ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2018-2019 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ MAΪOY ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 ΜΑΘΗΜΑ: Νέα Ελληνικά ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 29 Μαΐου 2019 ΤΑΞΗ: Α ΧΡΟΝΟΣ: 2 ώρες ΟΔΗΓΙΕΣ: Οι απαντήσεις δίνονται μόνο με μπλε μελάνι Να απαντήσετε σε όλα τα μέρη και σε όλα τα ερωτήματα στα ξεχωριστά φύλλα εξέτασης που σας έχουν δοθεί Δεν επιτρέπεται η χρήση διορθωτικού υλικού (υγρού ή ταινίας/tipp Ex) Να προσεχθεί ιδιαίτερα η εμφάνιση και η ορθογραφία του γραπτού. Το Εξεταστικό Δοκίμιο αποτελείται από ΔΥΟ (2) μέρη σε ΕΠΤΑ (7) σελίδες. ΜΕΡΟΣ A : ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ 14) (ΜΟΝΑΔΕΣ ΚΕΙΜΕΝΟ 1: Θάσος Η Θάσος είναι ένα σπάνιο σε ομορφιά νησί που συνδυάζει καταπράσινα τοπία, όπως το όρος Υψάριον, μια προστατευόμενη δασική περιοχή ιδιαίτερης οικολογικής σημασίας, με γραφικές και ήρεμες παραλίες και παραδοσιακούς οικισμούς. Η Θάσος προσφέρει μια εικόνα που ξεκουράζει τους επισκέπτες της και τους επιτρέπει να χαλαρώσουν, απολαμβάνοντας στο έπακρο τη φυσική της ομορφιά, τα γραφικά της τοπία και τις πολυάριθμες αμμουδερές παραλίες. Το καταπράσινο νησί της Θάσου είναι ονομαστό για τις σμαραγδένιες ακρογιαλιές του, την πολύ πλούσια βλάστηση με μεγάλη ποικιλία από ελιές, πεύκα, πλατάνια, έλατα και άλλα ήμερα και άγρια δένδρα που κυριολεκτικά φτάνουν ως τις πανέμορφες παραλίες, συνθέτοντας μια απόλυτα γραφική και πανέμορφη Ελληνική εικόνα. Οι πηγές με καθαρά και δροσερά νερά, οι μικροί χείμαρροι και τα δάση που εναλλάσσονται με τις παραλίες κάνουν τη Θάσο ένα σπάνιο μείγμα θαλάσσιου και ορεινού τοπίου. Η Θάσος διατηρεί αναλλοίωτη την παραδοσιακή μακεδονίτικη αρχιτεκτονική, με τα περισσότερα σπίτια και τις εκκλησίες στη Θάσο να είναι χτισμένα από ακατέργαστη ασβεστολιθική πέτρα και ξύλινες στέγες. Στο νησί το ξύλο έχει αντικαταστήσει το σίδερο στην 1
κατασκευή των σπιτιών, τα οποία διαθέτουν ιδιαίτερη εμφάνιση με τα χαρακτηριστικά ξύλινα μπαλκόνια τους και τις ξύλινες τοξωτές πόρτες στις εισόδους τους. Η εύκολη και γρήγορη πρόσβαση στο νησί, με τα συχνότατα δρομολόγια πλοίων, κάνει την Θάσο ελκυστικότατη για καλοκαιρινές διακοπές κάθε τύπου και επιλογής. Όσοι επισκέπτονται το νησί μια φορά δεν αργούν να επιστρέψουν, αφού συνήθως δεν προλαβαίνουν να εξερευνήσουν κάθε σημείο του και να απολαύσουν όλες τις παραλίες. Τα μέσα εξερεύνησης πολλά: από ποδήλατο, για όσους έχουν τις αντοχές, μέχρι κάθε είδους ιδιωτικού ή δημόσιου μέσου μεταφοράς. Μικρά ιδιωτικά πλοιάρια είναι στη διάθεσή του επισκέπτη για να τον μεταφέρουν μέσω θαλάσσης σε κάθε απομονωμένη και έρημη παραλία μέσα από αξέχαστες διαδρομές. Ηλεκτρονική Διεύθυνση: http://www.nedon.gr/el/pliris-perigrafi-tis-thasou-eikonesvideo.html (διασκευή) ΚΕΙΜΕΝΟ 2: Κυπερούντα Στους πρόποδες της Μαδαρής αναδύεται ένα πανέμορφο γραφικό χωριό, η Κυπερούντα. Η Κυπερούντα είναι το μεγαλύτερο ορεινό χωριό της Κύπρου και αριθμεί σήμερα γύρω στους χίλιους πεντακόσιους κατοίκους. Το χωριό ανήκει στη γεωγραφική περιφέρεια της Πιτσιλιάς. Απέχει 78 χιλιόμετρα από τη Λευκωσία. Αποφασίσαμε λοιπόν με την οικογένεια μου να το επισκεφτούμε και να χαλαρώσουμε απολαμβάνοντας έναν περίπατο στη φύση. Οι βουνοκορφές που αγκαλιάζουν το χωριό έχουν ύψος από χίλια τριακόσια είκοσι μέχρι χίλια πεντακόσια τριάντα έξι μέτρα, με υψηλότερο το βουνό Μαδαρή. Ανηφορίζοντας προς το χωριό αντικρίζουμε το βουνό που δεσπόζει επιβλητικά στα βόρεια του χωριού. Την Κυπερούντα διαπερνούν οι βασικοί παραπόταμοι του Κούρρη διαμελίζοντάς την σε στενές βαθιές κοιλάδες. Η διαδρομή προς το χωριό είναι εξίσου μαγευτική όσο και το τοπίο του. Η Κυπερούντα συνδέεται με τα γύρω χωριά μέσω ελικοειδών δρόμων. Στα ανατολικά συνδέεται με τα Χανδριά, ενώ στα νοτιοανατολικά με τις Δύμες. Στα νοτιοδυτικά ενώνεται με τον Αμίαντο και διαμέσου του με τα «ορεινά θέρετρα του Τροόδους». Οι καλλιεργημένες εκτάσεις γης εναλλάσσονται αρμονικά με τις εκτάσεις άγριας βλάστησης πνιγμένες στους πεύκους, «τις μαζιές, τις ξυσταρκές και τις λατζιές». Ο δροσερός αέρας που περνά μέσα από τις φυλλωσιές δημιουργεί έναν γαλήνιο ήχο που μας ηρεμεί. Φτάνοντας στην πλατεία του χωριού συναντούμε τον κοινοτάρχη του χωριού ο οποίος με προθυμία μας ξεναγεί. Μας αναφέρει ότι οι κάτοικοι του χωριού έχουν κύρια ενασχόληση τη γεωργία, καλλιεργούν αρκετά φρουτόδεντρα όπως ροδάκινα, δαμάσκηνα, κεράσια, αμυγδαλιές, καρυδιές, λαχανικά και άλλα. Επίσης ασχολούνται και με την αμπελοκαλλιέργεια καθώς και με την παρασκευή κρασιού. Περιορισμένη είναι η κτηνοτροφία στην Κυπερούντα, όπως άλλωστε και στα υπόλοιπα χωριά της Πιτσιλιάς. 2
Στη συνέχεια ο κοινοτάρχης μας ενημερώνει ότι η ονομασία του χωριού πιθανότατα σχετίζεται με το φυτό «κύπειρος» ή «κύπερος». Ειδικότερα ο «κύπερος» είναι ένα ζιζάνιο που φυτρώνει και το οποίο αφθονεί στην περιοχή και χρησιμοποιείται ως μια από τις κύριες τροφές των ζώων. Περπατώντας στα στενά δρομάκια του χωριού παρατηρούμε ότι η Κυπερούντα, διατηρεί μέχρι σήμερα την παραδοσιακή λαϊκή αρχιτεκτονική του τόπου μας. Ιδιαίτερη γραφικότητα προσδίδουν στο χωριό τα «θρησκευτικά μνημεία», όπως η εκκλησία της Αγίας Μαρίνας, η εκκλησία της Παναγίας και Χρυσοσώτηρος και το παρεκκλήσι του Τιμίου Σταυρού. Το παρεκκλήσι βρίσκεται στον κατάλογο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της Unesco και έχει μετατραπεί σε μουσείο. Ολοκληρώνοντας την επίσκεψή μας στο χωριό φεύγουμε με τις καλύτερες εντυπώσεις και έχοντας αποκομίσει θετικές εμπειρίες. Η μαγεία της φύσης σε συνδυασμό με την απέραντη θέα του χωριού μας έδωσε την ευκαιρία για χαλάρωση μακριά από τη ρουτίνα της καθημερινότητας. Με την επίσκεψη αυτή καταλάβαμε ότι ο τόπος μας έχει χωριά με πλούσιες φυσικές ομορφιές τα οποία αξίζει να τα επισκεφθούμε. Ηλεκτρονική Διεύθυνση: http://www.thevillagexpress.com (διασκευή) Ι. ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΚΑΙ ΜΟΡΦΗΣ 1. Να εντοπίσετε και να γράψετε δύο (2) στοιχεία που καθιστούν τη Θάσο ελκυστικότατη για καλοκαιρινές διακοπές, σύμφωνα με το κείμενο 1. (μον. 0,5) 2. Να χαρακτηρίσετε το ύφος του κειμένου 1 και να δικαιολογήσετε τους χαρακτηρισμούς σας με δύο (2) στοιχεία από το κείμενο. (μον. 0,75) 3. Να αναφέρετε ποιο από τα δύο κείμενα έχει υποκειμενική περιγραφή. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με δύο (2) στοιχεία από το κείμενο. (μον. 0,75) 4. Να εντοπίσετε και να γράψετε τα δομικά στοιχεία της 3 ης παραγράφου του κειμένου 2: «Η διαδρομή στο χωριό... που μας ηρεμεί.» (μον. 0,75) 5. Να γράψετε έναν πλαγιότιτλο για την 3 η παράγραφο του κειμένου 2. (μον. 0,25) 6. Η πρόταση που ακολουθεί είναι επαυξημένη (κείμενο 1). Να τη μετατρέψετε σε απλή. (μον. 0,5) «Η Θάσος είναι ένα σπάνιο σε ομορφιά νησί» 7. Να γράψετε τη συντακτική λειτουργία (υποκείμενο, κατηγορούμενο, αντικείμενο) των υπογραμμισμένων λέξεων στην πιο κάτω πρόταση. (κείμενο 2) (μον. 0,5) 3
«Περιορισμένη είναι η κτηνοτροφία στην Κυπερούντα» 8. Να γράψετε τον χρόνο και το ποιόν ενέργειας του υπογραμμισμένου ρήματος στην πιο κάτω πρόταση. (κείμενο 2) (μον. 0,5) «Οι καλλιεργημένες εκτάσεις γης εναλλάσσονται αρμονικά με τις εκτάσεις άγριας βλάστησης» 9. Να εντοπίσετε και να γράψετε τον επιθετικό προσδιορισμό στην πιο κάτω πρόταση και να τον μετατρέψετε στον αντίθετο αριθμό. (κείμενο 2) (μον. 0,5) «Η Κυπερούντα συνδέεται με τα γύρω χωριά μέσω ελικοειδών δρόμων» 10. Η λέξη διαδρομή (κείμενο 2) είναι σύνθετη. Να δημιουργήσετε δύο (2) άλλες σύνθετες λέξεις με το β συνθετικό της πιο πάνω λέξης, χρησιμοποιώντας διαφορετικό πρόθημα. (μον. 0,5) 11. Να σχηματίσετε ένα παράγωγο ουσιαστικό για καθεμιά από τις πιο κάτω λέξεις. (κείμενο 1) (μον. 0,5) προσφέρει ξεκουράζει ΙΙ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟΥ ΛΟΓΟΥ (Μονάδες 8) Με το σχολείο σας έχετε πάει εκδρομή σε ένα μαγευτικό τοπίο του νησιού μας. Να γράψετε μια επιστολή σε έναν/μια φίλο/η σας, στην οποία να περιγράφετε αυτό το καταπληκτικό τοπίο και να προσπαθείτε να τον/την πείσετε να το επισκεφθεί κι αυτός/ή με την οικογένειά του/της. (200-220 λέξεις) ΜΕΡΟΣ Β : ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (ΜΟΝΑΔΕΣ 6 ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Κείμενο 1: «Ο γυρισμός του ξενιτεμένου» Ερόδισε η ανατολή και ξημερώνει η δύση, 4
γλυκοχαράζουν τα βουνά κι αυγερινός τραβιέται, παν τα πουλάκια στις βοσκές κι οι όμορφες στη βρύση, βγαίνω κι εγώ κι ο μαύρος μου, με τα λαγωνικά μου, βρίσκω μια κόρη πού πλενε σε μαρμαρένια γούρνα, τη χαιρετώ δε μου μιλεί, της κρένω δε μου κρένει: Κόρη για βγάλε μας νερό, την καλή μοίρα νά χεις, να πιω κι εγώ κι ο μαύρος μου και τα λαγωνικά μου... Σαράντα σίκλους έβγαλε, στα μάτια δεν την είδα, κι απάνω στους σαρανταδυό τη βλέπω δακρυσμένη: Γιατί δακρύζεις, λυγερή, και βαριαναστενάζεις; Μήναπεινάς, μήνα διψάς, μην έχεις κακή μάνα; Μήτε πεινώ, μήτε διψώ, μήτ έχω κακή μάνα ξένε μου, κι αν εδάκρυσα, κι αν βαριαναστενάζω, τον άντρα χω στην ξενιτιάν εδώ και δέκα χρόνους, κι ακόμα τρεις τον καρτερώ, πέντε τον παντηχαίνω, κι απέ θα κόψω τα μαλλιά, καλόγρια θένα γένω, θα πάω στα έρημα βουνά να στήσω μοναστήρι, εκειόν να τρώει η ξενιτιά, κι εμέ τα μαύρα ράσα... Κόρη, ο καλός σου επέθανε, κόρη, ο καλός σου εχάθη κι εγώ παπάδες πλέρωσα, κι είπε να με πλερώσεις, του έδωκα κι ένα φιλί, κι είπε να μου το δώσεις. Αν τους παπάδες πλέρωσες, διπλά να σε πλερώσω, κι αν έκανες τα κόλλυβα, διπλά να σου τα δώσω, όμως εκείνο το φιλί, τρέχα και γύρευέ το! Κόρη μ εγώ είμ ο άντρας σου, εγώ μαι κι ο καλός σου. Πες μου σημάδια του σπιτιού, και τότε σε πιστεύω... Έχεις μηλιά στην πόρτα σου και κλήμα στην αυλή σου, κι έχεις και με τα χέρια σου μια λεϊμονιά φυτέψει. Κάποιος κακός μου γείτονας σου τά πε και τα ξέρεις πες μου σουσούμια του κορμιού, και τότε σε πιστεύω. Έχεις ελιά στα στήθη σου, κι ελιά στην αμασκάλη, κι ανάμεσα στον κόρφο σου τ αντρός σου φυλαχτάρι. Ξένε μ εσύ είσ ο άντρας μου, εσύ είσαι κι ο καλός μου. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν αφού διαβάσετε το κείμενο 1: Β. 1. α) Να εντοπίσετε και να γράψετε τέσσερα (4) στοιχεία που αποδεικνύουν την πίστη και την αφοσίωση της γυναίκας προς τον άντρα της, όπως φαίνονται στο κείμενο «Ο γυρισμός του ξενιτεμένου». (μον. 1) 5
β) Να εξηγήσετε δύο (2) λόγους για τους οποίους η γυναίκα δεν αναγνώρισε αρχικά τον σύζυγό της, όταν επέστρεψε από την ξενιτιά. (μον.1 ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Κείμενο 2: «Η λαχτάρα του γέρο Ανέστη», Αργύρης Εφταλιώτης Την πέρασε την ζωή του κι ο γέρος ο Ανέστης στη ξενιτιά, ζωή παραδαρμένη, καραβοτσακισμένη ζωή. Όχι δα και πως τη μάδησε την ψυχή του η φτώχεια, που μάλαμα έπιανε και κάρβουνο γινότανε. Από τέτοιους πόνους η ψυχή του δεν έπαιρνε. Τον κρυφότρωγε όμως πάντα της πατρίδας ο ακοίμητος ο καημός, και σαν είδε κι απόειδε πως ελπίδα πια δεν του απόμεινε, σαν άρχισε κι ένοιωθε στα γέρικα στήθια του την ανατριχίλα του χάρου, το καμε απόφαση και τράβηξε κατά τα παιδιακίσια λημέρια του. [ ] Τ όνειρό του ήτανε να ξαναφανεί, στην πατρίδα του, μα να είναι και κάτι. Δεν το κατάφερε τ όνειρο; Τι να πηγαίνει πια τώρα και να τους δείχνει τη γύμνια του! Έλα όμως που δεν το θελε και να πεθάνει στα ξένα! Τ ονειρευότανε και το λαχταρούσε ν αποθάνει στον τόπο του, κι έτσι ξεκίνησε, με τ απομεινάρια του είναι του. - Έπειτα είναι κι αργά. Ποιος θα με πονέσει πια τώρα! έλεγε μονάχος του καθώς άραζε το βαπόρι σε λιμάνι που γειτόνευε με τ αγαπημένο νησί του. Τραβάει κατά τη σκάλα, βρίσκει πέραμα, και σ ένα μερόνυχτο μέσα τηράει τις ολόχαρες ακρογιαλιές του νησιού του. Εκεί που η Πλάση λες και λούζεται κάθε ταχυνή και λαμπροφοριέται θεοφώτεινη, ολοκάθαρη και παρθένα, εκεί που στα πρώτα του χρόνια ο γέρος μας έπαιζε μ ανάλαφρη καρδιά και μ αξέννοιαστο νου, εκεί ξαναβρέθηκε τώρα καταδαμασμένος από του χρόνου τ ακαταπόνετο χέρι, σκυφτός, ζαρωματιασμένος, βουλιασμένα τα μάτια του, τα χέρια τρεμάμενα. Παράμερη εξοχή, που το καλοκαίρι μονάχα τη θυμούνται οι χωριανοί και τη διαλέγουνε για τα ξεφαντώματά τους. Τώρα όμως, άνοιξη ακόμα, ο γέρος ο Ανέστης πλανιότανε ολομόναχος στη λησμονημένη εκείνη γωνιά, του κόσμου, βγάζοντας ξεφωνήματα κι ακατανόητα λόγια κάθε φοράν που αγνάντευε βράχο ή χωράφι ή κορφοβούνι τριγύρω και του θύμιζε της νιότης τα χρόνια. Μόλις το βράδυ βράδυ, σαν άρχισε το σκοτάδι και πλάκωνε, αποκοιμήθηκε στην ακρογιαλιά, δίπλα στης θάλασσας το νανούρισμα, μαγεμένος ο νους του με τις μύριες εικόνες που τις ανιστορούσε όλες εκείνες τις ώρες. Δεν τα ξανάνοιξε πια τα βαρεμένα του μάτια ο γέρος. Πιο γνωστικό κι από πολλούς φίλους το κύμα, απάνω στη μεγαλύτερη την καλοτυχιά της πονοδαρμένης εκείνης ψυχής, τήνε νανούρισε με το μουρμουρητό του και την έστειλε μια και καλή στον αιώνιο τον ύπνο. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ αποκοτούσε = αποτολμούσε, μισεύω = ξενιτεύομαι,.τηράω = κοιτάζω λογιάζω = βλέπω πέραμα = μεταφορικό πλωτό μέσο, ως το ταχύ = ως το πρωί, σπιτάλι = νοσοκομείο 6
σύγκαιρα = ταυτόχρονα το έχει του = η περιουσία το ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν αφού διαβάσετε το κείμενο 1 και το κείμενο 2 Β. 2. α) Να αναφέρετε ένα (1) κοινό συναίσθημα ανάμεσα σ αυτούς που φεύγουν (ξενιτεμένους) και σ αυτούς που μένουν (αγαπημένα πρόσωπα) σύμφωνα με τα κείμενα «Ο γυρισμός του ξενιτεμένου» και «Η λαχτάρα του γέρο Ανέστη». Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με ένα (1) στοιχείο από το κάθε κείμενο για το κοινό συναίσθημα που θα γράψετε. (μον.1) β) Να γράψετε μια (1) ομοιότητα και μια (1) διαφορά ανάμεσα στους ξενιτεμένους των πιο πάνω κειμένων. (μον. 1) Β. 3. α) Να εντοπίσετε και να γράψετε δύο (2) χαρακτηριστικά γνωρίσματα των δημοτικών τραγουδιών που υπάρχουν στο κείμενο «Ο γυρισμός του ξενιτεμένου». Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας με ένα (1) στοιχείο από το κείμενο για κάθε χαρακτηριστικό. (μον. 1) β) Να γράψετε δύο (2) αφηγηματικούς τρόπους που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας του κειμένου «Η λαχτάρα του γέρο Ανέστη». Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας με ένα (1) στοιχείο από το κείμενο για κάθε αφηγηματικό τρόπο. (μον. 1) Η ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ Αθηνά Κλεάνθους 7
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν αφού διαβάσετε το κείμενο 1 και το κείμενο 2 Β. 2. α) Να αναφέρετε ένα (1) κοινό συναίσθημα ανάμεσα σ αυτούς που φεύγουν (ξενιτεμένους) και σ αυτούς που μένουν (αγαπημένα πρόσωπα) σύμφωνα με τα κείμενα «Ο γυρισμός του ξενιτεμένου» και «Η λαχτάρα του γέρο Ανέστη». Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με ένα (1) στοιχείο από το κάθε κείμενο για το κοινό χαρακτηριστικό που θα γράψετε. (μον.1) β) Να γράψετε μια (1) ομοιότητα και μια (1) διαφορά ανάμεσα στους ξενιτεμένους των πιο πάνω κειμένων. (μον. 1) Β. 3. α) Να εντοπίσετε και να γράψετε δύο (2) χαρακτηριστικά γνωρίσματα των δημοτικών τραγουδιών που υπάρχουν στο κείμενο «Ο γυρισμός του ξενιτεμένου». Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας με ένα (1) στοιχείο από το κείμενο για κάθε χαρακτηριστικό. (μον. 1) β) Να γράψετε δύο (2) αφηγηματικούς τρόπους που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας του κειμένου «Η λαχτάρα του γέρο Ανέστη». Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας με ένα (1) στοιχείο από το κείμενο για κάθε αφηγηματικό τρόπο. (μον. 1) ΟΙ ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΕΣ Στέλλα Σωτηράκη, ΒΔ Όλγα Φαχουρίδου Αναστασία Δελγκέρη Η ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ Αθηνά Κλεάνθους 8
9