθής Γεωργικής Πρακτικής για την προστασία των νερών από νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης... 18 KΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο ΒΑΣΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΕΦΑΡΜΟΖΟΜΕΝΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΔΡΑΣΗΣ... 26 4.1 Αντικείμενα του Προγράμματος Δράσης... 26 4.2 Εφαρμογή προγραμμάτων δράσης ανά Ευπρόσβλητη ζώνη... 27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ... 38 5.1 Κατάρτιση, προώθηση και εφαρμογή κωδίκων ορθής πρακτικής και προγράμματος δράσης... 38 5.1.1 Δεδομένα για την επικράτεια της χώρας... 38 5.1.2 Κώδικας ορθής πρακτικής... 38 5.2 Βασικά μέτρα εφαρμοζόμενα στο πλαίσιο των προγραμμάτων δράσης για κάθε ευπρόσβλητη ζώνη... 39 5.2.1 Θεσσαλικό πεδίο- περιοχή Αλμυρού Μαγνησίας... 39 5.2.2 Κωπαϊδικό πεδίο... 39 5.2.3 Λεκάνη Πηνειού Ηλείας... 40 5.2.4 Αργολικό Πεδίο... 41 5.2.5 Πεδιάδα Θεσ/νικης Πέλλας - Ημαθίας (και Κιλκίς)... 41 5.2.6 Λεκάνη Στρυμόνα... 42 5.2.7 Πεδιάδα Άρτας - Πρέβεζας... 43 5.2.8 Λεκάνη Ασωπού Βοιωτίας... 44 5.2.9 Πεδιάδα ανατολικά και δυτικά λίμνης Βιστωνίδας... 44 5.2.10 Περιοχή Αρτάκης Εύβοιας... 45 5.2.11 Περιοχή Άστρους - Αγ. Ανδρέα Αρκαδίας... 45 5.2.12 Περιοχή Αταλάντης Φθιώτιδας... 46 5.2.13 Περιοχή βόρειας Κορινθίας... 46 5.2.14 Περιοχή βορείου τμήματος ποταμού Έβρου... 47 5.2.15 Περιοχή Επανομής - Μουδανιών Χαλκιδικής... 47 5.2.16 Περιοχή ΛΑΠ Αγγίτη... 48 5.2.17 Περιοχή Λαρισσού Αχαίας... 48 5.2.18 Περιοχή Λεωνιδίου Αρκαδίας... 49 5.2.19 Περιοχή Μαραθώνα Αττικής... 49 5.2.20 Περιοχή Μεγάρων Αλεποχωρίου Αττικής... 50 5.2.21 Περιοχή Μεσογαίας Αττικής... 50 5.2.22 Περιοχή νοτίου τμήματος ποταμού Έβρου... 51 5.2.23 Περιοχή οροπεδίου Τρίπολης... 51 5.2.24 Περιοχή Παμίσου Μεσσηνίας... 52 5.2.25 Περιοχή Πτολεμαίδας Κοζάνης... 52 5.2.26 Περιοχή Σπερχειού Φθιώτιδας... 53 5.2.27 Περιοχή Τροιζηνίας... 53 5.2.28 Περιοχή υπολεκάνης Γεροποτάμου Μεσσαράς Κρήτης... 54 5.2.29 Περιοχή Φιλιατρών Κυπαρισσίας... 54 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι: ΠΙΝΑΚΕΣ... 55 2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα έκθεση αποτελεί μία συνοπτική παρουσίαση των προσπαθειών που καταβάλλει η Ελλάδα για την εφαρμογή της Οδηγίας 91/676/ΕΟΚ. Στόχος της έκθεσης είναι η παρουσίαση της κατάστασης της Ελλάδας σε σχέση με τη νιτρορύπανση γεωργικής προέλευσης, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις του άρθρου 10 της άνω Οδηγίας. Η σύνταξη της παρούσας έκθεσης πραγματοποιήθηκε με τη συνεργασία των Υπουργείων Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) και Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ) με την αξιοποίηση όλων των διαθέσιμων δεδομένων τους. Η Έκθεση αξιοποιεί τα στοιχεία του Εθνικού Δικτύου Παρακολούθησης Υδάτων τόσο για τα επιφανειακά όσο και για τα υπόγεια ύδατα (ΚΥΑ 140384/2011 ΦΕΚ 2017 Β όπως ισχύει). Με βάση τον «Οδηγό σύνταξης των εκθέσεων των κρατών μελών» της Γενικής Διεύθυνσης Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την «Κατάσταση και εξέλιξη του υδάτινου περιβάλλοντος και των γεωργικών πρακτικών» η έκθεση περιλαμβάνει τα παρακάτω κεφάλαια: Κεφάλαιο 1:Δίκτυα παρακολούθησης της ποιότητας των νερών της χώρας Κεφάλαιο 2: Αναθεώρηση του χαρακτηρισμού ευπρόσβλητων ζωνών Κεφάλαιο 3: Κατάρτιση, προώθηση και εφαρμογή κωδίκων ορθής γεωργικής πρακτικής Κεφάλαιο 4: Βασικά μέτρα εφαρμοζόμενα στο πλαίσιο των προγραμμάτων δράσης 3

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΔΙΚΤΥΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΝΕΡΩΝ 1.1 Εισαγωγή Στο Κεφάλαιο αυτό παρουσιάζεται το Πρόγραμμα Παρακολούθησης των Επιφανειακών και Υπόγειων Υδάτων της χώρας για τα έτη 2012, 2013, 2014 και 2015 για τις απαιτήσεις εφαρμογής της Οδηγίας 91/676/ΕΟΚ. Το Πρόγραμμα Παρακολούθησης των Επιφανειακών και Υπογείων Υδάτων για τις ανάγκες εφαρμογής της Οδηγίας 91/676/ΕΟΚ αξιοποιεί τα δεδόμενα του Εθνικού Δικτύου Παρακολούθησης το οποίο συστάθηκε και λειτουργεί για την Παρακολούθηση των Ποσοτικών και Ποιοτικών χαρακτηριστικών των εσωτερικών, μεταβατικών, παράκτιων και υπόγειων υδάτων της χώρας καθώς συστηματοποιεί και επεκτείνει τα προγενέστερα δίκτυα παρακολούθησης ακολουθώντας τη λογική της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Νερά (2000/60/ΕΚ). Με την έκδοση της Κοινής Υπουργικής Απόφασης, στις 9 Σεπτεμβρίου του 2011 (ΦΕΚ 2017 Β 09.09.2011), περί ορισμού του Εθνικού Δικτύου Παρακολούθησης της ποιότητας και της ποσότητας των υδάτων με καθορισμό των θέσεων (σταθμών) μετρήσεων και των φορέων που υποχρεούνται στην λειτουργία τους, υλοποιήθηκε ένα εκτεταμένο δίκτυο παρακολούθησης με μετρήσεις τόσο χημικών όσο και βιολογικών παραμέτρων. Η λειτουργία του Εθνικού Δικτύου Παρακολούθησης χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη (ΕΠΠΕΡΑΑ) για περίοδο την περίοδο 2007-2013 και συνεχίζει η χρηματοδότησή του για την περίοδο 2012-2015 από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Υποδομές Μεταφορών Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη (ΥΜΕΠΕΡΑΑ). 1.2 Παρακολούθηση ποιότητας επιφανειακών υδάτων Το Πρόγραμμα Παρακολούθησης της ποιότητας των επιφανειακών υδάτων στηρίζεται σε ένα δίκτυο εργαστηρίων ελέγχου ποιότητας νερών που καλύπτει πλήρως τον Ελλαδικό χώρο και αποτελείται από αναβαθμισμένα Εργαστήρια του Γενικού Χημείου του Κράτους και ορισμένα Δημοτικά Εργαστήρια. 4

Το Εθνικό Δίκτυο Παρακολούθησης περιλαμβάνει 479 σημεία παρακολούθησης στα επιφανειακά υδατικά συστήματα για τις απαιτήσεις μεταξύ άλλων της εφαρμογής της Οδηγίας 91/676/ΕΟΚ. Τα δεδομένα των μετρήσεων του Εθνικού Δικτύου Παρακολούθησης των επιφανειακών υδάτων παρατίθεται στον Πίνακα Ι.3 του Παραρτήματος Ι Στον παρακάτω πίνακα περιγράφεται η κατανομή των σημείων παρακολούθησης των επιφανειακών υδάτων ανά Υδατικό Διαμέρισμα, για τα ποτάμια και τις λίμνες. Πίνακας 1.2.1 Κατανομή σημείων ανά Υδατικό Διαμέρισμα παρακολούθησης των επιφανειακών υδάτων (Υ. Δ.) στο δίκτυο Υδατικό Διαμέρισμα Κωδικός Υ.Δ. Ποτάμια Λίμνες Σύνολο Δυτική Πελοπόννησος EL01 36 1 37 Βόρεια Πελοπόννησος EL02 33 3 36 Ανατολική Πελοπόννησος EL03 19 0 19 Δυτική Στερεά Ελλάδα EL04 41 12 53 Ήπειρος EL05 37 4 41 Αττική EL06 8 1 9 Ανατολική Στερεά Ελλάδα EL07 40 3 43 Θεσσαλία EL08 55 2 57 Δυτική Μακεδονία EL09 29 12 41 Κεντρική Μακεδονία EL10 23 5 28 Ανατολική Μακεδονία EL11 35 2 37 Θράκη EL12 38 5 43 Κρήτη EL13 24 3 27 Νησιά Αιγαίου EL14 8 0 8 Σύνολο 426 53 479 Λαμβάνοντας υπόψη τη μέση ετήσια συγκέντρωση νιτρικών ιόντων στα υπό παρακολούθηση σημεία για τα έτη 2012, 2013, 2014 και 2015, έγινε κατάταξη των επιφανειακών υδάτων σε 6 κλάσεις (Πίνακας 1.2.2.) οι οποίες σχετίζονται άμεσα με την ευαισθησία των επιφανειακών υδάτων στον ευτροφισμό. 5

Πίνακας 1.2.2 Κατάταξη επιφανειακών υδάτων σε κλάσεις Κλάση Πλήθος Χρώμα (mg/l NO 3- ) σημείων 0-1,99 Skoyro Mple 403 2-9,99 Anoixto Mple 75 10-24,99 Prasino 1 25-39,99 Kitrino 0 40-50 Portokali 0 > 50 Kokkino 0 Σύνολο 479 Η ταξινόμηση των σημείων παρακολούθησης των επιφανειακών υδάτων σε κλάσεις παριστάνεται με μορφή χάρτη στην εικόνα 1.2.1. Εικόνα 1.2.1 Κλάσεις επιφανειακών υδάτων σύμφωνα με τη μέση υπερετήσια συγκέντρωση NO3 6

Στον Πίνακα 1.2.3 παρουσιάζεται ο αριθμός σημείων παρακολούθησης των επιφανειακών υδάτων κατά την τρέχουσα και την προηγούμενη περίοδο αναφοράς Πίνακας 1.2.3 Αριθμός σημείων παρακολούθησης επιφανειακών υδάτων ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΗΜΕΙΩΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ (2008-2011) ΤΡΕΧΟΥΣΑ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ (2012-2015) ΠΟΤΑΜΟΙ 80 426 ΛΙΜΝΕΣ 27 53 ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ/ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΥΔΑΤΑ 11 0 ΣΥΝΟΛΟ 117 479 1.3 Παρακολούθηση ποιότητας υπογείων υδάτων Με στόχο τον έλεγχο της ρύπανσης των υπόγειων υδάτων, κυρίως από νιτρικά ιόντα γεωργικής προέλευσης το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε με χρηματοδότηση μέσω του Γ ΚΠΣ-ΕΠΠΕΡ., ανέθεσε στο Γενικό Χημείο του Κράτους, το Πρόγραμμα Παρακολούθησης Ποιότητας Υπόγειων Νερών για το έτος 2008. Η διάρκεια του Προγράμματος ήταν 12 μήνες. Το Πρόγραμμα παρακολούθησης της ποιότητας των υπόγειων υδάτων του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. περιλάμβανε μετρήσεις σε 371 σημεία δειγματοληψίας κατανεμημένα σε όλη τη χώρα ενώ σήμερα περιλαμβάνει 1078 σημεία παρακολούθησης. Τα δίκτυα παρακολούθησης των δύο περιόδων 2008-2012 και 2012-2015 αποτυπώνονται στην εικόνα 1.3.1 με μπλε και κόκκινους χρωματισμούς αντίστοιχα. 7

Εικόνα 1.3.1.Δίκτυα παρακολούθησης για τις περιόδους 2008-2012 και 2012-2015 Στον πίνακα που ακολουθεί παρατηρούμε το ποσοστό των σημείων των οποίων οι μέσες και οι μέγιστες τιμές υπερβαίνουν τα 50 mg/l και 40 mg/l για την προηγούμενη και τρέχουσα περίοδο αναφορας. Πίνακας 1.3.1. Εξέλιξη μεταξύ των δυο εκθέσεων παρακολούθησης ΕΠΙ ΤΟΙΣ ΕΚΑΤΟ ΠΟΣΟΣΤΟ ΣΗΜΕΙΩΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ (2008-2011) ΤΡΕΧΟΥΣΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ (2012-2015) όπου υπερβαίνουν τα 50 mg/l οι μέγιστες τιμές NO 3 26,10% 28,57% οι μέσες τιμές NO 3 19,40% 15,49 όπου υπερβαίνουν τα 40 mg/l οι μέγιστες τιμές NO 3 31,08% 36.46% οι μέσες τιμές NO 3 26,14% 21,42% ΠΕΡΙΟΔΟΣ 8

Εικόνα 1.3.4. Κατανομή μέσης υπερετήσιας συγκέντρωσης νιτρικών ιόντων ανά υπόγειο υδατικό σύστημα για την περίοδο αναφοράς 2012-2015. Στο παραπάνω χάρτη απεικονίζονται όλα τα Υπόγεια Υδατικά Συστήματα στα οποία υπάρχουν μετρήσεις κατά την τρέχουσα περίοδο αναφοράς Το δίκτυο παρακολούθησης καθώς και τα χαρακτηριστικά των σημείων παρακολούθησης των υπογείων υδάτων που περιλαμβάνονται στην παρούσα αναφορά παρατίθενται στον Πίνακα Ι.4. του Παραρτήματος Ι. Η κατάταξη των υπόγειων υδάτων σε κλάσεις ανάλογα με την εμφανιζόμενη μέση ετήσια συγκέντρωση νιτρικών στο δείγμα (σε mg /l NO3 - ), φαίνεται στον Πίνακα 1.3.2. 9

Πίνακας 1.3.2 Κατάταξη των υπόγειων υδάτων σε κλάσεις Κλάση (mg/l NO3) Χρώμα Πλήθος σημείων 0-24,99 PRASINO 713 25-39,99 KITRINO 133 40-50 PORTOKALI 65 >50 KOKKINO 167 Σύνολο 1078 Η ταξινόμηση των σημείων παρακολούθησης σε κλάσεις παριστάνεται με μορφή χάρτη στην εικόνα 1.3.6. ΕΙΚΟΝΑ 1.3.6. Κλάσεις υπογείων υδάτων σύμφωνα με τη μέση ετήσια συγκέντρωση NO3 10

Οι σταθμοί παρακολούθησης ανάλογα με το είδος τους έχουν καταταχθεί στα ακόλουθα είδη: «φρεατικός υδροφορέας», «έγκλειστος υδροφορέας», «καρστικός υδροφορέας», όπως περιγράφεται και στον πίνακα 1.3.3. Πίνακας 1.3.3 Είδος υπόγειων υδροφορέων ΕΙΔΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Φρεατικός υδροφορέας, (συμπεριλαμβανόμενων των πηγών), βάθος: 0-5 m ΠΛΗΘΟΣ ΣΗΜΕΙΩΝ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ 355 Φρεατικός υδροφόρος ορίζοντας, βάθος: 5-15 m 241 Φρεατικός υδροφορέας, βάθος: 15-30 m Φρεατικός υδροφορέας, βάθος >30 m 164 318 Έγκλειστος υδροφορέας 0 Μη χαρακτηρισμένοι Καρστικός υδροφορέας 0 ΣΥΝΟΛΟ 1078 11

KΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΥ ΕΥΠΡΟΣΒΛΗΤΩΝ ΖΩΝΩΝ 2.1 Χαρακτηρισμός ευπρόσβλητων ζωνών Νομικό πλαίσιο Η Ελληνική Νομοθεσία εναρμονίστηκε με την Οδηγία 91/676/ΕΟΚ για την «Προστασία των νερών από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης» με την υπ. αριθμ. 16190/1335/1997 ΚΥΑ(ΦΕΚ Β 519/25-6-1997). Για την εφαρμογή της Οδηγίας στη χώρα μας εγκαταστάθηκε το δίκτυο παρακολούθησης της ποιότητας των επιφανειακών και υπόγειων νερών, που περιγράφηκε στο Κεφάλαιο 1 της παρούσας έκθεσης, στο οποίο πραγματοποιούνται μετρήσεις φυσικοχημικών, μικροβιολογικών παραμέτρων, θρεπτικών συστατικών, ανεπιθύμητων ουσιών, τοξικών ουσιών (Πίνακας Ι.1 και Ι.3 Παραρτήματος Ι). Με την αξιοποίηση των στοιχείων ποιότητας των επιφανειακών και υπόγειων νερών και σύμφωνα με τα κριτήρια της Οδηγίας 91/676/ΕΟΚ, καθορίστηκαν αρχικά με την υπ. αριθμ. 19652/1906/1999 ΚΥΑ (ΦΕΚ Β 1575/5-8-1999), ως ευπρόσβλητες ζώνες στη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης, οι περιοχές: του Πεδίου Θεσσαλίας του Κωπαϊδικού Πεδίου του Αργολικού Πεδίου της Λεκάνης Πηνειού Ηλείας Το 2008 με την αριθ. 24838/1400/Ε103/2008 ΚΥΑ (ΦΕΚ Β 1132/ 6.6.2008) τροποποιήθηκε η 19652/1906/1999 ΚΥΑ σε ότι αφορά τον ακριβή προσδιορισμό των τεσσάρων ευπρόσβλητων ζωνών, σε επίπεδο δημοτικών διαμερισμάτων. Στην περιοχή του Θεσσαλικού πεδίου, η οποία περιλαμβάνει τις λεκάνες απορροής του Πηνειού ποταμού, του Τιταρήσιου ποταμού, του Αλμυρού, του Ενιππέα και την κλειστή λίμνη Ξυνιάδος περιλαμβάνονται συνολικά 70 δήμοι και 487 δημοτικά διαμερίσματα. 12

Στην ευπρόσβλητη περιοχή του Κωπαϊδικού πεδίου, η οποία περιλαμβάνει τη λεκάνη του Βοιωτικού Κηφισού περιλαμβάνονται συνολικά 23 δήμοι και 84 δημοτικά διαμερίσματα. Στην ευπρόσβλητη περιοχή του Αργολικού πεδίου περιλαμβάνονται συνολικά 9 δήμοι και 28 δημοτικά διαμερίσματα και στην περιοχή της Λεκάνης του Πηνειού Ηλείας περιλαμβάνονται 16 δήμοι και 97 δημοτικά διαμερίσματα. Το Σεπτέμβριο του 2001 έγινε η επικαιροποίηση και η συμπλήρωση του καταλόγου των ευπρόσβλητων ζωνών, με την ΚΥΑ 20419/2522/18-9-2001 (ΦΕΚ 1212 B/14-9-2001), συμπεριλαμβάνοντας και τις περιοχές: Της Λεκάνης του Στρυμόνα (ολόκληρος ο κάμπος των Σερρών που περιλαμβάνει και τη λίμνη Κερκίνη) Του Κάμπου Θεσσαλονίκης Πέλλας - Ημαθίας (με τις λεκάνες των ποταμών Αλιάκμονα, Λουδία, Αξιού, Γαλλικού, τις λίμνες Λαγκαδά και Βόλβη, καθώς και τη περιοχή του Κιλκίς) Της Πεδιάδας Άρτας-Πρέβεζας (που περιλαμβάνει το μέσο και τον κάτω ρου του Λούρου, καθώς και τον κάτω ρου του ποταμού Άραχθου) Για όλες τις ανωτέρω ευπρόσβλητες ζώνες, ανατέθηκε στο Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικών Ερευνών (ΕΘΙΑΓΕ) Ινστιτούτο Χαρτογράφησης και Ταξινόμησης Εδαφών Λάρισας (ΙΧΤΕΛ) η εκπόνηση των προβλεπόμενων από τις διατάξεις της Οδηγίας Προγραμμάτων Δράσης με στόχο την πρόληψη της απειλούμενης υποβάθμισης των νερών σ αυτές. Στη συνέχεια καταρτίσθηκαν και νομοθετήθηκαν, με Κ.Υ.Α., Προγράμματα Δράσης που αποσκοπούν στην εξειδίκευση και υλοποίηση των μέτρων για την πρόληψη ή μείωση της ρύπανσης των νερών από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης για κάθε ευπρόσβλητη ζώνη ξεχωριστά. Για κάθε ευπρόσβλητη ζώνη έχουν θεσμοθετηθεί Προγράμματα Δράσης με τις παρακάτω Κοινές Υπουργικές Αποφάσεις: Πεδίο Θεσσαλίας : ΚΥΑ οικ. 25638/2905 (ΦΕΚ. 1422B/22-10-2001) Κωπαϊδικό Πεδίο: ΚΥΑ οικ. 20417/2520 (ΦΕΚ 1195B/14-9-2001) Αργολικό Πεδίο: ΚΥΑ οικ. 20416/2519 (ΦΕΚ. 1196B/14-9-2001) Λεκάνη Πηνειού Ηλείας: ΚΥΑ οικ. 20418/2521 (ΦΕΚ 1197B/14-9-2001) Λεκάνη Στρυμόνα: ΚΥΑ οικ. 50982/2309 (ΦΕΚ 1894Β/29-12-2006) 13

Κάμπος Θεσσαλονίκης Πέλλας Ημαθίας: ΚΥΑ οικ. 16175/824 (ΦΕΚ 530Β/28-4-2006) Πεδιάδα Άρτας-Πρέβεζας: ΚΥΑ οικ. 50981/2308 (ΦΕΚ 1895Β/29-12-2006) Το Νοέμβριο του 2010 έγινε επικαιροποίηση και συμπλήρωση του καταλόγου των ευπρόσβλητων ζωνών, με την ΚΥΑ 106253/08.11.10 (ΦΕΚ 1843 Β), συμπεριλαμβάνοντας στις ευπρόσβλητες από νιτρορύπανση ζώνες και την περιοχή της Λεκάνης Απορροής του ποταμού Ασωπού Βοιωτίας. Οι ελληνικές αρχές λαμβάνοντας υπόψη τις προτεινόμενες από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή νέες ευπρόσβλητες ζώνες, την επεξεργασία των αποτελεσμάτων του Εθνικού Δικτύου Παρακολούθησης των επιφανειακών και των υπόγειων υδάτων καθώς και τα προσχέδια των Σχεδίων Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής των Υδατικών Διαμερισμάτων της χώρας, προσδιόρισαν με την ΚΥΑ 190126/17.04.2013 (ΦΕΚ 983 Β/23.04.2013) καθώς και με την ΚΥΑ 147070/02.12.2014 (ΦΕΚ 3224 Β /02.12.2014) νέες ευπρόσβλητες σε νιτρορύπανση ζώνες, σε συμμόρφωση με τις απαιτήσεις της Οδηγίας 91/676/ΕΟΚ για την προστασία των υδάτων από νιτρορύπανση γεωργικής προέλευσης Στο πλαίσιο εκπόνησης των Σχεδίων Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής Ποταμών των 14 Υδατικών Διαμερισμάτων της χώρας πραγματοποιήθηκε η ένταξη νέων περιοχών στις ευπρόσβλητες από νιτρορύπανση ζώνες Ειδικότερα, με την ΚΥΑ 190126/23.04.2013 (ΦΕΚ 983Β /2013) προστίθενται οι ακόλουθες ευπρόσβλητες σε νιτρορύπανση ζώνες: «9.Η περιοχή του νότιου τμήματος του ποταμού Έβρου 10.Η πεδιάδα Ανατολικά και Δυτικά της λίμνης Βιστωνίδας 11.Η περιοχή της λεκάνης απορροής του ποταμού Αγγίτη 12.Η περιοχή της Βόρειας Κορινθίας 13. Η περιοχή του Οροπεδίου Τρίπολης 14.Η περιοχή Φιλιατρών -Κυπαρισσίας 15.Η περιοχή της λεκάνης απορροής του ποταμού Λαρισσού Αχαΐας 16.Η περιοχή Λεωνιδίου Αρκαδίας 17.Η περιοχή Μαραθώνα Αττικής 18.Η περιοχή της Μεσογαίας Αττικής Ενώ με την ΚΥΑ 147070/02.12.2014 (ΦΕΚ 3224 Β /2014) προστίθενται οι ακόλουθες ζώνες: «19.Η περιοχή του βόρειου τμήματος του ποταμού Έβρου 20.Η περιοχή του Σπερχειού Φθιώτιδας 21.Η περιοχή Παμίσου Μεσσηνίας 14

22.Η περιοχή της Τροιζηνίας 23.Η περιοχή Άστρους-Αγ. Ανδρέα Αρκαδίας 24.Η περιοχή Μεγάρων Αλεποχωρίου Αττικής 25.Η περιοχή της Αταλάντης Φθιώτιδας 26.Η περιοχή Αλμυρού Μαγνησίας 27.Η περιοχή της Πτολεμαϊδας Κοζάνης 28. Η περιοχή Επανομής Μουδανιών Χαλκιδικής 29. Η περιοχή της υπολεκάνης Γεροποτάμου Μεσσαράς Κρήτης 30. Η περιοχή Αρτάκης Εύβοιας» 2.2 Αξιολόγηση επιπέδου Ευτροφισμού Στα πλαίσια του άρθρου 6 παρ. 1γ της Οδηγίας 91/676/ΕΟΚ, για τον χαρακτηρισμό των ευπρόσβλητων ζωνών και την αναθεώρηση του σχετικού καταλόγου απαιτείται από κάθε κράτος μέλος να επανεξετάζει ανά τετραετία την κατάσταση των επιφανειακών νερών του από πλευράς ευτροφισμού. Σύμφωνα με τις κατευθύνσεις της ευρωπαϊκής επιτροπής για την σύνταξη της παρούσας έκθεσης, δεν υπάρχει συγκεκριμένη μεθοδολογία προσδιορισμού της τροφικής κατάστασης, ενιαία για όλα τα κράτη μέλη, αλλά το κάθε κράτος μέλος ακολουθεί δικό του τρόπο ταξινόμησης. Το φαινόμενο του ευτροφισμού είναι ένα ιδιαίτερα σύνθετο και πολυπαραμετρικό φαινόμενο που συντίθεται από φυσικούς, βιολογικούς και χημικούς παράγοντες που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Λόγω της πολυπλοκότητας του φαινομένου είναι πολύ δύσκολο να προσδιοριστεί και να ποσοτικοποιηθεί με τη χρήση μόνο φυσικοχημικών ή μόνο χημικών και βιολογικών παραμέτρων. Για τις ανάγκες της εν λόγω αξιολόγησης, με σκοπό την κατάταξη των υδάτινων συστημάτων ανάλογα με το επίπεδο του ευτροφισμού, χρησιμοποιήθηκε συγκεκριμένη κλίμακα ταξινόμησης της τροφικής κατάστασης των υδάτινων συστημάτων, η οποία έχει προκύψει από 15

τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται από τη χώρα μας για τον χαρακτηρισμό ενός υδάτινου σώματος ως ευτροφικό, σε συνδυσμό με τα κριτήρια ταξινόμησης των φυσικοχημικών παραμέτρων που χρησιμοποιήθηκαν στα πρώτα Σχέδια Διαχείρισης στο πλαίσιο εφαρμογής της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Νερά,. Στους πίνακες 2.2.1 και 2.2.2 περιγράφεται ο κατάλογος των σχετικών παραμέτρων και των αντίστοιχων οριακών τιμών ταξινόμησης της τροφικής κατάστασης για τα ποτάμια και τις λίμνες αντίστοιχα. Πίνακας 2.2.1 Κλίμακα κριτηρίων ταξινόμησης της τροφικής κατάστασης των ποταμών στην Ελλάδα ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΜΟΝΑΔΕΣ EYΤΡΟΦΙΚΟ ΜΕΣΟΤΡΟΦΙΚΟ ΟΛΙΓΟΤΡΟΦΙΚΟ Συγκέντρωση N-ΝΟ - 3 mg N/l >5,0 0,3-5,0 <0,3 Συγκέντρωση N-ΝΗ + 4 mg N /l >0,8 0,1-0,8 <0,1 Συγκέντρωση ολικού Ρ mg Ρ/l >0,2 0,1-0,2 <0,1 ΒΟD5 mg /l >4,0 4,0-1,0 <1,0 Πίνακας 2.2.2 Κλίμακα κριτηρίων ταξινόμησης της τροφικής κατάστασης των λιμνών στην Ελλάδα ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΜΟΝΑΔΕΣ EYΤΡΟΦΙΚΟ ΜΕΣΟΤΡΟΦΙΚΟ ΟΛΙΓΟΤΡΟΦΙΚΟ Κοντά στην επιφάνεια (επιλίμνιο) Συγκέντρωση χλωροφύλλης-α μg /l >10 2-10 <2 Συγκέντρωση ολικού Ν mg N/l >1,0 0,1-1 <0,1 Συγκέντρωση ολικού Ρ mg Ρ/l >0,03 0,03-0,01 <0,01 Στους Πίνακες Ι.5 και Ι.6 του Παραρτήματος Ι παρουσιάζονται τα σημεία δειγματοληψίας (ποταμών και λιμνών) και η τάξη της τροφικής κατάστασης στην οποία ανήκουν. 16

Από την ταξινόμηση της τροφικής κατάστασης των σημείων δειγματοληψίας προέκυψαν τα ακόλουθα αποτελέσματα ανά κατηγορία υδάτινου συστήματος. Λίμνες: Η ταξινόμηση της τροφικής κατάστασης των λιμνών έγινε με βάση τις θερινές μετρήσεις χλωροφύλλης α. Σε δύο σημεία δειγματολήψίας που δεν υπήρχαν μετρήσεις χλωροφύλλης, η ταξινόμηση της τροφικής κατάστασης πραγματοποιήθηκε με βάση τη συγκέντρωση ολικού Φοσφώρου. Με βάση τα αποτελέσματα των μετρήσεων και σε σύνολο 53 σημείων δειγματοληψίας 14 σημεία χαρακτηρίζονται ως ολιγοτροφικά, 19 ως μεσοτροφικά και 20 ως ευτροφικά. Ποταμοί: Η ταξινόμηση της τροφικής κατάστασης των ποταμών έγινε με βάση τη μέση υπερετήσια τιμή νιτρικών ιόντων. Τα αποτελέσματα των μετρήσεων σε 426 σημεία στα επιφανειακά ύδατα της χώρας. Από την ανάλυση των μετρήσεων τα 115 σημεία χαρακτηρίζονται ως ολιγοτροφικά, 295 ως μεσοτροφικά, και τα 16 ως μεσοτροφικά. 17

KΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ, ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΚΩΔΙΚΩΝ ΟΡΘΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ 3.1 Κώδικες Ορθής Γεωργικής Πρακτικής για την προστασία των νερών από νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης Σύμφωνα με το άρθρο 4 της Οδηγίας 91/676/ΕΟΚ «για την προστασία των υδάτων από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης» θεσπίστηκε με την αρ. 85167/820/20-3-2000 Υπουργική Απόφαση ο Κώδικας Ορθής Γεωργικής Πρακτικής για την προστασία των νερών από νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης (ΦΕΚ Β 477/6-4-2000). Ο σκοπός του Κώδικα σε ότι αφορά τα λιπάσματα και ειδικότερα τα αζωτούχα, είναι να βοηθήσει τους γεωργούς να εφαρμόσουν πρακτικές φιλικές προς το περιβάλλον με τρόπο ώστε να διασφαλίζουν το εισόδημά τους και παράλληλα να μειώσουν την αζωτούχο λίπανση των καλλιεργειών. Ιδιαίτερα ο κώδικας στοχεύει: στην αποτροπή της ρύπανσης των υπόγειων και επιφανειακών νερών από τη συσσώρευση νιτρικών λόγω βαθιάς διήθησης ή επιφανειακής απορροής. στην παροχή οδηγιών για τη σωστή διαχείριση των νερών (συστήματα άρδευσης, τρόποι εφαρμογής, εξοικονόμηση νερού, κ.λ.π) στην ορθολογική εφαρμογή των φυτοφαρμάκων στον χειρισμό - διάθεση των κτηνοτροφικών αποβλήτων με στόχο πάντα την προστασία του περιβάλλοντος και της Δημόσιας υγείας. Με την αρ. 85167/820/20-3-2000 Απόφαση του Υφυπουργού Γεωργίας προβλέπονται μεταξύ των άλλων μέτρα για την αποθήκευση και μεταφορά των λιπασμάτων, για την εφαρμογή των αζωτούχων λιπασμάτων, την ποσότητα και το χρόνο εφαρμογής αυτών και την φυτοκάλυψη κατά την χειμερινή περίοδο. Τα μέτρα αυτά σύμφωνα με το Κεφάλαιο ΙV της Απόφασης είναι υποχρεωτικά για τις ευπρόσβλητες στη νιτρορρύπανση ζώνες (όπως έχουν καθοριστεί με τις αρ. 19652/1906/1999 και 20419/2522/2001 ΚΥΑ), ενώ η εφαρμογή τους είναι προαιρετική για την υπόλοιπη χώρα, με στόχο να εξασφαλίσουν ένα γενικό επίπεδο προστασίας όλων των υδάτων της χώρας. Όσον αφορά στους Κώδικες Ορθής Γεωργικής Πρακτικής για τα νιτρικά, έχει ολοκληρωθεί η σύνταξη μελέτης για την επικαιροποίηση των Κωδίκων, ώστε να είναι σύμφωνοι με τις τρέχουσες επιστημονικές πρακτικές. 18

Ο Νέος Κώδικας Ορθής Γεωργικής Πρακτικής δημοσιεύτηκε με την υπ αριθμ. 1420/82031/17.08.2015 ΥΑ (ΦΕΚ 1709 Β ) και τροποποιήθηκε με την υπ αριθμ. 2001/118518/03.11.2015 ΥΑ (ΦΕΚ 2359 Β ). Ιδιαίτερα ο κώδικας στοχεύει στην αποτροπή της ρύπανσης των υπόγειων και επιφανειακών νερών από τα νιτρικά ιόντα, που προέρχονται από: αγρό όπου έχει εφαρμοστεί λίπανση με αζωτούχες ενώσεις ή επεξεργασμένα κτηνοτροφικά απόβλητα ή βοσκότοπο όπου έχουν βοσκήσει ζώα αποθέτοντας ζωϊκή κόπρο μέσω διήθησης διαμέσου του ριζοστρώματος ή επιφανειακής απορροής χωρίς ταυτόχρονα να διαταραχθεί η ικανοποίηση των αναγκών των φυτών σε άζωτο. Ο Κώδικας περιέχει αναλυτική περιγραφή των ορθών γεωργικών πρακτικών για την εφαρμογή αζωτούχων λιπασμάτων, για την αποθήκευση και μεταφορά τους και για τη διαχείριση κτηνοτροφικών αποβλήτων στις κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις. Ειδικότερα, στο κεφάλαιο που αφορά την ορθή εφαρμογή των αζωτούχων λιπασμάτων περιλαμβάνονται προβλέψεις για τα χρονικά διαστήματα της εφαρμογής αζωτούχων λιπασμάτων οι οποίες εξειδικεύονται περαιτέρω για τις ευπρόσβλητες σε νιτρορύπανση ζώνες. Στο κεφάλαιο που πραγματεύεται την εφαρμογή, αποθήκευση και μεταφορά των αζωτούχων λιπασμάτων προβλέπεται η τήρηση Μητρώου Εισροών Εκροών-Ημερολογίου Εργασιών και γίνεται ειδική αναφορά στις προδιαγραφές κατασκευής δεξαμενής αποβλήτων καθώς και στην ενημέρωση των αρμόδιων αρχών για την πρόληψη ή την αντιμετώπιση προβλημάτων που προκύπτουν. Τέλος, στο κεφάλαιο που αφορά τα μέτρα διαχείρισης των κτηνοτροφικών αποβλήτων γίνεται ανάλυση των ορθών γεωργικών πρακτικών για τη διαχείριση και αποθήκευση των στερεών κτηνοτροφικών αποβλήτων και αναφορά των πρακτικών για τη διαχείριση και αποθήκευση υγρών κτηνοτροφικών αποβλήτων. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στον ορθό τρόπο εφαρμογής των επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων στα εδάφη καθώς και στις ορθές πρακτικές άρδευσης ως επηρεάζουσα τη νιτρορύπανση ενώ αναφέρονται και οι κατάλληλες γεωργικές πρακτικές για την πρόληψή της. 3.1.1. Ορθές Γεωργικές Πρακτικές για την εφαρμογή αζωτούχων λιπασμάτων Με στόχο την ορθολογική εφαρμογή των αζωτούχων λιπασμάτων, οι παραγωγοί πρέπει να εφαρμόζουν ανά καλλιέργεια και τύπο εδάφους τις βέλτιστες ποσότητες και τύπους για την κάλυψη των αναγκών θρέψης των φυτών, αλλά και την αποφυγή της επιβάρυνσης των νερών με νιτρικά ιόντα. Όσον αφορά τους παραγωγούς των οποίων οι εκμεταλλεύσεις ευρίσκονται 19

στις ευπρόσβλητες ζώνες, πρέπει να εφαρμόζουν ανά καλλιέργεια και τύπο εδάφους τις καθοριζόμενες από τα Προγράμματα Δράσης μονάδες αζώτου (ποσότητα προστιθέμενου αζώτου ανά μονάδα επιφάνειας), όπως αυτές εξειδικεύονται για κάθε περιοχή, καλλιέργεια και μέθοδο άρδευσης. Επιπλέον, η εφαρμογή των αζωτούχων λιπασμάτων, πρέπει να γίνεται κατά τρόπο ελεγχόμενο, ούτως ώστε οι συνολικά προστιθέμενες μονάδες αζώτου να μην υπερβαίνουν τις απαιτήσεις των καλλιεργειών. Στον υπολογισμό της αναγκαίας ποσότητας πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και το άζωτο που αποδίδεται από το έδαφος στο οποίο λαμβάνει χώρα η καλλιέργεια. Για το σκοπό αυτό ο γεωργός πρέπει να έχει υπόψη του: α. το είδος της καλλιέργειας και τις ανάγκες της σε άζωτο ανάλογα με το βλαστικό στάδιο ανάπτυξης β. τις ιδιότητες του εδάφους (μηχανική σύσταση: ελαφρύ-μέσο-βαρύ, την κλίση, την διηθητικότητα κ.ά.) γ. τα δεδομένα ανάλυσης του εδάφους, ώστε να προκύπτει το άζωτο που περιέχεται στο έδαφος δ. τη μέθοδο και το ιστορικό λίπανσης του αγροτεμαχίου κυρίως με αζωτούχα λιπάσματα ή κτηνοτροφικά απόβλητα ε. την ποσότητα και την ποιότητα του νερού άρδευσης στ. τη μέθοδο άρδευσης ζ. τις κλιματικές συνθήκες και ιδιαίτερα το ύψος και τη συχνότητα των βροχοπτώσεων Σύμφωνα με τις προβλέψεις του άρθρου αυτού οι παραγωγοί πρέπει να εφαρμόζουν τα αζωτούχα λιπάσματα σε δόσεις ανάλογα με τις απαιτήσεις των φυτών ανά βλαστικό στάδιο ανάπτυξης. Το άζωτο υποβοηθά κυρίως τη βλαστική ανάπτυξη των φυτών, και όχι τόσο την αναπαραγωγική (ανθοφορία, καρποφορία). Ειδικότερα τα νιτρικά λιπάσματα είναι καταλληλότερα για την περίοδο όπου παρατηρείται η αιχμή των αναγκών των φυτών σε άζωτο, επειδή συγκριτικά το αποδίδουν γρηγορότερα. Ακόμη δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται αυξημένες ποσότητες λιπασμάτων. Το πλεονάζων άζωτο όχι μόνο δεν αυξάνει την παραγωγή, αλλά αντίθετα προκαλεί οικονομικές και περιβαλλοντικές ζημιές. Μέσω της εναλλαγής καλλιεργειών/αμειψισποράς μπορεί να επιτευχθεί μείωση της χρησιμοποιούμενης ποσότητας λιπασμάτων. Οι παραγωγοί, πρέπει να καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε η εφαρμογή των αζωτούχων λιπασμάτων στον αγρό να είναι όσο το δυνατόν πιο ομοιόμορφη, δηλαδή να διασφαλίζεται η διάθεση ίσης ποσότητας ανά φυτό τετραγωνικό μέτρο καλλιεργήσιμης γης. Συστήνεται η εφαρμογή να γίνεται με χρήση λιπασματοδιανομέων που μπορεί να είναι: 20

κοκκοδιανομείς για τα στερεά ή λιπασματοδιανομείς εφοδιασμένοι με ειδικούς εκτοξευτήρες/εγχυτήρες για τα υγρά, που διεισδύουν σε βάθος 12-15 εκατοστών εντός του εδάφους Ο εξοπλισμός λίπανσης για την εφαρμογή είτε υγρών είτε στερεών σκευασμάτων, πρέπει πάντα να είναι σε καλή λειτουργική κατάσταση και ρυθμισμένος προσεκτικά, με βάση τις οδηγίες του κατασκευαστή, ώστε να εφαρμόζονται με ακρίβεια οι αναγκαίες ποσότητες. Κατά την εφαρμογή των αζωτούχων λιπασμάτων οι παραγωγοί πρέπει να τηρούν με ιδιαίτερη προσοχή τους κανόνες που αναγράφονται στη συσκευασία των λιπασμάτων ή γενικότερα τις οδηγίες που παρέχονται από την ενωσιακή και εθνική νομοθεσία και τις αρμόδιες υπηρεσίες. Ειδικότερα οι παραγωγοί απαγορεύεται να προβαίνουν σε εφαρμογή αζωτούχων λιπασμάτων: α. σε παγωμένες ή καλυμμένες με χιόνια επιφάνειες, καθώς και σε εδάφη κορεσμένα με νερό, που δε στραγγίζουν επαρκώς, ή πλημμυρισμένα β. ενώ υπάρχει πρόβλεψη βροχόπτωσης στο αμέσως επόμενο διήμερο γ. όταν πνέει ισχυρός άνεμος Οι παραγωγοί των οποίων οι εκμεταλλεύσεις βρίσκονται στις ευπρόσβλητες ζώνες απαγορεύεται να εφαρμόζουν λιπάσματα που περιέχουν άζωτο το χρονικό διάστημα από 1 η Νοεμβρίου μέχρι 1 η Φεβρουαρίου. Η ίδια πρακτική συστήνεται για τους παραγωγούς με εκμεταλλεύσεις στις υπόλοιπες περιοχές της χώρας, καθότι γενικώς τα φυτά κατά την περίοδο αυτή έχουν χαμηλούς έως μηδενικούς ρυθμούς ανάπτυξης, με αποτέλεσμα το προστιθέμενο άζωτο, εφόσον δε μπορεί να αξιοποιηθεί-δεσμευτεί, να ρυπαίνει τα υπόγεια νερά και επιφανειακά νερά είτε μέσω επιφανειακής απορροής είτε μέσω διήθησης. Ειδικότερα, στα Προγράμματα Δράσης των ευπρόσβλητων ζωνών θα εξειδικευτεί ανά περιοχή η περίοδος απαγόρευσης εφαρμογής αζωτούχων λιπασμάτων, καθώς και το λιπαντικό πρόγραμμα των συνηθέστερα απαιτούμενων καλλιεργειών. Εξαίρεση από τον ανωτέρω περιορισμό εφαρμογής αζωτούχων λιπασμάτων ισχύει στις παρακάτω περιπτώσεις: α. της λίπανσης εγκατεστημένης καλλιέργειας χειμερινών κηπευτικών ή ανθοκομικών ειδών, στην οποία επιτρέπεται η ορθολογική χρήση αζωτούχων λιπασμάτων στα ήδη αναπτυχθέντα φυτά β. της ορθολογικής λίπανσης των καλλιεργειών υπό κάλυψη 21

γ. της λίπανσης της ελιάς και του αμπελιού, όπου απαιτείται κατά την περίοδο αυτή, εφόσον η ποσότητας του προστιθέμενου αζώτου δεν υπερβαίνει τις 7 μονάδες/στρέμμα δ. της βασικής λίπανσης των χειμερινών σιτηρών, όπου απαιτείται κατά την περίοδο αυτή, εφόσον η ποσότητα του προστιθέμενου αζώτου δεν υπερβαίνει τις 6 μονάδες/στρέμμα ε. της βασικής λίπανσης, για όσες καλλιέργειες απαιτείται, με την προϋπόθεση ότι τα χρησιμοποιούμενα λιπάσματα δεν περιέχουν νιτρικό άζωτο σε οποιαδήποτε αναλογία. Επιτρέπεται η ορθολογική χρήση ουρίας, θειικής αμμωνίας, λιπασμάτων βραδείας αποδέσμευσης αζώτου συμπεριλαμβανομένων αυτών που περιέχουν αναστολείςπαρεμποδιστές κ.ά (άρθ. 1, ΦΕΚ 2359Β /03.11.2015). Όσον αφορά τη βασική λίπανση των εαρινών καλλιεργειών, δεν πρέπει να χρησιμοποιείται περισσότερο άζωτο από αυτό που εκείνη την περίοδο χρειάζεται η καλλιέργεια, καθώς αυτή βρίσκεται στο αρχικό στάδιο βλαστικής ανάπτυξης. Οι παραγωγοί απαγορεύεται να εφαρμόζουν αζωτούχα λιπάσματα: α. Σε απόσταση μικρότερη των 2 μέτρων από όχθες επιφανειακών νερών (ποτάμια, υδατορέματα, λίμνες, διώρυγες, τάφρους και κανάλια άρδευσης ή στράγγισης) σε περίπτωση επίπεδης έκτασης και σε απόσταση μικρότερη των 6 μέτρων σε παρόχθιους αγρούς με κλίση άνω του 8%. β. Σε επικλινείς εκτάσεις με σημαντική κλίση (άνω του 8%) όταν τα λιπάσματα είναι σε υγρή μορφή, με εξαίρεση την εφαρμογή μέσω του συστήματος της στάγδην άρδευσης ή με τη μέθοδο της έγχυσης. Στις εκτάσεις αυτές, οι παραγωγοί συστήνεται να εφαρμόζουν αζωτούχα λιπάσματα στερεής μορφής, σε μικρές ποσότητες, τα οποία πρέπει να ενσωματώνουν στο έδαφος κατά τη στιγμή της εφαρμογής τους ή άμεσα μετά από αυτήν, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για γυμνές από βλάστηση επιφάνειες, οι οποίες προετοιμάζονται για καλλιέργεια. γ. Σε απόσταση μικρότερη των 50 μέτρων από υπόγεια νερά (πηγές, πηγάδια και γεωτρήσεις). Οι παραπάνω αποστάσεις ασφαλείας οριοθετούν ζώνες ανάσχεσης, εντός των οποίων συστήνεται να υπάρχει οποιαδήποτε μορφής μόνιμης φυτικής κάλυψης που μπορεί να λειτουργεί ως φυσικό φίλτρο απορρύπανσης. Γενικότερα, απαγορεύεται η εφαρμογή των αζωτούχων λιπασμάτων σε ακάλυπτο έδαφος, σε φυτοφράκτες, καθώς και σε γειτονικά κτήματα. Επιπλέον, οι παραγωγοί απαγορεύονται να εγκαταλείπουν στον τόπο εφαρμογής ή σε άλλο χώρο πλην αυτού που ορίζεται κάθε φορά από τις αρμόδιες υπηρεσίες, τα υλικά και μέσα συσκευασίας των αζωτούχων λιπασμάτων. 22

3.1.2. Ορθές Γεωργικές Πρακτικές για την αποθήκευση και μεταφορά αζωτούχων λιπασμάτων Στο συγκεκριμένο άρθρο περιγράφονται οι κανόνες που πρέπει να ακολουθούνται κατά τη συσκευασία, μεταφορά και αποθήκευση κάθε είδους σκευασμάτων με ιδιαίτερη αναφορά στα υγρά απόβλητα. Περιγράφονται οι προδιαγραφές κατασκευής των δεξαμενών αποθήκευσης και προβλέπεται η τήρηση Μητρώου Εισροών Εκροών-Ημερολόγιο Εργασιών από κάθε παραγωγό. Εκτός όλων των ανωτέρω, οι αγρότες πρέπει να εφαρμόζουν και τις ακόλουθες οδηγίες: α. απαγορεύεται η απευθείας απόρριψη των αζωτούχων λιπασμάτων σε επιφανειακά και υπόγεια νερά. β. να ενημερώνουν τις αρμόδιες αρχές για τυχόν ατυχήματα, τα οποία θέτουν σε κίνδυνο το περιβάλλον, εξαιτίας της ρύπανσης που ενδεχομένως θα μπορούσε να προκληθεί, προκειμένου να ληθφούν τα κατάλληλα μέτρα. γ. να ζητούν τη συνδρομή και τη βοήθεια των αρμόδιων αρχών για την αντιμετώπιση προβλημάτων που αφορούν την απαλλαγή από την παρουσία επικίνδυνων ουσιών ή και αποβλήτων τα οποία θα μπορούσαν να προκαλέσουν ρύπανση του περιβάλλοντος, των υπόγειων και των επιφανειακών νερών. 3.1.3. Ορθές Γεωργικές Πρακτικές για τη διαχείριση κτηνοτροφικών αποβλήτων στις κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις Το παρόν άρθρο περιλαμβάνει τα γενικά μέτρα διαχείρισης των κτηνοτροφικών αποβλήτων με ιδιαίτερη αναφορά στο σχεδιασμό αποθήκευσης και επεξεργασίας τους και στη διαχείρισή τους ανά είδος κτηνοτροφικής εκμετάλλευσης. Όσον αφορά την αποθήκευση των κτηνοτροφικών αποβλήτων δίνονται οι προδιαγραφές διαστασιολόγησης των δεξαμενών αποθήκευσης και γίνεται αναλυτική περιγραφή των προδιαγραφών του δαπέδου των χώρων αποθήκευσης. Τέλος, η επεξεργασία των υγρών κτηνοτροφικών αποβλήτων γίνεται υπό το πρίσμα των νομοθετικών και περιβαλλοντικών απαιτήσεων που ισχύουν κατά το χρόνο εφαρμογής τους. Οι αλλαγές που έχουν επέλθει στο Νέο Κώδικα Ορθής Γεωργικής Πρακτικής (ΦΕΚ 1709Β /17.08.2015) με την υπ αριθμ. ΥΑ 2001/118518/03.11.2015 (ΦΕΚ 2359Β ) είναι οι ακόλουθες: Στις ευπρόσβλητες ζώνες οι παραγωγοί απαγορεύεται να εφοδιάζουν το έδαφος των γεωργικών εκτάσεων (καλλιεργούμενων και μη) με συνολική ετήσια ποσότητα αζώτου επεξεργασμένων κτηνοτροφικών αποβλήτων πάνω από 170 κιλά/εκτάριο. Τα όρια 23

αυτά περιλαμβάνουν το σύνολο των κτηνοτροφικών αποβλήτων, συμπεριλαμβανομένων και των αποβλήτων από τα ζώα που πιθανόν να βόσκουν στις εκτάσεις αυτές (άρθρο 2 του ΦΕΚ 2359Β /03.11.2015 σε αντικατάσταση της παραγράφου 7 του άρθρου 7 του ΦΕΚ 1709Β /17.08.2015) Οι παραγωγοί των οποίων οι εκμεταλλεύσεις βρίσκονται στις ευπρόσβλητες ζώνες απαγορεύεται να εφαρμόζουν στο έδαφος κτηνοτροφικά απόβλητα στο χρονικό διάστημα από 1 η Νοεμβρίου μέχρι 1 η Φεβρουαρίου. Η ίδια πρακτική συστήνεται για τους παραγωγούς με εκμεταλλεύσεις στις υπόλοιπες περιοχές της χώρας, καθώς γενικώς τα φυτά κατά την περίοδο αυτή έχουν χαμηλούς ως μηδενικούς ρυθμούς ανάπτυξης, με αποτέλεσμα το προστιθέμενο άζωτο, εφόσον δε μπορεί να αξιοποιηθείδεσμευτεί, να ρυπαίνει τα υπόγεια νερά είτε μέσω επιφανειακής απορροής είτε μέσω διήθησης. α. εξαιρείται η λίπανση εγκατεστημένης καλλιέργειας χειμερινών κηπευτικών, ανθοκομικών ειδών και καλλιεργειών υπό κάλυψη, στις οποίες επιτρέπεται η χρήση στερεών κτηνοτροφικών αποβλήτων στα ήδη αναπτυχθέντα φυτά, εφόσον δεν αντίκειται στη σχετική νομοθεσία (Υγειονομική Διάταξη της κοινής υπουργικής απόφασης Υ1 β/2000/1995 (ΦΕΚ Β /343)). β. επίσης εξαιρείται η λίπανση σε όσες καλλιέργειες αυτή απαιτείται (μεταξύ των οποίων και η βασική λίπανση των δημητριακών, λειμωνίων φυτών και στις εγκαταστάσεις μόνιμων φυτειών) με την προϋπόθεση ότι χρησιμοποιείται χωνεμένη κοπριά αιγοπροβάτων, στερεά απόβλητα βουστασίων και χοιροστασίων και επεξεργασμένη κοπριά πτηνοτροφείων. Απαγορεύεται να χρησιμοποιούνται απόβλητα πτηνοτροφείων και υγρά κτηνοτροφικά απόβλητα γ. ειδικότερα, στα Προγράμματα Δράσης των ευπρόσβλητων ζωνών θα εξειδικευτεί ανά περιοχή η περιοχή απαγόρευσης εφαρμογής κτηνοτροφικών αποβλήτων σε εδαφικούς αποδέκτες (άρθρο 3 του ΦΕΚ 2359Β /03.11.2015 σε αντικατάσταση της παραγράφου 11 του άρθρου 7 του ΦΕΚ 1709Β /17.08.2015) 5 α. Οι απαγορεύσεις και περιορισμοί της παρούσας που αφορούν σε μόνιμες εγκαταστάσεις γεωργικής δραστηριότητας έχουν εφαρμογή σε όσες τίθενται σε λειτουργία μετά την έκδοση της παρούσας. 5β Οι εξαιρέσεις (γ) και (δ) της παραγράφου 8 του άρθρου 4 ισχύουν ως την επικαιροποίηση των υπαρχόντων Προγραμμάτων Δράσης για τις νέες ευπρόσβλητες 24

ζώνες (άρθρο 4 του ΦΕΚ 2359Β /03.11.2015 σε αντικατάσταση της παραγράφου 5 του άρθρου 10 του ΦΕΚ 1709Β /17.08.2015) 25

KΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΔΡΑΣΗΣ ΒΑΣΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΕΦΑΡΜΟΖΟΜΕΝΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ 4.1 Αντικείμενα του Προγράμματος Δράσης Ειδικότερα το περιεχόμενο των Προγραμμάτων Δράσης αναφέρεται: α) Στον περιορισμό της ποσότητας αζωτούχου λίπανσης που επιτρέπεται να διασπείρεται στο έδαφος, στο πλαίσιο της ορθής γεωργικής πρακτικής με κατά προσέγγιση προσδιορισμό των μέγιστων επιτρεπτών ορίων αζωτούχου λίπανσης κατά κύρια καλλιέργεια, λαμβάνοντας υπόψη τα παρακάτω χαρακτηριστικά της ευπρόσβλητης ζώνης: Εδαφοκλιματικές συνθήκες, εδαφική κλάση, κλίση εδάφους, μέθοδος άρδευσης Χρήση εδάφους, συστήματα αμειψισποράς Ανάγκες καλλιεργειών σε άζωτο, ανοργανοποίηση αζώτου, εισροές αζώτου από το περιβάλλον (π.χ. περιεκτικότητα του νερού άρδευσης σε άζωτο), υπολειμματικό άζωτο, συντελεστής απωλειών του αζώτου από το βάθος του ριζοστρώματος. β) Στον προσδιορισμό του τρόπου και χρόνου εφαρμογής των απαραίτητων λιπαντικών μονάδων κατά καλλιέργεια, λαμβάνοντας υπόψη την κυριαρχούσα εδαφική κλάση, τις υδρολογικές συνθήκες και τη μέθοδο άρδευσης και στον καθορισμό περιόδου απαγόρευσης της διασποράς ορισμένων τύπων λιπασμάτων. γ) Στην προσαρμογή καλλιεργητικών πρακτικών με στόχο τη μείωση της νιτρορρύπανσης. δ) Στο χειρισμό γεωργοκτηνοτροφικών αποβλήτων για τη μείωση της ρύπανσης από αζωτούχες ενώσεις και στον καθορισμό της χωρητικότητας των δεξαμενών αποθήκευσης κοπριάς. ε) Στις υποχρεώσεις των παραγωγών στ) Στο μηχανισμό παρακολούθησης ελέγχου και κυρώσεων 26

4.2 Εφαρμογή προγραμμάτων δράσης ανά Ευπρόσβλητη ζώνη Κατά την εφαρμογή των προγραμμάτων δράσης σε κάθε μία από τις 7 ευπρόσβλητες ζώνες πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα παρακάτω: Περίοδος απαγόρευσης της χρήσης αζωτούχων λιπασμάτων Συνεκτίμηση καιρικών συνθηκών, της κατάστασης των εδαφών και της κλίσης τους ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΚΩΠΑΪΔΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΑΡΓΟΛΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΠΗΝΕΙΟΣ ΗΛΕΙΑΣ από 15/10 ως 01/02 (εξαίρεση: λίπανση φθινοπωρινής σποράς και χειμερινές καλλιέργειες π.χ λάχανο, κουνουπίδι Αποφεύγεται η χρήση ή Κατά την επιφανειακή λίπανση, να γίνεται εφαρμογή σε δύο τουλάχιστον δόσεις, όπου το η διασπορά επιτρέπουν οι καιρικές συνθήκες. λιπασμάτων σε Να αποφεύγεται η χρήσης ή η διασπορά λιπασμάτων σε τοποθεσίες που ο κίνδυνος τοποθεσίες που ο επιφανειακής απορροής είναι μεγάλος και ιδιαίτερα σε εδάφη που νεροκρατούν. κίνδυνος επιφανειακής Να αποφεύγεται η λίπανση σε παγωμένες ή καλυμμένες με χιόνια επιφάνειες απορροής είναι μεγάλος Να αποφεύγεται η διασπορά χημικού λιπάσματος όταν πνέει ισχυρός άνεμος και ιδιαίτερα σε εδάφη Να γίνεται ενσωμάτωση του λιπάσματος σε μικρές ποσότητες, σε επικλινείς>6% και που νεροκρατούν. ακάλυπτες από βλάστηση, επιφάνειες. Να γίνεται η Κατά την προετοιμασία για σπορά κ.α καλλιεργητικές φροντίδες επικλινών εκτάσεων η ενσωμάτωση της άροση να γίνεται κατά τις ισοϋψείς. λίπανσης σε μικρές Να αποφεύγεται η διάθεση υγρών αποβλήτων σε εκτάσεις με κλίση >8%. ποσότητες σε επικλινείς Δεν πρέπει να γίνεται εφαρμογή οργανικής κόπρου σε έντονα κεκλιμένα εδάφη (συνήθως και ακάλυπτες από πάνω από 8%). βλάστηση επιφάνειες Να μη διατίθενται κτηνοτροφικά απόβλητα κατά την περίοδο των βροχοπτώσεων και Σε ορισμένες μάλιστα όταν τα εδάφη βρίσκονται σε κατάσταση υδατοκορεσμού ή όταν είναι παγωμένα. περιπτώσεις να Σε αμμώδη ή ρηχά εδάφη δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται υγρά απόβλητα ή απόβλητα επαναφέρεται στο πτηνοτροφιών το δίμηνο Σεπτεμβρίου-Οκτωβρίου. φυσικό περιβάλλον. Δεν πρέπει να γίνεται εφαρμογή κτηνοτροφικών αποβλήτων όταν το έδαφος είναι Απαγορεύεται η πλημμυρισμένο, έντονα παγωμένο ή καλυμμένο με χιόνια. λίπανση σε υδάτινες Διατήρηση πλούσιας φυτικής κάλυψης σε αβαθή εδάφη και υψηλό κίνδυνο διάβρωσης, 27

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΚΩΠΑΪΔΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΑΡΓΟΛΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΠΗΝΕΙΟΣ ΗΛΕΙΑΣ επιφάνειες όπως που απαντούνται σε λοφώδες ανάγλυφο. ποτάμια, λίμνες, τάφροι στράγγισης κ.α Αποφεύγεται η διασπορά χημικού λιπάσματος όταν πνέει ισχυρός άνεμος Δεν πρέπει να γίνεται εφαρμογή κτηνοτροφικών αποβλήτων όταν το έδαφος είναι σε κατάσταση υδατοκορεσμού ή όταν είναι παγωμένο. Όταν η διάθεση των αποβλήτων γίνεται σε κεκλιμένα εδάφη να γίνεται σε τέτοια ποσότητα και με τέτοια μέθοδο που να αποκλείεται η απορροή Χωρητικότητα δοχείων αποθήκευσης κοπριάς 90-180 ημέρες 28

Ορθολογική λίπανση - Περιορισμός συνολικής λίπανσης κατά τύπο καλλιεργειών ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΚΩΠΑΪΔΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΑΡΓΟΛΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΠΗΝΕΙΟΣ ΗΛΕΙΑΣ Η συνολική ποσότητα αζώτου να μην υπερβαίνει τον αριθμό μονάδων αζώτου που αναφέρεται στους Πίνακες Λιπαντικής Αγωγής των αντίστοιχων προγραμμάτων δράσης Λίπανση εντός των ορίων του κτήματος. Διάθεση επεξεργασμένων αποβλήτων να γίνεται όταν τα φυτά βρίσκονται στην κατάλληλη βλαστική περίοδο. Να γίνεται εφαρμογή των αζωτούχων λιπασμάτων στις ακριβείς αναγκαίες ποσότητες και να αποφεύγεται με κάθε τρόπο η διασπορά τους σε ακαλλιέργητες εκτάσεις, σε φυτοφράκτες ή γειτονικά κτήματα. Ζώνες ανάσχεσης με χλόη (κοντά σε υδάτινα ρεύματα και τάφρους) Φυτική κάλυψη των εδαφών κατά τη χειμερινή περίοδο Άλλα προληπτικά μέτρα Αποφυγή της λίπανσης σε επιφάνειες πλησίον διωρύγων ή καναλιών άρδευσης ή στράγγισης. Ελαχιστοποίηση απωλειών νερού άρδευσης με αποφυγή Δημιουργία σταθερών ακαλλιέργητων λωρίδων που λειτουργούν ως ανασχετικές ζώνες και καλύπτονται από αυτοφυή βλάστηση, με πλάτος που ποικίλει από 2-4 m. Εφαρμογή, κατά το δυνατόν, διαδοχικής καλλιέργειας χειμερινών ψυχανθών στις επικλινείς εκτάσεις. Σπορά όσο το δυνατόν πιο πρώιμα Ύπαρξη φυτικής κάλυψης έστω και με μη καλλιεργούμενα είδη Η ανασπορά των λιβαδιών να γίνεται νωρίς το φθινόπωρο Το λιβάδι να είναι πάντα καλυμμένο με φυτική κάλυψη το χειμώνα. Ενσωμάτωση μετά τη συγκομιδή, φυτικών υπολειμμάτων στο έδαφος για αύξηση της οργανικής ουσίας. Όχι εφαρμογή κτηνοτροφικών αποβλήτων σε ζώνη πλάτους τουλάχιστον 20m από επιφανειακά νερά και 50 m από πηγές, πηγάδια ή γεωτρήσεις που χρησιμοποιούνται για ύδρευση. Αποφυγή της χρήσης αζωτούχων λιπασμάτων σε απόσταση <2 m από όχθες διωρύγων ή καναλιών άρδευσης ή στράγγισης για επίπεδες εκτάσεις και σε απόσταση <6 m για εκτάσεις με κλίση >8%. 29

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΚΩΠΑΪΔΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΑΡΓΟΛΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΠΗΝΕΙΟΣ ΗΛΕΙΑΣ επιφανειακής απορροής ή βαθειάς διήθησης Όχι διάθεση αποβλήτων σε Καλλιέργεια κατά τις ισοϋψείς Κατασκευή αναβαθμίδων σε επικλινείς εκτάσεις με μεγάλο μήκος κλίσης όπου είναι δυνατόν. Εφαρμογή αρδευτικού νερού που να μην ξεπερνά την τιμή διήθησης. απόσταση <50 m από επιφανειακά νερά ΚΑΜΠΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΕΛΛΑΣ - ΗΜΑΘΙΑΣ (ΣΥΜΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΜΕΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ Ν. ΚΙΛΚΙΣ) ΛΕΚΑΝΗ ΣΤΡΥΜΟΝΑ ΠΕΔΙΑΔΑ ΑΡΤΑΣ-ΠΡΕΒΕΖΑΣ 30

Εφαρμογή αζωτούχων λιπασμάτων Η συνολική ποσότητα αζώτου να μην υπερβαίνει τον αριθμό μονάδων αζώτου που αναφέρεται στους Πίνακες Λιπαντικής και Αρδευτικής Αγωγής ή τα Πρακτικά Λίπανσης και Άρδευσης που συντάσσουν οι Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις. Η συνολική ετήσια ποσότητα αζώτου από κοπριά να μη ξεπερνά τα 170 KgN/Ha στα καλυμμένα με βλάστηση και τα 150 KgN/Ha στα ακάλυπτα εδάφη. Μη εφαρμογή αζωτούχου λίπανσης κατά την περίοδο των βροχοπτώσεων (Νοέμβριος-Ιανουάριος) με εξαίρεση την βασική λίπανση της φθινοπωρινής σποράς και τη λίπανση χειμερινών καλλιεργειών. Μη διαπορά λιπάσματος σε εδάφη κορεσμένα με νερό Μη εφαρμογή επεξεργασμένων ζωικών αποβλήτων κατά την περίοδο των βροχοπτώσεων και όταν το έδαφος βρίσκεται σε κατάσταση υδατοκορεσμού. Μη εφαρμογή λίπανσης ή επεξεργασμένων ζωικών αποβλήτων σε παγωμένα ή καλυμμένα από χιόνια εδάφη. Η επιφανειακή λίπανση να εφαρμόζεται σύμφωνα με τις απαιτήσεις της καλλιέργειας και τις επικρατούσες εδαφοκλιματικές συνθήκες Μη εφαρμογή λιπάσματος εκτός ορίων της καλλιεργούμενης έκτασης Μη εφαρμογή λιπασμάτων σε απόσταση <2 m από όχθες διωρύγων ή καναλιών άρδευσης ή στράγγισης για επίπεδες εκτάσεις και σε απόσταση <6 m για εκτάσεις με κλίση >6%. Μη εφαρμογή επεξεργασμένων αποβλήτων σε απόσταση μικρότερη από 50 m από επιφανειακά νερά. Καλλιεργητικές τεχνικές Άροση κατά τις ισοϋψείς για την καλλιέργεια των επικλινών εκτάσεων Φυτική κάλυψη των αβαθών λοφωδών εδαφών με υψηλό κίνδυνο διάβρωσης Δημιουργία σταθερών ακαλλιέργητων λωρίδων πλάτους τουλάχιστον 1m κοντά σε υδάτινους όγκους και τάφρους Φυτική κάλυψη στα επικλινή αγροτεμάχια κατά την περίοδο των βροχοπτώσεων Διαχείριση των υπολειμμάτων των καλλιεργειών με ενσωμάτωση στο έδαφος ή βόσκηση ή κοπή και κάλυψη των υπολειμμάτων στο έδαφος 31

ΚΑΜΠΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΕΛΛΑΣ - ΗΜΑΘΙΑΣ (ΣΥΜΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΜΕΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ Ν. ΚΙΛΚΙΣ) ΛΕΚΑΝΗ ΣΤΡΥΜΟΝΑ ΠΕΔΙΑΔΑ ΑΡΤΑΣ-ΠΡΕΒΕΖΑΣ Διαχείριση κτηνοτροφικών αποβλήτων Άλλα προληπτικά μέτρα Κατασκευή χώρου αποθήκευσης κοπριάς (κοπροσωρός) με συγκεκριμένες προδιαγραφές Χειρισμός των υγρών αποβλήτων κατά τρόπο ώστε να τηρούνται τα προβλεπόμενα στην αρ. Υ1β/2000 Υγειονομική Διάταξη. Χωρητικότητα της δεξαμενής εξισορρόπησης τουλάχιστον όση εκείνης του μεγαλύτερου καναλιού της μονάδας, εφόσον το κανάλι εκκενώνεται ολόκληρο. Χωρητικότητας δοχείων αποθήκευσης κοπριάς: 90-180 ημέρες Χωρητικότητα της δεξαμενής καθίζησης: ίση με την ποσότητα των παραγόμενων αποβλήτων για 5-7 ημέρες Χωρητικότητα της δεξαμενής χώνευσης: τόση ώστε να συγκεντρώνει απόβλητα 100 ημερών Χωρητικότητα δεξαμενής αποθήκευσης: Για όσο διάστημα απαγορεύεται η διάθεση των αποβλήτων στο έδαφος. Ελαχιστοποίηση απωλειών νερού άρδευσης με αποφυγή επιφανειακής απορροής ή βαθειάς διήθησης Να εφαρμόζεται ο αριθμός αρδεύσεων και η δόση άρδευσης όπως αυτές καθορίζονται ανά καλλιέργεια στους Πίνακες Λιπαντικής και Αρδευτικής Αγωγής ή τα Πρακτικά Λίπανσης και Άρδευσης που συντάσσουν οι Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις. Να τηρούν ημερολόγιο καταγραφής λίπανσης με τα παραστατικά αγοράς τους 32

Για τις περιοχές οι οποίες έχουν προσφάτως προστεθεί στις ευπρόσβλητες σε νιτρορύπανση ζώνες δεν έχουν καταρτιστεί έως σήμερα τα προβλεπόμενα Προγράμματα Δράσης, ωστόσο με απόφαση του γενικού γραμματέα Κοινοτικών Πόρων έχει εγκριθεί η πράξη με τίτλο «Σύνταξη Προγραμμάτων Δράσης στις Ευπρόσβλητες από Νιτρορύπανση περιοχές». Ειδικότερα, Το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων με το υπ αριθμ. πρωτ. 635/41977/06.04.2016 έγγραφό του προς την ΕΥΔ ΠΑΑ, αιτήθηκε την παροχή τεχνικής βοήθειας για τη σύνταξη των Προγραμμάτων Δράσης για τις ευπρόσβλητες στη νιτρορύπανση περιοχές στο πλαίσιο της Οδηγίας 91/676/ΕΟΚ υποβάλλοντας ταυτόχρονα σχετική πρόταση συλλογής και επεξεργασίας υλικού υποδομής και παραγωγής ολοκληρωμένου πλαισίου κανόνων για τα νέα Προγράμματα Δράσης μαζί με προϋπολογισμό του έργου. Με απόφαση (ΑΔΑ: 6ΩΡ4653ΠΓ-40Ζ) του Γενικού Γραμματέα Κοινοτικών Πόρων έχει εγκριθεί η πράξη με τίτλο «Σύνταξη Προγραμμάτων Δράσης στις Ευπρόσβλητες από Νιτρορύπανση περιοχές». Η πράξη αυτή αποτελεί μέρος του προγράμματος «Αγροτική Ανάπτυξη της Ελλάδας 2014-2020» και ως υπηρεσία που διαχειρίζεται το πρόγραμμα έχει οριστεί το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Η πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος για την ανάθεση του ανωτέρου έργου εκδόθηκε από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΑΔΑ:78954653 ΠΓ-ΜΦΤ) και το έργο κατακυρώθηκε στο ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ. Η προβλεπόμενη διάρκειά του είναι 12 μήνες από την ημερομηνία υπογραφής της σχετικής σύμβασης, ενώ για την υλοποίηση της ανωτέρω απόφασης θα καταρτιστεί σχετική σύμβαση από την Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης (Π.Α.Α.) 2014-2020. Με βάση την πρόταση που υποβλήθηκε η σύνταξη Προγραμμάτων Δράσεις για τις περιοχές που είναι ευαίσθητες στη νιτρορύπανση, σύμφωνα με την Οδηγία 676/1991/ΕΟΚ θα βασίζεται στις ακόλουθες θεμελιώδεις προϋποθέσεις: I. Στον προσδιορισμό συγκεκριμένης κλίμακας εξέτασης των περιοχών, ξεκινώντας από το σύνολο των περιοχών μιας χώρας και φθάνοντας σε επιμέρους τμήματα ευαίσθητων περιοχών II. Στην αξιολόγηση επιστημονικών και τεχνικών δεδομένων σχετικά με τη συνεισφορά των διαφόρων πηγών σε ενώσεις του αζώτου III. Στην ανάλυση των περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών στις ευαίσθητες περιοχές IV. Στην παρακολούθηση επιφανειακών και υπογείων νερών σε κατάλληλες θέσεις παρακολούθησης οι οποίες επιτρέπουν (α) την εκτίμηση της έκτασης της 33

νιτρορύπανσης και (β) την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των προγραμμάτων δράσης που ήδη έχουν εφαρμοστεί V. Στον έλεγχο και την αξιολόγηση της ευτροφικής κατάστασης των επιφανειακών υδάτινων σωμάτων: ποτάμιων, λιμναίων, δελταϊκών και παράκτιων Στα παλαιότερα Προγράμματα Δράσης (2001) η τρωτότητα των περιοχών που είναι ευαίσθητες στη νιτρορύπανση είχε εκτιμηθεί με βάση τους γεωλογικούς σχηματισμούς, με υδρογεωλογικά κριτήρια. Στα νεότερα Προγράμματα Δράσης (2006) έχουν τεθεί επιπλέον και τεχνικά κριτήρια όπως η σύνδεση των γεωργικών καλλιεργειών με τα εδαφολογικά δεδομένα και τις εφαρμογές λίπανσης και άρδευσης. Στα υπό διαμόρφωση νέα Προγράμματα Δράσης προγραμματίζεται να εξεταστούν οι ακόλουθες δομικές και τεχνικές αλλαγές: Να παραχθεί ενιαίο πλαίσιο κριτηρίων και κανόνων για την παραγωγή όλων των απαιτούμενων Προγραμμάτων Δράσης που να εξειδικεύονται όπου απαιτείται ανά περιοχή και υποπεριοχή. Το πλαίσιο κριτηρίων και κανόνων να στηριχθεί στην αντίστοιχη υποδομή και επεξεργασία τεχνικών δεδομένων, συνοδών κανονιστικών πλαισίων και επιπλέον/ανανεωμένων εξειδικευμένων πληροφοριών. Το ρυθμιστικό πλαίσιο να είναι τεχνικά αιτιολογημένο, εφαρμόσιμο, εξελίξιμο, συμβατό με τα Ευρωπαϊκά κανονιστικά πλαίσια, και οι βασικές του κατευθύνσεις να εντάσσονται στην ευρύτερη περιβαλλοντική και αναπτυξιακή πολιτική στον πρωτογενή τομέα. Η μεθοδολογία που θα εφαρμοστεί για την κατάρτιση των νέων Προγραμμάτων Δράσης θα βασιστεί στην αξιολόγηση των παρακάτω τεχνικών στοιχείων: 1. Κατάσταση επιφανειακών και υπόγειων υδάτων με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία παρακολούθησης. 2. Αποτελεσματικότητα των προηγούμενων προγραμμάτων δράσης ως τάσεις, με βάση πληροφορίες από την παρακολούθηση των υδάτων. 3. Επικαιροποιημένα εδαφολογικά δεδομένα και χωρική τους αποτύπωση. 4. Επικαιροποιημένα αναλυτικά στοιχεία βασικών καλλιεργειών (εκτάσεις, βιολογικοί κύκλοι, θρεπτικές απαιτήσεις και ενδεικτικά ισοζύγια). 5. Επικαιροποιημένα δεδομένα τεχνολογίας λιπασμάτων και λιπάνσεων και διαχείρισης/διασποράς κόπρου. 34

6. Στοιχεία αρδευτικών συνθηκών. 7. Περιοχές με τάσεις προς ευτροφισμό. 8. Μέτρα πρόληψης νιτρορύπανσης που βασίζονται σε μηχανισμούς κινήτρωναντικινήτρων, σε σύνδεση με τη νέα ΚΑΠ Ειδικότερα το θεσμικό πλαίσιο των υπό διαμόρφωση νέων Προγραμμάτων Δράσης, θα περιλαμβάνει τα ακόλουθα στάδια: Στάδιο 1: Συλλογή και επεξεργασία δεδομένων κωδικοποίηση μέτρων 1.1. Συλλογή διαθέσιμης πληροφορίας Στο στάδιο αυτό θα απαιτείται η καταγραφή των πληροφοριών και οι οποίες θα αποτελέσουν τη βάση για περαιτέρω ανάλυση και έρευνα σχετικά με την εξειδίκευση των μέτρων που θα συμπεριληφθούν στα Προγράμματα Δράσης. Οι πηγές που θα αξιοποιηθούν είναι: I. Στοιχεία από τα Σχέδια Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ και οι διαθέσιμες υδρομετεωρολογικές πληροφορίες από την Εθνική Τράπεζα Υδρολογικής & Μετεωρολογικής Πληροφορίας (ΥΠΕΝ/ΕΓΥ). II. Στοιχεία από το Εθνικό Δίκτυο Παρακολούθησης υδάτων. III. Επικαιροποιημένα αναλυτικά στοιχεία βασικών καλλιεργειών του ΟΠΕΚΕΠΕ. IV. Προηγούμενες εκθέσεις της Ελλάδας όπως έχουν κατατεθεί στη βάση ΕΙΟΝΕΤ του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος V. Σχετικά κανονιστικά πλαίσια (π.χ. Επικαιροποιημένος Κώδικας Ορθής Γεωργικής Πρακτικής για την Προστασία των Υδάτων από τη Νιτρορύπανση, Μητρώο προστατευόμενων περιοχών). VI. Στοιχεία από προηγούμενες αξιολογήσεις δεδομένων νιτρορύπανσης του ΥΠΑΑΤ. VII. Ευρωπαϊκές Οδηγίες που σχετίζονται με την προστασία από νιτρορύπανση: Οδηγία Πλαίσιο για τα Νερά (2000/60/ΕΚ), Οδηγία Προστασίας Υπόγειων Υδάτων (2006/118/ΕΚ) κ.ά. VIII. Τα καθοδηγητικά κείμενα της Επιτροπής για την παρακολούθηση υδάτων, που έχουν εκδοθεί στο πλαίσιο της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. IX. Το καθοδηγητικό κείμενο της Επιτροπής για τον ευτροφισμό, που έχει εκδοθεί στο πλαίσιο της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. X. Άλλα καθοδηγητικά κείμενα και καλές πρακτικές από τον ευρωπαϊκό χώρο. XI. Επικαιροποιημένα εδαφολογικά δεδομένα. 35