Übungsmaterialien zum Lehrbuch Kantharos

Übungsmaterialien zum Lehrbuch Kantharos Zusammengestellt von Mag. Veronika Wirth, Dr. Werner Rinner, Akademisches Gymnasium Graz (L1-8) Mag. Roland Kikelj, Bischöfliches Gymnasium, Graz (L. 9-14) Mag. Josef Pfeifer, Bischöfliches Gymnasium, Graz (L. 15-19) Mag. Wolfram Liebenwein, Abteigymnasium Seckau (L. 20-25) Mag. Therese Aigner, Stiftsgymnasium Admont (L. 26-30) Dr. Renate Oswald, BG Rein (L 31-35) Mag. Karlheinz Pirker 43 L. 24: F: Starker Aorist Akt./Med. (Vertiefung); S: relativische Verschränkung; prädikat. Part.: konditional; prädikat. Part.: Zusammenfassung Bestimme Aorist oder Imperfekt? ἔλαβον ἐλείπομεν ᾐσθάνοντο ἐπελανθάνου ἐνέβαλλεν ἐγίγνετο ὑπεσχόμην ἀπήλθετε ἤρετο ἐλάμβανον ἐλίπομεν ᾔσθοντο ἐπελάθου ἐνέβαλεν ἐγένετο ὑπισχνούμην ἀπήρχεσθε ἠρώτα Übersetze und unterstreiche die starken Aoriste: Das dramatische Schicksal des Ödipus: Λιπὼν Κόρινθον Οἰδίπους εἰς Δελφοὺς ἦλθε ζητήσων τὸ ἑαυτοῦ γένος 1. ἐν τῇ ὁδῷ ἐντυχὼν ἀνθρώπῳ τινὶ μεγάλῳ τὸν πατέρα ἀγνοήσας ἀπέκτεινε. Σφιγγὸς δὲ δεινῆς μέλος 2 λύσας ἔγημε 3 τὴν τῶν Θηβῶν βασίλειαν 4, τὴν ἑαυτοῦ μητέρα. ἐπεὶ νόσος 5 κακὴ τὴν πόλιν εἷλε, Κρέων πεμφθεὶς εἰς Δελφοὺς ἤκουσε φωνῆς μαντικῆς 6 χρὴ ἐκδικηθῆναι 7 τὸν τοῦ τυράννου παλαιοῦ φόνον 8. Οἰδίπους τὸν τοῦτο δράσαντα εὑρεῖν ἐπειρᾶτο καὶ τὴν ἀλήθειαν ἐγίγνωσκε. ἔπειτα ὁ μὲν ταῖς ἑαυτοῦ χερσὶν τοὺς ὀφθαλμοὺς ἐξετύφλωσεν 9. ἡ δὲ μήτηρ ἑαυτὴν ἀπέκτεινε. 1.τὸ γένος Abstammung 2.τὸ μέλος Rätsel; 3.γαμέω.ἔγημα heiraten; 4.ἡ βασίλεια: Königin; 5.ἡ νόσος: Seuche; 6.μαντικός: prophetisch; 7. ἐκδικέομαι: rächen; 8. ὁ φόνος- ου Mord;.9. ἐξτυφλόω blenden.

44 L. 25: F: οὗτος; Reflexivpron. 3. P.; st. Aor. (Ergänzung); ζήω; S: ἑαυτοῦ als Ersatz für reflex. Possessivpron.; relativischer Satzanschluss Unterstreiche die passiven Aoriste und übersetze Hades auf Brautschau: Πάντων τῶν θεῶν μόνος ὁ Αἵδης ἄγαμος 1 κατελείφθη. Ὅτε δὲ τοὺς ἐν τῇ Σικελίᾳ ναοὺς σκοπεῖν ἐβούλετο, ἔβλεψε κόρην καλὴν ἐν λειμῶνι 2 παίζουσαν 3 καὶ ἄνθη 4 εἰς τὸν κόλπον 5 συλλέγουσαν. Ταύτην οὖν ἥρπασεν ὁ τῶν κάτω κύριος μεγάλῳ ἔρωτι βληθεὶς καὶ εἰς τὸ ἑαυτοῦ μέγαρον ἤνεγκεν. Ἡ δὲ Δημήτηρ, ἡ τῆς κόρης μήτηρ, ἠγανάκτει, ὅτε ᾔσθετο αὐτὴν ἀπεῖναι, καὶ πανταχοῦ μεγάλῃ σπουδῇ αὐτὴν ἐζήτει. Ἦν δὲ νύμφη τις ἐν πηγῇ οἰκοῦσα, ἣ αὐτῇ εἶπε πάντα τὰ γεγενημένα. Ζεὺς οὖν τῇ Δήμητρι διαλεχθεὶς ὑπέσχετο, ὅτι ἡ κόρη μόνον τρεῖς τοῦ χειμῶνος μῆνες παῤ Αἵδῃ μενεῖ. Τὸν δὲ λοιπὸν χρόνον ἐν τῇ ἄνω γῇ οὖσα τῇ μητρὶ χαρὰν καὶ τῇ γῇ καρποὺς παρέξει. 1. ἄγαμος: unverheiratet; 2. ὁ λειμών: Wiese; 3. παίζω: spielen; 4. τὸ ἄνθος: Blume; 5. ὁ κόλπος: Gewandbausch. Ergänze die passende Form des Demonstrativpronomens:... τῇ ἡμέρᾳ σὺν... τοῖς ἀνθρώποις... τὴν κόρην... τοῦ μύθου... ἡ πόλις...τὸ μάθημα... τοὺς ἑταίρους ἐν... τῷ τρόπῳ... τὰς ναῦς ἐν... ταῖς νήσοις

45 L. 26: F: Demonstrativpron., Possessivpron., Interrogativpronomina; Indefinitpronomina; Pronominaladverb (Wdh.); S: Genitivus subiectivus-obiectivus; Metrik (1) Dekliniere οὗτος ὁ κόσμος, ὅδε ὁ κόσμος, ἐκεῖνος ὁ κόσμος, αὕτη ἡ κόρη, ἥδε ἡ κόρη, ἐκείνη ἡ κόρη, τοῦτο τὸ φυτόν, τόδε τὸ φυτόν, ἐκεῖνο τὸ φυτόν. Übersetze Deine Freunde sind meine Freunde; eure Freunde sind unsere Freunde. Das Meine ist deins und das Deine meins. Perikles sagte zu seinen Freunden: Ich werde den Bürgern meinen Wunsch verkünden. Ergänze Ὁ φίλος...(dein) πλούσιός ἐστιν. Φίλοι... (eure) ἐσμέν. Ὁ... (mein) φίλος καὶ... (dein) φίλος ἐστίν. Τοὺς... (meine) φίλους μᾶλλον φιλῶ ἢ τοὺς...(deine). Übersetze εἰπέ, τίνα γνώμην ἔχεις; Τίς θεός; θεός τις. τί μ ἠρώτησας. Δοκεῖς μοι λέγειν τι. Τίς εἶ; Πόθεν ἥκεις; Τίς τίνος αἴτιός ἐστιν. Übersetze Hasen und Füchse Οἱ λαγῳοὶ 1 τοῖς ἀετοῖς ποτε πολεμοῦντες συμμάχους ἐζήτουν ὠφελήσοντας 2 αὐτοὺς προθύμως. Ἡγούμενοι οὖν τὰς ἀλώπεκας 3 συμμάχους χρησίμας εἶναι παρεκάλεσαν 4 αὐτάς. Αἱ δὲ τάδε εἶπον Οὐ βοηθήσομεν ὑμῖν γιγνώσκουσαι, τίνες ἐστὲ καὶ τίσι πολεμεῖτε. 1. λαγῳός -οῦ: Hase; 2. ὠφελέω: helfen; 3. ἡ ἀλώπηξ, -εκος: Fuchs; 4. παρακαλέω: bitten

46 Übersetze - Von Gelehrten und Philosophen (Anekdoten) Ἀριστῶντι 1 Διογένει ἐν ἀγορᾷ οἱ ἄνθρωποι πολλάκις ἔλεγον κύον. ὁ δὲ ὑμεῖς, εἶπεν, ἐστε κύνες, οἵ με ἀριστῶντα 1 περιεστήκατε 2. Ἠρώτησέ ποτέ τις αὐτόν, τί τῶν ἡμέρων ζῴων κάκιστα δάκνει 3. Ἔλεξεν Ὁ κόλαξ 4. Σχολαστικῷ 5 τίς εἶπεν ὁ δοῦλος, ὃν ἐπώλησάς μοι, ἀπέθανε. ; Μὰ τοὺς θεοὺς, ἔφη, παρ ἐμοὶ ὅτε ἦν, τοιοῦτον οὐδὲν ἐποίησεν. Σχολαστικῷ 5 τίς εἶπεν Κύριε, καθ ὕπνους 6 σε εἶδον. ὁ δὲ Μα τοὺς θεοὺς, δι ἀσχολίαν οὐ προσέσχον 8. (bemerken) Σχολαστικῷ 5 τίς εἶπεν Τρίτην ἡμέραν σε ἔνθαδε ἐν ὕπνοις εἶδον. ὁ δὲ ψεύδῃ, εἶπεν, ἐν ἀγρῷ γὰρ ἦν. 1. ἀριστάω: frühstücken; 2. περιέστηκα: herumstehen um jem.; 3. δάκνω: beißen; 4. ὁ κόλαξ: Schmeichler; 5. ὁ σχολαστικὁς: Gelehrter; 6. καθ ὕπνους: im Schlaf; 7. ἡ ἀσχολία: Stress; 8. προσέχω: bemerken, sehen.

47 L. 27: Aor. Pass. (Wdh.); S: Genitivus absolutus; subst. Infinitiv (1) Unterstreiche die Genetivi Absoluti und übersetze (Anekdoten) Θεμιστοκλῆς Σεριφίου (ein Bewohner der Insel Seriphos) πρὸς αὐτὸν εἰπόντος, ὡς οὐ δι αὐτὸν, ἀλλὰ διὰ τὴν πόλιν ἔνδοξος εἴη (=sei), Αληθῆ λέγεις, ἔφη, ἀλλ οὐτ ἂν ἐγὼ Σερίφιος ὢν ἐγενόμην ἔνδοξος, οὔτε σὺ Αθηναῖος. Σχολαστικὸς ἐπὶ δεῖπνον κληθεὶς (von καλέω) οὐκ ἤσθιεν. ἐρωτήσαντός τινος τῶν κεκλημένων (die Eingeladenen) διά τί οὐκ ἐσθίοι(= esse, essen würde) καίπερ κληθείς (eingeladen), εἶπεν ἵνα μὴ τοῦ φαγεῖν ἕνεκα δοκῶ παρεῖναι. Τοξότου (τοξότης = Bogenschütze) κακοῦ τοξεύοντος Διογένης πρὸς τὸ σκοπὸν ἐκαθέζετο εἰπών ἵνα μὴ πληγῶ (getroffen werden). 1. Σχολαστικός (Gelehrter) τις, ἐπεὶ ἀδελφοὺς διδύμους (Zwillinge) εἶδεν, θαυμάζοντός τινος τὴν ὁμοιότητα (Ähnlichkeit) αὐτῶν εἶπε τάδε οὐχ οὕτως ὅμοιός ἐστιν οὗτος ὡς ἐκεῖνος τούτῳ. 2. Δύο φίλοι τὴν αὐτὴν ὁδὸν ἐπορεύοντο. ἄρκτου (Bärin) ἐρχομένης ὁ μὲν ἕτερος ἀναβαίνει ἐπὶ δένδρον, ὁ δὲ ἕτερος νεκρὸν μιμεῖται. Νεανίου (junger Mann) λέγοντος Πολλάκις ὡμίλησα (Umgang haben, verkehren mit) σοφοῖς., εἶπε τις καὶ ἐγὼ πολλοῖς πλουσίοις, ἀλλὰ πλούσιος οὐκ εἰμι. εἰπόντος τινός, ὅτι μόνος αὐτός ἐστι καὶ πρῶτος τῶν ῥητόρων, ἔφη Δημῶναξ εἰ μὲν πρῶτος εἶ, οὐ μόνος, εἰ μόνος, οὐ πρῶτος. Πελοπίδας τῆς γυναικός, ἐπὶ μάχης ἐξελθόντος αὐτοῦ, δεομένης (bitten) σῴζειν ἑαυτὸν, ἄλλους, ἔφη, δεῖ (es ist nötig) ἐπὶ τοῦτο παρακαλεῖν (bitten), ἄρχοντα (Archon, führender Beamter) δὲ καὶ στρατηγὸν σῴζειν τοὺς πολίτας. Αλεξάνδρου ποτε ἐλθόντος καὶ εἰπόντος τῷ Διογένει (Diogenes, der Kyniker) ἐγώ εἰμι Αλέξανδρος ὁ μέγας βασιλεύς, καὶ ἐγώ, φησί, Διογένης ὁ κύων. Λύκος τροφῆς ἐπιθυμῶν ἦλθε ἐπί τινα οἶκον καὶ ἤκουσε παιδίου κλαίοντος καί τῆς μητρός λεγούσης αὐτῷ Παῦσαι τοῦ κλαίειν. εἰ δὲ μὴ, τῇ ὥρᾳ ταύτῃ λύκῳ σε βαλῶ. Οἰόμενος δὴ ὁ λύκος, ὅτι ἀληθεύει ἡ γυνή, προσέμενε. Εσπέρας δὲ γενομένης ἐπορεύετο λέγων ἔνθαδε οἰ ἄνθρωποι ἄλλα μὲν λέγουσιν, ἄλλα δὲ πράττουσιν.

48 Ἀρίστιππός ποτε ὀνειδιζόμενος ἀπῆλθεν. τοῦ δὲ διώκοντος (διώκω verfolgen) εἰπόντος Τί φεύγεις; Ὅτι, ἔφη, τοῦ μὲν κακῶς λέγειν σὺ τὴν ἐξουσίαν (Recht, Möglichkeit) ἔχεις, τοῦ δὲ μὴ ἀκούειν ἐγώ. Λίθου (Stein) καταπεσόντος (καταπίπτω herabfallen) καὶ διὰ τοῦτο ἀποθανόντος πονηροῦ τινος, ὦ φίλοι, ἔφη τις, εἰσὶ θεοὶ δίκαιοι. εἰ δὲ μὴ, λίθοι εἰσίν. Ἀκούσας τις κιθαρῳδοῦ (Sänger zur Kithara) ποτε ἔφη Τὸ δ ἕτερον μὲν παρεῖχεν αὐτῷ Ζεύς, τὸ δ ἕτερον οὐ. Καί τινος εἰπόντος Τί δὴ;, ἔφη Κακῶς μὲν κιθαρίζειν (Kithara spielen) παρεῖχεν, ᾄδειν δὲ καλῶς οὐ. Bestimme ἐπορεύθησαν ἀποπεμφθέντων ἐνικήθης ἐφονεύθητε ἐδεήθην ἐπαύθη στεφανωθῆναι κομισθείσης. Bilde das Passiv zu ἐπαίδευσας ἐλύσαμεν ἐθεράπευσεν τιμῆσαι ποιήσαντες νικήσασα.verwandle ins Passiv und übersetze Ἀπόλλωνος τὸν Ἀσκληπιὸν πρὸς Χείρωνα ἐκόμισεν.... Ὁ πατὴρ μίαν τῶν ἑαυτοῦ θυγατέρων ἔθυσεν.... Οἱ πόλέμιοι τοὺς Ἀθηναίους οὐκ ἐνίκησαν.... Übersetze Als Xerxes herrschte, zogen die Perser nach Griechenland. Nachdem die Bürger den Göttern geopfert hatten, zogen die Sklaven zu den Schiffen. Wenn großes Geschrei ensteht, versteckt sich der Feige im Zelt.

49 L. 28: S: Irrealis der Gegenwart, Irrealis der Vergangenheit; Dativ des Unterschieds; AcP (Wdh.) Übersetze und beachte besonders den Irrealis: Εἰ μὴ ὁ Ἀσκλήπιος ἀνθρώπους τινὰς ἀποθνῄσκειν ἐκώλυσεν, Ζεὺς αὐτὸν οὐκ ἂν ἐκεραύνωσεν. Εἰ μὴ τοῦ Διὸς ἐδεήθη ἡ Λητώ, ὁ Ἀπόλλων εἰς Τάρταρον ἂν κατερρίφθη ὑπ αὐτοῦ. Εἰ μὴ ἦμεν ἄνθρωποι, οὐκ ἂν εἴχομεν τὴν ψυχὴν ἀθάνατον. Οἱ πολέμιοι ἔφυγον ἄν, εἰ οἱ σύμμαχοι ἐν καιρῷ μὴ ἦλθον. Wir würden euch lieben, wenn ihr dies tätet. Ich hätte dich getadelt, wenn du nicht gekommen wärst. Sie hätten dich getötet, wenn sie das gesehen hätten. Übersetze und unterstreiche die irrealen Sätze: Witzige Anekdoten aus dem griechischen Alltag Ιατρὸς ἑτερόφθαλμος 1 ἠρωτᾷ νοσοῦντα 2 πῶς ἔχεις 3 ; Ο δὲ νοσῶν 2 ὡς βλέπεις. Ο δ ἰατρὸς ἔφη Εἰ, ὡς ἐγὼ βλέπω, εἶχες 3, τὸ ἕτερόν σου ἂν ἀπέθανε. Εν τῷ πίθῳ ἡλιουμένου 4 Διογένους Αλέξανδρος εἶπε Αἴτησόν με, ὁ ἐθέλεις. Καὶ ὃς ἀποσκότωσόν 5 μου., ἀπεκρίνετο. Αλέξανδρος δ ἀπεκρίνετο Εἰ μὴ ἦν Αλέξανδρος, Διογέης ἂν ἦν. Διογένης εἰσελθὼν εἰς διδασκάλου οἶκον καὶ Μούσας 6 μὲν ἰδὼν πολλὰς, μαθητὰς δὲ ὀλίγους, εἰ καὶ τὰς θεὰς ἐδίδασκες, ἔφη, πολλοὺς ἂν μαθητὰς εἶχες. Τοῦ Διονυσίου 7 λέγοντος πρὸς Aρίστιππον 8 Οὐδὲν ὠνήθην 9 ὑπό σου, οὗτος Aληθῆ λέγες. εἰ γὰρ ὠνήθης 9, ἀπέστης 10 ἂν τῆς τυραννίδος. Δύσκολόν (Griesgram) τις τὴν θύραν κρούων (klopfen) ἐζήτει. ὁ δὲ ἀπεκρίνετο οὐκ εἰμὶ οἴκοι. τοῦ δὲ γελάσαντος καὶ εἰπόντος ψεύδῃ (ψεύδομαι = lügen). τῆς γὰρ φωνῆς σου ἀκούω, εἶπεν ὦ κάκιστε, εἰ μὲν ὁ δοῦλος μου εἶπεν, ἐπίστευσας (πιστεύω =glauben, vertrauen) ἂν αὐτῷ. ἐγὼ δέ σοι οὐ φαίνομαι πιστότερος ἐκείνου εἶναι; 1. ἑτερόφθαλμος: einäugig; 2. νοσέω: krank sein; 3. ἔχω: hier: sich fühlen; 4. ἡλιόομαι: sich sonnen; ἀποσκοτόω: aus der Sonne gehen; 6. Μοῦσαι: 9 Göttinnen der schönen Künste; 7. Διονύσιος -ου: Dionysios, Tyrann von Syrakus; 8. Αριστίππος - ου: Aristipp, sein Lehrmeister; 9. ὀνίνημι fördern; 10. ἀπέστης: Aorist von ἀφίσταμαι, sich fernhalten;

50 L. 29: F: Fut. Pass.; Fut. εἰμί, τοιοῦτος, τοσοῦτος; Hauchdissimilation; S: Dativ der Zeit Übersetze: Τοιούτους ἡμᾶς δεῖ εἶναι περὶ τοὺς ἄλλους, οἵους ἀξιοῦμεν τοὺς ἄλλους περὶ ἡμᾶς εἶναι. Οἷος ὁ τρόπος, τοιοῦτος καὶ ὁ λόγος, οἷος δ ὁ λόγος, τοιαῦται καὶ αἱ πράξεις. Ὅσοι ἄνθρωποι, τοσαῦται γνῶμαι. Τοσαῦτά ἐστι τὰ τοῦ θεοῦ ἔργα, ὥστε πάντες οἱ ἄνθρωποι αὐτὰ θαυμάζουσιν. Wie der Herr, so der Knecht. Wie die Gestalt, so die Seele. Die Taten mancher Menschen sind nicht so wie ihre Reden. Weshalb gibt es so großes Geschrei? Weshalb ziehen so viele Menschen zur Stadt? Bilde das Futur pass. zu: νικᾷς ἄγουσιν κομίζειν φονεύετε τιμώσης γράφεται. Übersetze und beachte besonders die Formen von εἰμί: Die Griechen werden die Lehrer sein. Wir werden frei sein. Immer werde ich in Gedanken in Griechenland sein. Du wirst mit mir auch dort sein. Ihr werdet fähig sein, den Kantharos zu lesen.

51 L. 30: F: unregelmäßige Komparation; S: ὡς; beim Part.: subj. Grund; subst. Infinitiv (2); Genitiv des Vergleichs (Wdh.); ὡς: Zusammenfassung (1); Präpositionen: Zusammenfassung (3) Bestimme den Fall und setze in den Pl. bzw. in den Sg. Fall ἥττονες λόγοι ἀμείνους φιλοσόφους κρείττω λόγον βελτίονος ἀνθρώπου. Sg/P. Setze in den Komparativ und Superlativ und dekliniere anschließend Komparativ Superlativ κακὸς ἀνήρ αἰσχρὰ ψυχή καλὸν δένδρον Übersetze und unterstreiche die unregelmäßigen Steigerungsformen Ἀεὶ κράτιστόν ἐστι τἀληθῆ λέγειν. Αἴσχιστον τὸ ψεῦδος. Τὸ εὖ ποιεῖν ἥδιόν ἐστι τοῦ εὖ πάσχειν. Κάλλιστον κτῆμα ἀνθρώποις ἐστι ἡ παιδεία. Πολλοὶ ἐνόμισαν τὸν Ἀγησίλαον σοφίᾳ καὶ ἀρετῇ κρείττονα (κρείττω) εἶναι τῶν ἄλλων ἡγεμόνων. Οἱ Ἀθηναῖοι κάκιστα τοῖς Πέρσαις ἠπείλουν. Οὔποτε γυνὴ καλλίων ἐνομίζετο Ἑλένης δὲ τῆς καλῆς.

52 Verbinde mit dem jeweils richtigen Fall von ὁ οἶκος μετὰ ἐκ εἰς ὑπὸ ἐν περὶ Übungen zur Wiederholung bestimme Person, Zahl, Zeit und übersetze εὑρήσετε προάγοντες εἰσπορευόμενοι ἤρξατο ἐγένετο εἶχον ἀποκτείνωμεν λαβόντες εἶπεν ἐπηρώτων ἰδόντι ἦσαν ἀγαπήσεις ἐπορεύθησαν γενέσθαι μαθοῦσαι γέγραπται ἐβόησεν ἔφυγον δρῶσιν ἀγαπᾶτε βαπτισθείς

53 L. 31: F: εἷς, μία, ἕν, οὐδείς; Reflexivpron. 2./3. P. S: mehrfache Negationen; μή bei (konditionalem) Partizip; Partizipialkonstruktionen (Wiederholung und Ergänzung) Possessivpronomen Grammatikübersicht zur Wiederholung: attributiv = vorangestellt (zwischen Artikel und Substantiv) im Fall des Nomens mit dem Besitz in Geschlecht, Zahl und Fall übereingestimmt und dekliniert nach der ο/η-deklination! prädikativ = nachgestellt zwischen Artikel und Substantiv immer im Genetiv (=Genetivus Possessivus) Das Besitzverhältnis (reflexiv und nicht reflexiv) kann auch durch ein Personalpronomen im Genetiv ausgedrückt werden, vergl. dt.: ein Buch von mir; lat: liber eius besitzanzeigend besitzanzeigend besitzanzeigend reflexiv (den Besitz des Subjekts anzeigend) ἐμός, ἐμή, ἐμόν mein μου eigentlich von mir ἐμαυτοῦ/-ῆς eigentl. von mir selbst σός, σή, σόν dein σου σεαυτοῦ/ σεαυτῆς αὐτοῦ/ αὐτῆς ἑαυτοῦ/ ἑαυτῆς ἡμέτερος/ α/ ον unser ἡμῶν ἡμῶν αὐτῶν ὑμέτερος/ α/ ον euer ὑμῶν ὑμῶν αὐτῶν τὸν φίλον καλῶ τὸν ἐμὸν φίλον καλῶ τὸν ἐμαυτοῦ φίλον καλῶ ὁ ἐμὸς φίλος ἥκει ὁ φίλος μου ἥκει Übersetze αὐτῶν ich rufe meinen Freund ich rufe meinen Freund ich rufe meinen eigenen Freund mein Freund kommt mein Freund kommt ἑαυτῶν unbetont, reflexiv betont, Reflexivität nicht ausgedrückt betont, reflexiv betont, nicht reflexiv nicht betont, nicht reflexiv ἄρχεις σεαυτοῦ, αὐτοῦ; αὐτῶν; τῆς χώρας, τῆς σεαυτοῦ ῥώμης; τῶν πολιτῶν

54 Übungen zu den Personal- und Possessivpronomen übersetze und erkläre das verwendete Reflexiv ἐγὼ φιλῶ τὸν ἐμὸν πατέρα ὥσπερ σὺ τὸν σόν. ἐζήτησα ἐμαυτόν. (Ἡράκλειτος) πολλοί σε μισήσουσιν, ἐὰν σεαυτὸν φιλεῖς. δεῖ ἡμᾶς σκέπτεσθαι ἡμᾶς αὐτούς. (Σωκράτης) πίθηκος (Affe) ἰδὼν τὰ ἑαυτοῦ τέκνα (τὸ τέκνον Kind) ἔφη ταῦτα οὐ καλά. λέγουσι γέροντα, ᾧ ἦσαν παῖδες δύω, Λέων καὶ Πανταλέων, ἐν τῇ τοῦ βίου τελευτῇ τάδε γράψαι περὶ τῶν ἑαυτοῦ χρημάτων ΤΑΕΜΑΧΡΗΜΑΤΑΠΑΝΤΑΛΕΩΝΕΧΕΤΩ. Περικλῆς εἶπεν πρὸς τοὺς ἑαυτοῦ φῖλους οἱ Μεγαρεῖς (Bewohner von Megara) τοὺς ἑαυτῶν συμμάχους κατέλιπον. Ἐγὼ οὖν τοῖς πολίταις τὴν (ἐμὴν) βουλὴν κηρύξω. Εἴρξομεν (εἴργω abwehren) πάντας τοὺς Μεγάρων πολίτας τῆς ἡμετέρας χώρας. οἱ ἡμέτεροι πολῖται περὶ τῆς βουλῆς μου ὀρθῶς ψηφίσαιντο (ψηφίζομαι, abstimmen, Optativ, sie werden hoffentlich abstimmen). Ergänze die fehlenden Possessvpronomina + übersetze: ὁ... λόγος ἀλήθειά ἐστιν. (= ὁ λόγος...) Ergänze: mein ὁ...ἰατρὸς ἀγαθός ἐστιν. (= ὁ ἰατρός...) Ergänze: unser οἱ... φίλοι αἰεὶ ἀληθεύουσιν (= οἱ φίλοι...) Ergänze: eure τί οὐ πιστεύετε τοῖς λόγοις... Ergänze: unseren ὁ θεὸς φιλεῖ τὰ... τέκνα (= τὰ τέκνα...) Ergänze: seine ἔνδοξοι ἄνθρωποι πολλάκις τὰς... ἀρετὰς οὐ θαυμάζουσιν. Ergänze: ihre eigenen ὑμεῖς δὲ τὰς ἀρετὰς... θαυμάζετε. Ergänze: ihre, deren οἱ κακοὶ ἄνθρωποι οὐκ γιγνώσκουσιν τὰ... κακά. Ergänze: ihre Setze die jeweils möglichen griechischen Possessivpronomina ein: ὁ πατὴρ (mein, unser, βούλευμα euer, sein) πορεύεται....

55 Ergänze die passende Form von οὐδείς κίνδυνος πυρός χῶροι μαθητῶν τρόπῳ ἐσθῆτα φύσιν θησαυρούς Übersetze und beachte dabei die Häufung der Negationen: οὐδεὶς οὐδεμίαν ἐλπίδα (ἐλπίς Hoffnung) εἶχεν. οὐδεὶς οὐποτε οὐδὲν καλὸν (κατ)ηργάσατο τῆς γνώμης μὴ παραγιγνομένης μηδεὶς μηδὲν βούλευμα (τὸ βούλευμα Plan, Entscheidung) ἀλόγως (adv. unüberlegt) κηρυττέτω (Befehl an die 3. Pers.) ἐγὼ οὐδεμίαν εὑρίσκω ἐν αὐτῷ αἰτίαν. (Pontius Pilatus) ζητῶ τὴν ἀλήθειαν, ὑφ ἧς οὐδεὶς βλάπτεται. Σωκράτης γε ἀεὶ μὲν ἦν ἐν τῷ φανερῷ. οὐδεὶς πώποτε (jemals) αὐτὸν οὐδὲν αἰσχρὸν οὐδὲ φαῦλον πράττοντα εἶδεν. Übungen zum Auflösen des Partizips: I. wörtlich, als dt. Mittelwort (wenn das Partizip direkt neben dem Bezugswort steht) II. unterordnend (Das Partizip wird durch einen Gliedsatz umschrieben und als Personalform meist in der Zeit des Hauptverbs übersetzt) III. beiordnend (nur bei Partizipien im 1.Fall); das Partizip wird wie ein normales Verb übersetzt Übersetze den Text und unterstreiche die vorkommenden Partizipia: Wunderbare Rettung Ἀρίων 1, ὁ ἔνδοξος ποιητὴς, μέγαν πλοῦτον κτησάμενος 2 ἐν Κορίνθῳ εἰς τὴν πατρίδα πλεῦσαι 3 ἐπεθύμησεν. οἱ δὲ ναῦται ἐπεβούλευον 4 τὸν Αρίονα ἐκβαλόντες εἰς τὴν θάλατταν 8 τὰ χρήματα αὐτοῦ ἔχειν. Ἀρίων μαθὼν (μανθάνων) τὴν βούλην πεφοβημένος εἶπε πάσχετέ 9 με πρὸ τοῦ θανάτου ᾄδειν. οἱ ναῦται πειθόμενοι ὑπισχνοῦντο 5 αὐτὸν ἐάσειν 6. ἐθαύμασαν γὰρ τὴν φωνὴν αὐτοῦ. Ἀρίων, ὅτε ἐπαύσατο τῆς ᾠδῆς, ἔρριψε ἑαυτὸν εἰς τὴν θάλατταν 8. ἀλλὰ δελφίς 7 τις ἀκούσας τὸν Ἀρίονα ᾄδοντα ἦλθε καὶ ὑπολαβὼν 10 τὸν ἄνθρωπον ἔφερε αὐτὸν εἰς τὴν πατρίδα. 1. Αρίων ονος: Arion, griechischer Sänger; 2. κτάομαι: erwerben; 3. πλεῦσαι: Inf.Aorist zu πλἐω, segeln; 4. ἐπιβουλεύω: planen, vorhaben; 5. ὑπισχνέομαι: versprechen; 6. ἐάω: lassen; 7. δελφίς: Delphin; 8. θάλαττα: Meer; 9.πάσχω: lassen, dulden; 10. ὑπολαμβάνω aufnehmen

56 Bilde mit Hilfe folgender Bestandteile möglichst viele Partizipien und ordne sie nach Geschlecht und Zeit Praes: Aor. Futur Perfekt πε τιμη φιλη ουσα -σα -ντος -κως σ ων ομεναις φυγ κλεψ ον παυ -θεντα -ουσης μενον aktiv medial-passiv mask. fem. neutr. mask. fem. neutr

57 L. 32: F: Konj. Präs., Aor. Akt./Med. (auch bei Kontrakta); S: Konjunktiv in der überlegenden Frage (Deliberativ), beim Verbot, in Finalsätzen Konjunktiv Anwendung Hauptsatz Gliedsatz Negation Satzzeichen Übersetzung Konjunktion Negation Übersetzung Unterstreiche die Konjunktivformen, stelle fest, ob sie im Haupt- oder Gliedsatz stehen, und wähle eine passende Übersetzung: οἱ ὁδοιπόροι καὶ ἡ δρῦς ὁδοιπόροι (Wanderer) δύο, ἐπεὶ πρῲ ἐπορεύθησαν, θερμῇ μεσεμβρίας ὥρᾳ δρῦν (Eiche) σκιερὰν (schattig) ἐθεάσαντο. ὁ δ ἕτερος αὐτῶν βουλευώμεθα, τί δράσωμεν νῦν. Αλις (genug) μακρὰν ἤδη ὁδὸν ἐπορεύθημεν. φόβος με ἔχει, μὴ συμπέσωμεν ὑπὸ καμάτου. Μένωμεν ἐκεῖ καὶ καθεζώμεθα οὖν ὑπὸ τῇ δρυί, ἵνα ἐν τῇ σκιᾷ αὐτῆς ἀναπαυσώμεθα καὶ ὕστερον νέᾳ ἰσχύι πορευθῶμεν. μετὰ ὀλίγον χρόνον, ὅθ ὁ κόπος (Erschöpfung) αὐτῶν ἐπαύθη, ἀναβλέπουσιν εἰς τὰς βαλάνους (Eicheln) καὶ λέγουσιν Ως ἀχρεῖοί (nutzlos) εἰσιν οἱ τῆς δρυὸς καρποί, τροφὴ οὐκ ἀνθρώπῳ, ἀλλὰ συί. ἡ δὲ δρῦς Ω ἀχάριστοι (undankbar), μὴ μόνον τῶν ἰδίων φροντίσητε. ἔτι τῆς ἐμῆς εὐεργεσίας (Wohltat) ἀπολαύετε (genießen) καὶ ἤδη μοι ὀνειδίζετε. Unterstreiche die Konjunktivformen im Text, stelle fest, ob sie im Haupt- oder Gliedsatz stehen, und wähle eine passende Übersetzung: Σωκράτης ἐρωτῶντος τινός, πότερον γήμῃ (γαμέω heiraten) ἢ μὴ, εἶπεν ὁπότερον ἂν ποιήσῃς, μεταμελήσει (μεταμέλει μοι es tut mir Leid) σοι. Λεωνίδας ὁ Σπαρτιάτης εἶπεν μὴ φύγωμεν. ἀλλ ἐνταῦθα μένωμεν καὶ ἀμυνώμεθα (ἀμύνομαι sich verteidigen) περὶ τῆς εἰσβολῆς (εἰσβολή Einfall, Angriff). ἐὰν δὲ τοῖς θεοῖς φίλον ᾖ, ὑπὲρ τῆς Ελλάδος τελευτήσομεν. Beispiele aus der Bibel - Unterstreiche die Konjunktivformen im Text, stelle fest, ob sie im Haupt- oder Gliedsatz stehen, und wähle eine passende Übersetzung: καὶ ἐπηρώτων αὐτὸν (= Jesus) οἱ ὄχλοι (ὄχλοι die Menschen, Leute) λέγοντες τί ποιήσωμεν; καὶ ἀπεκρίθη αὐτοῖς μηδένα διασείσητε (διασείω, ausbeuten) μηδέ συκοφαντήσητε (συκοφαντέω betrügen).

μακάριοί ἐστε, ὅταν μισήσωσιν ὑμᾶς οἱ ἄνθρωποι. καὶ καθὼς (καθώς wie) θέλετε, ἵνα ποιῶσιν ὑμῖν οἱ ἄνθρωποι, ποιεῖτε αὐτοῖς ὁμοίως. καὶ ἐὰν ἀγαθοποιῆτε (ἀγαθοποιέω Gutes tun) τοὺς ἀγαθοποιοῦντας ὑμᾶς, ποία ὑμῖν χάρις ἐστίν; μὴ κρίνητε, ἵνα μὴ κρίνησθε. ὁ Θωμᾶς δὲ εἶπεν αὐτοῖς ἐὰν μὴ βάλω τὴν χεῖρα μου εἰς τὴν πλευρὰν (πλευρά Seite, Weiche) αὐτοῦ, οὐ πιστεύσω. ταῦτα γέγραπται, ἵνα πιστεύσητε ὅτι ὁ Ἰησοῦς ἐστιν ὁ χριστὸς, ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ. Übersetze und unterstreiche die Konjunktive im Text: Martha und Maria bitten Jesus um Hilfe, weil ihr Bruder Lazarus schwer erkrankt ist ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτὴ ἡ ἀσθένεια 1 οὐκ ἐστὶν πρὸς θάνατον, ἀλλ ἵνα δοξασθῇ 7 ὁ υἱὸς θεοῦ δι αὐτῆς. ἐλθὼν οὐν ηὗρεν αὐτὸν τέσσαρας ἤδη 5 ἡμέρας κείμενον ἐν τῷ μνημείῳ 2. ἡ οὖν Μαριὰμ ἰδοῦσα τὸν Ἰησοῦν ἔπεσεν αὐτοῦ πρὸς τοὺς πόδας λέγουσα κύριε, εἰ ἦσθα 8 γ ἐκεῖ, οὐκ ἄν μου ἀπέθανεν ὁ ἀδελφός. ὁ δὲ Ιησοῦς πορευθεὶς πρὸς τὸ μνημεῖον 2 ἐδάκρυσε 3. ἔλεγον οὖν οἱ Ἰουδαῖοι ἰδέ, πῶς ἐφίλει αὐτὸν. τινὲς δὲ αὐτῶν οὐκ ἐδύνατο ποιῆσαι, ἵνα μὴ οὗτος ἀποθάνῃ. Ἰησοῦς δὲ ὀργισθεὶς ἔλεγε ἄρατε τὸν λίθον. Μάρθης ἀποκρινομένης ὦ κύριε, ἤδη 5 ὄζει 4, ἔλεγε ὁ Ιησοῦς οὐκ εἶπόν σοι, ὅτι, ἐὰν πιστεύῃς, ὄψῃ τὴν δόξαν τοῦ θεοῦ; καὶ θεῷ εὐξάμενος ἐκάλει φωνῇ μεγάλῃ Λάζαρε, δεῦρο ἔξω. ἐξῆλθεν ὁ τεθνηκὼς δεδεμένος 6 τοὺς πόδας καὶ χεῖρας κειρίαις 6. 1. ἡ ἀσθένεια: Krankheit; 2. τὸ μνημεῖον: Grab; 3. δακρύω: weinen; 4. ὄζω: stinken; 5. ἤδη: schon; 6. δεδεμένος κειρίαις: mit Binden umwickelt. 7. δοξάζω: verherrlichen. 8. Irreal: du wärest gewesen. Die Hochzeit zu Kana καὶ τῇ ἡμέρᾳ τῇ τρίτῃ γάμος 1 ἐγένετο ἐν Κανὰ τῆς Γαλιλαίας. καὶ ἦν ἡ μήτηρ τοῦ Ἰησοῦ ἐκεῖ ἐκλήθη 10 δὲ καὶ ὁ Ἰησοῦς καὶ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἰς τὸν γάμον 1. καὶ ὑστερήσαντος 11 οἴνου εἶπε ἡ μήτηρ τοῦ Ιησοῦ πρὸς αὐτὸν οἶνον οὐκ ἔχουσιν. καὶ λέγει αὐτῇ ὁ Ἰησοῦς τί ἐμοὶ καὶ σοὶ 2, γύναι; οὔπω ἥκει ἡ ὥρα μου. καὶ λέγει ἡ μήτηρ αὐτοῦ τοῖς διακόνοις 9 ὅ τι ἂν λέγῃ ὑμῖν, ποιήσατε. ἦσαν δὲ ἐκεῖ λίθιναι ὑδρίαι 3 ἕξ. λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς γεμίσατε 4 τὰς ὑδρίας 3 ὕδατος. καὶ ἐγέμισαν 4 αὐτὰς ἕως 12 ἄνω. καὶ λέγει αὐτοῖς ἀντλήσατε 5 νῦν καὶ φέρετε τῷ ἀρχιτρικλίνῳ 6. οἱ δὲ ἤνεγκαν (=ἔφερον). ὡς δὲ ἐγεύσατο 8 ὁ ἀρχιτρίκλινος 6 τὸ ὕδωρ οἶνον γεγενημένον, οὐκ ᾔδει 7, πόθεν ἐστίν. 1. ὁ γάμος: Hochzeit. 2. τί ἐμοὶ καὶ σοὶ: ergänze als Prädikat es geht an, es betrifft. 3. λίθινη ὑδρία: steinerner Wasserkrug. 4. γεμίζω: füllen. 5. ἀντλέω: schöpfen. 6. ἀρχιτρίκλινος: der für das Essen Zuständige. 7. ᾔδει: er wusste. 8. γεύομαι: kosten; 9. διάκονος: Diener. 10. ἐκλήθην: von καλέω; 11. ὑστερέω fehlen. 12. ἕως bis. 58

59 L. 34: F: Kons. Dekl.: σ-stämme: μέλος, ἀσθενής; Konj. εἰμί Übersetze: Josef und Maria pilgern mit Jesus zum Paschafest nach Jerusalem und opfern im Tempel. Am Heimweg ereignet sich Folgendes: νομίσαντες δὲ αὐτὸν εἶναι ἐν τῇ συνοδίᾳ 1 ἦλθον ἡμέρας ὁδὸν καὶ ἀνεζήτουν αὐτὸν ἐν τοῖς γνωστοῖς 2. καὶ μὴ εὑρόντες ὑπέστρεψαν εἰς Ἰερουσαλὴμ ἀναζητοῦντες αὐτόν. καὶ ἐγένετο μετὰ ἡμέρας τρεῖς εὗρον αὐτὸν ἐν τῷ ἱερῷ καθεζόμενον ἐν μέσῳ τῶν διδασκάλων καὶ ἀκούοντα αὐτῶν καὶ ἐπερωτῶντα αὐτούς. καὶ εἶπεν πρὸς αὐτὸν ἡ μήτηρ αὐτοῦ τέκνον τί ἐποίησας ἡμῖν οὕτως. ἰδοὺ ὁ πατήρ σου κἀγὼ ὀδυνώμενοι 3 ἐζητοῦμέν σε. καὶ εἶπεν πρὸς αὐτούς τί ἐζητεῖτέ με. οὐκ ᾔδειτεͺ ὅτι ἐν τοῖς δώμασι τοῦ πατρός μου δεῖ εἶναί με; 1.ἡ συνοδία: Reisegesellschaft; 2. οἱ γνωστοί: die Bekannten; 3.ὀδυνάομαι: sich sorgen Bilde den Plural bzw. Singular im entsprechenden Fall τὰ μέλη τοῦ γένους τῶν ἐθνῶν τὸ ἔπος (Wort) τοῖς ἤθεσι (Sitte, vgl. Ethik) τὸ στῆθος (Brust, vgl. Stethoskop) Wähle das zum Substantiv passende Adjektiv und stimme überein (mehrere Lösungen sind möglich): ἀσεβής ἀσθενής σαφής εὐγενής (edel) ψευδής (lügnerisch, unehrlich) οἱ... λόγοι τῷ... ἀνθρώπῳ τὰ...σώματα τοῖς... ἔθνεσιν. τὸ... σκάνδαλον Dekliniere ἡ ψευδὴς δόξα ὁ ἀσθενὴς πολέμιος τὸ δεινὸν πάθος (Leid) τὸ ἀγαθὸν γένος

60 Bestimme den Fall und recherchiere, wofür die genannten Persönlichkeiten bekannt sind: Διογένους; Σοφοκλέα; Πολυκράτη; Ἡρακλεῖ, Λαέρτη, Σωκράτη(ν) Übersetze und beachte besonders die σ Stämme und ὥστε + Inf. für die gedachte Folge: Τῶν Σωκράτη γιγνωσκόντων οἱ ἀρετῆς ἐπιθυμοῦντες πάντες ἔτι καὶ νῦν μάλιστα θεραπεύουσιν ἐκεῖνον ὡς ὠφελιμώτατον ὄντα πρὸς ἀρετῆς ἐπιμέλειαν (Bemühung um...) Εὐσεβὴς μὲν γὰρ ἦν οὕτως ὥστε μηδὲν ἄνευ τῆς θεῶν γνώμης ποιεῖν, δίκαιος δὲ ὥστε βλάπτειν μὲν μηδὲ μικρὸν μηδένα, ὠφελεῖν δὲ τὰ μέγιστα τοὺς χρωμένους αὐτῷ, ἐγκρατὴς (beherrscht) δὲ ὥστε μηδέποτε αἱρεῖσθαι τὸ ἥδιον (das Angenehmere) ἀντὶ τοῦ βελτίονος, φρόνιμος δὲ ὥστε μὴ ἁμαρτάνειν κρίνων τὰ βελτίονα (= βελτίω) καὶ τὰ χείρονα (= χείρω), ἱκανὸς δὲ καὶ ἄλλους δοκιμάσαι (prüfen) τε καὶ προτρέψασθαι ἐπ ἀρετὴν καὶ καλοκαγαθίαν. Τοιοῦτος οὖν ὢν Σωκράτης ἐδόκει ἄριστός τε εἶναι ἀνὴρ καὶ εὐδαιμονέστατος. Übersetze: Die Bekehrung des Saulus ὕστερον δὲ μέγας διωγμὸς 1 ἐγένετο τῶν μαθητῶν τοῦ κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ Σαύλου ἄρχοντος. Τὸν δὲ Σαῦλον πρὸς τοὺς ἀδελφοὺς εἰς Δαμασκὸν 2 πορευόμενον ἐκ τοῦ οὐρανοῦ περιήστραψεν 3 φῶς 4 δεινὸν. ἔπεσε εἰς τὴν γῆν καὶ ἤκουσε φωνῆς λεγούσης αὐτῷ Σαοὺλ, Σαοὺλ, τί με διώκεις 5 ; ὁ δὲ ἀπεκρίθη τίς εἶ, κύριε; εἶπεν τε πρὸς αὐτόν ἐγώ εἰμι Ιησοῦς, ὃν σὺ διώκεις. οἱ δὲ σὺν αὐτῷ ὄντες τὸ μὲν φῶς 4 ἐθεάσαντο, τὴν φωνὴν οὐκ ἤκουσαν. εἶπε δὲ ὁ Σαῦλος τί ποιήσω, κύριε; ὁ δὲ κύριος εἶπεν πρός αὐτόν ἀναστὰς 5 πορεύου εἰς Δαμασκὸν καὶ ἐκεῖ σοι λαληθήσεται περὶ πάντων, ὧν τέτακταί 6 σοι ποιῆσαι. Ἀνέστη 5 δὲ ὁ Σαῦλος ἀπὸ τῆς γῆς, ἀλλὰ τοῖς ὀφθαλμοῖς οὐδὲν ἔτι βλέπειν ἐδύνατο. 1. ὁ διωγμός: Verfolgung 2. ἡ Δαμασκός Damaskus (heute: Syrien); 3. περιαστράπτω: umstrahlen; 4. φῶς Licht; 5. διώκω verfolgen; 5. ἀναστὰς: steh auf!; 6. τέτακταί es ist bestimmt.

61 L. 35: Kons. Dekl.: ι-stämme: πόλις; S: ὡς mit Part. Fut.: final; Pronominaladverbien (Zusammenstellung); Gliedsätze (Wdh.); Flügelperiode Stadt oder viel? - Unterscheide: πόλεων, πολλῶν, πόλεσι, πολύς, πολύ, πόλιν, πόλεως, πολλούς, πόλεων, πόλεις Korrelative Pronomen, verschaffe dir einen Überblick und wiederhole: Im Griechischen beginnen Pronomina und Adverbien, die relativ verwendet werden, mit o, fragende mit π und demonstrative mit τ fragende unbestimmt demonstrativ relativ verallgem. rel. πόσος?(wie groß?) ποῖος?(wie beschaffen?) τοσόσδε, τοσοῦτος(so groß, soviel) τοιόσδε τοιοῦτος (so beschaffen, derartig) ὅσος (wie groß, wieviel οἷος(wie) ὁπόσος (wie groß/ wieviel auch immer) ὁποῖος(wie beschaffen auch immer) ποῦ?(wo?) που (irgendwo) ἐνθάδε, ἐκεῖ (hier, dort) οὗ(wo) ὅπου (wo auch immer) ποῖ?(wohin?) ποι (irgendwohin) οἷ (wohin) ὅποι(wohin auch immer) πότε?(wann?) ποτε (irgendwann) τότε (dann) ὅτε (wann, wenn) ὁπότε(wann auch immer) πῶς?(wie?) πως (irgendwie) ὥς, ὧδε, οὕτω(ς)(so) ὡς(wie) ὅπως(wie auch immer) Βilde den Nominativ Singular und den Akkusativ Sinular von folgenden Nomina (mit Artikel) φύσει (Natur) πόλεως πράξεων (Tat) δυνάμει (Kraft, Macht) ἀκροπόλεις τάξεσι

62 L. 36: F: Konjunktiv (Forts.); S: Eventualis; Iterativ der Gegenwart; verallg. Relativsätze (1); elliptischer Gebrauch des Artikels L. 37: F: Kons. Dekl.: υ-stämme: ἡδύς, ἰχθύς; S: Dativ bei Ausdrücken der Gleichheit; Satzfragen L. 38:. F: Kons. Dekl.: Diphthongstämme: βασιλεύς; S: verallg. Relativsätze (2) L 39: F: o-dekl.: πλοῦς; Verba liquida: Fut./Aor.; st. Aor. Pass.: ἐγράφην (Zusammenfassung) Überblick über die griechischen Verben Zur Orientierung Vokalische Konsonantische Verba auf -εω -αω -οω = Verba contracta -αυω -ευω -ουω -ειω -ιω -υω gutturale γ κ χ ττ labiale β π φ πτ dentale δ τ θ ζ liquide λ μ ν ρ Vokalische und Konsonanten haben dieselben Endungen und Bindevokale eigene Endungen Welche der folgenden Verba sind Liquide? κλέπτω, περαίνω, ἐγείρω, ἀγγέλλω, καθαίρω, φεύγω, σκοπέω, φαίνω, στέλλω, πίπτω, φιλέω, τιμάω, μένω, διατρίβω, φθείρω Bilde zur Wiederholung das Praesens aktiv von κελεύω 1. Sg. 1. Pl. 2. Sg. 2. Pl. 3. Sg. 3. Pl. Liquide haben (meist) eine Praesenserweiterung, die in allen Zeiten (außer dem Imperfekt) schwindet. Markiere, wenn möglich, die Präsenserweiterung bei folgenden Verben farbig! αἴρω, σπείρω, ἀποκτείνω, σημαίνω, ἀγγέλλω, μιαίνω, κερδαίνω, νέμω, μένω, ἀποκτείνω, σφάλλω Die Endungen des Futurs werden bei Liquiden gedehnt (Endungen wie bei den Verba Contracta auf -εω), damit das Wort nicht zu kurz wird. Setze folgende Verben in der angegebenen Person ins Futur: ἀγγέλλω στέλλεις σημαίνει ἀποκτείνομεν καθαίρετε αἴρουσιν

63 Liquide mögen kein σ und sie haben daher im Aorist eine Ersatzdehnung des Stammvokals und die bekannten Aoristendungen -α, -ας, -ε(ν), -αμεν, -ατε, -αν; Wozu könnten folgende Stammvokale gedehnt werden? σημαν-; αρ-; ἀγγελ-; καθαρ-; φαν-; μεν-; μαν-; L. 40: F: Optativ Präs., Aor. Akt./Med./Pass.; Optativ εἰμί; S: Optativus obliquus; Wunsch-Optativ; ὡς beim Superlativ L. 41: F: Optativ (Forts.); S: Potentialis; ἄν beim Infinitiv; substant. Infinitiv (3); Verbindung gleichartiger Attribute; ὅτι im Sinn eines Doppelpunkts L. 42:F: Optativ (Forts.); Imp. 3. P.; S: Iterativ der Vergangenheit; an; beim Partizip; indirekte Wunschsätze; φοβοῦμαι μή, μή οὐ und ου μή; Optativus obliquus (2); substant. Infinitiv (4) Der Optativ zur Orientierung Bildung: mit Infix -ι- (selten η-) und den sekundären Endungen, augmentlos Verwendung: Wunsch (hoffentlich) + ἄν: Bescheidene Behauptung, Möglichkeit Potentialis) => dürfte, könnte, sollte wohl; auch in Verbindung mit εἰ in anderen Gliedsätzen unwichtig Endungen: -οιμι, -οις, -οι, -οιμεν, -οιτε, -οιεν -οιμην,-οιο, -οιτο, -οιμεθα, -οισθε, -οιντο Verwandle die folgenden Futurformen in den Optativ Präsens, Bilde zu jeder der folgenden Formen Optativ und Konjunktiv Praesens u. Aorist κηρύξει βλέψω καταλείψεις παύσω ἄρξομεν φυλάξουσιν παιδεύσει Unterstreiche die Optative, stelle fest, ob sie im Haupt- oder Gliedatz stehen und übersetze εἴθε (εἰ γὰρ) παρ ἧμῖν μένοις καὶ μὴ εἰς τὴν Ασίαν πορεύοιο. μάλα ἂν χαίροιμι. Υγιαίνοις ἐν τῇ ὁδῷ καὶ μὴ νοσήσαις καὶ ἐκ πάντων τῶν κινδύνων σωθείης. ἥκεις, χαίρω. εἰ ἥκοις, χαίροιμι ἄν. εἰ μὴ ἥκοις, οὐκ ἂν χαίροιμι. διὸ ἥκοις ἐν ὀλίγῳ χρόνῳ.

64 Πολλῶν κακῶν φάρμακα εὑρίσκοιτο ἄν, ἀλλ οὐκ θανάτου, κρατίστου κακοῦ. εἰ βούλει, ἥκω. εἰ μὴ βούλοιο, οὐκ ἂν ἥκοιμι. τίς οὐκ ἂν θαυμάζοι (θαυμάσειεν) τὸν μεγάλα καὶ θαυμαστὰ ἐργασάμενον; Σωκράτης εἶπε πρὸς Κρίτωνα, ὅτι ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ μένοι, ἵνα τοῖς τῆς πόλεως νόμοις πείθοιτο. Νομίζομεν τοὺς πολεμίους ἥξειν. οἱ πολέμιοι ἥκοιεν ἄν. Μὴ ἥκοιεν. Αγγελοι εἰς τὸ στάδιον ἥκουσιν. ἥκοιεν ἂν δ ἀπὸ τοῦ στρατοπέδου. μὴ κακὰ ἀγγέλλοιεν. ὁ Σωκράτης ἐρωτώμενος, πότερον ἡ σοφία εἴη διδακτόν, οὐκ ἀπεκρίνετο. εἴ τις λέγοι, ὅτι τυράννῳ ἔξεστι μὴ πείθεσθαι τοῖς ὀρθῶς λέγουσι, γελάσαιε ἂν ὁ Σωκράτης. Ερωτῶντος δέ τινὸς αὐτὸν, τί δοκοίη αὐτῷ κράτιστον ἀνδρὶ ἐπιτήδευμα εἶναι, ἀπεκρίνετο εὐπραξία. ἐρωτῶντος τινός τί ἂν ποιοῦντες ἀναλάβοιεν οἱ ἄνθρωποι τὴν ἀρχαίαν ἀρετήν; οὐκ ἂν χαλεπῶς τόδε ἐξεύροιεν, ἔφη, εἰ ζητήσαιεν. Bestimme folgende Formen: γενοίμην; λέξω; ποιοίης, γνοίης, ἐλευθερωθῶ; ὦμεν; ἐπιθυμῇ Wiederhole und ergänze die möglichen Übersetzungsvarianten ἄν + Optativ :... + Konjunktiv:... + Indikativ:... + Ind. Imperfekt... + Ind.Aorist...

65 Übersetze: Ein Politiker: ἴσως ἂν οὖν δόξαι ἄτοπον (seltsam, wunderlich) εἶναι, ὅτι τὰ ἄριστα τῇ πόλει οὐ τολμῶ συμβουλεύειν. Ein Staatsbürger: τίς ἂν ᾠήθη ταῦτα ἐν τῇ πόλει γενέσθαι; Ein Philosoph zu den Bürgern: οὐκ ἂν δυνηθεῖτε μὴ καμόντες (κάμνω= müde werden, sich anstrengen) εὐδαιμονεῖν. Ein Politzyniker: Εὰν ἔχωμεν χρήματα, ἕξομεν καὶ φίλους Ein Wirtschaftswissenschafter: Εὰν μὴ φυλάξητε τὰ μικρὰ, ἀπολεῖτε καὶ τὰ μείζονα. Koalitionsverhandler: πῦρ ὕδατι οὐκ ἂν μειγνύοιτο. (μείγνυμι = mischen) Ein Unpolitischer mit Minderwertigkeitskomplexen: Εἰ ἐγὼ ἐπεχείρησα πράττειν τὰ πολιτικὰ πράγματα, αὐτὴν τὴν πόλιν ἂν ἀπώλεσα. Diagnose eines Außenstehenden über den vollen Terminplan eines Politikers: πολυπράγμων (hektisch) ὢν οὐκ ἄν τις ἄνθρωπος τοὺς ἄλλους μέγα ὀνῆσαι (ὀνίνημι= nützen) δύναιτο. Ein enttäuschter Wahlverlierer: νῦν μὲν γελᾶτε, εἰ δὲ ἐν κινδύνοις εἴητε, τότε ἂν γνοῖτε, ὅτι τοῖς ἐμοῖς λόγοις πειστέον ἐστίν (gehorcht werden muss). Übersetze: Das Schicksal Europas Ἀγήνωρ δὲ παραγενόμενος εἰς τὴν Φοινίκην γαμεῖ Τηλέφασσαν καὶ τεκνοῖ θυγατέρα μὲν Εὐρώπην, παῖδας δὲ Κάδμον καὶ Φοίνικα καὶ Κίλικα. Ταύτης Ζεὺς ἐρασθείς, ῥόδου 1 ἀποπνέων ταῦρος χειροήθης γενόμενος, αὐτὴν διὰ τῆς θαλάττης ἐκόμισεν εἰς Κρήτην. Ἡ δὲ, ἐκεῖ συνευνασθέντος αὐτῇ Διός, ἐγέννησε Μίνωα, Σαρπηδόνα, Ῥαδάμανθυν. Ἀφανοῦς δὲ Εὐρώπης γενομένης ὁ πατὴρ αὐτῆς Ἀγήνωρ ἐπὶ ζήτησιν ἔπεμψε τοὺς παῖδας, εἰπὼν μὴ πρότερον ἀναστρέφειν πρὶν ἂν ἐξεύρωσιν Εὐρώπην. Ὡς δὲ πᾶσαν ποιούμενοι ζήτησιν εὑρεῖν Εὐρώπην ἀδύνατοι ἦσαν, τὴν εἰς οἶκον ἀνακομιδὴν ἀπογνόντες ἄλλος ἀλλαχοῦ κατῴκησαν. Εὐρώπην δὲ γήμας Ἀστέριος ὁ Κρητῶν δυνάστης τοὺς ἐκ ταύτης παῖδας ἔτρεφεν. 1. ῥόδον -ου, τό: hier: Rosenduft.

66 43 F: ὅστις; Fragepronomina (Wdh.), Frageadverbien (Wdh.); S: indirekte Fragesätze; Optativus obliquus (Zusammenfassung) 44 F: Kontrakta der o-dekl.: χρυσοῦς; Perf./Plqpf. Med.! Pass.; κάθημαι, κεῖμαι; S: Passiv bei intrans. Verben; Genitiv des Materials 45F: Plqpf. Akt.; st. Perf. Akt.: γέγραφα; S: aktive Verben in passiver Bedeutung; Genitiv des Werts; Metrik (2) 46 S: Bedeutung der Tempora 47 F: οἶδα; S: πρίν beim Infinitiv Bestimme die folgenden Formen und versuche, das Paradigma zu erstellen ἰέναι (gehen) ἴτε εἶ εἶμι ἴμεν ἴω ἴητε εἶσι ἴασι ἰέναι ἰόντων ἴοις ἴθι ἰοῦσα οἴδα (wissen) ἴσθι οἶσθα εἰδώς εἰδείης ἴσμεν εἰδέναι ἴστε ἴσασιν οἶδε εἰδῶ εἰδῇς ἴσασιν φημί (sagen) φάσκων φῶ ἔφαμεν ἔφην φαίην φησί ἔφησθα φάθι φασί φάναι ἔφη φαίη Härtetest I - Bestimme (und übersetze, wenn möglich) οἶσθα εἶ φῶ εἰσίν εἶμι εἰδώς ἦν ἴω φαίην ἴθι φάσκων ἐστίν ἴσασιν ἴτε εἰδυίας ἴσθι ἔφησθα ἦσθα ἦσαν ἴασιν φάναι εἶναι ἔσομαι ἔσεσθαι

67 Härtetest II, Bestimme (und übersetze, wenn möglich) Achtung, diesmal gehen auch einige wohlbekannte Verben mit ins Rennen! ἰόντων ἰδόντων ὄντων εἰδότων ἰέναι εἷναι εἰδέναι ἰδεῖν ἴητε ἴδητε εἰδῆτε ἦτε ἴδοιμι ἴοιμι εἰδείην εἴην ἴσμεν ἴμεν ἐσμέν εἴδομεν ἔφη ἔφηνα ἐφάνθην φάναι Härtetest III - Bestimme die Formen und vervollständige, indem du die angegebenen Formen von den jeweils anderen unregelmäßigen Verben bildest wissen gehen sagen sein οἶσθα ὤν ἴω φασίν εἴην ἴσθι ᾔδη ᾖα ἔφην ἦν ἰέναι

68 L. 48: Verbaladjektiv auf -τος; und -τεος; S: Verwendung des Verbaladj.; Täterdativ; καί bei Ausdrücken der Gleichheit L. 49:F: εἶμι, φημί; S: οἱ als Reflexivpronomen; Artikel mit demonstrativer Bedeutung; Dual; ὡς: Übersicht (2) L. 50: Wendungen wie ἀνδρός ἐστιν; Partizipialkonstruktionen L. 51: F: Wurzelaorist L.52:F: μι-verben: δίδωμι L. 53: F: μι-verben: τίθημι, ἵστημι, ἵημι; S: mehrgliedriges Prädikat (2): παύομαι λέγων; ὅτι / ὅ τι (Wiederholung) Bilde die adäquate Form des 2.Verbs ἐδίδοτε διδόναι ἔδομεν διδόντες τιθέασιν δώσομεν ἐστάθημεν ἔθηκα ἐτίθεσαν τίθετε δίδωμαι διδοῖτο (φιλέω) (φυλάττω) (βάλλω) (παίζω) (ἄγω) (ἀναγκάζω) (λέγω) (κελεύω) (κωλύω) (βλέπω) (πορεύομαι) (γίγνομαι)

69 Bestimme folgende Formen der Verba auf μι τιθέναι τιθείς παραδόντες θήσω ἐξέδωκε δώμεθα διδοίης δίδοσθαι Bilde alle Zeiten Futur Imperfekt Aorist akt./pass Perfekt Infinitiv δίδως λύεις δίδωται θαυμάζεσθε Bestimme die unterstrichenen Formen der μι-verba und übersetze: Δὶς δίδως (δίδοτε), ἐὰν ταχέως διδῷς (διδῶτε). Διδόασι πάντα τὰ ἀγαθὰ ἀνθρώποις θεοί. οὐ παντὶ πάντα δίδοται. Μακάριόν ἐστι μᾶλλον διδόναι ἢ λαμβάνειν. θεοῦ διδόντος οὐδὲν ἰσχύει φθόνος. Τῶν ἀγαθῶν καὶ καλῶν οὐδὲν ἄνευ πόνου τοῖς ἀνθρώποις ἔδωκε θεός. πάντα ὅσα ἔχεις ἀπόδου καὶ διάδος τοῖς πτωχοῖς. Απόδοτε τὰ Καίσαρος Καίσαρι καὶ τὰ τοῦ θεοῦ τῷ θεῷ. δίδοτε καὶ δοθήσεται ὑμῖν. Ρᾷον γ ἐστιν ἐξ ἀγαθοῦ θεῖναι κακὸν ἢ ἐκ κακοῦ ἐσθλόν. Λέγεται τοῖς μὴ δρῶσι θεὸς οὐ παρίστασθαι (παραστῆναι). Δός μοι ποῦ στῶ καὶ κινῶ τὴν γῆν. τῶν ἀγαθῶν τὸν πλοῦτον ὕστατον τίθετε. Αντιγόνη τὸ μέγιστον κλέος κατέσχε τὸν ἀδελφὸν ἐν τάφῳ τιθεῖσα.

70 Unterstreiche die Verba auf μι und übersetze: Die beiden Knechte (Ev. nach Matthäus) Επεὶ δοῦλός τις πολλὰ τάλαντα (Talente = Geld) ὀφείλων οὐκ εἶχεν ἀποδοῦναι, ἐκέλευσεν ὁ κύριος αὐτὸν ἀποδοθῆναι καὶ τὴν γυναῖκα καὶ τὰ τέκνα καὶ πάντα, ὅσα ἔχει. O δοῦλος οὖν προσκυνεῖ αὐτὸν λέγων Συγγνώμην δίδου μοι, καὶ πάντα ἀποδώσω σοι. Ελεήσας δὲ ὁ κύριος ἀπέλυσε τὸν δοῦλον. Εξελθὼν δὲ ὁ δοῦλος εὗρέν τινα τῶν συνδούλων, ὃς ὤφειλεν αὐτῷ ἑκατὸν δηνάρια (Denar, Geld), καὶ ἐπιπίπτων αὐτῷ ἔπνιγεν αὐτὸν λέγων Aπόδος, εἴ τι ὀφείλεις. Ο δὲ συνδοῦλος οὖν ἔπειθεν (wollte überreden) αὐτὸν λέγων Συγγνώμην δίδου μοι, καὶ πάντα ἀποδώσω σοι. ὁ δὲ οὐκ ἤθελεν, ἀλλ ἐκέλευσεν αὐτὸν δεδέσθαι (einsperren), ἕως ἂν ἀποδῷ τὸ ὀφειλόμενον. Οἱ δὲ ἄλλοι σύνδουλοι ἰδόντες τὰ γενόμενα ἐλυπήθησαν σφόδρα καὶ ἐσήμηναν τῷ κυρίῳ τὰ πραχθέντα. Τότε δὴ προσκαλούμενος αὐτὸν ὁ κύριος λέγει αὐτῷ Δοῦλε πονηρέ, ἐγώ σε ἀπέλυσα, ἐπεὶ ἔπεισάς με. ἆρ οὐκ ἔδει καί σε ἐλεῆσαι τὸν σύνδουλον, ὡς καὶ ἐγώ σε ἠλέησα; καὶ ὀργισθεὶς ὁ κύριος παρέδωκε αὐτὸν τοῖς βασανισταῖς (Folterknecht), ἕως ἂν ἀποδῷ πᾶν τὸ ὀφειλόμενον αὐτῷ. L. 54: F: μι-verben: δύναμαι, ἐπίσταμαι, ἄγαμαι, ἕστηκα, τέθνηκα, δέδοικα; S: mehrgliedriges Prädikat (3): Zusammenfassung L. 55: F: δείκνυμι, ἀπόλλυμι, ὄμνυμι; S: καίπερ beim Partizip L. 56: F: o-kontrakta L. 57: F: Zahlen S: Dativ des Vorteils; unvollständiger AcΙ L. 58: F: Wdh.: οἶδα, εἶμι, εἰμί; S: Wunschsatz bei Verben des Sorgens; ὅπως im Finalsatz; Angleichung des Relativpronomens L. 59: F: ἔχρην; S: substant. Ιnfinitiv (Wdh.); absoluter Infinitiv; absolutes Partizip L. 60: F: Attische Deklination; S: Mehrgliedriges Prädikat (4) (τυγχάνει παρών); Temporalsätze (Zusammenfassung); Imperativ (Zusammenfassung)