18 ΕΝΟΤΗΤΑ 3 Η ΕΚΡΗΞΗ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ (1789-1794) α τ δαφτσ Δομή γαλλικής κοινωνίας 18 ου αιώνα (κριτήρια: καταγωγή και προνόμια από τον ηγεμόνα) κλήρος (0,5%) ευγενείς (1,5%) τρίτη τάξη (98%) είχε προνόμια (δε φορολογούνταν) είχε μόνο υποχρεώσεις (πλήρωνε φόρους) παλαιό καθεστώς δυσαρέσκεια αστικής τάξης (ανώτερο στρώμα τρίτης τάξης): δέσποζε στην οικονομία αλλά δε συμμετείχε στη λήψη πολιτικών αποφάσεων δυσαρέσκεια τρίτης τάξης: επιδείνωση των συνθηκών ζωής στα μέσα του 18 ου αιώνα χειμώνας 1788-1789: λεηλασίες πλούσιων σπιτιών κρατικών αποθηκών εξαιτίας της πείνας α τ δαφτσ Η πρώτη φάση της γαλλικής επανάστασης, Μάιος 1789 Αύγουστος 1792 σύγκληση συνέλευσης των τάξεων από Λουδοβίκο ΙΣΤ στο ανάκτορο των Βερσαλιών (5 Μαΐου 1789)
19 οι αντιπρόσωποι της τρίτης τάξης απαιτούν μεταρρυθμίσεις αλλά ο βασιλιάς επιβάλλει νέους φόρους μόνο για την τρίτη τάξη οι αντιπρόσωποι της τρίτης τάξης αυτοανακηρύσσονται Εθνική συνέλευση ο βασιλιάς δεν τους αναγνωρίζει και κλείνει την αίθουσα συνεδρίασης συγκέντρωση τρίτης τάξης, ορισμένων κληρικών και ευγενών στην αίθουσα σφαιριστηρίου ανακήρυξη της Εθνοσυνέλευσης σε Συντακτική συνέλευση (9 Ιουλίου 1789) ο βασιλιάς συγκεντρώνει κρυφά στρατό για διάλυση της Εθνοσυνέλευσης οργισμένοι πολίτες οπλίζονται 14 Ιουλίου 1789: κατάληψη της Βαστίλης από το λαό του Παρισιού (εθνική γιορτή των Γάλλων) επαναστάσεις και σε άλλες επαρχίες της Γαλλίας Συντακτική συνέλευση κατάργηση προνομίων (4 Αυγούστου 1789) ψήφιση Διακήρυξης των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη (26 Αυγούστου 1789): βασισμένη σε αρχές Διαφωτισμού κατάληψη των ανακτόρων των Βερσαλιών (5 Οκτωβρίου 1789) από επαναστατημένο λαό αναγκαστική αποδοχή των αποφάσεων της Συντακτικής συνέλευσης από βασιλιά διαμόρφωση τριών πολιτικών ρευμάτων στη Συντακτική συνέλευση (ονομασία από θέσεις αντιπροσώπων στην αίθουσα) δεξιά κέντρο αριστερά όχι μεταβολές του παλαιού καθεστώτος
20 διατήρηση μοναρχίας με συμμετοχή ευγενών και μεγαλοαστών στη λήψη αποφάσεων πολίτευμα σαν το α- μερικανικό δυναμική συμμετοχή ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων στις πολιτικές εξελίξεις αποτέλεσμα δημιουργία λεσχών ( πολιτικές οργανώσεις) λέσχη Ιακωβίνων λέσχη Κορδελιέρων κινητοποίηση πολιτών διάδοση πολιτικών απόψεων μέσω πολιτικών φυλλαδίων εφημερίδων 1791: ψήφιση πρώτου συντάγματος της Γαλλίας εγκαθίδρυση συνταγματικής μοναρχίας ανακήρυξη κυριαρχίας του έθνους ορισμός Νομοθετικής συνέλευσης (Βουλής) ως νομοθετικού σώματος δικαίωμα ψήφου σ αυτούς που κατείχαν περιουσία και πλήρωναν φόρους βασιλιά ανάθεση εκτελεστικής εξουσίας σε έξι υπουργούς αφαίρεση δικαστικής εξουσίας από βασιλιά και ανεξαρτητοποίησή της άλλες ρυθμίσεις: α) εθνικοποίηση περιουσίας του κλήρου ( εγγύηση για έκδοση χαρτονομίσματος), β) οι κληρικοί ορίστηκαν λειτουργοί του κράτους ( υπακοή στην πολιτεία), γ) κατάργηση συντεχνιών, δ) απαγόρευση απεργιών
21 απορρίφθηκαν από εκκλησία και βασιλιά ( προσπάθεια διαφυγής αλλά επιστροφή, γιατί έγινε αντιληπτός) Σεπτέμβριος 1791: εκλογές και ανάδειξη Νομοθετικής συνέλευσης (έλεγχός της από Γιρονδίνους) σχέδιο βασιλιά και αριστοκρατών για συνεννόηση με βασιλείς Αυστρίας και Πρωσίας και επέμβαση εναντίον του επαναστατικού καθεστώτος οι sans - culottes (σαν-κιλότ): ριζοσπαστικά τμήματα λαϊκών στρωμάτων αίτημα έκπτωση του βασιλιά * sans culottes: αποδόθηκε στα ελληνικά ως «αβράκωτοι», γιατί οι άνθρωποι αυτοί δε φορούσαν τα στενά εφαρμοστά παντελόνια που φορούσαν οι αριστοκράτες και οι αστοί, αλλά όμοια με τα σημερινά. Γιρονδίνοι ώθηση για κήρυξη πολέμου κατά Αυστρίας και Πρωσίας επαναστατική δράση λαϊκών στρωμάτων εξαιτίας πρώτων αποτυχιών του γαλλικού στρατού ύποπτης στάσης του βασιλιά πείνας κατάληψη ανακτόρων Κεραμεικού από το λαό του Παρισιού (10 Αυγούστου 1792) καταφυγή βασιλιά στη Νομοθετική συνέλευση, η οποία: τον έθεσε υπό περιορισμό ανέθεσε την εκτελεστική εξουσία σε συμβούλιο με επικεφαλής το Δαντόν (στέλεχος πολιτικής λέχης Κορδελιέρων) θέσπισε καθολική ψηφοφορία (πολιτικά δικαιώματα σε όλους τους άνδρες) δήμευσε περιουσίες αριστοκρατών που είχαν διαφύγει στο εξωτερικό θέσπισε διαχωρισμό εκκλησίας κράτους κήρυξε την πατρίδα σε κίνδυνο
22 νίκη κατά των Πρώσων στο Βαλμί (20 Σεπτεμβρίου 1792) σωτηρία της επανάστασης α τ δαφτσ Η δεύτερη φάση της επανάστασης, Σεπτέμβριος 1792 Ιούλιος 1794 ανάδειξη της Συμβατικής συνέλευσης μετά από εκλογές με καθολική ψηφοφορία κατάργηση της μοναρχίας (21 Σεπτεμβρίου 1792) με πρόταση Ορεινών τη παρά διαφωνία Γιρονδίνων εγκαθίδρυση πολιτεύματος αβασίλευτης δημοκρατίας υιοθέτηση νέου ημερολογίου 1793: έτος Ι της Δημοκρατίας καταδίκη και αποκεφαλισμός βασιλιά και βασίλισσας συνέχιση του πολέμου για κατάληψη γαλλικών εδαφών στο Βέλγιο στις όχθες του ποταμού Ρήνου 1. συσπείρωση πολλών ευρωπαϊκών κρατών εναντίον Γαλλίας 2. αντεπαναστατικές εξεγέρσεις στο εσωτερικό (1793: εξέγερση στην ε- παρχία της Βανδέας στη δυτική Γαλλία) 3. επιδείνωση οικονομικής κατάστασης για ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα Επιτροπής Δημόσιας Σωτηρίας σύσταση (μετά από πιέσεις Ορεινών) Επιτροπής Γενικής Ασφάλειας Επαναστατικών δικαστηρίων με στόχο την καταστολή αντεπαναστατικών ενεργειών σύλληψη ηγετών των Γιρονδίνων (Ιούνιος 1793) που αντέδρασαν
23 έγκριση του συντάγματος του έτους Ι (24 Ιουνίου 1793) πτώση Γιρονδίνων Ορεινοί με επικεφαλής το Ροβεσπιέρο ( ηγετική φυσιογνωμία Ιακωβίνων): σχημάτισαν επαναστατική κυβέρνηση αναδιοργάνωσαν το στρατό ισχυρό όπλο έναντι των εσωτερικών και εξωτερικών εχθρών της επανάστασης εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες περίπου 40.000 άνθρωποι αιτιολογία θεωρήθηκαν ύποπτοι για αντεπαναστατική δράση (περίοδος Τρομοκρατίας) αντικατάσταση χριστιανικής θρησκείας από λατρεία του Ανώτατου Όντος νέα ονομασία των μηνών μερική βελτίωση βιοτικού επιπέδου κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων αλλά αντιδράσεις για ορισμένα ακραία μέτρα στο στόχαστρο ο Ροβεσπιέρος απόφαση της Συμβατικής για εκτέλεσή του μαζί με 20 συνεργάτες του (28 Ιουλίου 1794) Σχολιασμός Πηγών Πηγή 1, σελ. 17 του βιβλίου Στο απόσπασμα από τη Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη, που ψηφίστηκε στις 26 Αυγούστου 1789, δίνονται τα άρθρα 1, 2, 3, 6, 10, 11, 17. Συνοπτικά τα άρθρα αυτά προβλέπουν τα εξής: 1. Ελευθερία και ίδια δικαιώματα των ανθρώπων. 2. Χρέος κάθε πολιτικής οργάνωσης για διαφύλαξη των φυσικών και απαράγραπτων ανθρώπινων δικαιωμάτων. 3. Η εξουσία πηγάζει από το έθνος. 6. Ισότητα των πολιτών απέναντι στους νόμους και δυνατότητα όλων για κατάληψη δημόσιων θέσεων και αξιωμάτων ανάλογα με τις αρετές τους. 10. Καθένας έχει δικαίωμα να εκφράζει τις πεποιθήσεις του και δεν πρέπει να διώκεται γι αυτές, με την προϋπόθεση ότι δε διαταράσσει την τάξη. 11. Ελευθερία έκφρασης των σκέψεων και των πεποιθήσεων.
24 17. Το δικαίωμα της ιδιοκτησίας είναι απαραβίαστο, με εξαίρεση δημόσια ανάγκη που έχει διαπιστωθεί νόμιμα. Πηγή 2, σελ. 17 του βιβλίου Στο λόγο της η Ολυμπία ντε Γκουζ προσπαθεί να αφυπνίσει τις γυναίκες, με σκοπό να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους. Η αγωνίστρια επισημαίνει πως η γαλλική επανάσταση συνέβαλε βέβαια στη γενικότερη πρόοδο, όμως αγνόησε τις γυναίκες. Γι αυτό πρέπει οι ίδιες να αγωνιστούν, για να αποκτήσουν τα δικαιώματά τους. Είναι γεγονός ότι, παρά τις ριζικές μεταβολές που έφερε η γαλλική επανάσταση, τα δικαιώματα των γυναικών αγνοήθηκαν. Πηγή 3, σελ. 18 του βιβλίου Στο κείμενο δίνονται οι βασικοί στόχοι των Ιακωβίνων, μιας από τις δύο λέσχες (πολιτικές οργανώσεις) που δημιουργήθηκαν εξαιτίας της δυναμικής συμμετοχής ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων στις πολιτικές εξελίξεις. Πηγή 4, σελ. 19 του βιβλίου Ο Ροβεσπιέρος, ηγετική φυσιογνωμία των Ιακωβίνων, διαχωρίζει τη συνταγματική από την επαναστατική κυβέρνηση και αναφέρεται στις αρχές λειτουργίας της καθεμιάς. Σχηματικά: Συνταγματική κυβέρνηση ασχολείται με πολιτική ελευθερία τα άτομα προστατεύονται από τις καταχρήσεις της δημόσιας δύναμης Επαναστατική κυβέρνηση ασχολείται με δημόσια ελευθερία η δημόσια δύναμη είναι υποχρεωμένη να προστατεύει τον εαυτό της από τις φατρίες που της επιτίθενται οφείλει ολοκληρωμένη προστασία στους καλούς πολίτες και θάνατο στους ε- χθρούς του λαού Οι απόψεις αυτές του Ροβεσπιέρου αποτέλεσαν τις πολιτικές αρχές, βάσει των οποίων ασκήθηκε η εξουσία από τους Ιακωβίνους κατά τη δεύτερη φάση της επανάστασης.
25 Σχολιασμός Εικόνων Εικόνα 1, σελ. 16 του βιβλίου Στη γελοιογραφία παρουσιάζεται η τρίτη τάξη (η μορφή που είναι σκυμμένη) να κουβαλά τον κλήρο και την αριστοκρατία (οι δύο άλλες μορφές). Το έργο σατιρίζει και στηλιτεύει το «παλαιό καθεστώς», στο οποίο η τρίτη τάξη είχε μόνο υποχρεώσεις, ενώ οι ευγενείς και ο κλήρος απολάμβαναν αρκετά προνόμια. Εικόνα 2, σελ. 16 του βιβλίου Δείτε την άσκηση δραστηριότητα 2, σελ. 25 του τεύχους Εικόνα 3, σελ. 16 του βιβλίου Δείτε την άσκηση δραστηριότητα 3, σελ. 25 του τεύχους. Εικόνα 4, σελ. 18 του βιβλίου Ο πίνακας ανώνυμου ζωγράφου απεικονίζει τον αποκεφαλισμό του Λουδοβίκου ΙΣΤ, που πραγματοποιήθηκε το 1793. Υπήρξε γεγονός πρωτοφανές για την ευρωπαϊκή πολιτική πραγματικότητα εκείνης της εποχής και προκάλεσε ταραχή στις κυρίαρχες τάξεις ολόκληρης της Ευρώπης, σηματοδοτώντας την είσοδο της επανάστασης στην πιο ριζοσπαστική φάση της. Εικόνα 5, σελ. 19 του βιβλίου Τα μέλη του επαναστατικού δικαστηρίου (δεξιά) που φορούν τους χαρακτηριστικούς κόκκινους σκούφους και πίνουν δικάζουν έναν ευγενή (αριστερά). Οι περισσότερες δίκες που διεξάγονταν κατά τη γαλλική επανάσταση κατέληγαν σε καταδίκη και εκτέλεση των κατηγορουμένων. ΑΣΚΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 1. Να μελετήσετε την πηγή 1. Στη συνέχεια και αφού ξαναμελετήσετε τις πηγές 3 και 4 της ενότητας 1 να συντάξετε σύντομο κείμενο με θέμα τις επιδράσεις του Διαφωτισμού στη Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη της γαλλικής επανάστασης.
26 Το κίνημα του Διαφωτισμού επέδρασε αποφασιστικά στη διαμόρφωση της Διακήρυξης των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη. Στο επαναστατικό αυτό κείμενο διακηρύσσονται ως απαράγραπτα δικαιώματα η προσωπική ελευθερία και ασφάλεια, η αντίσταση στην καταπίεση, η ιδιοκτησία και απαριθμούνται μια σειρά από θεμελιώδεις αρχές και δικαιώματα του ανθρώπου και του πολίτη. Η Διακήρυξη περιλαμβάνει αναφορές στη σκέψη του Μοντεσκιέ (ανάγκη διάκρισης των εξουσιών, άρθρο 16), των φυσιοκρατών (σεβασμός της ιδιοκτησίας, άρθρο 2), του Ρουσό (πηγή εξουσίας ο λαός, άρθρο 3). Το κείμενο λοιπόν αποτυπώνει με σαφήνεια τις πολιτικές θέσεις του Διαφωτισμού. 2. Να μελετήσετε και στη συνέχεια να σχολιάσετε την εικόνα 2. Ο πίνακας του Jacques Louis David απεικονίζει την αίθουσα του σφαιριστηρίου. Σ αυτήν παρουσιάζονται συγκεντρωμένοι οι αντιπρόσωποι της τρίτης τάξης μαζί με ορισμένους κληρικούς και ευγενείς (η μορφή με το λευκό ένδυμα παριστάνει κληρικό), με σκοπό να ορκιστούν ότι θα συντάξουν σύνταγμα. Η κεντρική φιγούρα κρατά με το ένα χέρι κάποιο χαρτί, ίσως τον όρκο, ενώ το άλλο το έχει σηκωμένο. Υποθέτουμε πως είτε ορκίζεται είτε απλώς κοιτάζει το έγγραφο και ζητά ησυχία. Ταυτόχρονα, οι συγκεντρωμένοι, όλοι στραμμένοι προς την κεντρική φιγούρα, κουνούν καπέλα, δείχνουν, συζητούν κτλ. 3. Αφού μελετήσετε την πηγή 2 και την εικόνα 3, να αναφερθείτε στη συμμετοχή και στο ρόλο των γυναικών στη γαλλική επανάσταση. Στην πηγή 2 η αγωνίστρια Ολυμπία ντε Γκουζ προσπαθεί να αφυπνίσει τις γυναίκες για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους. Στην εικόνα 3 απεικονίζεται η κατάληψη των ανακτόρων των Βερσαλιών, που υπήρξε ένα από τα γεγονότα ορόσημα της γαλλικής επανάστασης. Ο ρόλος λοιπόν των γυναικών στη γαλλική επανάσταση υπήρξε σημαντικός, χωρίς όμως αυτός να αναγνωριστεί έμπρακτα, καθώς τα δικαιώματα των γυναικών αγνοήθηκαν. 4. Να συγκεντρώσετε στοιχεία για τις πολιτικές αντιλήψεις του Ροβεσπιέρου (πηγή 4 και ενότητα 4, πηγές 1 και 3). Σύμφωνα με το Ροβεσπιέρο, ηγέτη των Ιακωβίνων, η μοναρχία εξυπηρετεί τα συμφέροντα των βασιλιάδων και ευγενών, ενώ η δημοκρατία τα συμφέ-
27 ροντα όλων των πολιτών. Πιστεύει πως το κράτος θα πρέπει να στηρίζεται στο λαό, ο οποίος έχει τη δυνατότητα να διοικεί σωστά τη χώρα και να υπερασπίζει την πατρίδα. Γι αυτό θα πρέπει οι πολίτες να αντιστέκονται στην τυραννική εξουσία και να διεκδικούν τα δικαιώματά τους για τη δημιουργία μιας δημοκρατικής πολιτείας.
28 ΕΝΟΤΗΤΑ 4 Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ (1794-1799) ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΑ (1799-1815) α τ δαφτσ Η τρίτη και η τελευταία φάση της γαλλικής επανάστασης, 1794-1799 έλεγχος Συμβατικής από Θερμιδοριανούς* ( μετριοπαθείς) κατάργηση ριζοσπαστικών μέτρων των Ορεινών επιστροφή στις αρχικές θέσεις της επανάστασης ψήφιση νέου συντάγματος από Θερμιδοριανούς (1795) άσκηση ε- κτελεστικής εξουσίας από Διευθυντήριο ( πενταμελές συμβούλιο): αναζήτηση στήριξης από στρατηγούς *(Θερμιδόρ ο μήνας Ιούλιος) α τ δαφτσ Η εποχή του Ναπολέοντα, 1799-1815 συγκατάθεση 9 Νοεμβρίου 1799 κατάληψη εξουσίας από Ναπολέοντα Βοναπάρτη: έδειχνε ικανός Διευθυντηρίου για δημιουργία σταθερού εσωτερικού κράτους διεξαγωγή πολέμων για εδραίωση γαλλικής κυριαρχίας στην Ευρώπη ανακηρύχθηκε Πρώτος Ύπατος και Αυτοκράτορας κυβερνούσε ως απόλυτος μονάρχης (δεν άλλαξε το πολίτευμα)
29 μεταρρυθμίσεις Ναπολέοντα σε: διοίκηση εκπαίδευση οικονομία επιδίωξη: έλεγχος κρατικής μηχανής και μετατροπή της σε πιο αποτελεσματική θέσπιση νέου νομικού κώδικα το1804: Ναπολεόντειος Κώδικας διάδοση σε όλη την Ευρώπη από τις γαλλικές στρατιές ως σήμερα η βάση του νομικού συστήματος της Γαλλίας και άλλων ευρωπαϊκών κρατών Δράση Ναπολέοντα α) ηπειρωτικός αποκλεισμός Αγγλίας (1806) εμπόδιζε τη διακίνηση αγγλικών εμπορευμάτων σε όλα τα ευρωπαϊκά λιμάνια αντίποινα Αγγλίας: θαλάσσιος αποκλεισμός Γαλλίας εμπόδιζε πλοία τρίτων χωρών να πλησιάζουν τις γαλλικές ακτές νίκες και κατακτήσεις δημιουργία βασιλείων δορυφόρων της Γαλλίας όμως αντίδραση ευγενών, κλήρου και μέρους των λαϊκών στρωμάτων γιατί γιατί γιατί η Γαλλία απαιτούσε φόρους για την κάλυψη των τεράστιων εξόδων των πολέμων οι ευγενείς και ο κλήρος επιδίωκαν την επαναφορά της μοναρχίας και την αποκατάσταση των προνομίων τους μέρος των λαϊκών στρωμάτων ένιωθε οικονομική επιβάρυνση και βάρος ξένης κυριαρχίας
30 β) επίθεση Ναπολέοντα στη Ρωσία δικαιολογία δεν εφάρμοζε αυστηρά τον ηπειρωτικό αποκλεισμό πορεία ως τη Μόσχα, αλλά όχι κυριαρχία της Ρωσίας λόγω χειμώνα ασθενειών επιθέσεων αποτέλεσμα υποχώρηση των δυνάμεων του Ναπολέοντα επίθεση συνασπισμού ευρωπαϊκών κρατών (Αγγλίας, Αυστρίας, Πρωσίας, Ρωσίας, Ισπανίας, Σουηδίας, Βασιλείου της Νεάπολης): μάχη Λιψίας 1813 από περίπου 600.000 άνδρες επέστρεψαν στη Γαλλία λιγότεροι από 100.000 ήττα Γάλλων στο Βέλγιο: μάχη του Βατερλό 1815 τέλος της κυριαρχίας του Ναπολέοντα α τ δαφτσ Γαλλική επανάσταση και εποχή του Ναπολέοντα: μια αποτίμηση Περίοδος 1789-1815: τομή στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια ιστορία κατάληψη εξουσίας από αστική τάξη Γαλλίας έδειξε το δρόμο και σε άλλες αστικές τάξεις της Ευρώπης προώθηση συμφερόντων της αστικής τάξης η ελεύθερη οικονομία (οικονομία της ελεύθερης αγοράς) κέρδισε έδαφος (ύστερα από σειρά μεταρρυθμίσεων) μετατροπή των αρχών του Διαφωτισμού σε πολιτικά αιτήματα και δικαίωσή τους (ως ένα βαθμό) κατάρρευση απολυταρχίας στη Γαλλία και κλονισμός της στην υπόλοιπη Ευρώπη ανάπτυξη της ιδέας ότι πρέπει να συμπίπτουν τα όρια του έθνους και του κράτους, σύνδεση πολιτών κράτους με δικαιώματα και υ- ποχρεώσεις δημιουργία της σύγχρονης έννοιας της πατρίδας στο πλαίσιο του έθνους κράτους
31 διαχωρισμός εκκλησίας κράτους κατάργηση προνομίων ευγενών και κλήρου, επικράτηση της αντίληψης για ισότητα δικαιωμάτων μεταξύ των ανθρώπων καθιέρωση συνταγμάτων και επικράτηση της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας ανάδειξη του λαού σε κινητήρια δύναμη της ιστορίας και αποκλειστική πηγή εξουσίας, μετατροπή των φυσικών δικαιωμάτων του Διαφωτισμού σε πολιτικά μετατροπή υπηκόων σε πολίτες ανάπτυξη ή ανάδυση σημαντικών ιδεών και κινημάτων: π.χ. φιλελευθερισμός, εθνικισμός, κοινωνικός ριζοσπαστισμός, σοσιαλισμός α τ δαφτσ Το συνέδριο της Βιέννης Σεπτέμβριος 1814 Ιούνιος 1815: σύγκληση συνεδρίου της Βιέννης από νικητές του Ναπολέοντα: θέματα επαναχάραξη συνόρων ανασυγκρότηση απολυταρχίας καταστολή επαναστατικών ιδεών εγκαθίδρυση στη Γαλλία της βασιλείας επάνοδος γαλλικών συνόρων όπου ήταν το 1789 Νοέμβριος 1815: ίδρυση Ιερής Συμμαχίας από: Ρωσία Αυστρία Πρωσία = χώρες προπύργια της απολυταρχίας και της αντεπανάστασης επάνοδος εκθρονισμένων ηγεμόνων στους θρόνους τους εποχή της Παλινόρθωσης ή Παλινόρθωση (1815-1830) ωστόσο οι αρχές της γαλλικής επανάστασης (ελευθερία, ισότητα, δικαίωμα ε- θνικής αυτοδιάθεσης) τεράστια απήχηση στους ευρωπαϊκούς λαούς
32 Σχολιασμός Πηγών Πηγή 1, σελ. 21 του βιβλίου Ο Ροβεσπιέρος αναφέρεται στην επίδραση που είχε η γαλλική επανάσταση στους λαούς. Με την κατάργηση της μοναρχίας και των προνομίων των ανώτερων τάξεων δόθηκαν δικαιώματα σε ανθρώπους που ως τότε δε συμμετείχαν στην εξουσία. Αυτοί λοιπόν έμαθαν να αντιστέκονται στην τυραννική ε- ξουσία, δοκίμασαν να αυτοκυβερνηθούν και να διοικήσουν τη χώρα. Πηγή 2, σελ. 21 του βιβλίου Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης αναγνωρίζει τη σημασία της γαλλικής επανάστασης για την αφύπνιση των εθνών και την αντίστασή τους σε τυραννικές εξουσίες. Η γαλλική επανάσταση μετέβαλε τις νοοτροπίες και τις πολιτικές συμπεριφορές των ανθρώπων σε όλη την Ευρώπη, στοιχείο που δείχνει τη μεγάλη ακτινοβολία της. Πηγή 3, σελ. 22 του βιβλίου Κατά το Ροβεσπιέρο, η γαλλική επανάσταση μετέβαλε ακόμα και την έννοια «πατριωτισμός». Αυτή, όταν κυριαρχούσε η μοναρχία, είχε σημασία μόνο για τις οικογένειες των ευγενών, οι οποίοι διέθεταν προνόμια. Η γαλλική επανάσταση όμως αναγνώρισε πολιτικά δικαιώματα στην πλειονότητα των πολιτών και έτσι η έννοια «πατριωτισμός» απέκτησε νέο, δημοκρατικό περιεχόμενο, εφόσον οι πολίτες συμμετείχαν στη λήψη αποφάσεων για το κράτος και ταυτόχρονα αναλάμβαναν την ευθύνη υπεράσπισής του. Σχολιασμός Εικόνων Εικόνα 1, σελ. 20 του βιβλίου Στο χάρτη εικονίζονται τα κράτη που ανήκαν στη Γαλλική αυτοκρατορία, όσα βρίσκονταν υπό τον έλεγχο του Ναπολέοντα, οι σύμμαχοί του και τα ανεξάρτητα κράτη. Παρατηρούμε πως οι κατακτήσεις και γενικά η επιρροή του Ναπολέοντα εκτεινόταν στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης. Η επικράτηση των ναπολεόντειων στρατευμάτων συνοδεύτηκε από πολιτικές μεταβολές, οι ο- ποίες αφορούσαν κυρίως την εκδίωξη των ευγενών, την κατάργηση των προνομίων τους και την επιβολή καθεστώτων παρόμοιων με αυτό της ναπολεόντειας Γαλλίας.
33 Εικόνα 2, σελ. 21 Στον πίνακα του Ζ. Λ. Νταβίντ ο Γάλλος ηγέτης Ναπολέων παρουσιάζεται α- νεβασμένος στο άλογό του, αγέρωχος και δυναμικός. Ο Γάλλος ζωγράφος μέσα από την τέχνη του εξυμνεί το Ναπολέοντα, του οποίου ήταν θαυμαστής. Εικόνα 3, σελ. 22 Στο χάρτη 3 η εικόνα διαφέρει πολύ από εκείνη του χάρτη 1. Παρατηρούμε πως ενώ το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης το 1812 βρισκόταν υπό την κυριαρχία του Ναπολέοντα, το 1815 η Γαλλία περιορίστηκε στα σύνορα που είχε το 1789. Η καθοδική πορεία του Ναπολέοντα άρχισε το 1813, οπότε δέχτηκε σημαντικό πλήγμα στη μάχη της Λιψίας. Το τέλος της κυριαρχίας του και των κτήσεών του επήλθε το 1815 μετά την ήττα στη μάχη του Βατερλό. ΑΣΚΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 1. Μέχρι το 1789 η διαχείριση της πολιτικής εξουσίας αποτελούσε προνόμιο του βασιλιά. Ποιες άλλες κοινωνικές δυνάμεις εισήλθαν στο πολιτικό σκηνικό με τη γαλλική επανάσταση; Ποιες ήταν οι επιδιώξεις και ο ρόλος τους; Με την έναρξη της γαλλικής επανάστασης στο πολιτικό προσκήνιο εισήλθαν τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα, δηλαδή οι άνθρωποι που ως τότε δε συμμετείχαν στην εξουσία και ανήκαν στην τρίτη τάξη. Αυτοί επιδίωκαν την ανατροπή του παλαιού καθεστώτος, τη βελτίωση των συνθηκών ζωής τους και τη συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων. Ο ρόλος τους υπήρξε καταλυτικός για τη μεταβολή της πολιτικής κατάστασης, καθώς αυτοί αντιτάχθηκαν στην εξουσία του βασιλιά, απαίτησαν σύνταγμα και γενικά ξεκίνησαν την επανάσταση, με την οποία ο λαός απέκτησε πολιτική δύναμη, τα συμφέροντά του προωθήθηκαν, ενώ η απολυταρχία κατέρρευσε. 2. Διαθεματική δραστηριότητα: Να καταγράψετε πολιτικούς όρους που καθιερώθηκαν στα χρόνια της γαλλικής επανάστασης και χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα. Στα χρόνια της γαλλικής επανάστασης καθιερώθηκαν οι πολιτικοί όροι «δεξιά» και «αριστερά», οι οποίοι αναφέρονταν στα δύο πολιτικά ρεύματα που διαμορφώθηκαν στη Συντακτική συνέλευση (11 Σεπτεμβρίου 1789) και πήραν τα ονόματά τους από τις θέσεις στις οποίες κάθονταν οι υποστηρικτές τους στην αίθουσα συνεδριάσεων. Οι όροι αυτοί συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα στην πολιτική.
34 Ολοκληρώνοντας το κεφάλαιο θυμόμαστε ότι... Ο Διαφωτισμός ήταν ένα πολύμορφο κίνημα μέσα από το οποίο διαμορφώθηκαν όλα τα διανοητικά όπλα που χρησιμοποιήθηκαν στις επαναστάσεις του 18 ου και 19 ου αιώνα. Η αμερικανική επανάσταση, η πρώτη που έγινε στο όνομα του Διαφωτισμού, ήταν σημαντική όχι μόνο για την αμερικανική ήπειρο αλλά και για ο- λόκληρο τον πλανήτη. Η εποχή της γαλλικής επανάστασης και του Ναπολέοντα (1789-1815) συνιστά τομή στην ευρωπαϊκή και στην παγκόσμια ιστορία, καθώς κατά τη διάρκειά της άρχισαν να διαμορφώνονται οι παράγοντες που οδήγησαν στις επαναστάσεις του 19 ου αιώνα και όχι μόνο.