Σξέρσλ ηίηινο: ΑΓΥΗ ΚΑΙ ΑΜΤΝΔ ΣΟΤ ΝΟΗΛΔΤΣΙΚΟΤ ΠΡΟΧΠΙΚΟΤ Άγρε θαη Άκπλεο ηνπ Ννζειεπηηθνχ Πξνζσπηθνχ κηαο Κιηληθήο ελφο Ογθνινγηθνχ Ννζνθνκείνπ: Μηα Φπραλαιπηηθά Πξνζαλαηνιηζκέλε Έξεπλα πκκεηνρηθήο Παξαηήξεζεο Σζηάθνπ νπιηάλα Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο Γηπισκαηηθή Δξγαζία, πξνο κεξηθή εθπιήξσζε ησλ απαηηήζεσλ γηα ηελ απφθηεζε Μεηαπηπρηαθνχ Γηπιψκαηνο Δηδίθεπζεο ζηελ Κνηλσληθή Κιηληθή Φπρνινγία Υνξεγφο Δθπφλεζεο: Ίδξπκα Κξαηηθψλ Τπνηξνθηψλ (Ι.Κ.Τ.) Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο, Γεθέκβξηνο, 2014
ΑΓΥΗ ΚΑΙ ΑΜΤΝΔ ΣΟΤ ΝΟΗΛΔΤΣΙΚΟΤ ΠΡΟΧΠΙΚΟΤ 2 Δπραξηζηίεο Γηα ηελ εθπφλεζε ηεο εξγαζίαο ζα ήζεια θαηαξρήλ λα επραξηζηήζσ ηελ επηβιέπνπζα θαζεγήηξηα, θα Απδή Δπξπλφκε, Δπίθνπξε Καζεγήηξηα Κιηληθήο Φπρνινγίαο. Η επηζηεκνληθή ηεο αξηηφηεηα, άξξεθηα ζπλδεδεκέλε κε ηελ αλζξψπηλή ηεο πνηφηεηα είλαη έλαο πνιχ ζπάληνο ζπλδπαζκφο. Δπηζπκψ λα ηελ επραξηζηήζσ απφ θαξδηάο, γηαηί ππήξμε πάληα «αξθεηά θαιή», βνεζψληαο κε λα εμειηρζψ πνιχπιεπξα. Η δηεμαγσγή ηεο παξνχζαο έξεπλαο, φπσο θαη ε ζπλνιηθή παξαθνινχζεζε ηνπ Πξνγξάκκαηνο Μεηαπηπρηαθψλ πνπδψλ Κνηλσληθήο Κιηληθήο Φπρνινγίαο, δε ζα ήηαλ εθηθηά ρσξίο ηελ νηθνλνκηθή θαη εζηθή ζπλδξνκή ηνπ Ιδξχκαηνο Κξαηηθψλ Τπνηξνθηψλ. Θα ήζεια επνκέλσο λα εθθξάζσ ηελ εηιηθξηλή κνπ επγλσκνζχλε πξνο ην Ίδξπκα γηα ηελ αλαγλψξηζή ηνπ αιιά θαη ηελ πξαθηηθή ηνπ ζηήξημε ζε απηνχο ηνπο ραιεπνχο θαηξνχο. Οθείισ επίζεο πνιιέο επραξηζηίεο ζηελ νηθνγέλεηά κνπ θαη ζηνπο θίινπο κνπ. Έλα κεγάιν επραξηζηψ αλήθεη ζηνλ εθιεθηφ θίιν θαη ζπλάδειθν, Άξε Σζανχο, γηα ηελ εηιηθξηλή θαη αλζξψπηλε ζπκπαξάζηαζή ηνπ ζε φιεο ηηο δχζθνιεο θάζεηο ηεο εξγαζίαο απηήο. Έλα ηδηαίηεξν επραξηζηψ αλήθεη ζηνλ ζχληξνθφ κνπ Γεκήηξε Ακαμά, ν νπνίνο ππήξμε πάληα δίπια κνπ κε θάζε δπλαηφ ηξφπν, ζπληζηψληαο πεγή δχλακεο θαη πξφηππν πξνζπάζεηαο. Η εξγαζία δε ζα ήηαλ εθηθηή δίρσο ηε ζηήξημή ηνπ. Θα ήζεια ηέινο λα επραξηζηήζσ ην λνζειεπηηθφ πξνζσπηθφ πνπ ζπκκεηείρε ζηελ έξεπλα θαη ζπλέβαιε ζηελ πξαγκαηνπνίεζή ηεο. Σν γεγνλφο φηη κνπ έδεημαλ ηνλ «θφζκν» ηνπο θαη κνπ εκπηζηεχζεθαλ ην πην νδπλεξφ θνκκάηη ηεο εξγαζίαο ηνπο, είλαη γηα εκέλα ηηκή. Δίρα επίζεο ηελ ηχρε λα ζρεηηζηψ κε αμηφινγνπο αλζξψπνπο θαη απηφ ππήξμε έλα κεγάιν παξάπιεπξν θέξδνο γηα εκέλα.
ΑΓΥΗ ΚΑΙ ΑΜΤΝΔ ΣΟΤ ΝΟΗΛΔΤΣΙΚΟΤ ΠΡΟΧΠΙΚΟΤ 3 Πεξίιεςε ηελ παξνχζα έξεπλα ςπραλαιπηηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ, πνπ δηελεξγήζεθε ζε κηα θιηληθή ελφο νγθνινγηθνχ λνζνθνκείνπ, δηεξεπλήζεθαλ ηα άγρε θαη νη άκπλεο ηνπ λνζειεπηηθνχ πξνζσπηθνχ θαη ε αληίζηνηρε ακπληηθή θνπιηνχξα ηνπ νξγαληζκνχ (Hinshelwood & Skogstad, 2000c). Απψηεξνο ζηφρνο είλαη ν ζρεδηαζκφο κειινληηθήο παξέκβαζεο ζην πξνζσπηθφ, ε νπνία αλακέλεηαη λα ζπκβάιιεη αθνινχζσο, ζηε βειηίσζε ησλ ππεξεζηψλ πξνο ηνπο αζζελείο. Η κέζνδνο πεξηειάκβαλε θπξίσο θαλεξή ζπκκεηνρηθή παξαηήξεζε (75 σξψλ, ζηε δηάξθεηα 23 εκεξψλ παξαηήξεζεο), πνπ ζηελ πην εζηηαζκέλε θάζε ηεο έξεπλαο επηθεληξψζεθε ζηηο αιιειεπηδξάζεηο λνζειεπηξηψλ θαη αζζελψλ, άηππεο αηνκηθέο θαη νκαδηθέο ζπλεληεχμεηο θαη θαηαγξαθή ησλ ζπλαηζζεκάησλ θαη εκπεηξηψλ ηεο εξεπλήηξηαο, πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ αληηκεηαβίβαζε απφ ηνλ νξγαληζκφ. Η αλάιπζε ήηαλ πεξηγξαθηθή θαη εξκελεπηηθή, βάζεη ςπραλαιπηηθψλ ζεσξηψλ γηα ηα άγρε θαη ηηο άκπλεο ζηνπο νξγαληζκνχο. Φαίλεηαη λα πθίζηαληαη έληνλα άγρε απφ ηελ αζζέλεηα θαη ην ζάλαην θαη άγρε πνπ αθνξνχλ ηε θξνληίδα θαη αληηκεηψπηζε ηνπ θαξθίλνπ. εκαληηθά πξνζσπηθά άγρε ππεηζέξρνληαη, ζρεηηδφκελα κε αζπλείδεηα θίλεηξα επηινγήο επαγγεικάησλ θξνληίδαο. Η ακπληηθή θνπιηνχξα ηνπ νξγαληζκνχ ζηνρεχεη ζηελ απνθπγή, ζηε ζπλαηζζεκαηηθή απνζηαζηνπνίεζε θαη ηνλ ζαθή δηαρσξηζκφ ησλ αηφκσλ, απφ ην ζάλαην, ηελ αζζέλεηα θαη ηελ αληηκεηψπηζή ηεο. Σα πξφηππα ζρέζεσλ θαη αιιειεπηδξάζεσλ ηνπ λνζειεπηηθνχ πξνζσπηθνχ κε ηνπο αζζελείο επεξεάδνληαη αξλεηηθά, φπσο θαη νη ζρέζεηο εληφο ηεο νκάδαο ηνπο. Η ςπρνζπλαηζζεκαηηθή ζηήξημε ησλ αζζελψλ, πνπ απνηειεί κέξνο ηνπ ζπλεηδεηνχ έξγνπ, παξεκπνδίδεηαη. Γεπηεξνγελή άγρε απφ ηηο άκπλεο, κεηψλνπλ ηελ ηθαλνπνίεζε ηνπ πξνζσπηθνχ. πλεπψο, ε ακπληηθή θνπιηνχξα ηνπ νξγαληζκνχ εκπνδίδεη ηελ επαξθή εκπεξίεμε ησλ αγρψλ ησλ λνζειεπηξηψλ θαη ησλ αζζελψλ. πγθεθξηκέλεο
ΑΓΥΗ ΚΑΙ ΑΜΤΝΔ ΣΟΤ ΝΟΗΛΔΤΣΙΚΟΤ ΠΡΟΧΠΙΚΟΤ 4 παξεκβάζεηο πξνηείλνληαη ζηελ θιηληθή θαη ζην ππφινηπν λνζνθνκείν, βάζεη ησλ απνηειεζκάησλ.
ΑΓΥΗ ΚΑΙ ΑΜΤΝΔ ΣΟΤ ΝΟΗΛΔΤΣΙΚΟΤ ΠΡΟΧΠΙΚΟΤ 5 Πίλαθαο πεξηερνκέλσλ Δηζαγσγή... 7 ηνηρεία κε ςπραλαιπηηθψλ ελλνηψλ θαη εξεπλψλ ζρεηηθά κε ηελ επηβάξπλζε ηνπ λνζειεπηηθνχ πξνζσπηθνχ θαη ησλ επηπηψζεψλ ηεο... 7 Φπραλαιπηηθέο έλλνηεο ζρεηηθά κε ηα άγρε θαη ηηο άκπλεο ζε νξγαληζκνχο θξνληίδαο θαη έξεπλεο ζην λνζειεπηηθφ πξνζσπηθφ... 16 Μέζνδνο... 54 Σα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα... 54 Η είζνδνο ζην πεδίν: αδεηνδφηεζε θαη επηινγή ηεο θιηληθήο... 55 Πεξηγξαθή ηνπ λνζνθνκείνπ θαη ηεο θιηληθήο... 56 Μέζνδνη θαη δηαδηθαζία ζπιινγήο δεδνκέλσλ... 57 Αλαιπηηθή δηαδηθαζία... 61 Αλαιύζεηο θαη Σπδήηεζε... 65 Άγρε απφ ηελ αζζέλεηα θαη ην ζάλαην... 65 Άγρε πνπ πξνέξρνληαη απφ ηε θξνληίδα ηνπ θαξθίλνπ θαη ηελ αληηκεηψπηζή ηνπ ζην λνζνθνκείν: Καηαζιηπηηθνχ ηχπνπ άγρε θαηαζηξνθήο ηνπ αληηθεηκέλνπ θαη επξχηεξα άγρε απφ ηελ αδπλακία επαλφξζσζεο... 73 Δπξχηεξεο ζπλεηδεηέο πηέζεηο ηεο εξγαζίαο... 82 Οη άηππνη θνηλσληθνί θαλφλεο ηεο ακπληηθήο θνπιηνχξαο ηνπ νξγαληζκνχ θαη νη άκπλεο ηνπ λνζειεπηηθνχ πξνζσπηθνχ: Η απνθπγή ησλ αγρψλ απφ ην ζάλαην, ηελ αζζέλεηα θαη ηε θξνληίδα ηεο... 84 Δπηπηψζεηο ηεο ακπληηθήο θνπιηνχξαο ζηα πξφηππα ζρέζεσλ... 97 Γεπηεξνγελή άγρε απφ ηηο άκπλεο... 114
ΑΓΥΗ ΚΑΙ ΑΜΤΝΔ ΣΟΤ ΝΟΗΛΔΤΣΙΚΟΤ ΠΡΟΧΠΙΚΟΤ 6 πκπεξάζκαηα γηα ηελ εκπεξίεμε ησλ αγρψλ απφ ηελ ακπληηθή θνπιηνχξα..... 117 Γεληθφο ζρνιηαζκφο ησλ απνηειεζκάησλ... 118 Αλαζηνραζκόο... 121 Σπκπεξάζκαηα... 128 χλνςε ησλ απνηειεζκάησλ... 128 Μεηαβηβαζηκφηεηα ησλ απνηειεζκάησλ... 132 Πεξηνξηζκνί ηεο έξεπλαο... 133 ρνιηαζκφο ηεο κεζφδνπ ηεο ςπραλαιπηηθήο ζπκκεηνρηθήο παξαηήξεζεο ζηε δηεξεχλεζε ηεο επηβάξπλζεο θαη ηεο αληηκεηψπηζεο ηεο, ζε ζχγθξηζε κε κε ςπραλαιπηηθέο κεζφδνπο... 134 Δπίινγνο... 139 Βηβιηνγξαθία... 140
ΑΓΥΗ ΚΑΙ ΑΜΤΝΔ ΣΟΤ ΝΟΗΛΔΤΣΙΚΟΤ ΠΡΟΧΠΙΚΟΤ 7 Δηζαγσγή Η ςπρνινγηθή επηβάξπλζε ησλ επαγγεικαηηψλ πνπ παξέρνπλ θξνληίδα, εηδηθά φζσλ εξγάδνληαη ζε νγθνινγηθά πιαίζηα, είλαη κάιινλ πςειή (Delvaux, Razavi, & Farvacques,1988) θαη έρεη δηεξεπλεζεί κε δηάθνξνπο ηξφπνπο. Η κειέηε ηεο επηβάξπλζεο ζεσξείηαη ζεκαληηθή, φρη κφλν ιφγσ ησλ επηπηψζεψλ ηεο ζην πξνζσπηθφ αιιά επίζεο, εμαηηίαο ησλ επηπηψζεψλ ηεο ζηελ επηθνηλσλία θαη ζηηο αιιειεπηδξάζεηο κε ηνπο αζζελείο. Η παξνχζα έξεπλα, εμέηαζε ηελ επηβάξπλζε θαη ηηο επηπηψζεηο ηεο ζην λνζειεπηηθφ πξνζσπηθφ κηαο νγθνινγηθήο θιηληθήο, πηνζεηψληαο κηα ςπραλαιπηηθή πξνζέγγηζε. Αξρηθά, ζα παξνπζηαζηνχλ ζχληνκα κε ςπραλαιπηηθέο πξνζεγγίζεηο ζηε εμέηαζε ησλ ζρεηηθψλ θαηλνκέλσλ θαη ζα παξαηεζνχλ νξηζκέλεο ελδεηθηηθέο έξεπλεο, ρσξίο φκσο εθηελή αλαζθφπεζε ηεο ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο. ηε ζπλέρεηα, ζα παξνπζηαζηεί ιεπηνκεξψο ε ςπραλαιπηηθή δηεξεχλεζε ησλ αγρψλ θαη ησλ ακπλψλ ζηνπο νξγαληζκνχο παξνρήο θξνληίδαο θαζψο θαη νη ζρεηηθέο έξεπλεο ζην λνζειεπηηθφ πξνζσπηθφ δηαθφξσλ πιαηζίσλ. Σηνηρεία κε ςπραλαιπηηθώλ ελλνηώλ θαη εξεπλώλ ζρεηηθά κε ηελ επηβάξπλζε ηνπ λνζειεπηηθνύ πξνζσπηθνύ θαη ησλ επηπηώζεώλ ηεο Γηάθνξεο κε ςπραλαιπηηθέο έλλνηεο έρνπλ πξνηαζεί, πξνθεηκέλνπ λα πεξηγξάςνπλ θαηλφκελα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ επηβάξπλζε ησλ επαγγεικαηηψλ πγείαο: επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε, εμάληιεζε ζπκπφληαο ή δεπηεξνγελέο ηξαπκαηηθφ ζηξεο, έκκεζνο ηξαπκαηηζκφο θαη εζηθή δπζθνξία. Η δηεξεχλεζε ησλ παξαπάλσ θαηλνκέλσλ είλαη ζπλήζσο, αιιά φρη πάληα, πνζνηηθή θαη βαζίδεηαη ζε απηφ-αλαθνξέο. ηηο παξαπάλσ έλλνηεο, εηδηθά ζε εθείλεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην ηξαπκαηηθφ ζηξεο, ππάξρεη κηα αηνκηθηζηηθή πξνζέγγηζε ησλ πξνβιεκάησλ, ζπρλά κε εζηίαζε ζηα ζπκπηψκαηα (McGibbon, Peter, & Gallop, 2010). Δμεηάδεηαη επίζεο ε
ΑΓΥΗ ΚΑΙ ΑΜΤΝΔ ΣΟΤ ΝΟΗΛΔΤΣΙΚΟΤ ΠΡΟΧΠΙΚΟΤ 8 επίπησζε ησλ θαηλνκέλσλ ζην άηνκν θαη ζηνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο ηνπ ζηξεο ρσξίο ηδηαίηεξε έκθαζε ζην πψο απηφ εθθξάδεηαη ζην θαζεκεξηλφ πιαίζην εξγαζίαο θαη ζην πψο απνηππψλεηαη ζηηο αιιειεπηδξάζεηο κε ηνπο αζζελείο. Αθνινχζσο, ζα δνζεί ν νξηζκφο ησλ ελλνηψλ απηψλ θαη νξηζκέλα ελδεηθηηθά ζηνηρεία ηεο ζρεηηθήο δηεξεχλεζεο ζε λνζειεπηηθφ πξνζσπηθφ. Δπίζεο, ζα παξνπζηαζηνχλ έξεπλεο γηα ηηο ζηάζεηο ηνπ λνζειεπηηθνχ πξνζσπηθνχ απέλαληη ζηνλ θαξθίλν. Σέινο, ζα γίλεη ζχληνκε αλαθνξά ζηε δηεξεχλεζε ηεο επηθνηλσλίαο ηνπ λνζειεπηηθνχ πξνζσπηθνχ κε ηνπο αζζελείο, αθνχ ζπδεηεζνχλ ζχληνκα δχν θπξίαξρα πξφηππα λνζειεπηηθήο εξγαζίαο. εκεηψλεηαη μαλά, πσο ε παξνπζίαζε ησλ κε ςπραλαιπηηθψλ ζεσξηψλ θαη ελλνηψλ έρεη σο ζηφρν λα δνζεί κηα αδξή εηθφλα ηνπο. Γηαθνξεηηθέο ελλνηνινγήζεηο ησλ ίδησλ θαηλνκέλσλ δε παξνπζηάδνληαη, νχηε αλαθέξνληαη νη δηάθνξεο κεηαβιεηέο πνπ έρνπλ δηεξεπλεζεί ζε ζρέζε κε απηέο. Δπίζεο, νη έξεπλεο πνπ παξαηίζεληαη είλαη ελδεηθηηθέο θαη αλαγλσξίδεηαη ε χπαξμε άιισλ εξεπλψλ, ελδερνκέλσο κε ζπλεθηηθψλ σο πξνο ηα απνηειέζκαηά ηνπο ζε ζρέζε κε εθείλα ησλ παξαθάησ κειεηψλ. Η επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε ππάγεηαη ζηελ παξάδνζε ηεο δηεξεχλεζεο ηνπ εξγαζηαθνχ ζηξεο. χκθσλα κε ηελ αλαζθφπεζε ηεο Sabo (2011), ζηηο αξρηθέο ζεσξίεο ε αλάπηπμή ηεο απνδηδφηαλ ζηε ζεξαπεπηηθή ζρέζε ησλ θξνληηζηψλ κε ηνπο ιήπηεο ππεξεζηψλ. Η ζπλαηζζεκαηηθή εμάληιεζε απφ ηε ζρέζε κε ηνπο ιήπηεο θξνληίδαο ζεσξείην ε πεγή ηεο επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο, πνπ πεξηιακβάλεη επηπιένλ, ηελ απνπξνζσπνπνηεκέλε αληηκεηψπηζε ησλ αζζελψλ ή πειαηψλ θαη ηελ αίζζεζε κεησκέλεο επίηεπμεο. Οη πξφζθαηεο έξεπλεο, ζε αληίζεζε κε ηελ παξαδνζηαθή άπνςε, ππνζηεξίδνπλ πσο ν θπξηφηεξνο παξάγνληαο πνπ θαίλεηαη λα νδεγεί ζηελ επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε, είλαη ε έιιεηςε ηαηξηάζκαηνο αλάκεζα ζην άηνκν θαη ηελ εξγαζία. Μηα απφ απηέο ηηο δηαθνξέο ηνπ αηφκνπ κε ηνλ νξγαληζκφ
ΑΓΥΗ ΚΑΙ ΑΜΤΝΔ ΣΟΤ ΝΟΗΛΔΤΣΙΚΟΤ ΠΡΟΧΠΙΚΟΤ 9 αθνξά, θαηά ηελ Sabo, ηε δηαθνξά αλάκεζα ζηηο αμίεο ησλ λνζειεπηξηψλ 1, πνπ πξηκνδνηνχλ ηε θξνληίδα ησλ αζζελψλ, έλαληη ηεο θηινζνθίαο ηνπ νξγαληζκνχ, πνπ είλαη ζπρλά ηαηξνθεληξηθή. Δθηφο ησλ εξγαζηαθψλ θαη νξγαλσηηθψλ παξαγφλησλ, ζπλεηζθέξνπλ επίζεο αηνκηθνί παξάγνληεο (ελδεηθηηθά, ε ηάζε πξνο απνθεπθηηθή αληηκεηψπηζε ζηηο θαηαζηάζεηο άγρνπο, νη ηδεαιηζηηθέο πεπνηζήζεηο), ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ αζζελψλ (φπσο ε πεξηπινθφηεηα θαη ε νμχηεηα ηεο θαηάζηαζεο πγείαο ηνπο), ε απνπζία ππνζηήξημεο απφ ηνλ εγέηε θαη απφ ηνπο ζπλαδέιθνπο θαη ν ρακειφο βαζκφο απηνλνκίαο. Πξφζθαηεο αλαζθνπήζεηο εξεπλψλ γηα ην εξγαζηαθφ ζηξεο θαη ηελ επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε ηνπ πξνζσπηθνχ ζε νγθνινγηθά πιαίζηα, δείρλνπλ πσο νη ζεκαληηθφηεξνη ζρεηηδφκελνη παξάγνληεο είλαη ε αιιειεπίδξαζε κε αζζελείο πνπ πεζαίλνπλ, ε απμεκέλε επζχλε ηνπ λνζειεπηηθνχ πξνζσπηθνχ, ε παξνρή κε ηθαλνπνηεηηθήο θξνληίδαο, ε αληθαλφηεηα ειέγρνπ ησλ απνηειεζκάησλ ησλ πξνζπαζεηψλ, ν ζάλαηνο ησλ αζζελψλ (Isikhan, Comez, & Danis (2004), ε θαζεκεξηλή εξγαζία κε ην ζάλαην, πνπ επηθέξεη κηα ζπρλή αίζζεζε απνηπρίαο ή καηαηφηεηαο ζηελ εξγαζία ηνπο ιφγσ ηεο δπζθνιίαο ζεξαπείαο ηνπ θαξθίλνπ (Sherman, Edwards, Simonton, & Mehta, 2006). Η εμάληιεζε ζπκπφληαο (Fingley, 1995) είλαη ζπλψλπκε κε ην δεπηεξνγελέο ηξαπκαηηθφ ζηξεο θαη ζρεηίδεηαη κε ηελ απμεκέλε ελζπλαίζζεζε θαη ζπλαηζζεκαηηθή εκπινθή ηνπ επαγγεικαηία. πλίζηαηαη ζε κηα μαθληθή απφθξηζε ζηξεο θαη ζηα ζπλαηζζήκαηα θαη ηηο ζπκπεξηθνξέο πνπ πξνθαινχληαη απφ ηελ έκκεζε επαθή κε ην ηξαχκα ελφο άιινπ αλζξψπνπ, ην νπνίν ην άηνκν θξνληίδεη ή ζέιεη λα βνεζήζεη. Οη επαγγεικαηίεο έρνπλ ζπκπηψκαηα φπσο ε επαλαβίσζε ηνπ ηξαπκαηηθνχ γεγνλφηνο κέζσ ησλ πεξηγξαθψλ ησλ αζζελψλ, ππεξδηέγεξζε ζε εξεζίζκαηα ζρεηηθά κε ην 1 Σν λνζειεπηηθφ πξνζσπηθφ ζπρλά ζα αλαθέξεηαη επίζεο σο «νη λνζειεχηξηεο», δεδνκέλνπ φηη ζηελ πιεηνλφηεηά ηνπ απαξηίδεηαη ζπλήζσο απφ άηνκα γπλαηθείνπ θχινπ.
ΑΓΥΗ ΚΑΙ ΑΜΤΝΔ ΣΟΤ ΝΟΗΛΔΤΣΙΚΟΤ ΠΡΟΧΠΙΚΟΤ 10 ηξαχκα θαη απνθπγή ηνπο, ζπλαηζζεκαηηθφ κνχδηαζκα, θ.ά. Ο McHolm (2006), δηέθξηλε δχν είδε εμάληιεζεο ζπκπφληαο. Σν πξψην απνξξέεη απφ πςειά επίπεδα ελέξγεηαο θαη ζπκπφληαο πξνο ηνπο αζζελείο γηα παξαηεηακέλν ρξνληθφ δηάζηεκα, ζπρλά ρσξίο ην άηνκν λα βηψλεη ζεηηθά απνηειέζκαηα- φπσο ην λα βηψλεη ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηε ζεξαπεία ησλ αζζελψλ. Σν δεχηεξν είδνο, είλαη ηαπηφζεκν κε ηνλ νξηζκφ ηνπ Figley (1995). Ο θίλδπλνο είλαη κεγαιχηεξνο αλ νη επαγγεικαηίεο βηψλνπλ ζπλερή έθζεζε ζην ππνθέξεηλ ησλ αζζελψλ (Fingley, 2002a, αλαθέξεηαη ζηε Sabo, 2011), εηδηθά αλ νη αζζελείο είλαη λένη ή ζπλνκήιηθνη κε απηνχο (Yoder, 2010). Ο Valent (2002, αλαθέξεηαη ζηνλ Yoder, 2010) ηφληζε ηνλ ηδηαίηεξν ξφιν ηνπ «ζπλδξφκνπ ηνπ ζσηήξα» ζηελ αλάπηπμε ηεο εμάληιεζεο ζπκπφληαο θαη φρη ηφζν ηελ ελζπλαίζζεζε. Καηά ηελ άπνςή ηνπ, ε εμάληιεζε ζπκπφληαο, πξνθχπηεη φηαλ ην άηνκν δε κπνξεί λα ζψζεη ηνλ αζζελή, κε ζπλέπεηα λα ληψζεη ελνρή θαη δπζθνξία. Απηφ θαίλεηαη λα επηβεβαηψλεηαη απφ θάπνηεο έξεπλεο ζε πιαίζηα παξεγνξεηηθήο θξνληίδαο θαη ζε νγθνινγηθά πιαίζηα (Abendorth & Flanery, 2006; de Carvalho, Muller, & Bachion, 2005). Πάλησο ε εμάληιεζε ζπκπφληαο θαίλεηαη λα είλαη πςειή ζην λνζειεπηηθφ πξνζσπηθφ νγθνινγηθψλ πιαηζίσλ (Quinal, Harford, & Rutledge, 2009). Ο έκκεζνο ηξαπκαηηζκφο (Pearlman, 1999), αλαθέξεηαη ζηελ αιιαγή ησλ γλσζηηθψλ ζρεκάησλ θαη πεπνηζήζεσλ ηνπ αηφκνπ, πνπ απνξξέεη απφ ηελ ελζπλαηζζεηηθή ελαζρφιεζε κε ηξαπκαηηζκέλνπο αζζελείο. Μπνξεί λα νδεγήζεη ζε κεηαζηξνθέο αλαθνξηθά κε ην πιαίζην αλαθνξάο ηνπ αηφκνπ (ηαπηφηεηα, θνζκνζεσξία, πλεπκαηηθφηεηα), ηηο ςπρνινγηθέο ηνπ αλάγθεο (αίζζεζε αζθάιεηαο, εκπηζηνζχλε, απηνεθηίκεζε, εγγχηεηα, αίζζεζε πξνζσπηθνχ ειέγρνπ), ηηο ηθαλφηεηεο ηνπ εαπηνχ (φπσο ε αίζζεζε ηνπ αηφκνπ φηη είλαη ηθαλφ λα αληέμεη ή λα ειέγμεη ηα αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα θαη ηηο δηαπξνζσπηθέο ηνπ δπζθνιίεο), ηνπο πφξνπο ηνπ Δγψ
ΑΓΥΗ ΚΑΙ ΑΜΤΝΔ ΣΟΤ ΝΟΗΛΔΤΣΙΚΟΤ ΠΡΟΧΠΙΚΟΤ 11 (πνπ πεξηιακβάλνπλ ηελ ηθαλφηεηα λα πξνβεί ζε απηφ-πξνζηαηεπηηθέο θξίζεηο θαη ηελ ηθαλφηεηα γηα πξνζσπηθή αλάπηπμε). Σέινο, ελδέρεηαη λα πξνθιεζνχλ λνεξέο εηθφλεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην ηξαχκα ησλ αζζελψλ. Ο έκκεζνο ηξαπκαηηζκφο ζπληζηά κηα ζπζζσξεπηηθή δηαδηθαζία πνπ ζπκβαίλεη ζηε δηάξθεηα ηνπ ρξφλνπ (ελ αληηζέζεη κε ηελ αηθλίδηα έλαξμε ηεο εμάληιεζεο ζπκπφληαο) θαη θαίλεηαη λα απνηειεί κηα ζρεηηθά ζηαζεξή θαηάζηαζε. Οη Sinclair & Hamill (2007) αλαθέξνπλ κηα ζεηξά εξεπλψλ πνπ δείρλνπλ πσο ν θαξθίλνο, ιφγσ ηνπ ζπρλά απεηιεηηθνχ γηα ηε δσή ραξαθηήξα ηνπ, κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη δηαηαξαρή κεηά-ηξαπκαηηθνχ ζηξεο ζηνπο αζζελείο, θάηη πνπ ππνζηεξίδεη ην φηη νη επαγγεικαηίεο πγείαο είλαη πηζαλφλ λα ηξαπκαηηζηνχλ έκκεζα, ιφγσ ηεο θξνληίδαο ηνπο. Η έλλνηα ηνπ έκκεζνπ ηξαπκαηηζκνχ έρεη ηδηαίηεξα δηεξεπλεζεί ζε επαγγεικαηίεο ςπρηθήο πγείαο. Πξνηείλεηαη απφ ηνπο εξεπλεηέο, πεξηζζφηεξε έξεπλα ζην λνζειεπηηθφ πξνζσπηθφ πνπ εξγάδεηαη ζε νγθνινγηθά πιαίζηα. ε έλα άιιν ζρεηηθά κηθξφ ζψκα εξεπλψλ θαη αλεμαξηήησο ηεο αλσηέξσ δηεξεχλεζεο ηεο επηβάξπλζεο, εμεηάζηεθαλ νη ζηάζεηο ησλ επαγγεικαηηψλ ζε νγθνινγηθά πιαίζηα, σο πξνο ηνλ θαξθίλν. Οη ζηάζεηο θάλεθαλ λα είλαη αξλεηηθέο, κε έληνλν θφβν γηα ηελ θαηάζηαζε ηνπ θαξθίλνπ, έιιεηςε ειπίδαο σο πξνο ηε δπλαηφηεηα ζεξαπείαο ηεο αζζέλεηαο θαη αλαθεξφκελε αδπλακία ηνπ πξνζσπηθνχ ζηελ επηθνηλσλία κε ηνπο αζζελείο (ελδεηθηηθά, Corner, 2002; Kearney, Miller, Paul, Smith, & Rice, 2003; Purandare, 1997). ηηο πξναλαθεξζείζεο κειέηεο, νη εξεπλεηέο αλαξσηηνχληαη γηα ηελ επίπησζε ηνπ θφβνπ ζηελ επηθνηλσλία ηνπ πξνζσπηθνχ κε ηνπο αζζελείο θαη ζηελ παξνρή ζηήξημεο. Δπίζεο, ν Elkind (1982) βξήθε πσο ηα πεξηζζφηεξα έηε ζηελ νγθνινγηθή λνζειεπηηθή ζρεηίδνληαλ κε πεξηζζφηεξν αξλεηηθέο ζηάζεηο απέλαληη ζηνλ θαξθίλν. Δπηπιένλ, ην 75% ηνπ λνζειεπηηθνχ
ΑΓΥΗ ΚΑΙ ΑΜΤΝΔ ΣΟΤ ΝΟΗΛΔΤΣΙΚΟΤ ΠΡΟΧΠΙΚΟΤ 12 πξνζσπηθνχ ππνζηήξηδε πσο ε ζεξαπεπηηθή αληηκεηψπηζε ηνπ θαξθίλνπ θάλεη πεξηζζφηεξν θαθφ παξά θαιφ ζηνπο αζζελείο. Η έλλνηα ηεο εζηθήο δπζθνξίαο, δηαθέξεη ζε ζρέζε κε ηα αλσηέξσ θαηλφκελα. χκθσλα κε ηνλ νξηζκφ ηνπ Corley (2002, αλαθέξεηαη ζηνπο Epstein & Delgado, 2010) αλαθέξεηαη ζηελ αζπκθσλία αλάκεζα ζην εζσηεξηθφ πεξηβάιινλ ηνπ επαγγεικαηία, δειαδή ζηηο αμίεο θαη ηα αληηιακβαλφκελα θαζήθνληά ηνπ θαη ζηηο αλάγθεο θαη ηηο θπξίαξρεο απφςεηο ηνπ εμσηεξηθνχ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο. Πξφθεηηαη επνκέλσο γηα έλα νδπλεξφ ζπλαίζζεκα ή κηα ςπρνινγηθή αζηάζεηα, πνπ πξνθαιείηαη απφ ζπλζήθεο φπνπ ν επαγγεικαηίαο πηζηεχεη φηη γλσξίδεη ηη είλαη ζσζηφ ή εζηθφ λα γίλεη, φκσο ζπγρξφλσο ζεσξεί φηη δελ κπνξεί λα δξάζεη αλαιφγσο εμαηηίαο εκπνδίσλ ζε επίπεδν νξγάλσζεο (φπσο ε έιιεηςε ρξφλνπ, ε αδηαθνξία ηνπ επφπηε, ε δχλακε ησλ γηαηξψλ, ε πνιηηηθή ηνπ νξγαληζκνχ ή νη λνκηθνί πεξηνξηζκνί). πλήζεηο πεγέο εζηθήο δπζθνξίαο είλαη νη επηζεηηθέο ζεξαπείεο δηαηήξεζεο ηεο δσήο παξά ηε θησρή πξφγλσζε θαη ε κάηαηε θξνληίδα (Hamric & Blackhall, 2007), ε αλεπαξθήο επηθνηλσλία αλάκεζα ζηνπο επαγγεικαηίεο πγείαο, ηνπο αζζελείο θαη ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο ζρεηηθά κε ηελ θξνληίδα αλαθνξηθά κε ην ηέινο ηεο δσήο ηνπ αηφκνπ, ε αθαηάιιειε ρξήζε πφξσλ ηαηξηθήο θξνληίδαο, ε αλεπαξθήο αλαθνχθηζε ησλ αζζελψλ απφ ηνλ πφλν, ε ςεχηηθε ειπίδα πνπ δίλεηαη ζηνπο αζζελείο θαη ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο (Epstein & Delgado, 2010), ε αξηζκεηηθή αλεπάξθεηα ηνπ πξνζσπηθνχ θαη ε αληηιεπηή κεησκέλε ηθαλφηεηά ηνπ (Ferrell, 2006; Gutierrez, 2005; Pauly, Varcoe, Storch, & Newton, 2009). Η έλλνηα δηαθέξεη απφ εθείλε ηνπ εζηθνχ δηιήκκαηνο, ελψ κηα άιιε ζπλαθήο έλλνηα είλαη εθείλε ηνπ αληηιεπηνχ εζηθνχ θιίκαηνο ηνπ νξγαληζκνχ (Olson 1995, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Silen, Svantesson, Kjellstrom, Sidenvall, & Christensson, 2011). Σν αληηιεπηφ εζηθφ θιίκα ζρεηίδεηαη κε ηα απμεκέλα επίπεδα εζηθήο δπζθνξίαο (Silen et al., 2011). Πάλησο, ε εζηθή
ΑΓΥΗ ΚΑΙ ΑΜΤΝΔ ΣΟΤ ΝΟΗΛΔΤΣΙΚΟΤ ΠΡΟΧΠΙΚΟΤ 13 δπζθνξία ζηε λνζειεπηηθή εξγαζία ζε αζζελείο κε θαξθίλν θαίλεηαη λα είλαη πςειφηεξε ζε ζρέζε κε ηελ εξγαζία κε άιινπο ηχπνπο αζζελεηψλ (Cohen & Erickson, 2006; Lazzarin, Biondi, & DiMauro, 2012; Rice, Rady, Hamrick, Verhejde, & Pendergast, 2008) θαη ζρεηίδεηαη κε ηελ κάηαηε θξνληίδα, ηελ εμαπάηεζε ησλ αζζελψλ θαη κε ηελ αληηιεπηή κεησκέλε ηθαλφηεηα θαη επάξθεηα ηνπ λνζειεπηηθνχ θαη ηαηξηθνχ πξνζσπηθνχ. Σα παξαπάλσ θαηλφκελα ηεο επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο, ηεο ζπκπνλεηηθήο εμάληιεζεο, ηνπ έκκεζνπ ηξαπκαηηζκνχ θαη ηεο εζηθήο δπζθνξίαο, πξνθαινχλ ζπλαηζζεκαηηθή δπζθνξία, ε νπνία ζπρλά κεηαθξάδεηαη ζε ζσκαηηθά ζπκπηψκαηα, απνκφλσζε ηνπ αηφκνπ απφ άιινπο αλζξψπνπο θαη ζπλαδέιθνπο, απνζηαζηνπνίεζε απφ ηνπο αζζελείο, απψιεηα ηεο ελζπλαίζζεζεο, θπγή απφ ην επάγγεικα (Sherman et al., 2007, γηα ηνλ έκκεζν ηξαπκαηηζκφ, Fingley, 1995; Najjar, Davis, Beck-Coon, & Carney Doebbeling, 2009; Pfiggerling & Gilley, 2000, γηα ηε ζπκπνλεηηθή εμάληιεζε, Austin, Kelecevic, Goble, & Mekechuk, 2009; Gutierrez, 2005; Schluter et al., 2008, γηα ηελ εζηθή δπζθνξία). Καηά θαλφλα, γηα ηελ αληηκεηψπηζε απηψλ πξνηείλνληαη αηνκηθέο αιιά θαη νξγαλσηηθέο ζηξαηεγηθέο αληηκεηψπηζεο, πνπ πεξηιακβάλνπλ ηελ χπαξμε δνκψλ ππνζηήξημεο θαη επνπηείαο ηνπ πξνζσπηθνχ θαη ηελ θαιιηέξγεηα κηαο θνπιηνχξαο πνπ αληηκεησπίδεη ηελ δπζθνξία απφ ηελ εξγαζία σο θπζηνινγηθή θαη επηηξέπεη ηε αλνηρηή έθθξαζε ησλ ζπλαηζζεκάησλ (Sherman et al., 2006, γηα ηελ επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε, Beck, 2011; Najjar, Davis, Beck- Coon, & Carney Doebbeling, 2009, γηα ηε ζπκπνλεηηθή εμάληιεζε, Sabo, 2011; Sinclair & Hamill, 2007, γηα ηνλ έκκεζν ηξαπκαηηζκφ). Σέινο, ζα γίλεη κηα ζχληνκε αλαθνξά ζηα πξφηππα λνζειεπηηθήο θξνληίδαο θαη ζηελ άκεζα ζρεηηδφκελε, δηεξεχλεζε ηεο επηθνηλσλίαο ηνπ λνζειεπηηθνχ
ΑΓΥΗ ΚΑΙ ΑΜΤΝΔ ΣΟΤ ΝΟΗΛΔΤΣΙΚΟΤ ΠΡΟΧΠΙΚΟΤ 14 πξνζσπηθνχ κε ηνπο αζζελείο, φπσο απηή έρεη εμεηαζηεί αλεμάξηεηα απφ ηα παξαπάλσ θαηλφκελα πνπ αθνξνχλ ηελ επηβάξπλζε. Η νιηζηηθή αληηκεηψπηζε ησλ αζζελψλ απφ ην λνζειεπηηθφ πξνζσπηθφ, ε νπνία πεξηιακβάλεη ηε ζπλαηζζεκαηηθή ηνπο ζηήξημε εθηφο ηεο επηηέιεζεο ησλ ηερληθψλ λνζειεπηηθψλ θαζεθφλησλ, πξνθξίλεηαη ζηελ ζχγρξνλε πξνζέγγηζε ηεο «ζεκειηψδνπο λνζειεπηηθήο» (Roy, 1970; Watson, 1979, αλαθέξνληαη απφ ηνλ Fulton, 2008). Χο πξνζέγγηζε παξνρήο θξνληίδαο, πξνηάζεθε πξηλ ιίγεο δεθαεηίεο πξνο αληηθαηάζηαζε ηεο κεραληζηηθήο θαη απξφζσπεο «πξνζαλαηνιηζκέλεο ζηα έξγα, λνζειεπηηθήο εξγαζίαο» ζηελ νπνία επηηεινχληαη επηκέξνπο θαζήθνληα ζε κεγάιν αξηζκφ αζζελψλ (Van der Walt & Swartz, 1998, 2002). ηελ πξνζέγγηζε ηεο ζεκειηψδνπο λνζειεπηηθήο, ζηελ νπνία ππάγνληαη ζχγρξνλα κνληέια θξνληίδαο (γηα παξάδεηγκα, ην κνληέιν ηνπ Koloroutis, 2004) επηδηψθεηαη ε ζπλαηζζεκαηηθή εκπινθή κε ηνλ αζζελή γηα ηελ νιηζηηθή θάιπςε ησλ αλαγθψλ ηνπ, απφ ηελ ζπγθεθξηκέλε λνζειεχηξηα ζηελ νπνία έρεη αλαηεζεί ε θξνληίδα ηνπ. Οη επηθνηλσλία φκσο ηνπ λνζειεπηηθνχ πξνζσπηθνχ κε ηνπο αζζελείο, ζπρλά παξνπζηάδεηαη σο κε επαξθήο. ε έξεπλεο ζε νγθνινγηθά πιαίζηα, έξεπλεο κε ζπκκεηνρηθήο θαηαγξαθήο ησλ αιιειεπηδξάζεσλ ζπληείλνπλ πξνο ηνχην (McIntosh, 1977; Bond, 1978; Macleod-Clark, 1983; Booth, 1993, φπσο αλαθέξνληαη ζηελ Corner, 2002). Αλ θαη ε πιεηνςεθία ησλ ζρεηηθψλ εξεπλψλ εμεηάδνπλ ηελ πνηφηεηα ηεο επηθνηλσλίαο ζε ζρέζε κε δεκνγξαθηθά ζηνηρεία ηνπ πξνζσπηθνχ, θάπνηεο έξεπλεο ζε νγθνινγηθά πιαίζηα, δίλνπλ θάπνηα ζπλνπηηθά ζηνηρεία γηα ηελ αηηηνινγία ηεο παξαηεξνχκελεο κε επαξθνχο επηθνηλσλίαο, πνπ θαίλεηαη λα ζρεηίδεηαη κε άκπλεο ηνπ λνζειεπηηθνχ πξνζσπηθνχ θαη φρη κε έιιεηςε δεμηνηήησλ (Kruijver, Kerkstra, Bensing, & van de Wiel, 2001; McCabe, 2004; Wilkinson, 1991, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Schofield, Green, & Creed, 2008). Δπίζεο, ζην απνηέιεζκα ηεο
ΑΓΥΗ ΚΑΙ ΑΜΤΝΔ ΣΟΤ ΝΟΗΛΔΤΣΙΚΟΤ ΠΡΟΧΠΙΚΟΤ 15 αλεπαξθνχο επηθνηλσλίαο, ζπληειεί ε αίζζεζε ηνπ πξνζσπηθνχ γηα κε επαξθή ζηήξημε απφ ηνλ νξγαληζκφ, ν νπνίνο δελ ελζαξξχλεη ηελ επηθνηλσλία θαη ηε δεκηνπξγία ζρέζεο (McCabe, 2004; McMahon, 1990; Telford, 1992, φπσο αλαθέξνληαη ζηελ McCabe, 2004; Wilkinson, 1991, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Schofield et al., 2008). Δπίζεο, ζχκθσλα κε ηνλ Maguire (1985,αλαθέξεηαη ζηνπο Schofield et. al., 2008), ην πξνζσπηθφ απνθεχγεη ηελ επηθνηλσλία κε ηνπο αζζελείο θαη ηελ έθθξαζε ζπλαηζζήκαηνο, γηαηί ληψζεη φηη δε ζα κπνξέζεη λα εκπεξηέμεη ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο θαη επεηδή ζεσξεί πσο ελδερνκέλσο αληί λα θαηαπξαυλεη ηελ δπζθνξία ηνπο, ζα ηελ επηηείλεη. Με άιια ιφγηα, κέζσ ηεο απνθπγήο ηεο επηθνηλσλίαο, ην πξνζσπηθφ πξνζηαηεχεη ηφζν ηνλ εαπηφ ηνπ φζν θαη ηνπο αζζελείο κε θαξθίλν. Οη αλσηέξσ έλλνηεο θαη δηεξεπλήζεηο παξείραλ έλα ζεκαληηθφ πιαίζην θαηαλφεζεο ηεο επηβάξπλζεο ηνπ πξνζσπηθνχ θαη ησλ επηπηψζεψλ ηεο. ηε ζπλέρεηα, ζα πεξηγξαθεί κηα πνιχ δηαθνξεηηθή πξνζέγγηζε, πνπ ππνζηεξίδεηαη φηη δχλαηαη λα ζπλεηζθέξεη ζηελ εκβάζπλζε ηεο θαηαλφεζεο ησλ ζρεηηθψλ δεηεκάησλ. Η ςπραλαιπηηθή ζπκκεηνρηθή παξαηήξεζε επηδηψθεη κηα νιηζηηθή ζεσξεηηθή πξνζέγγηζε θαη δηεξεχλεζε ηεο επηβάξπλζεο θαη ηεο αληηκεηψπηζήο ηεο- ή αιιηψο, ησλ αγρψλ θαη ησλ ακπλψλ ηνπ πξνζσπηθνχ. Η κέζνδνο εζηηάδεη ζηελ ζπκκεηνρηθή παξαηήξεζε πξνθεηκέλνπ λα δηεξεπλεζνχλ ηα ζπλεηδεηά αιιά θπξίσο ηα αζπλείδεηα άγρε θαζψο θαη νη ελ πνιινίο κε ζπλεηδεηέο άκπλεο θαη νη απνξξένπζεο ζπκπεξηθνξέο. Γηα ηελ εηο βάζνο δηεξεχλεζε ησλ δηεξγαζηψλ, θπξίσο ησλ ιηγφηεξν ζπλεηδεηψλ, πξνηείλεηαη σο θχξην εξεπλεηηθφ εξγαιείν ε ππνθεηκεληθή εκπεηξία ηνπ εξεπλεηή, πνπ ρξεζηκεχεη σο δέθηεο ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο εκπεηξίαο θαη ηεο
ΑΓΥΗ ΚΑΙ ΑΜΤΝΔ ΣΟΤ ΝΟΗΛΔΤΣΙΚΟΤ ΠΡΟΧΠΙΚΟΤ 16 αληηκεηαβίβαζεο απφ ηνλ νξγαληζκφ 2. ε απηή ηελ πξνζέγγηζε δηεξεπλάηαη ν νξγαληζκφο σο ζχλνιν θαη φρη ηα μερσξηζηά άηνκα. Σα άηνκα ζπκκεηέρνπλ ζηελ θνηλή δσή ηνπ νξγαληζκνχ, επεξεάδνληάο ηε θαη επεξεαδφκελα απφ απηή. Ο ηξφπνο εξγαζίαο ηνπο ζεσξείηαη πσο επεξεάδεηαη άκεζα απφ ηα άγρε ζηελ εξγαζία, φπσο θαη φια ηα είδε ζρέζεσλ κε άιινπο αλζξψπνπο θαη νκάδεο. Ψπραλαιπηηθέο έλλνηεο ζρεηηθά κε ηα άγρε θαη ηηο άκπλεο ζε νξγαληζκνύο θξνληίδαο θαη έξεπλεο ζην λνζειεπηηθό πξνζσπηθό ε απηή ηελ ελφηεηα ζα γίλεη αξρηθά αλαθνξά ζε ςπραλαιπηηθέο έλλνηεο ζρεηηθά κε ηα άγρε θαη ηηο άκπλεο ζε νξγαληζκνχο θξνληίδαο. ηε ζπλέρεηα, αθνχ πεξηγξαθνχλ ζπλνπηηθά νη ηξεηο παξαδνζηαθέο κέζνδνη ςπραλαιπηηθήο δηεξεχλεζεο ησλ αγρψλ θαη ησλ ακπλψλ ηνπ πξνζσπηθνχ ζηνπο νξγαληζκνχο, ζα αθνινπζήζεη αλαζθφπεζε ησλ ςπραλαιπηηθψλ εξεπλψλ ζην λνζειεπηηθφ πξνζσπηθφ ζε πιαίζηα θπξίσο γεληθήο πγείαο. Σα ζπιινγηθά άγρε θαη νη ραξαθηεξηζηηθέο άκπλεο ησλ νξγαληζκψλ, δηεξεπλήζεθαλ θαη ζεσξεηηθνπνηήζεθαλ βάζεη ησλ εμήο ελλνηψλ: (α) ηεο έλλνηαο ηνπ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο άκπλαο θαη ησλ αληίζηνηρσλ ακπληηθψλ ηερληθψλ θαη (β) ηεο έλλνηαο ηεο αζπλείδεηεο θνπιηνχξαο θαη ηεο αληίζηνηρεο ζπλαηζζεκαηηθήο αηκφζθαηξαο ηνπ νξγαληζκνχ. Πξφθεηηαη γηα έλλνηεο πνπ πεξηγξάθνπλ επηκέξνπο αιιά βαζηά αιιεινζπλδεφκελεο πηπρέο ηεο εζσηεξηθήο δσήο ησλ νξγαληζκψλ. Θα γίλεη ζηε ζπλέρεηα, κηα ζπλνπηηθή αλαθνξά ζε απηέο. Σν 1953, ν Jaques (αλαθέξεηαη ζηνπο Hinshelwood & Skogstad, 200b) ππνζηήξημε πσο έλα θνηλσληθφ ζχζηεκα κπνξεί λα επηηειεί ακπληηθέο ιεηηνπξγίεο 2 Ο φξνο «νξγαληζκφο» ζα αλαθέξεηαη ζην ζπγθεθξηκέλν πιαίζην πνπ δηεξεπλάηαη θαη φρη ζηελ επξχηεξε δνκή ζηελ νπνία αλήθεη.
ΑΓΥΗ ΚΑΙ ΑΜΤΝΔ ΣΟΤ ΝΟΗΛΔΤΣΙΚΟΤ ΠΡΟΧΠΙΚΟΤ 17 γηα ηα άηνκα πνπ εξγάδνληαη εληφο ηνπ. Σα άηνκα, δειαδή, κπνξεί λα ρξεζηκνπνηνχλ αζπλείδεηα ην θνηλσληθφ ζχζηεκα πξνθεηκέλνπ λα ακπλζνχλ ελάληηα ζηα άγρε ηνπο. πληνλίδνπλ αζπλείδεηα ηηο άκπλέο ηνπο κε έλα ηέηνην ηξφπν ψζηε, ν νξγαληζκφο ζπλνιηθά λα ιεηηνπξγεί ελάληηα ζηα άγρε πνπ ζρεηίδνληαη κε ην πξσηαξρηθφ έξγν, δειαδή ην ζπλεηδεηφ ζθνπφ ηεο εξγαζίαο. Απηνί νη κεραληζκνί άκπλαο δεκηνπξγνχλ θνηλά κνηξαδφκελεο ακπληηθέο ζηάζεηο θαη πξαθηηθέο ζηελ εξγαζία. Οη ηειεπηαίεο, νλνκάζηεθαλ απφ ηε Menzies-Lyth (1959), ακπληηθέο ηερληθέο. Ο φξνο αλαθέξεηαη ζηηο θαλεξέο, θνηλσληθά απνδεθηέο θαη θαζηεξσκέλεο κνξθέο πξαθηηθψλ θαηά ηελ επηηέιεζε ηνπ πξσηαξρηθνχ έξγνπ, πνπ αλαπηχζζνληαη αζπλείδεηα γηα ακπληηθνχο ζθνπνχο. Γηα παξάδεηγκα, ζηελ αλσηέξσ έξεπλα ηεο Menzies-Lyth, ην ζχζηεκα λνζειεπηηθήο εξγαζίαο κέζσ ηεο ιίζηαο θαζεθφλησλ είλαη ε θχξηα ακπληηθή ηερληθή, ε ιεηηνπξγία ηεο νπνίαο ζπλίζηαην ζηε κείσζε ηεο επαθήο ηνπ λνζειεπηηθνχ πξνζσπηθνχ κε ηνπο αζζελείο θαη ηε δπζθνξία ηνπο. Πάλησο, ν ηξφπνο εξγαζίαο πνπ απνξξέεη απφ ην ζχζηεκα θνηλσληθήο άκπλαο, θπζηνινγηθνπνηείηαη απφ ην πξνζσπηθφ, αληηκεησπίδεηαη σο απηνλφεηνο θαη γίλεηαη αληηιεπηφο σο ν θαιχηεξνο ηξφπνο επηηέιεζεο ηνπ πξσηαξρηθνχ έξγνπ. Παξνκνίσο, ππνζηεξίδεηαη πσο ε αζπλείδεηε θνπιηνχξα ελφο νξγαληζκνχ ζρεηίδεηαη ζηελά κε ηα άγρε πνπ βηψλεη ην πξνζσπηθφ, θαζψο θαη κε ηηο αληίζηνηρεο άκπλεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ην 1950 ν Trist (αλαθέξεηαη ζηνπο Hinshelwood & Skogstad, 2000b) εηζήγαγε ηελ έλλνηα ηεο θνπιηνχξαο ηνπ νξγαληζκνχ. Η θνπιηνχξα ζπλίζηαηαη ζε κηα ζχλζεηε ςπρνθνηλσληθή δηαδηθαζία πνπ γεθπξψλεη ηνλ θνηλσληθφ θφζκν κε ηνλ εζσηεξηθφ θφζκν ησλ κειψλ ηνπ νξγαληζκνχ. Πεξηιακβάλεη δηάθνξα ζηνηρεία, φπσο νη δεμηφηεηεο, νη πεπνηζήζεηο, νη θνηλσληθέο ζηάζεηο θαη ε ηδηαίηεξε γιψζζα ηνπ νξγαληζκνχ. Η πξνζέγγηζε ηεο αζπλείδεηεο πιεπξάο ηεο θνπιηνχξαο, πνπ πξνηάζεθε απφ ηνπο Hinshelwood θαη Skogstad, εζηηάδεη θπξίσο ζηα κε
ΑΓΥΗ ΚΑΙ ΑΜΤΝΔ ΣΟΤ ΝΟΗΛΔΤΣΙΚΟΤ ΠΡΟΧΠΙΚΟΤ 18 αλαγλσξηζκέλα άγρε θαη ζηηο αζπλείδεηεο θνηλέο ακπληηθέο ζηάζεηο. Απηέο, απνξξένπλ απφ ηηο θνηλσληθά ζπληνληζκέλεο πξνζσπηθέο άκπλεο, ηηο νπνίεο θαη ηξνθνδνηνχλ κε ηε ζεηξά ηνπο, πεξαηηέξσ. Απηά ηα αζπλείδεηα ζχλνια θνηλσληθψλ ζηάζεσλ ιεηηνπξγνχλ σο εθινγηθεχζεηο γηα ηηο αζπλείδεηεο ακπληηθέο ηερληθέο θαη δεκηνπξγνχλ ηα ραξαθηεξηζηηθά πξφηππα ζρέζεσλ ζηνλ νξγαληζκφ. Δπεξεάδνπλ ηνλ ηξφπν εξγαζίαο, δειαδή ην πψο επηηειείηαη ην πξσηαξρηθφ έξγν. Πξέπεη λα δνζεί πξνζνρή ζην φηη απηά ηα αζπλείδεηα ζηνηρεία, αλ θαη ππνζηεξίδνληαη απφ ηα άηνκα, απνηεινχλ κέξνο ηεο θνπιηνχξαο νιφθιεξνπ ηνπ νξγαληζκνχ θαη άξα αλήθνπλ ζε απηφλ θαη φρη ζε κεκνλσκέλα άηνκα. Οη αζπλείδεηεο ζηάζεηο, γηα λα ζεσξεζνχλ κέξνο ηεο θνπιηνχξαο ηνπ νξγαληζκνχ, πξέπεη επίζεο, λα ππνζηεξίδνληαη απφ ην ζχλνιν ησλ αηφκσλ ή απφ θάπνηα επδηάθξηηε ππφ-νκάδα ηνπ. Η αζπλείδεηε θνπιηνχξα, νδεγεί ζηελ ραξαθηεξηζηηθή αζπλείδεηε ζπλαηζζεκαηηθή «αηκφζθαηξα» ηνπ νξγαληζκνχ, έλα ιηγφηεξν εκθαλέο αιιά αξθεηά ηζρπξφ ζηνηρείν, πνπ θάλεη ηα άηνκα λα αληαπνθξίλνληαη ζε απηφ ρσξίο ζθέςε, αιιά κε ζπλαίζζεκα. Οη Hinshelwood θαη Skogstad επηδίσμαλ επνκέλσο λα δηεξεπλήζνπλ ηα άγρε θαη ηηο άκπλεο ελφο νξγαληζκνχ, ππφ ηε δηακεζνιάβεζε νξηζκέλσλ αζπλείδεησλ πιεπξψλ ηεο θνπιηνχξαο. Πξφηεηλαλ δειαδή κηα δηαθνξνπνίεζε απφ ην θιαζηθφ ςπραλαιπηηθφ κνληέιν ησλ αγρψλ θαη ησλ ακπλψλ, ζην πξφηππν ησλ αγρψλθνπιηνχξαο-ακπλψλ, θαηά ηε δηεξεχλεζε ησλ νξγαληζκψλ. ηε ζπλέρεηα, ζα γίλεη αλαθνξά ζηα άγρε πνπ δηακνξθψλνπλ ηελ αζπλείδεηε θνπιηνχξα ελφο νξγαληζκνχ (Hinshelwood & Skogstad, 2000a). Η αζπλείδεηε θνπιηνχξα δηακνξθψλεηαη απφ ηα εμήο είδε αγρψλ θαη ηηο άκπλεο απέλαληη ζε απηά: 1. Πξψηνλ, θάζε ζπγθεθξηκέλνο ηχπνο εξγαζίαο επηθέξεη ζπγθεθξηκέλα είδε αζπλείδεησλ αγρψλ, πέξα απφ ηα ζπλεηδεηά. Γηα παξάδεηγκα, νη νξγαληζκνί πγείαο επηθέξνπλ ζπλήζσο παξφκνηα γεληθά άγρε, ην ίδην θαη νη νξγαληζκνί
ΑΓΥΗ ΚΑΙ ΑΜΤΝΔ ΣΟΤ ΝΟΗΛΔΤΣΙΚΟΤ ΠΡΟΧΠΙΚΟΤ 19 ςπρηθήο πγείαο. Κάζε πιαίζην εξγαζίαο φκσο ζρεηίδεηαη κε ηδηαίηεξα είδε αγρψλ, αλάινγα κε ηελ νκάδα ησλ πειαηψλ ή ηε θχζε ηνπ έξγνπ. Γηα παξάδεηγκα, κηα κνλάδα κεηξφηεηαο πξνθαιεί πνιχ δηαθνξεηηθά άγρε απφ εθείλα ζε κηα θιηληθή θξνληίδαο ειηθησκέλσλ. Σα είδε ησλ αγρψλ πνπ απνξξένπλ απφ ην πξσηαξρηθφ έξγν πξέπεη επνκέλσο λα δηεξεπλψληαη θάζε θνξά μερσξηζηά. 2. Γεχηεξνλ, νη άλζξσπνη πνπ επηιέγνπλ ζπγθεθξηκέλα επαγγέικαηα ή εμεηδηθεπκέλα πεδία εληφο ησλ επαγγεικάησλ απηψλ ή ζπγθεθξηκέλνπο νξγαληζκνχο γηα λα εξγαζηνχλ, θέξνπλ ζπλήζσο ηδηαίηεξα είδε αζπλείδεησλ πξνζσπηθψλ αγρψλ θαη έρνπλ ηάζεηο πξνο ζπγθεθξηκέλνπο ακπληηθνχο κεραληζκνχο. Γηα ηνπο ιφγνπο απηνχο, ηα άγρε απφ ην πξσηαξρηθφ έξγν ηείλνπλ λα ζπκπίπηνπλ ζε κεγάιν βαζκφ κε ηα πξνζσπηθά άγρε. 3. Σέινο, ε ζπγθεθξηκέλε ζπιινγηθφηεηα ησλ αλζξψπσλ πνπ απαξηίδνπλ θάζε νξγαληζκφ κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη δηαθνξεηηθά είδε θνπιηνχξαο, ιφγσ ησλ πνιχ δηαθνξεηηθψλ ηξφπσλ αληηκεηψπηζεο θαη εκπεξίεμεο ησλ παξαπάλσ γεληθψλ θαη πξνζσπηθψλ αγρψλ. ηε ζπλέρεηα, ζα πεξηγξαθνχλ ηα πξνζσπηθά άγρε θαη νη ζπλήζεηο άκπλεο ησλ αλζξψπσλ πνπ επηιέγνπλ επαγγέικαηα θξνληίδαο, ζηνηρεία πνπ ζπληζηνχλ πνιχ ζεκαληηθνχο παξάγνληεο δηακφξθσζεο ηεο ακπληηθήο θνπιηνχξαο ζηνπο νξγαληζκνχο πγείαο. Θεσξείηαη ινηπφλ φηη δχν είλαη ηα βαζηθά θίλεηξα επηινγήο επαγγεικάησλ θξνληίδαο: ε αλάγθε επαλφξζσζεο θαη ν θφβνο ηεο πξνζσπηθήο ςπρηθήο δπζθνξίαο. Καηά ηνλ Main (1957), ηα ζεκαληηθφηεξα θίλεηξα επηινγήο ελφο ζεξαπεπηηθνχ επαγγέικαηνο, απνξξένπλ απφ βαζηέο, αζπλείδεηεο πξνζσπηθέο
ΑΓΥΗ ΚΑΙ ΑΜΤΝΔ ΣΟΤ ΝΟΗΛΔΤΣΙΚΟΤ ΠΡΟΧΠΙΚΟΤ 20 αλάγθεο επαλφξζσζεο ηνπ αηφκνπ γηα ηηο πξσηφγνλεο ζαδηζηηθέο επηζπκίεο ηνπ απέλαληη ζην πξσηαξρηθφ ηνπ αληηθείκελν, πνπ είλαη ζπλήζσο ε κεηέξα. ε απηφ ην ζεκείν, ρξεηάδεηαη λα γίλεη κηα παξέλζεζε πξνθεηκέλνπ λα δνζνχλ επηγξακκαηηθά νξηζκέλα ζηνηρεία ζρεηηθά κε ηελ έλλνηα ηεο επαλφξζσζεο. χκθσλα κε ηνλ Arnoux (2007) ζηε ζεσξία ηεο Melanie Klein, ε αλάγθε επαλφξζσζεο δεκηνπξγείηαη θαηά ην πέξαζκα απφ ηε ζρηδφ-παξαλνεηδή ζέζε αλάπηπμεο ηνπ βξέθνπο πξνο ηελ θαηαζιηπηηθή ζέζε. ηελ ζρηδφ-παξαλνεηδή ζέζε, ην βξέθνο ρξεζηκνπνηεί ηε ζράζε ζηελ αληίιεςε ηεο κεηέξαο ηνπ, ζε θαιή θαη θξνληηζηηθή κεηέξα, ζηελ νπνία δίλεη φιε ηνπ ηελ αγάπε θαη ζηελ θαθή, θαηαδησθηηθή θαη απνζηεξεηηθή κεηέξα, ζηελ νπνία θαηεπζχλεη ηελ επηζεηηθφηεηά ηνπ. Πξφθεηηαη γηα έλα πξσηφγνλν ηξφπν άκπλαο απέλαληη ζηα άγρε, πνπ πξνθαινχληαη απφ ηελ αδπλακία ηνπ λα εκπεξηέμεη αληηζεηηθά θαη ζπγθξνπφκελα ζπλαηζζήκαηα απέλαληη ζηε κεηέξα. Καζψο ην παηδί σξηκάδεη, ζπλεηδεηνπνηεί φηη ε κεηέξα είλαη έλα νιηθφ πξφζσπν, γηα ην νπνίν ληψζεη αγάπε θαη κίζνο ζπγρξφλσο, δειαδή ακθηζπκία. Απφξξνηα απηήο ηεο αλαγλψξηζεο είλαη ε έγλνηα, ε ηχςε θαη ε ελνρή γηα ηηο ζπλέπεηεο ηεο επηζεηηθφηεηάο ηνπ ζην πξνεγνχκελν ζηάδην, πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηελ θαηαζιηπηηθή ζέζε. Γεδνκέλσλ απηψλ, ην παηδί επηζπκεί λα επαλνξζψζεη, λα ηελ πξνζηαηέςεη θαη λα εθθξάζεη ηελ επγλσκνζχλε ηνπ γηα ηελ θαιή ηεο θξνληίδα. ηελ ζεηηθή εθδνρή, εάλ ε κεηέξα επηβηψζεη απφ ηηο επηζέζεηο ηνπ, ην βξέθνο βηψλεη ηελ επηηπρία ησλ επαλνξζσηηθψλ ηνπ δξαζηεξηνηήησλ θαη ηελ επηθξάηεζε ηεο αγάπεο έλαληη ηνπ κίζνπο ηνπ. Δάλ φκσο ε ελνρή είλαη πνιχ πςειή θαη ην παηδί ληψζεη πσο απνηπγράλεη ζε απηή ηελ επαλφξζσζε γηα παξάδεηγκα, εάλ ε κεηέξα πεζάλεη, εθδηθεζεί ή θαίλεηαη λα έρεη θαηαζηξαθεί-, ηφηε ην βξέθνο δε κπνξεί λα αληέμεη ηα θαηαζιηπηηθά άγρε. Σφηε, κπνξεί λα θαηαθχγεη ζηηο πξσηφγνλεο άκπλεο ηεο ζράζεο θαη ηεο πξνβνιήο ηνπ πξνεγνχκελνπ ζηαδίνπ. Σα αληηθείκελα ρσξίδνληαη πάιη ζε