Author: Theodora Tsoli National nominee for Greece Media: BHMA Newspaper, 03/05/2009 Εντατικές στην... Εντατική! Λάθη κατά συρροήν γίνονται στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας όλου του κόσµου, όπως προέκυψε από διεθνή µελέτη στην οποία περιλαµβάνεται και η χώρα µας. Ελλειψη προσωπικού και στρες ευθύνονται για λάθη και παραλείψεις στη χορήγηση ενέσιµων φαρµάκων Λάθη στη ζωή µπορούν να συµβούν πολλά. Υπάρχουν όµως και κάποια ιδιαίτερης σηµασίας και αυτό διότι µπορεί να έχουν αντίκτυπο στην ίδια τη ζωή! Ο λόγος για τα λάθη στη χορήγηση φαρµάκων µέσα στα πιο «ευαίσθητα» τµήµατα των νοσοκοµείων, που δεν είναι άλλα από τις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ). Νέα διεθνής µελέτη η οποία περιλαµβάνει στοιχεία και για τη χώρα µας, δείχνει ότι τα λάθη στη χορήγηση ενέσιµων φαρµάκων µέσα στις ΜΕΘ είναιδυστυχώς- συχνά και µπορούν να πληρωθούν πολύ ακριβά προκαλώντας µόνιµες βλάβες στους ασθενείς, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις ακόµη και θανάτους. Η ρίζα του προβλήµατος, όπως αποδεικνύεται και από αυτή τη µελέτη, είναι εκείνη που συζητούµε επί χρόνια σε ό,τι αφορά το Ελληνικό Σύστηµα Υγείας: µεγάλος φόρτος και στρες του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού το οποίο σε πολλές περιπτώσεις δεν επαρκεί. Ναι, αυτό φάνηκε από τη µελέτη που περιελάµβανε 27 χώρες, ότι αποτελεί... παγκόσµιο φαινόµενο. Σύµφωνα πάντως µε τα όσα δήλωσε προς «Το Βήµα» ο επικεφαλής της µελέτης, αναπληρωτής καθηγητής, διευθυντής του Τµήµατος Επείγουσας Ιατρικής στο Ιατρικό Πανεπιστήµιο της Βιέννης Αντρέας Φαλεντίν,το παγκόσµιο αυτό φαινόµενο απαιτεί και παγκόσµιες λύσεις, οι οποίες δεν είναι ακατόρθωτο να δοθούν. Φθάνει να µη γίνονται τα ίδια... λάθη, µε πρώτιστο εκείνο της έλλειψης νοσηλευτικού προσωπικού, από τους αρµοδίους που κρατούν στα χέρια τους ό,τι πιο πολύτιµο: την υγεία µας. Εντατικά «φάουλ» σε 27 χώρες Η µελέτη που δηµοσιεύθηκε στο έγκριτο επιστηµονικό έντυπο «Βritish Μedical Journal» στις 12 Μαρτίου αφορούσε συλλογή στοιχείων σχετικά µε 1.328 ασθενείς σε 113 ΜΕΘ 27 χωρών (Αργεντινή, Αυστραλία, Αυστρία, Βέλγιο, Μπελίζ, Βραζιλία, Τσεχία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερµανία, Ελλάδα, Ιράν, Ιρλανδία, Ιταλία, Ολλανδία, Νέα Ζηλανδία, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουµανία, Σαουδική
Αραβία, Σιγκαπούρη, Σλοβακία, Ισπανία, Σουηδία, Ελβετία, Ηνωµένο Βασίλειο, ΗΠΑ). Στα στοιχεία περιλαµβάνονταν και δύο ελληνικές ΜΕΘ η ταυτότητα των οποίων όµως δεν είναι δυνατόν να γίνει γνωστή αφού, όπως ανέφερε ο καθηγητής Φαλεντίν στο «Βήµα», το πρωτόκολλο της µελέτης ορίζει ότι τα δεδοµένα είναι εµπιστευτικά. «Πάντως στην πλειονότητα των περιπτώσεων τα νοσοκοµεία που συµµετείχαν ήταν µεγάλα,δυναµικότητας τουλάχιστον 600 κλινών». Οι ερευνητές που προέρχονταν από διαφορετικά ευρωπαϊκά Κέντρα εξέτασαν τα σφάλµατα στη χορήγηση ενέσιµων φαρµάκων που έλαβαν χώρα µέσα σε ένα 24ωρο, όπως αυτά κατεγράφησαν από το ίδιο το νοσηλευτικό προσωπικό της κάθε ΜΕΘ. Μελετήθηκαν πέντε τύποι λαθών: λάθος δόση, λάθος φάρµακο, λάθος οδός χορήγησης, λάθος χρονική στιγµή χορήγησης, παράλειψη χορήγησης κάποιας δόσης. Η ανάλυση αφορούσε διαφορετικές κατηγορίες φαρµάκων: αναισθητικά/ αναλγητικά, αγγειοσυσπαστικά/ κατεχολαµίνες (αδρενεργικές ουσίες όπως η ντοπαµίνη και η αδρεναλίνη), αντιµικροβιακά, σχετιζόµενα µε την πήξη του αίµατος, ηλεκτρολύτες, ινσουλίνη κ.ά. Θύµα λάθους ο ένας στους τρεις! Τι προέκυψε; Κατ αρχάς ότι τα λάθη στη χορήγηση φαρµάκων εντός των ΜΕΘ δεν αποτελούν µεµονωµένο φαινόµενο αλλά έχουν... οικουµενικό χαρακτήρα. «Οι ως σήµερα µελέτες σχετικά µε το ζήτηµα ήταν συνήθως µεµονωµένες,δεν περιελάµβαναν τόσες ΜΕΘ από τόσες διαφορετικές χώρες.ενα από τα σηµαντικότερα ευρήµατά µας ήταν ότι τα λάθη στη χορήγηση φαρµάκων εντός των ΜΕΘ συµβαίνουν παντού, γεγονός που µαρτυρεί το πόσο πολύπλοκη διαδικασία αποτελεί η περίθαλψη των συγκεκριµένων ασθενών» σηµειώνει ο δρ Φαλεντίν. Συνολικά αναφέρθηκαν 861 λάθη που αφορούσαν 441 ασθενείς- 250 ασθενείς (19%) έπεσαν θύµατα ενός λάθους και 191 (14%) περισσότερων του ενός. Τα περισσότερα σφάλµατα συνδέονταν µε τη χορήγηση αντιµικροβιακών, αναισθητικών και αναλγητικών φαρµάκων. Είναι χαρακτηριστικό ότι από το σύνολο των 113 ΜΕΘ που συµµετείχαν στη µελέτη µόνο 21 (19%) ανέφεραν ότι δεν υπέπεσαν σε κανένα σφάλµα που αφορούσε τη χορήγηση φαρµάκων! Στη µελέτη σηµειώνεται µάλιστα ότι η εικόνα µπορεί να είναι ακόµη πιο γκρίζα: «Λαµβάνοντας υπόψη ότι ο αριθµός αυτών των λαθών προέρχεται από δηλώσεις του ίδιου του προσωπικού,είναι πιθανόν να υποεκτιµάται η συχνότητα αλλά και οι συνέπειες των σφαλµάτων». Τα τρία τέταρτα αυτών των λαθών κατηγοριοποιήθηκαν ως λάθη που συνδέονταν µε παραλείψεις. Παραλείψεις που στην πλειονότητα των περιπτώσεων δεν είχαν- ευτυχώς- επίπτωση στην υγεία των ασθενών. Υπήρξαν
όµως και περιπτώσεις κατά τις οποίες οι παραλείψεις αυτές στοίχισαν πολύ ακριβά. ώδεκα ασθενείς (0,9% επί του συνολικού δείγµατος) εµφάνισαν µόνιµες βλάβες ή πέθαναν εξαιτίας λαθών στη χορήγηση ενέσιµων φαρµάκων, σύµφωνα µε τη µελέτη. Συγκεκριµένα κατεγράφησαν πέντε θάνατοι και επτά περιπτώσεις πρόκλησης µόνιµης βλάβης σε ασθενείς, που εν µέρει µπορούν να αποδοθούν στη λανθασµένη χορήγηση φαρµάκων, όπως δήλωσαν οι ίδιοι οι επαγγελµατίες υγείας της κάθε ΜΕΘ. Η «ρουτίνα» που σκοτώνει Θα υπέθετε κανείς ότι τα περισσότερα λάθη θα εµφανίζονταν σε ηµέρες ακραίων συνθηκών, όπως είναι οι εφηµερίες. Και όµως, το 69% εξ αυτών κατεγράφη υπό φυσιολογικές συνθήκες µιας ηµέρας... νοσοκοµειακής ρουτίνας. Πού αποδίδονταν τα σφάλµατα σύµφωνα µε τους ίδιους τους γιατρούς και τους νοσηλευτές που συµµετείχαν στη µελέτη; Οπως εξηγεί ο δρ Φαλεντίν «σχεδόν τα δύο τρίτα των λαθών αποδόθηκαν από τους ίδιους τους επαγγελµατίες υγείας σε παράλειψη της χορήγησης ενός φαρµάκου στον σωστό χρόνο ή σε πλήρη παράλειψη χορήγησης κάποιας δόσης- παραλείψεις αυτού του είδους φαίνεται πράγµατι να είναι είναι πιο αθώες σε ό,τι αφορά τον αντίκτυπο στον ασθενή.υπήρχαν όµως και τα λάθη που συνδέονταν µε χορήγηση µεν φαρµάκου,αλλά του λάθος φαρµάκου- κυρίως εξαιτίας αλλαγής στη συσκευασία σκευασµάτων- ή λανθασµένης δόσης ενός φαρµάκου. Αυτά τα λάθη µπορούν να έχουν και ισχυρότερη επίδραση στην υγεία». Πίσω από τις παραλείψεις οι οποίες σε κάποιες περιπτώσεις µπορούν να στοιχίσουν ακόµη και ζωές, οι ίδιοι οι γιατροί και οι νοσηλευτές ανέφεραν ότι κρύβεται κυρίως ο εργασιακός φόρτος, η κούραση και το στρες. Συγκεκριµένα, οι επαγγελµατίες υγείας δήλωσαν ότι ο φόρτος εργασίας και η κούραση αποτελούσε παράγοντα που συνέβαλε στο 32% των λαθών. Η αλλαγή της συσκευασίας ή του ονόµατος ενός φαρµάκου φάνηκε να αποτελεί παράγοντα που οδηγούσε σε λάθη στο 18% των περιπτώσεων, ενώ τα προβλήµατα στην επικοινωνία (γραπτή ή προφορική) µεταξύ του προσωπικού οδηγούν συνολικά στο 24% των περιπτώσεων σφαλµάτων. «Φαίνεται να παίζει µεγάλο ρόλο η αναλογία νοσηλευτών προς ασθενείς σε ό,τι αφορά τα λάθη στη χορήγηση φαρµάκων.παράλληλα εξαιτίας της µεγάλης πολυπλοκότητας της περίθαλψης εντός των ΜΕΘ απαιτείται το κατάλληλα εκπαιδευµένο και εξειδικευµένο προσωπικό που θα φροντίζει αυτούς τους ασθενείς»σηµειώνει ο επικεφαλής των ερευνητών. Σύµφωνα µε τον δρα Φαλεντίν η συχνότητα των λαθών που κατεγράφη σε αυτή τη διεθνή µελέτη δεν ήταν µικρή, γεγονός που δείχνει ότι πρέπει να υπάρξει άµεσα δράση. «Πρέπει βέβαια να παραδεχθούµε ότι τα ευρήµατα αντικατοπτρίζουν ως έναν βαθµό την πολυπλοκότητα της περίθαλψης που απαιτείται σε αυτές τις ευαίσθητες Μονάδες. Πρόκειται για βαριά ασθενείς που χρειάζονται πολλά και διαφορετικά φάρµακα, γεγονός που αυξάνει τις πιθανότητες λάθους.το ζήτηµα βέβαια είναι να καταγράψουµε µεν το ζήτηµα µε τον σαφέστερο δυνατό τρόπο,αλλά και να προτείνουµε λύσεις για την αντιµετώπισή του, οι οποίες να είναι εφικτές». Υπάρχουν λύσεις
Υπάρχουν τέτοιες λύσεις; Βεβαίως και υπάρχουν, τονίζει ο καθηγητής. «Ενα ειδικό σύστηµα αναφοράς των σοβαρών περιστατικών το οποίο διέθεταν περίπου τα µισά από τα νοσοκοµεία που συµµετείχαν στη µελέτη,µπορεί να µειώσει σε σηµαντικό βαθµό τα λάθη στη χορήγηση φαρµάκων.μέσω αυτού του συστήµατος καταγράφονται όσα αφορούν τον κάθε ασθενή της ΜΕΘ και έτσι ακόµη και αν συµβεί λάθος,αυτό αναγνωρίζεται και δεν επαναλαµβάνεται. Και, βέβαια, η αύξηση του εξειδικευµένου νοσηλευτικού προσωπικού εντός των νοσοκοµείων µπορεί να µειώσει τα σφάλµατα στη χορήγηση φαρµάκων. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε περισσότερα από τα µισά σφάλµατα που αναφέρθηκαν και τα οποία οδήγησαν σε εν δυνάµει σοβαρές βλάβες των ασθενών εµπλέκονταν ειδικευόµενοι.παράλληλαένα άλλο,πολύ εύκολο µέτρο που µπορεί να µειώσει τα λάθη είναι η σωστή επικοινωνία µεταξύ των νοσηλευτών στην αλλαγή βάρδιας.μια σωστή ενηµέρωση µπορεί να σώσει ζωές». «ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ» ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Στη χώρα µας οι εντατικές υπολειτουργούν µε µεγάλες ελλείψεις προσωπικού Στη χώρα µας οι νοσηλευτές εντός των Μονάδων αποτελούν όχι απλώς είδος εν ανεπαρκεία αλλά είδος σχεδόν εν... εκλείψει. Οπως αναφέρει στο «Βήµα» ο καθηγητής Εντατικής Θεραπείας του Πανεπιστηµίου Αθηνών και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εντατικής Θεραπείας κ. Απ. Αρµαγανίδης, οι αριθµοί µπορούν να µιλήσουν από µόνοι τους για το τι επικρατεί εντός των ΜΕΘ των ελληνικών δηµοσίων νοσοκοµείων. «Σύµφωνα µε τις επιταγές της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Εντατικής Θεραπείας χρειάζεται ο αριθµός των νοσηλευτών µέσα στη ΜΕΘ να είναι έξι φορές µεγαλύτερος από τον αριθµό των κλινών όταν αντιµετωπίζονται πολύ βαριά περιστατικά. Αυτό σηµαίνει,για παράδειγµα,ότι σε µια ΜΕΘ 10 κλινών απαιτούνται 60 νοσηλευτές.η αναλογία αυτή είναι λίγο χαµηλότερη όταν τα περιστατικά είναι πιο ελαφρά:ορίζεται ότι ο αριθµός των νοσηλευτών πρέπει να είναι τέσσερις φορές µεγαλύτερος από εκείνον των κλινών. Στη χώρα µας,όπου αντιµετωπίζονται στην πλειονότητα των περιπτώσεων πολύ βαριά περιστατικά, ο αριθµός αυτός δεν είναι µεγαλύτερος από 2 µε 2,5». Και, βέβαια, οι ελλείψεις αυτές µεταφράζονται σε στελέχωση των ΜΕΘ µε νοσηλευτικό προσωπικό που δεν είναι εξειδικευµένο. «Εχουµε φτάσει στο σηµείο να ευχαριστούµε που έχουµε έστω και έναν άπειρο νοσηλευτή αφού η άλλη επιλογή είναι το...καθόλου νοσηλευτής» υπογραµµίζει ο καθηγητής. Σε όλα αυτά σηµαντικό ρόλο παίζει η έλλειψη κινήτρων για γιατρούς και νοσηλευτές των ΜΕΘ, σύµφωνα µε τον κ. Αρµαγανίδη: «Το προσωπικό των ΜΕΘ δεν αµείβεται καλά,λόγω ελλείψεων γίνονται περικοπές ακόµη και στις άδειές του.ετσι δεν µπορούµε να κρατήσουµε έµπειρο κόσµο.ολοι ψάχνουν ευκαιρία να φύγουν.πρόκειται για τη µόνη ειδικότητα που δεν έχει ζήτηση και στις προκηρύξεις για πλήρωση θέσεων, οι θέσεις είναι
περισσότερες από τους υποψηφίους». Ο πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εντατικής Θεραπείας συµπληρώνει ότι µεγάλες ελλείψεις παρατηρούνται και στον αριθµό κλινών ΜΕΘ στα δηµόσια νοσοκοµεία: «Σύµφωνα µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας,στα νοσοκοµεία το 8%-12% των κλινών πρέπει να είναι κλίνες ΜΕΘ.Σε εµάς αυτό το ποσοστό είναι 2%»! Πού οδηγούν όλα αυτά; «Στο να ασκούµε αυτή τη στιγµή ιατρική σαν να πρόκειται για ιατρική καταστροφών. εχόµαστε το λίγο προκειµένου να περισώσουµε ό,τι µπορούµε και να σώσουµε όσο πιο πολλές ζώες µπορούµε»τονίζει ο κ. Αρµαγανίδης. Η αναγκαστική όµως- λόγω συστήµατος- υιοθέτηση της ιατρικής καταστροφών δεν µπορεί παρά να µετατρέπεται κάποιες φορές σε... καταστροφική ιατρική. Τότε και τα φάρµακα µετατρέπονται σε φαρµάκια...