1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ «ΙΟΙΚΗΣΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ» 1. ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΦΡΟΝΤΙ Α ΥΓΕΙΑΣ Υπεύθυνος Μαθήµατος Μαρία Τσιρώνη Επικ. Καθηγήτρια Παθολογίας, Τµήµα Νοσηλευτικής, Πανεπιστήµιο Πελοποννήσου e-mail: tsironi@uop.gr, mtsironi@otenet.gr Mob.: 6932 483226 Fax: 27310 897 19 Συµµετέχοντες - Προσκεκληµένοι Εκπαιδευτές Σοφία Ζυγά, Επικ. Καθηγήτρια Βασικής Νοσηλευτικής, Τµήµα Νοσηλευτικής, Πανεπιστήµιο Πελοποννήσου, e-mail: zygas@uop.gr Γιώργος Πανουτσόπουλος, Λέκτορας Φυσιολογίας, Τµήµα Νοσηλευτικής, Πανεπιστήµιο Πελοποννήσου, e-mail: gpanouts@uop.gr Αγγελική Νίκα, Παιδίατρος Νεογνολόγος, Επιµελήτρια Α ΕΣΥ Αρσένιος Γεωργιάδης, Ιατρός Παιδοχειρουργός Ανάργυρος Μαριόλης, Γενικός Ιατρός Νικόπουλος Ιωάννης, Νοµίατρος Τσάπαλος Γεώργιος, Νοσηλευτής, MSc Βασιλοπούλου Ευγενία, Αναισθησιολόγος, Επιµελήτρια Β ΕΣΥ Στεφανόπουλος, Νοσηλευτής, MSc, PhD, Καθηγητής Εφαρµογών, ΑΤΕΙ Πάτρας 1
2 Αντικείµενο Μελέτης H επείγουσα φροντίδα υγείας είναι ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο τµήµα των Υπηρεσιών Υγείας ενδο και εξωνοσοκοµειακά. Η πρώτη εκτίµηση εξωνοσοκοµειακά, η έννοια της διαλογής, η κατάλληλη υποδοχή και αντιµετώπιση του πάσχοντος σε οργανωµένα Τµήµατα Επειγόντων Περιστατικών, η διατήρηση των χρόνων και η διασφάλιση του πολύτιµου αρχικού χρόνου, όσο και η ύπαρξη κοινής γλώσσας µεταξύ όσων ασχολούνται µε την Επείγουσα Φροντίδα Υγείας είναι µερικά από τα θέµατα που θα συζητηθούν σε αυτό το µάθηµα. Στόχος του µαθήµατος είναι η παρουσίαση και η εφαρµογή των βασικών πρωτοκόλλων παροχής Επείγουσας Φροντίδας Υγείας για τον γενικό πληθυσµό και τους λειτουργούς Υγείας για το παιδί και τον ενήλικα µε τη βοήθεια θεωρητικών και διαδραστικών µαθηµάτων. Μετά από την ολοκλήρωση των µαθηµάτων, οι φοιτητές θα είναι σε θέση να χρησιµοποιήσουν να κατανοήσουν την παθοφυσιολογική βάση του επείγοντος, να αναγνωρίζουν πιθανές νοσολογικές οντότητες, να ασκούν βασικές τεχνικές αντιµετώπισης του οξέως πάσχοντος. Επίσης, µέσα από το µάθηµα, οι φοιτητές θα έχουν την ευκαιρία να συζητήσουν θέµατα βιοηθικής στην παροχή Επείγουσας Φροντίδας Υγεία καθώς και θέµατα οτργάνωσης αυτών των Υπηρεσιών Υγείας. Στο πλαίσιο του µαθήµατος, συµπληρωµατικά µε τις παραδόσεις, θα χρησιµοποιηθούν καινοτόµες µέθοδοι διδασκαλίας, όπως σενάρια προσοµοίωσης ρόλων, µελέτες περίπτωσης και πρακτικές εφαρµογές. Λέξεις-κλειδιά για αναζήτηση στο διαδίκτυο: Emergency care, triage, resuscitation, trauma, life support, intubation, defribillation 2
3 ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ Ι ΑΚΤΙΚΗΣ ΥΛΗΣ Ηµεροµηνία Εισηγητής Θέµα 16/10/ Γ. Πανουτσόπουλος (5) Φυσιολογία της Επείγουσας Φροντίδας 30/10/ Μ. Τσιρώνη (10) Επείγουσες Νοσολογικές Οντότητες 20/11/ Μ. Τσιρώνη (10) BLS, ALS 27/11/ Σ. Ζυγά (5) Επείγουσες Νοσηλευτικές Παρεµβάσεις. Βιοηθική της Επείγουσας Φροντίδας Μ. Τσιρώνη (5) Τραύµα - Ειδικές Καταστάσεις 28/11/ Α. Μαριόλης (2) ΠΦΥ και Επείγουσα Φροντίδα 11/12/ Α. Νίκα PLS Α. Γεωργιάδης Παιδί και Επείγουσα Φροντίδα (10) 18/12/ Γ. Τσαπαλος PHTLS Ν. Στεφανόπουλος Ε. Βασιλοπούλου (10) 19/12/ Ι. Νικόπουλος (5) ιοίκηση και ιαχείριση Επείγουσας Φροντίδας 02/ Εξετάσεις (2) ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΙ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ: Η αξιολόγηση των φοιτητών θα γίνει: Γραπτές εξετάσεις (υποχρεωτικά, 100 %) ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ Harrison, Daly Επείγοντα Παθολογικά Προβλήµατα, Εκδόσεις Πασχαλίδης Μπαλτόπουλος Γ. Πρώτες Βοήθειες, Εκδόσεις Πασχαλίδη Biddinger Paul D., Adler Jonathan N., Plantz Scott H., Stearns Dana A., Gossman William NMS, Biddinger Paul D., Adler Jonathan N., Plantz Scott H., Stearns Dana A., Gossman William NMS Επείγουσας Ιατρικής, Εκδόσεις Πασχαλίδης Εγχειρίδιο PHTLS, Εκδόσεις Γκιούρδας Εγχειρίδιο ATLS www.erc.edu www.alsg.org 3
4 2. ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Υπεύθυνη Μαθήµατος: Αθηνά Λαζακίδου Λέκτορας «Πληροφορικής της Υγείας», Τµήµα Νοσηλευτικής, Πανεπιστήµιο Πελοποννήσου Ε-mail: lazakid@uop.gr Προσκεκληµένος Εκπαιδευτής: ρ. Κωνσταντίνος Σιασιάκος Ειδικευµένο Επιστηµονικό Προσωπικό, Ανώτατο Συµβούλιο Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ) ιδάσκων βάσει Π.. 407/80 στο Πανεπιστήµιο Πειραιώς & Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο Ε-mail: k.siassiakos@asep.gr ΣΚΟΠΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Σκοπός του µαθήµατος είναι να παράσχει τα εφόδια στις φοιτήτριες και τους φοιτητές του µεταπτυχιακού προγράµµατος που επιθυµούν να εκπαιδευτούν στην αναγνώριση και αξιολόγηση των παραγόντων που καθορίζουν τη βέλτιστη Οργάνωση και ιοίκηση των Υπηρεσιών Υγείας αξιοποιώντας τις Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών. ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙ ΙΑ ΓΙΑ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΣΤΟ ΙΑ ΙΚΤΥΟ Health Care Management Systems, E-Health, M-Health, Electronic Prescribing, E- Procurement, HL7, Hospital Information Systems, Electronic Medical Records, Management Information Systems in Health Care, ERPs in Health, Supply Chain Management in Health, HRIS, CRM, E-CRM. ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ Ι ΑΚΤΙΚΗΣ ΥΛΗΣ Ηµεροµηνία Εισηγητές Θέµα 16/10/ 30/10/ Α. Λαζακίδου (10) Βασικοί Ορισµοί & Εισαγωγικές Έννοιες στα Πληροφοριακά Συστήµατα Υγείας - Κατηγορίες Πληροφοριακών Συστηµάτων Νοσοκοµείων - Αρχιτεκτονική Πληροφοριακών Συστηµάτων Ηλεκτρονικός Φάκελος Ασθενή - ιεθνή Πρότυπα και Συστήµατα Κωδικοποίησης στο χώρο της Υγείας - Ασφάλεια Πληροφοριακών Συστηµάτων - Ηλεκτρονική Υπογραφή (Αίθουσα Ι2) Α. Λαζακίδου (5) Συγκριτική Μελέτη Εγκατεστηµένων Πληροφοριακών Συστηµάτων στα Νοσοκοµεία της Ελλάδας & του Εξωτερικού - Ηλεκτρονικές Υπηρεσίες Υγείας - Σύγχρονες Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών - Ηλεκτρονικές Κάρτες Υγείας - Εισαγωγή στη ιαλειτουργικότητα Πληροφοριακών Συστηµάτων στην Υγεία (Αίθουσα Ι2) 4
5 20/11/ 27/11/ 11/12/ 18/12/ 18/02/2011 Κ. Σιασιάκος (5) Μοντελοποίηση Επιχειρησιακών ιαδικασιών (Business Process Management - BPM), Αναδιοργάνωση Επιχειρησιακών ιαδικασιών (Business Process Reengineering - BPR) και Συστήµατα ιαχείρισης Επιχειρησιακών Πόρων (Enterprise Resource Planning Systems - ERPs) στο χώρο της Υγείας - Πληροφοριακά Συστήµατα ιοίκησης (Management Information System - MIS) - Ασφάλεια Πληροφοριακών Συστηµάτων (Αίθουσα Ι2) Α. Λαζακίδου (5) Παρακολούθηση και ιαχείριση Χρηµατοοικονοµικών Ροών - Οικονοµική ιαχείριση Υπηρεσιών Υγείας και ιοικητικά Πληροφοριακά Συστήµατα Υγείας - Οργάνωση και ιαχείριση Αναλώσιµων και Υλικών σε Νοσοκοµειακή Μονάδα - Εφοδιαστική Αλυσίδα Μονάδων Υγείας (Αίθουσα Ι2) Κ. Σιασιάκος (5) ιαχείριση Υποθέσεων Ασθενών µέσω Τεχνολογιών CRM (Customer Relationship Management Systems ) και Ε-CRM - Ηλεκτρονική ιακυβέρνηση (AMKA, Κάρτα Πολίτη, Smart Cards, ΕΡΜΗΣ, κλπ), Πλαίσιο ιαλειτουργικότητας και Υπηρεσιών Ηλεκτρονικών Συναλλαγών - Αξιοποίηση των Συστηµάτων Επιχειρηµατικής Ευφυΐας (Business Intelligence - BI) στο πεδίο της Ηλεκτρονικής Υγείας - (Αίθουσα Ι2) Α. Λαζακίδου (10) Συστήµατα Ηλεκτρονικών Προµηθειών και Συστήµατα Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης - ιαχείριση Προγραµµάτων Υγείας και Έργων στο Χώρο της Υγείας - Σύγχρονες Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών στην Υγεία (Αίθουσα Ι2) Α. Λαζακίδου (10) Περιγραφή & Παρουσίαση Πληροφοριακών Συστηµάτων Υγείας στην Αίθουσα Ηλεκτρονικών Υπολογιστών - Παρουσίαση Εργασιών (Αίθουσα Η/Υ Νέου Κτηρίου) Κ. Σιασιάκος (5) Web 2.0 και Ηλεκτρονικές Κοινότητες στην Υπηρεσία της Ηλεκτρονικής Υγείας - απόγευµα Government Cloud Computing του Ελληνικού ηµοσίου (G-Cloud/DATACENTER FACILITIES) - Unified Computing System (Αίθουσα Ι2) Α. Λαζακίδου (2) Τελική Εξέταση Μαθήµατος (Αίθουσα Ι2) ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΙ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Η αξιολόγηση των φοιτητών θα γίνει µε: Υποχρεωτική Παράδοση Εργασίας (Βιβλιογραφική ανασκόπηση θέµατος σχετικά µε τα Πληροφοριακά Συστήµατα ιοίκησης Υπηρεσιών Υγείας (40%) Τελική Εξέταση (60%) ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αθηνά Λαζακίδου, Προηγµένα Συστήµατα και Υπηρεσίες Πληροφορικής στο χώρο της Υγείας, ISBN: 978-960-92645-1-8, Αυτοέκδοση, 315 σελίδες, 2009. Αθηνά Λαζακίδου, Πληροφοριακά Συστήµατα Νοσοκοµείων & Ηλεκτρονικές Υπηρεσίες Υγείας, ISBN: 960-209-879-1, Εκδόσεις Κλειδάριθµος, 276 σελίδες, 2005. Νικόλαος Πολύζος, Χρηµατοοικονοµική ιαχείριση Μονάδων Υγείας, ISBN: 978-960- 6619-36-6, Εκδόσεις ιόνικος, 2008. 5
Ασπασία Γούλα, ιοίκηση & ιαχείριση Νοσοκοµείου, ISBN: 978-960-02-2161-9, Εκδόσεις Παπαζήση, 502 σελίδες, 2007. 6 Ιωάννης Αποστολάκης, Πληροφοριακά Συστήµατα Υγείας, ISBN: 978-960-02-1539-7, Εκδόσεις Παπαζήση, 438 σελίδες, 2007. 6
7 3. ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΘΕΣΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΤΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ Υπεύθυνη Μαθήµατος Φωτεινή Τζαβέλλα Λέκτορας (υπό διορισµό) Τµήµα Νοσηλευτικής, Πανεπιστήµιο Πελοποννήσου e-mail : ftzavella@hotmail.com, tzavella@uop.gr τηλ.: 27310 89716 Mob.: 6936237378 Fax: 27310 89719 Προσκεκληµένοι Εκπαιδευτές Γιώργος Τόλης, MD, PhD, FRCP Μέλος.Σ ΕΚΕΨΥ, ΚΕΣΥ e-mail: gtolis@hippocratio.gr, gtolismd@hotmail.com Βασίλειος Θεοδώρου, Mgr Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπευτής Συµπεριφοράς e-mail: theodorou@psi.gr Χρήστος Σαββίδης, MD, Ιατρός 2 ης ΥΠΕ Υπ. ρ. Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Συντονιστής Επιτροπής ιαχείρισης Κρίσεων 2 ης ΥΠΕ Ν.Αιγαίου e-mail: csavvidis@med.uoa.gr ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕΛΕΤΗΣ Οι κρίσεις ασφαλώς είναι αναπόφευκτες και ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της µεταβιοµηχανικής κοινωνίας αποτελεί η αυξανόµενη ανησυχία για τις «κρίσεις» (risks) αλλά και τη διαχείριση των κρίσεων αυτών («risk/ crisis management»). Σήµερα ο όρος κρίση περιλαµβάνει µια σειρά «εξαίρετων γεγονότων» που καλύπτουν ένα φάσµα πολλών και πολύ διαφορετικών γεγονότων για την αντιµετώπιση των οποίων συχνά απαιτείται συνεργασία όχι µόνο σε θεσµικό εθνικό αλλά και σε διεθνές επίπεδο. Έχουν προταθεί πολλοί τρόποι για την κατηγοριοποίηση των σύγχρονων κρίσεων και ένας από τους περισσότερο δόκιµους είναι αυτός που θεωρεί ως βασικότερες τις εξής κατηγορίες: Κρίσεις που σχετίζονται µε τη δηµόσια υγεία και το φυσικό περιβάλλον Κρίσεις που σχετίζονται µε µεταβολές στην οικονοµία/αγορά Κρίσεις που σχετίζονται µε την κατάρρευση τεχνολογικών συστηµάτων Κρίσεις που σχετίζονται µε τις ανθρώπινες σχέσεις 7
8 Στόχος του µαθήµατος είναι να φέρει σε επαφή του µεταπτυχιακούς φοιτητές/ριες µε τις βασικές αρχές και έννοιες της ιαχείρισης Κρίσεων όπως π.χ. το τι είναι κρίση, τα είδη των κρίσεων, την προετοιµασία για τη διαχείριση µιας κρίσης και τα στάδια στη διαχείριση και αντιµετώπιση µιας κρίσης. Επίσης θα γίνει διαπραγµάτευση ειδικών θεµάτων όπως παραδείγµατα «µεγάλων κρίσεων», η αντιµετώπιση των ψυχολογικών επιπτώσεων µιας κρίσης, του Post Traumatic Stress Disorder (PTSD) και του ρόλου των θεσµικών παραγόντων στην αντιµετώπιση κρίσεων µέσω ειδικών προγραµµάτων π.χ. Ξενοκράτης. Στο τέλος του µαθήµατος οι φοιτητές/ριες θα είναι θέση να αναγνωρίζουν το τι είναι «κρίση» αλλά και να γνωρίζουν τον τρόπο διαχείρισης µιας κρίσης στον επαγγελµατικό τους χώρο. Στα πλαίσια του µαθήµατος θα προβληθεί σχετικό video Λέξεις-κλειδιά για αναζήτηση στο διαδίκτυο: Risk management, crisis management, disaster and risk management, security issues, pandemic, post-traumatic stress disorder, hazard, European Union ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ Ι ΑΚΤΙΚΗΣ ΥΛΗΣ Ηµεροµηνία Εισηγητές Θέµα 15 Οκτωβρίου Φ. Τζαβέλλα (5) Εισαγωγή Βασικές έννοιες Τι είναι κρίση Τι δεν είναι κρίση Κατηγοριοποίηση κρίσεων Τα σηµαντικότερα πεδία κρίσεων ιεθνείς κρίσεις 29 Οκτωβρίου Φ. Τζαβέλλα (5) ιαχείριση κρίσεων Σκοπός της διαχείρισης κρίσεων Σχέδιο διαχείρισης κρίσης Τι περιλαµβάνει, τα στάδια διαχείρισης µιας κρίσης Παράδειγµα σχεδίου διαχείρισης κρίσης ιαχείριση κρίσεων και ΜΜΕ 19 Νοεµβρίου Β. Θεοδώρου (5) Ψυχική υγεία θυµάτων κρίσεων και επαγγελµατιών υγείας ο ρόλος της πρόληψης 26 Νοεµβρίου Φ. Τζαβέλλα (5) Πολιτική προστασία για την αντιµετώπιση των κρίσεων Υφιστάµενο νοµικό πλαίσιο Η διεθνής εµπειρία Εθελοντικές οργανώσεις Εκπαίδευση Το σχέδιο Ξενοκράτης 10 εκεµβρίου Γ. Τόλης, Χ. Σαββίδης (5) Το Μετατραυµατικό Στρες (PTSD) Η βιολογία, η κλινική εικόνα και η αντιµετώπισή του. Ο ρόλος του στις κρίσεις και στη διαχείρισή τους 8
9 17 εκεµβρίου Γ. Τόλης, Χ. Σαββίδης (5) ιαχείριση κρίσεων στις Μονάδες Υγείας - Σχεδιασµός, πρακτική εφαρµογή και αντιµετώπιση - Συντονισµός φορέων διαχείρισης κρίσεων. Η περίπτωση της διασυνοριακής επαγρύπνησης 18 εκεµβρίου Φ. Τζαβέλλα (5) Ανακεφαλαίωση µαθήµατος - Ερωτήσεις Συζήτηση Παρουσίαση εργασιών 11 ή 18 Φεβρουαρίου 2011 Φ. Τζαβέλλα (2) Εξετάσεις ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΙ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Η αξιολόγηση των φοιτητών θα γίνει µε: Προαιρετική ατοµική συγγραφή εργασίας (Βιβλιογραφική ανασκόπηση θέµατος σχετικά µε το µάθηµα «Πολιτικοί & Θεσµικοί Παράγοντες στη ιαχείριση Κρίσεων» (40%) Γραπτές εξετάσεις (υποχρεωτικά, 60%) ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΑΓΓΛΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Συλλογικό (2009), Πώς να διαχειρίζεσαι τις κρίσεις, Εκδ. Κριτική, Αθήνα Συλλογικό (2004), Harvard Business Review για διαπραγµατεύσεις και ιευθέτηση ιενέξεων Εκδ. Κλειδάριθµος Παπούλιας,.Β. (2009) Η κρίση αλλάζει τη ζωή µας και το management, Εκδ. Κριτική Φιλολιά Α., Παπαγεωργίου Η., Στεφανάτος Σ. (2005), Ολοκληρωµένο σύστηµα διαχείρισης κρίσεων και ανθρώπινος παράγοντας, Εκδ. Νοµική Βιβλιοθήκη Χατζηκωνσταντίνου Θ. (), Ο ρόλος των ΜΜΕ στη διαχείριση κρίσεων και την επίλυση συγκρούσεων στο µεταψυχροπολεµικό κόσµο, Εκδ. Σιδέρης & ΣΙΑ ΟΕ Borge, D. (2008) Το βιβλίο του κινδύνου, Εκδ. Παπαζήσης Heath R. (2004), ιαχείριση Κρίσεων, Εκδ. Α.Γκιούρδα & Σια ΟΕ, Αθήνα Holmes, A. (2004) ΡΙΣΚΟ, Εκδ. Γκιούρδα Boin A, t Hart P, Stern E., Sundelius B. (2005) The Politics of Crisis Management: Public Leadership under pressure, Cambridge University Press Boin, R.A., 't Hart, P., McConnell, A. (2008) Governing after Crisis: The Politics of Investigation, Accountability and Political Change, Cambridge University Press Drennan L, McConnell A. (2007) Risk and Crisis Management in the Public Sector, Pub. Routledge 9
10 Boin, R.A., Ekengren, M. (2009), "Preparing for the World Risk Society: Towards a New Security Paradigm for the European Union", Journal of Contingencies and Crisis Management, 17:4, pp.285-294 Boin, R.A., 't Hart, P., McConnell, A. (2009), "Crisis Exploitation: Political and policy impacts of framing contests", Journal of European Public Policy, 16:1, pp. 81-106 Boin, A., Rhinard, M. (2008), "Managing Transboundary Crises: What Role for the European Union?" International Studies Review 10:1, pp. 1-26 Rhinard, M., and Sunderlius, B. Crisis Management in an Age of Globalisation. Published in the internal newsletter of the European Commission s Bureau of European Policy Advisors (BEPA), BEPA Monthly Brief, Issue 37, May http://www.icisf.org http://www.istss.org http://www.fema.gov http://www.ncptsd.va.gov http://www.societalsecurity.eu 10