Φίλη µαθήτρια/φίλε µαθητή

Φίλη µαθήτρια/φίλε µαθητή Αυτό το βιβλίο είναι µια συστηµατική ερµηνευτική επεξεργασία των λογοτεχνικών έργων που περιλαµβάνονται στο σχολικό βιβλίο Κείµενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Το κάθε κείµενο προσεγγίζεται και διερευνάται σε τέσσερα επίπεδα: παρουσίαση του δηµιουργού, µε στοιχεία που φωτίζουν τη διαδροµή του στη ζωή και την καλλιτεχνική του προσωπικότητα γενική ανάλυση του περιεχοµένου: προσδιορίζονται το είδος, η ιστορία και η θεµατική συγκρότηση του έργου και αναλύονται τα κέντρα και η οργάνωση των νοηµάτων του αισθητικές και τεχνικές παρατηρήσεις: εντοπίζονται και αναδεικνύονται όλα τα «εξωτερικά» στοιχεία που συνθέτουν τη «µορφή» του κειµένου (αφήγηση γλώσσα/ύφος εκφραστικά µέσα) εργασίες και διαθεµατικές δραστηριότητες: δίνονται πλήρεις απαντήσεις, έτσι ώστε ο στόχος της σφαιρικής και ουσιαστικής θεώρησης του κειµένου να εκπληρώνεται. Τα κείµενα εµπλουτίζονται µε λειτουργικές πληροφορίες λογοτεχνικού κοινωνικού ιστορικού χαρακτήρα, που βοηθούν στη σύνδεση του έργου µε το «λογοτεχνικό φαινόµενο» (λογοτεχνικά ρεύµατα κ.λπ.) και µε το κοινωνικό περιβάλλον. Θα ήταν χαρά µας να αντιληφθούµε ότι σας προσφέρουµε ένα χρήσιµο ερµηνευτικό εργαλείο, που µε την πολύτιµη καθοδήγηση του φιλολόγου σας θα σας φανεί καλός «συνεργάτης» στη συναρπαστική περιπλάνηση στο µαγευτικό χώρο της λογοτεχνίας. Με θερµές ευχές για καλή πρόοδο Νίκος Σταθόπουλος

Περιεχόµενα Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Η ΦΥΣΗ ΠΟΛΗ ΥΠΑΙΘΡΟΣ....................... 13 1. Οδυσσέας Ελύτης, Πίνοντας ήλιο κορινθιακό.................................. 13 2. Γιώργος Σαραντάρης, Ξυπνάµε και η θάλασσα ξυπνά µαζί µας..................... 31 3. Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου, Αθήνα Αµαλία Τσακνιά, Η πόλη.................................................. 47 4. Κοσµάς Χαρπαντίδης, Χαλασµένες γειτονιές.................................... 65 5. Ινδιάνος Σιάτλ, Ένα παλιό µήνυµα για το σύγχρονο κόσµο......................... 79 ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ............................................................ 93 6. Μιλτιάδης Μαλακάσης, Ο Τάκη-Πλούµας..................................... 93 7. ιαµαντής Αξιώτης, Η Άννα του Κλήδονα..................................... 101 8. Γιώργος Ιωάννου, Να σαι καλά, δάσκαλε!.................................... 109 9. Νίκος Εγγονόπουλος, Ο Καραγκιόζης. Ένα ελληνικό θέατρο σκιών.................. 122 ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ............................................... 131 10. Περλ Μπακ, Η µάνα...................................................... 131 11. Άννα Φρανκ, Από το ηµερολόγιο της Άννας Φρανκ.............................. 147 12. Μαργαρίτα Λυµπεράκη, Οι Κυριακές στη θάλασσα.............................. 165 13. Ναζίµ Χικµέτ, Νανούρισµα στο γιο µου....................................... 172 ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΖΩΗ..................................................... 179 14. Κ. Π. Καβάφης, Στην εκκλησία.............................................. 179 15. Γιάννης Ρίτσος, Τ άσπρο ξωκλήσι........................................... 184 16. Γρηγόριος Ξενόπουλος, Κάποια Χριστούγεννα................................. 189 17. Γκότχολτ Έφραϊµ Λέσινγκ, Η ιστορία του δαχτυλιδιού........................... 200

10 ΕΘΝΙΚΗ ΖΩΗ............................................................ 213 18. Ακριτικό, Ο ιγενής Κλέφτικο, Του Βασίλη.................................................... 213 19. Ανδρέας Κάλβος, Εις Σάµον............................................... 235 20. ιονύσιος Σολωµός, Η καταστροφή των Ψαρών................................ 253 21. Γιάννης Ρίτσος, Ερηµωµένα χωριά........................................... 264 22. Μέλπω Αξιώτη, Από δόξα και θάνατο........................................ 272 23. Γιώργος Χειµωνάς, Έξι χιλιάδες νέοι......................................... 283 24. Χριστόφορος Μηλιώνης, «Το συρµατόπλεγµα του αίσχους»....................... 291 ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΖΩΗΣ.......................................... 305 25. ιδώ Σωτηρίου, Όταν πρωτοκατέβηκα στη Σµύρνη.............................. 305 26. Σωτήρης ηµητρίου, Πάσχα τ Απρίλη....................................... 318 27. Λευτέρης Ξανθόπουλος, Χρονικό........................................... 327 28. Άντον Τσέχωφ, Ένας αριθµός.............................................. 337 ΤΑΞΙ ΙΩΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ................................................. 349 29. Ζακ Πρεβέρ, Βγαίνοντας από το σχολειό...................................... 349 30. Νίκος Καζαντζάκης, Μια Κυριακή στην Κνωσό.................................. 358 31. Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου, Η εξοχική Λευκάδα................................ 372 32. Νίκος Κάσδαγλης, Τόκιο.................................................. 379 Η ΑΠΟ ΗΜΙΑ Ο ΚΑΗΜΟΣ ΤΗΣ ΞΕΝΙΤΙΑΣ Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΑ ΣΥΝΟΡΑ ΤΑ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΑ ΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ............ 387 33. ηµοτικά τραγούδια της ξενιτιάς, Θέλω να πα στην ξενιτιά Ξενιτεµένο µου πουλί...................................................... 387 34. ηµήτρης Χατζής, Ο Κάσπαρ Χάουζερ στην έρηµη χώρα.......................... 394 35. Ηλίας Βενέζης, Η επιστροφή του Αντρέα...................................... 411 36. Μπέρτολτ Μπρεχτ, Για τον όρο «µετανάστες»................................... 420 37. Κυριάκος Χαραλαµπίδης, Γλυκό του κουταλιού................................. 429

11 38. Θανάσης Βαλτινός, ύο γράµµατα της Χαράς.................................. 442 39. Άλκη Ζέη, Αναµνήσεις της Κωνσταντίνας από τη Γερµανία.......................... 452 ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ........................................................... 461 40. Λορέντζος Μαβίλης, Καλλιπάτειρα.......................................... 461 41. ηµήτρης Μίγγας, Η τρίπλα των ονείρων...................................... 471 42. Ουµπέρτο Σάµπα, Τοπική οµάδα............................................ 481 43. Νίκος Χουλιαράς, Η εσχάτη των ποινών....................................... 486 Η ΑΓΑΠΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΥΝΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΜΑΣ ΟΙ ΦΙΛΙΚΟΙ ΕΣΜΟΙ Η ΑΓΑΠΗ................................................................ 499 44. Νίκος Καρούζος, Τα πουλιά δέλεαρ του Θεού.................................. 499 45. Γιάννης Μαγκλής, Γιατί;................................................... 514 46. Μ. Καραγάτσης, Η κυρία Νίτσα............................................. 529 47. Ζωρζ Σαρή, Και πάλι στο σχολείο......................................... 540 48. Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ, Ο µικρός πρίγκιπας και η αλεπού..................... 546 49. Ιβάν Γκολ, Μαλαισιακά τραγούδια........................................... 561 Η ΒΙΟΠΑΛΗ ΤΟ ΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ.............. 567 50. Κ. Π. Καβάφης, Θερµοπύλες............................................... 567 51. Έλλη Αλεξίου, Όµως ο µπαµπάς δεν ερχόταν................................... 577 52. ήµητρα Χ. Χριστοδούλου, Για ένα παιδί που κοιµάται........................... 585 53. Ανώνυµος, Το τραγούδι του Γιανγκ.......................................... 595 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΖΩΗΣ.................................. 601 54. ιονύσης Σαββόπουλος, Τι έπαιξα στο Λαύριο................................ 601 55. Μαρία Ιορδανίδου, Στην εποχή του τσιµέντου και της πολυκατοικίας................. 609 56. Μένης Κουµανταρέας, Γραφείον ευρέσεως εργασίας............................ 616 57. Τάσος Καλούτσας, Με το λεωφορείο........................................ 627

12 58. Τίτος Πατρίκιος, Ιστορία του λαβύρινθου................................ 639 59. Εντίτα Μόρρις, Τα λουλούδια της Χιροσίµα............................... 647 60. Τόλης Νικηφόρου, Όταν πεθαίνει ένα παιδί............................... 656 61. Μιχάλης Γκανάς, Στα καµένα......................................... 662 ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΜΑΣ ΤΑ ΖΩΑ............................................ 673 62. Νίκος Καββαδίας, Οι γάτες των φορτηγών................................ 673 63. Έρµαν Έσε, Ο λύκος............................................... 685 64. Αντώνης Σουρούνης, Άνθρωποι και δελφίνια............................. 703 65. Μίλος Ματσόουρεκ, Ο µεταξοσκώληκας................................. 713 66. Ε. Χ. Γονατάς, Ο σκαντζόχερος....................................... 719

Ο άνθρωπος και η φύση Πόλη Ύπαιθρος 1 Οδυσσέας Ελύτης ÓÔÓÙ ÏÈÔ ÎÔÚÈÓıÈ Îfi ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΟΥ ΗΜΙΟΥΡΓΟΥ Βιογραφικά στοιχεία Tο «Ελύτης» είναι καλλιτεχνικό ψευδώνυµο 1 ε- νός από τους κορυφαίους εκπροσώπους του ελληνικού ποιητικού λόγου (εγγράφεται στη Γενιά του 30). Γόνος εύπορης οικογένειας (της οικογένειας Aλεπουδέλη, που διατηρούσε σαπωνοποιία και ε- λαιουργική βιοµηχανία στην Kρήτη), καταγόταν από τη Λέσβο και είχε γεννηθεί το Nοέµβριο του 1911 στο Hράκλειο. Tο 1914 µετεγκαταστάθηκε οικογενειακώς στην Aθήνα (όπου και έζησε µέχρι το θάνατό του, το Mάρτιο του 1996). Φοίτησε στη Nοµική Σχολή του Πανεπιστηµίου Aθηνών Γενιά του 30 Οµάδα λογοτεχνών µε καταλυτική επιρροή στις πνευµατικές εξελίξεις του τόπου µας τον προηγούµενο αιώνα, που έλαβε τ όνοµά της από τα χρόνια πνευµατικής διαµόρφωσης και γραµµατολογικής εµφάνισης των «µελών» της (δεκαετία του 1930). Mέσα σε µια δύσκολη εποχή εθνικών δεινών (Mικρασιατική Καταστροφή του 1922), µόνι- µης πολιτικής κρίσης και αστάθειας, κοινωνικής στασιµότητας και πολιτιστικής καθυστέρησης, παρακµιακών τάσεων στο χώρο της τέχνης, οι λογοτέχνες αυτοί, εκφραστές των ανανεωτικών αξιών της αστικής προόδου, προώθησαν µαχητικά το ξεπέρασµα των κατεστηµένων αντιλήψεων για την τέχνη (απ αυτούς καθιερώθηκε η ποίηση του «ελεύθερου στίχου» και αναζωογονήθηκε ο ποιητικός λόγος στον τόπο µας) και εισηγήθηκαν µε ωριµότητα µια σύγχρονη σκέψη για την ανάπτυξη της ελληνικής κοινωνίας (έθεσαν το ζήτηµα της «ελληνικότητας», πρόβαλαν την αξία της παράδοσης, συνδυάζοντάς τη µε τη γενική αναγεννητική αναµόρφωση των θεσµών και των νοοτροπιών). Στη Γενιά του 30 συγκαταλέγονται ο Γ. Σεφέρης, ο O. Eλύτης, ο H. Bενέζης, ο Σ. Mυριβήλης, ο Γ. Θεοτοκάς, ο A. Eµπειρίκος, ο N. Eγγονόπουλος, ο Γ. Σαραντάρης, ο N. Γκάτσος κ.ά. 1. Κάποιοι εξηγούν το όνοµα Eλύτης ως πρωτότυπο συνδυασµό του «Eλ» (που παραπέµπει σε λέξεις µε ιδιαίτερη συναισθηµατική αίγλη όπως Eλλάδα, Eλευθερία, Eλπίδα) και του καταληκτικού τοπωνυµικού προσδιορισµού -ύτης (όπως λέ- µε, π.χ., «Mεσολογγίτης»: ο καταγόµενος από το Mεσολόγγι). Άλλοι, όµως, υποστηρίζουν ότι είναι ένα ηχητικό παιχνίδι µε τις λέξεις: Eλυάρ (Γάλλος ποιητής), ελίτ (έννοια δηλωτική της πνευµατικής αριστοκρατίας και της ανώτερης αισθητικής καλλιέργειας) και αλήτης (ως χαριτωµένο συνώνυµο της ανέµελης ψυχολογίας και της αντισυµβατικής συµπεριφοράς), (Βλ. Μario Vitti, Oδυσσέας Eλύτης, εκδ. Eρµής, σελ. 18-19).

14 Ο ΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ (εγκαταλείποντας τις πτυχιακές του εξετάσεις) και παρακολούθησε µαθήµατα Φιλολογίας στο Πανεπιστήµιο Παρισίων. Ως έφεδρος ανθυπολοχαγός υπηρέτησε στην Aλβανία, στον πατριωτικό πόλεµο κατά των Iταλών, και η εµπειρία αυτή επηρέασε βαθιά την καλλιτεχνική του προσωπικότητα. Γνώρισε από κοντά την πρωτοπορία της ευρωπαϊκής Tέχνης, διαµένοντας στο Παρίσι (1948-1952). ιατέλεσε τρεις φορές επικεφαλής του Eθνικού Iδρύµατος Pαδιοφωνίας (1945-46, 1953-57, 1974) και το 1975 ανακηρύχθηκε επίτιµος (= τιµητικά, χωρίς πρακτική άσκηση των σχετικών καθηκόντων) διδάκτορας του Aριστοτέλειου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης. Tέσσερα χρόνια αργότερα (1979) έγινε ο δεύτερος µετά το Γ. Σεφέρη ποιητής µας που τιµήθηκε µε το βραβείο Nόµπελ 2. Eκτός της ποίησης διακρίθηκε και ως δοκιµιογράφος (O ζωγράφος Θεόφιλος, 1973, Aνοιχτά χαρτιά, 1974, H µαγεία του Παπαδιαµάντη, 1977) και µεταφραστής ( εύτερη γραφή, 1976). H πρώτη του εµφάνιση στο ποιητικό στερέωµα έγινε το Nοέµβριο του 1935, µε επτά ποιήµατα στο περιοδικό Nέα Γράµµατα. Aφοµοιώνοντας το πνεύµα Το έργο του και τις τεχνικές του υπερρεαλισµού, χωρίς να παραµείνει τυπικός εκφραστής του, διαµόρφωσε ένα µοναδικό ποιητικό ύφος, που το χαρακτηρίζουν: η βαθιά επίδραση του αιγαιοπελαγίτικου τοπίου η ονειρική εικονοποιία η ανεξάντλητη γλωσσική πρωτοτυπία ο γόνιµος συνδυασµός λαϊκής παράδοσης και φυσιοκρατικού λυρισµού 3. Mιλά για το εσωτερικό νόηµα και τη µοίρα του ανθρώπου και για το αθέατο βάθος της ζωής, τοποθετώντας τα µέσα στην ασύγκριτη διαύγεια του ελληνικού φωτός, µε την επένδυση της θαλασσινής αρµύρας Υπερρεαλισµός (ή σουρεαλισµός) Σπουδαίο καλλιτεχνικό κίνηµα, µε κοιτίδα τη Γαλλία, που επέδρασε καταλυτικά στην εξέλιξη της τέχνης και της σκέψης. H ιστορική του γένεση εξαγγέλθηκε από το Γάλλο ποιητή A. Mπρετόν (1924, Tο µανιφέστο του υπερρεαλισµού) και εκπροσωπήθηκε από προικισµένους δηµιουργούς, όπως ο Λ. Aραγκόν (ποιητής), ο Σ. Nταλί (ζωγράφος), ο Λ. Mπονιουέλ (σκηνοθέτης) κ.ά. Στην Eλλάδα, οι θεωρητικές του αρχές πρωτοπαρουσιάστηκαν από το. Mαλτέζο («O υπερρεαλισµός κι οι τάσεις του», περιοδικό O Λόγος, 1931) και κατ εξοχήν εκπρόσωποί του υπήρξαν ο A. Eµπειρίκος (η ποιητική του συλλογή «Yψικάµινος», 1935, θεωρείται το πρώτο υπερρεαλιστικό λογοτέχνηµα στη χώρα 2. Tα βραβεία Nόµπελ είναι πνευµατικός θεσµός παγκόσµιας ακτινοβολίας. Έλαβαν το όνοµά τους από το Σουηδό χηµικό και βιοµήχανο Aλφρέδο Nόµπελ (1833-1896), εφευρέτη της δυναµίτιδας (1867). Mε τη διαθήκη του χορήγησε τα απαιτούµενα ποσά για την ετήσια βράβευση ανθρώπων που έκαναν «την πιο ευεργετική προσφορά στην ανθρωπότητα κατά το προηγούµενο έτος» στους τοµείς της Φυσικής, της Xηµείας, της Iατρικής, της Λογοτεχνίας και της Eιρήνης (αργότερα προστέθηκε και της Oικονοµίας). Περιλαµβάνουν τιµητική διάκριση και χρηµατικό έπαθλο και απονέµονται από τη Σουηδική Βασιλική Aκαδηµία Eπιστηµών σε δύο πόλεις (Στοκχόλµη και Όσλο). Η πρώτη απονοµή έγινε το 1901. 3. O φυσιοκρατικός λυρισµός είναι µορφή ποιητικής έκφρασης που χαρακτηρίζεται από την καταγραφή των υποκειµενικών συγκινήσεων του δηµιουργού µέσω εικόνων εµπνευσµένων από το φυσικό τοπίο.

ÓÔÓÙ ÏÈÔ ÎÔÚÈÓıÈ Îfi 15 και του γήινου πάθους των σωµάτων. O Eλύτης δε βιώνει το φυσικό κόσµο µε τρόπο διανοητικό (δε σκέφτεται σαν επιστήµονας ή σαν αµέτοχος ψυχρός θεατής), αλλά µέσω σωµατικών αισθήσεων και συγκινήσεων και αυτή η σωµατική σχέση µε τα αισθητά πράγµατα είναι η συνθήκη που δηµιουργεί τη δυνατότητα της πνευµατικής ανάπλασης. Πίσω από τη µαγευτική λάµψη των παραστάσεων που συνθέτει υπάρχει µια προσωπική φιλοσοφία που θεµελιώνεται στη σύνθεση υλικότητας και πνευµατικότητας. Aνακαλύπτει το πνευµατικό βάθος και την οµορφιά ακόµα και των πιο ταπεινών πραγµάτων, και αυτό του εµπνέει µια αισιόδοξη αντίληψη για τη ζωή. Eίναι ο υµνωδός της χαράς, που δίνει η αρµονική σχέση της ύλης και του πνεύµατος, ο µύστης 6 της παραγνωρισµένης αξίας του δηµιουργικού πνεύµατος στον ισορροπηµένο άνθρωπο: και αυτά µέσα σ έναν κόσµο που γεµίζει τη ζωή µε ευτέλεια, ασχήµια και νοσηρότητα. µας) και ο ποιητής N. Eγγονόπουλος (και, βέβαια, ο O. Eλύτης µε το δικό του τρόπο). O υπερρεαλισµός έχει τις καλλιτεχνικές του ρίζες στα κινήµατα του συµβολισµού 4 και του ντανταϊσµού 5 και συνδέεται βαθιά µε την ψυχανάλυση του Σ. Φρόιντ. Eκφράζει µια ριζοσπαστική (= επαναστατική, ρηξικέλευθη, ανατρεπτική) εναντίωση στον ορθολογικό πολιτισµό και τις ποικίλες συµβάσεις (ηθικές αξίες, κοινωνικές προκαταλήψεις, καθιερωµένοι καλλιτεχνικοί κανόνες). Πιστεύει ότι η «βαθύτερη σκέψη» (βιώµατα, συναισθήµατα, επιθυ- µίες: όσα δεν έχουν παραµορφωθεί από τη Λογική και από την κοινωνική εξουσία και αποτελούν τον αληθινό εαυτό του ανθρώπου) είναι κρυµµένη βαθιά στο ασυνείδητο (στο ψυχικό στρώµα όπου το άτοµο σωρεύει όσα η κοινωνία τού απαγορεύει να εκδηλώσει). Eποµένως, η τέχνη θα πρέπει να ανασύρει στην επιφάνεια αυτές τις αλήθειες και όχι να περιορίζεται στους επιβεβληµένους τρόπους µίµησης της εξωτερικής πραγµατικότητας. Για να το πετύχει αυτό, ο υπερρεαλισµός επιλέγει έναν τρόπο δηµιουργίας που βασίζεται, στην «αυτόµατη γραφή» (= αυθόρµητη και ανοργάνωτη παράθεση σκέψεων και συναισθηµάτων), στο καταγεγραµµένο υλικό των ονείρων (όπου εκδηλώνεται εκρηκτικά το ασυνείδητο), στις παραισθήσεις. 4. O συβολισµός είναι λογοτεχνική σχολή που εµφανίζεται για πρώτη φορά µε την ποιητική συλλογή «Tα άνθη του κακού» (1875) του Γάλλου ποιητή Σ. Mπωντλέρ. H τεχνοτροπία του βασίζεται στη χρήση συµβόλων, διά των οποίων αποδίδονται συναισθήµατα και όχι η σηµασία των λέξεων. H ποιητική γλώσσα των συµβολιστών είναι υπαινικτική και έχει ως στόχο να διεγείρει συγκινήσεις µέσω της µουσικότητας και της ψυχολογικής υποβολής. 5. Ο ντανταϊσµός ήταν βραχύβιο καλλιτεχνικό κίνηµα (1916-1921, ιδρυτής ο Pουµάνος ποιητής Tριστάν Tζαρά dada: ξύλινο παιδικό αλογάκι, λέξη-σύµβολο της ανόθευτης αυτοέκφρασης, χωρίς συµβάσεις, όπως συµβαίνει στο παιδικό παιχνίδι) που προώθησε µια πλήρη και ακραία απόρριψη των καθιερωµένων καλλιτεχνικών και πνευ- µατικών µορφών και τρόπων. H άρνηση των κανόνων κάθε τύπου (π.χ. γραφή χωρίς σύνταξη), η σκόπιµη παραδοξότητα στην έκφραση και ο διαλυτικός σαρκασµός κάθε συµβατικής αξίας ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά του. Eκφράζει µια οργισµένη πνευµατική αντίδραση κατά του πολιτισµού της Λογικής και των οργανωµένων θεσµών, κρίνοντας ότι αυτά δεν υπηρετούν την αξία και τη δηµιουργική αυτοέκφραση του ανθρώπου, αφού το µόνο που πρόσφεραν ήταν τα παράλογα µαζικά εγκλήµατα του Α Παγκοσµίου Πολέµου. 6. O µύστης είναι πρόσωπο µυηµένο στα µυστήρια (= αρχαιότατης προέλευσης θρησκευτικές ιεροπραξίες), κάτοχος µιας απόκρυφης πνευµατικής γνώσης που είναι προνόµιο λίγων εκλεκτών.

16 Ο ΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ H δηµόσια ποιητική του παρουσία εγκαινιάζεται µε τη συλλογή «Προσανατολισµοί» (1940) και ολοκληρώνεται µε το O κήπος µε τις αυταπάτες (1995). Στο εν- Εργογραφία διάµεσο διάστηµα αναφέρουµε ενδεικτικά: Το Άξιον Εστί (1959), Άσµα ηρωικό και πένθιµο για τον χαµένο ανθυπολοχαγό της Aλβανίας (1962), Tα ρω του έρωτα (1972), Tρία ποιήµατα µε σηµαία ευκαιρίας (1982), O µικρός ναυτίλος (1991), υτικά της λύπης (1995) κ.ά. ΓΕΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ Ερµηνευτική ανάγνωση ΝΟΗΜΑΤΙΚΟΣ ΠΥΡΗΝΑΣ Tο ποίηµα πραγµατεύεται τη σχέση του ποιητή µε τη φύση. Σχέση άµεση και γόνιµη, που δεν έχει τη µορφή της εξωτερικής παρατήρησης και επαφής, δεν είναι µια τυπική και ανούσια θέαση. Eίναι µια επικοινωνία σωµατική (ο ποιητής δε βλέπει το περιβάλλον σαν αντικείµενο θεωρητικής γνώσης το ζει, το αισθάνεται και το απολαµβάνει), µια ισορροπηµένη και ολόπλευρη σχέση, πραγµατικό σχολείο και εργαστήριο ζωής, όπου ο άνθρωπος ανακαλύπτει το βαθύτερο νόηµα της ύπαρξης και του κόσµου. Mε φόντο το µεσογειακό-ελληνικό τοπίο, ο ποιητής εικονογραφεί τη φύση, όχι σαν ένα ψυχρό σύνολο άψυχων αντικειµένων και µηχανικών διαδικασιών, αλλά σαν ζωντανή θαυµαστή πραγµατικότητα (υλική µορφή µιας αόρατης πνευµατικής ουσίας). Kαι µέσα σ αυτήν, όχι ως περιστασιακός επισκέπτης αλλά ως συστατικό και κοµµάτι της, ξαναγίνεται ολοκληρωµένος και αρµονικός άνθρωπος, καθολικά αναγεννηµένος, µε πνευµατική υγεία και συναισθηµατική καθαρότητα. Η εποχή Το ποίηµα περιέχεται στη συλλογή «Ήλιος ο πρώτος» (1943). Γραµµένο µέσα στο ζοφερό κλίµα της ναζιστικής κατοχής, εκφράζει ένα παρήγορο πνεύµα ελπίδας. Aντανακλά τη σταθερή πεποίθηση του E- λύτη ότι η ελευθερία δεν υποτάσσεται στις πολιτικές συνθήκες και θριαµβεύει όταν ο άνθρωπος εµπεδώνει (= συνειδητοποιεί, αφοµοιώνει) το βαθύ πνευµατικό της νόηµα. Για τον Eλύτη, το πρόβληµα δεν είναι να νικηθούν οι «κακοί» (µε όσες µορφές εµφανίζονται στην ιστορία), αλλά να αφανιστεί το Κακό από το πνεύµα των ανθρώπων και από τις αξίες του πολιτισµού. O Eλύτης, άλλωστε, ήταν φανατικός πολέ- µιος της «στρατευµένης τέχνης» 7. 7. «Στρατευµένη τέχνη»: ο όρος δηλώνει ένα καλλιτεχνικό έργο που δηµιουργείται µε συνειδητή επιδίωξη να εξυπηρετηθεί µια ιδεολογική σκοπιµότητα (συνήθως µια πολιτική/κοµµατική ιδεολογία). Εποµένως, σηµαίνει την αποµάκρυνση της τέχνης από τους ιδιαίτερους αισθητικούς σκοπούς της και τη µετατροπή της σε αγωγό κοµµατικής προπαγάνδας. Πάντως, πρέπει να γίνει σαφές ότι η τέχνη είναι µια πνευµατική δηµιουργία που πραγµατοποιείται από σκεπτόµενους ανθρώπους µέσα σε µια κοινωνία είναι, λοιπόν, φορέας ιδεών και αξιών. Αυτό που πρέπει να διακριθεί είναι η κοµ- µατική-πολιτική σκοπιµότητα από το φιλοσοφικό και κοινωνικό προβληµατισµό. Σηµασία έχει αν ένα καλλιτέχνηµα πληροί τις προδιαγραφές του έργου τέχνης ή αν είναι απλώς προπαγανδιστικό κατασκεύασµα. Ο Ελύτης ήταν φανατικά αντίθετος προς κάθε ιδέα κοµµατικής στράτευσης (πιστεύοντας βαθιά στην αυτονοµία του καλλιτέχνη), αλλά είχε αρνηθεί τη βράβευσή του από το δικτατορικό καθεστώς της 21ης Απριλίου εκφράζοντας, έτσι, µε δυναµικό τρόπο τη διάστασή του προς τις αντιδηµοκρατικές ιδεολογίες.

ÓÔÓÙ ÏÈÔ ÎÔÚÈÓıÈ Îfi 17 O ποιητής υπερβαίνει τα φτωχά όρια της φυσιολατρίας, δεν εκφράζει έναν επιφανειακό θαυµασµό για το φυσικό κάλλος ούτε αντιλαµβάνεται το φυσικό περιβάλλον σαν βολικό χώρο για τη δική του αναψυχή και ανάπαυση. ιατυπώνει ένα βαθύ φιλοσοφικό νόηµα, αποκαλύπτοντας ότι ο άνθρωπος µπορεί να ξαναβρεί τον αληθινό του προορισµό διαµορφώνοντας µια ριζικά αναζωογονητική σχέση µε τη φύση: σχέση κάθαρσης από κάθε ευτελές [= φτηνό, ασήµαντο, χαµηλής ποιότητας] και άρρωστο στοιχείο, που ταπεινώνει τον άνθρωπο και µηδενίζει την αξία της ζωής σχέση µεταµόρφωσης του ανθρώπου και του κόσµου: µε το φως της φυσικής υγείας, της καθαρής πνευµατικότητας και της αγάπης. Άνθρωπος/Φύση EN EINAI: άψυχη συσχέτιση πραγµάτων EINAI: ζωτική σχέση όντων συναισθηµατική ανισορροπία πνευµατικός ευτελισµός χρηστική αντίληψη της φύσης χωρίς αυτή τα όντα σωµατική επικοινωνία µέτρο µένουν ανολοκλήρωτα εσωτερικοί δεσµοί σεβασµός αµοιβαία επίδραση ισορροπία ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΣΕ ΕΝΟΤΗΤΕΣ 1η ενότητα («Πίνοντας ήλιο... που γλιστρά»): Άµεση σωµατική σχέση µε τη φύση. O ποιητής ορίζει τις πραγµατικές συνθήκες µέσα στις οποίες συντελείται το νόηµα του ποιήµατος. Eίναι απλά γεγονότα µιας συνηθισµένης καθηµερινότητας, κατά την οποία ένας άνθρωπος (παραθεριστής ή εκδροµέας) κινείται ανέµελα µέσα στη φύση. Zει και ενεργεί µε τους ρυθµούς και τους τρόπους της φύσης, σχετιζόµενος µαζί της µέσω των αισθήσεών του απολαµβάνει τον ήλιο, επισκέπτεται τα αρχαιολογικά µνηµεία του τόπου, κάνει εξοχικούς περιπάτους, ασχολείται µε το ψάρεµα. Στοιχειώδεις φυσικές δραστηριότητες (πάντως µε πυκνό συµβολισµό: βλ. και απάντηση στην Eργασία 1 του σχολικού βιβλίου), σε τοπίο µεσογειακό-ελληνικό όπως µας υποδεικνύεται από τον κορινθιακό ήλιο, τα µάρµαρα (τα σωζόµενα αρχαιοελληνικά µνηµεία, βλ. «Tα µάρµαρα του Παρθενώνα» = γλυπτά που έκλεψε από την Aκρόπολη ο... πολιτισµένος Bρετανός αριστοκράτης Έλγιν), τα αµπέλια, τη θάλασσα, το τάµα (βλ. Συµπληρω- µατική εργασία 2, «τάµα ψάρι»). 2η ενότητα («Bρήκα... ν ανοίγει»): Η αποκάλυψη µιας νέας πραγµατικότητας. Kατά τρόπο θαυµαστό (ούτε καν υπονοείται µια λογική αιτιολογία) συµβαίνει (ο ποιητής το βεβαιώνει κατηγορηµατικά µε το ρήµα «βρήκα» και όχι π.χ. «φαντάστηκα» ή «αισθάνθηκα») µια κοσµογονική ανακάλυψη. Aναδύεται µια άλλη πραγµατικότητα, που δεν είναι ψευδαίσθηση ή

18 Ο ΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ ποιητική φαντασία (γι αυτό χρησιµοποιεί τα συµβολικά σηµεία «φύλλα» «στεριά» ως ποιητικά υποκατάστατα [βλ. Εκφραστικά µέσα, «Μετωνυµίες»] για τα «δέντρα» «γη» που δηλώνουν κάτι στέρεο, απτό, συγκεκριµένο). Μέσω της άµεσης σχέσης µε τη φύση (άµεσης, διότι δεν τη σκέφτεται τη φύση/δεν την έχει ως άψυχη έννοια στο µυαλό αλλά τη ζει, τη γεύεται, την απολαµβάνει µε το σώµα και τις αισθήσεις), του αποκαλύπτονται βαθύτερα νοήµατα του κόσµου. Αυτό που έχει αλλάξει είναι ο συναισθηµατικός και ο πνευµατικός κόσµος του ποιητή. Η γένεση (στ. 6) και η γέννηση (στ. 7-8) δίνουν το περίγραµµα ενός ζωντανού κόσµου που δηµιουργείται αδιάκοπα µέσα σ ένα αισιόδοξο κλίµα φωτός, τραγουδιού, επιθυµίας, απόλαυσης, χαράς. 3η ενότητα («Πίνω νερό... του ανέµου»): Οι ενέργειες του αναγεννηµένου ανθρώπου. Στο καινούριο σύµπαν που έχει αποκαλυφθεί η αναζωογονηµένη ύπαρξη αντιδρά αυθόρµητα µε συγκεκριµένες ενέργειες (βλ. απάντηση στην Εργασία 2 του σχολικού βιβλίου), διότι το πνευµατικό στοιχείο του ανθρώπου δεν είναι ανεξάρτητο από τη φυσική του υπόσταση. Η φυσική αυτοέκφραση (η ισορροπηµένη και υγιής εκδήλωση των αναγκών και των επιθυµιών) είναι η µυστική γέφυρα που οδηγεί σ ένα αχανές πνευµατικό στερέωµα. Αν κοιτάξουµε τολµηρότερα τα νοήµατα, εδώ, θα διαπιστώσουµε ότι ο ποιητής αυτοπαρουσιάζεται ως πρωτόπλαστος: ένας καινούριος άνθρωπος που γνωρίζει έναν καινούριο κόσµο, εκφράζοντας άµεσα τον εαυτό του µε φυσική απλότητα, αγνότητα και ειλικρίνεια. Η επιστροφή στη φυσική πνευµατικότητα (δηλαδή στη σοφία και το ήθος που απορρέουν από τις απλές σχέσεις µε τους ανθρώπους και τα πράγµατα) απαλλάσσει τον άνθρωπο από τα περίτεχνα είδωλα του νου και τον επανασυνδέει µε τις αληθινές αξίες της ζωής. 4η ενότητα («Oι λεµονιές... όνειρά µου»): Οι εκδηλώσεις του αναγεννηµένου κόσµου. Ο ίδιος ο κόσµος έχει µεταµορφωθεί µέσα στη συνείδηση και στο αίσθηµα του ποιητή. εν είναι µια ψυχρή «ύλη» που τη µελετά ο επιστήµονας είναι µια ενεργή δύναµη, µια έµψυχη οντότητα µε άπειρες µορφές. Τα στοιχεία της φύσης έχουν γίνει πολύτιµοι αγωγοί ζωής, που γονιµοποιούν την ύπαρξη (της χορηγούν φρεσκάδα και ενεργητικότητα) και της δίνουν φτερά δηµιουργικότητας. Μέσα στον ανανεωµένο κύκλο της ζωής, βιώνοντας το θαύµα και το µυστήριο της δηµιουργίας, ο άνθρωπος επανακτά τη δύναµη και την τόλµη να ονειρεύεται (απαρνείται τον ψυχρό ρεαλισµό και ξαναβρίσκει την οµορφιά του συναισθήµατος). 5η ενότητα («Φεύγω... καρδιάς»): Η πνευµατική φυγή από τον κόσµο. Ο ποιητής, πνευµατικά ανακαινισµένος, µε την αισιοδοξία και την πληρότητα που απολαµβάνει έχοντας ξαναβρεί τις απλές φυσικές αξίες της ύπαρξης, κατευθύνεται προς έναν καινούριο πνευµατικό κόσµο. Που είναι αυτός ο κόσµος, αυτός εδώ και όχι κάποιος άλλος αόριστος ή τεχνητός γι αυτό λέει «ξαναγίνεται» (δηλαδή επαναποκτά τα αυθεντικά του γνωρίσµατα). Και τι ξαναγίνεται; «Όµορφος από την αρχή» (δηλαδή αναβιώνει το πρώτο, το αρχικό, το χαµένο και ξεχασµένο του κάλλος). Ένα κάλλος όχι πια εξωτερικό και «τουριστικό», αλλά εσωτερικό, πνευµατικό και συναισθηµατικό αφού ορίζεται από τα «µέτρα της καρδιάς» (κλασικό σύµ-

ÓÔÓÙ ÏÈÔ ÎÔÚÈÓıÈ Îfi 19 βολο του γνήσιου συναισθηµατισµού, της ανθρωπιάς, της αγνότητας, της απλότητας και του φιλότιµου). Έτσι, ο ποιητής «φεύγει» εγκαταλείποντας το άχαρο πνεύµα του κόσµου της λογικής και χτίζοντας την ύπαρξή του µε το νόηµα της αγάπης. Ι ΕΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ Βαθύς σεβασµός για τη φύση: µέσα της ο άνθρωπος αναζωογονείται, ξαναβρίσκει την ευδαιµονία της δηµιουργίας, ανακαλύπτει τον πνευµατικό του προορισµό. Εναρµόνιση του αισθητού και του πνευµατικού: φύση και άνθρωπος συντίθενται και από τα δύο. Αγάπη για τον άνθρωπο: για τη δηµιουργική του φύση, για το ταλέντο του να δίνει µεγαλείο και στην πιο απλή και συνηθισµένη του πράξη. Προσήλωση στην ακτινοβολία του ελληνικού πνεύµατος: στην άφθαρτη αξία της παράδοσης και στη φωτεινή ποιότητα του τοπίου. Χρησιµοποιώντας µια γενική διαπίστωση του πολύτιµου πνευµατικού ανθρώπου Χρ. Γιανναρά, θα λέγαµε ότι για τον Ελύτη «η ελληνικότητα δεν είναι τόπος αλλά τρόπος». Αισιοδοξία, πίστη στις δηµιουργικές πηγές της ζωής, υγεία, ισορροπία, νηφαλιότητα. Έµφαση στο συναίσθηµα. Πρόταξη των πνευµατικών αξιών. ΑΙΣΘΗΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ H µορφή και το άµεσο υλικό του ποιήµατος είναι οι ανέµελες δραστηριότητες ενός παραθεριστή. Mε πρωτότυπα λυρικά σχήµατα, εικόνες από στιγµές του προσωπικού του παρελθόντος (αναµνήσεις παλαιότερων θερινών περιπλανήσεων σ ένα ελληνικό παραθαλάσσιο τοπίο, για το οποίο ο M. Vitti 8 µάς πληροφορεί ότι είναι το νησί Σπέτσες), ο ποιητής εξοµολογείται πως φανερώθηκε στη συνείδησή του ένας διαφορετικός τρόπος να βλέπει και να βιώνει το φυσικό χώρο. Kι αυτή η αποκάλυψη, ενώ στην αρχή έχει το χαρακτήρα ονείρου, µετατρέπεται σε τρόπο ζωής, σε µια νέα σχέση µε τον κόσµο βασιζόµενη σε πνευµατικές αξίες. ΓΛΩΣΣΑ ΥΦΟΣ Η γλώσσα έχει ταυτότητα υπερρεαλιστική. Κυριαρχούν τα στοιχεία της παραδοξότητας, της ονειρικότητας και της φαντασίας. Εντυπωσιακές µεταφορές συνθέτουν υποβλητικές εικόνες. Η καλλιτεχνική πρόθεση του ποιητή είναι να δώσει ώθηση στη φαντασία µας, να συγκινήσει αισθητικά, ψυχικά, πνευ- 8. Mario Vitti, ό.π.

20 Ο ΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ Γλαφυρό (ή µέσο ή ανθηρό) λέγεται το ύφος που συνδυάζει τη ζωηρή παραστατικότητα µε την εκφραστική χάρη κινείται µεταξύ της απλότητας και της µεγαλοπρέπειας. µατικά. Είναι γλώσσα που δε βασίζεται στην κυριολεξία, δε σέβεται τη λογική σχέση λέξης και πράγµατος, επινοεί ασυνήθιστες εικόνες. Κατ αυτό τον τρόπο, ο ποιητής υποδεικνύει την κρυµµένη µας δυνατότητα να εννοήσουµε και να βιώσουµε τον κόσµο µε διαφορετικούς τρόπους. Το ύφoς είναι γενικά γλαφυρό, βασιζόµενο σε διαδοχή παραστάσεων, που µεταδίδουν ζωηρές αισθήσεις, και σε παρεµβολή παράδοξων εικόνων, που υποβάλλουν µια ελκυστική χροιά ονείρου. Η λυρική αφηγηµατικότητα των στ. 1-5 κινείται σε χαµηλούς τόνους, αλλά οι κοντινές τροπικές µετοχές δηµιουργούν µια ψυχολογία αναµονής για κάτι επικείµενο (που πρόκειται να συµβεί). Στους στ. 6-8 πνέει ένας αέρας µεγαλείου, που τον διαδέχεται ένα κλίµα νηφάλιας αποφασιστικότητας (µε τις κοφτές διατυπώσεις των στ. 9-10). Αυτήν τη λιτότητα ακολουθεί µια λυρική έξαρση ζωηρών χρωµατισµών (στ. 11-12), που καταλήγει στην απλότητα και τη γαλήνη του τελευταίου τρίστιχου. ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ Μ ε τ α φ ο ρ έ ς Βλ. Συµπληρωµατική εργασία 2. Π ρ ο σ ω π ο π ο ι ή σ ε ι ς «ο πόθος χαίρεται ν ανοίγει» (στ. 7-8), «ο ψαλµός του ήλιου αποστηθίζει» (στ. 6), «Οι λεµονιές αρδεύουνε» (στ. 11). Μ ε τ ω ν υ µ ί ε ς «στεριά» (αντί για γη/εύφορο έδαφος), «πόθος» (αντί για ερωτική διέγερση και πράξη), «καρπό» (αντί για τροφή). Σ υ ν ε κ δ ο χ ή «φύλλα» αντί για δέντρα» (θα µπορούσαµε να µιλήσουµε και για µετωνυµία, αν αντί «δέντρα» υποθέσουµε «βλάστηση»). Μετωνυµία Η χρησιµοποιούµενη λέξη υποκαθιστά µια άλλη µε την οποία τη συνδέει ένα κοινό γνώρισµα στενής σχέσης. Συνεκδοχή Η χρησιµοποιούµενη λέξη αντιπροσωπεύει µια άλλη έννοια. Ε π α ν α σ τ ρ ο φ ή Στους στ. 13-14 η καταληκτική λέξη του πρώτου και η αρχική του δεύτερου είναι η ίδια («µατιά»). Α σ ύ ν δ ε τ ο Όλο το ποίηµα βασίζεται στην ασύνδετη παράθεση (παρατακτική σύνδεση) αυτοτελών στίχων.

ÓÔÓÙ ÏÈÔ ÎÔÚÈÓıÈ Îfi 21 ΣΤΙΧΟΥΡΓΙΚΗ ΟΜΗ Το ποίηµα είναι αντιπροσωπευτικό δείγµα της νεοτερικής ποίησης, µε ελεύθερο στίχο. Συγκροτείται από δύο στροφικές ενότητες, που η σύνδεσή τους είναι εσωτερική-νοηµατική. Νεοτερική ποίηση (ή µοντέρνα ή πρωτοποριακή) Είδος ποιητικής έκφρασης που διαφοροποιείται από τις συνήθεις ποιητικές µορφές (παραδοσιακή ποίηση) ως προς τα εξής: Εξωτερικά: Έχει ελεύθερο στίχο, δηλαδή δεν έχει οµοιοκαταληξία, µέτρο, ισοσύλλαβη ανάπτυξη, δεν κατανέµεται σε οµοιόµορφες στροφές και, συχνά, δεν ακολουθεί τους τυπικούς κανόνες στίξης και σύνταξης. Εσωτερικά: εν έχει αυστηρή θεµατικότητα (δηλαδή δεν επεξεργάζεται µε λογική τάξη ένα συγκεκριµένο θέµα), δε βασίζεται στις εντυπωσιακές «διακοσµητικές» λέξεις, π.χ. επίθετα (έχει λόγο που προσεγγίζει την απλή γλώσσα της καθηµερινότητας), εκφράζει συναισθήµατα και σύνθετα νοήµατα µε πρωτότυπους γλωσσικούς συνδυασµούς και τολµηρές χρήσεις των λέξεων (γλωσσική πολυση- µία), τη διακρίνει υποκειµενικότητα και «ερµητισµός» («κλειστά» νοήµατα, δυσνόητο περιεχόµενο) καθώς στηρίζεται στον υπαινιγµό (έµµεση αναφορά σε κάτι), τα σύµβολα, την υποβολή (δηµιουργία συναισθηµατικής ατµόσφαιρας). Ο όρος επινοήθηκε από τον Αλ. Αργυρίου το 1979 και προσδιορίζει την ποιητική τάση, η οποία διεθνώς προετοιµάστηκε σταδιακά από το συµβολισµό, το φουτουρισµό, τον ντανταϊσµό, τον υπερρεαλισµό και εµφανίζεται ολοκληρωµένη στην Έρηµη χώρα του Τ. Σ. Έλιοτ (1921), και στην Ελλάδα εγκαινιάζεται µε την ποιητική συλλογή «Στροφή» (1931) του Γ. Σεφέρη. Στον τόπο µας το κλίµα είχε ήδη καλλιεργηθεί από καινοτοµίες του Κ. Π. Καβάφη, του Κ. Γ. Καρυωτάκη, µέχρι και τη συχνή εγκατάλειψη του οµοιοκατάληκτου στίχου από τον Ά. Σικελιανό. Η µοντέρνα ποίηση αποδεσµεύει το δηµιουργό από τους αυστηρούς κανόνες της παραδοσιακής µορφής (διευκολύνει την πληρέστερη απόδοση συναισθηµάτων και ιδεών) και διατηρεί έναν ιδιαίτερο εσωτερικό ρυθµό. Είναι το είδος που κυριαρχεί στη σύγχρονη ποιητική δηµιουργία (ο κλασικός έµµετρος λόγος, κυρίως, περιορίζεται στο τραγούδι). ΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ Ι ΙΑΙΤΕΡΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ 1 Εργασίες του σχολικού βιβλίου Â appleôè ÛËÌÂ ÙÔ appleôè Ì ÙÔ È ÎÚ ÓÂÙ È Ë Û ÛË ÙÔ appleôèëù ÌÂ ÙË Ê ÛË; Ò ÈÒÓÂÈ ÙË Û ÛË Ù Ô appleôèëù ; Στους στ. 1-5 (βλ. και ιάρθρωση σε ενότητες, «1η ενότητα») ο ποιητής παρουσιάζει τον εαυτό του να βρίσκεται µέσα στη φύση και απεικονίζει τους τρόπους µε τους οποίους εδώ συµπεριφέρεται και λειτουργεί. Η γλώσσα είναι, βέβαια, µεταφορική (και αυτό µας υποχρεώνει να αναζητά- µε βαθύτερες σηµασίες), αλλά πάντως αυτό που περιγράφεται είναι µια συγκεκριµένη σχέση του ποιητή µε το φυσικό περιβάλλον.

22 Ο ΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ Χαρακτήρας της σχέσης: εν έχει τίποτα το αφηρηµένο και θεωρητικό, ούτε πραγµατοποιείται επιλεκτικά (δηλαδή διαλέγοντας τι θα πράξω και τι όχι µε βάση τις ιδιαίτερες προτιµήσεις µου). Είναι µια ολοκληρωµένη και πλήρης σωµατική συµµετοχή/προσαρµογή στις φυσικές συνθήκες, µια πρακτική κατάσταση και µια άµεση επαφή. Μορφές της σχέσης: Η σωµατική σχέση µε τη φύση, ακριβώς διότι είναι υλική και άµεση, λαµβάνει τη µορφή πρακτικών δραστηριοτήτων. Ο ποιητής-άνθρωπος δεν είναι µια αφηρηµένη πνευµατική οντότητα, αλλά διαθέτει φυσική υπόσταση (σώµα, βιοφυσικές λειτουργίες, υλικές ανάγκες, εγκεφαλική δοµή) και µόνο µέσω αυτής αντιλαµβάνεται τον περιβάλλοντα εξωτερικό κόσµο. Έτσι, αυτές οι δραστηριότητες: α) αντιστοιχούν στα δεδοµένα και τα χαρακτηριστικά της βιοφυσικής του υπόστασης. ηλαδή: αισθάνεται «πίνοντας ήλιο». Απολαµβάνει τη θαλπωρή και απορροφά τη ζωική ενέργεια του τοπίου παρατηρεί «ιαβάζοντας τα µάρµαρα» (διδασκόµενος και κατανοώντας τον κόσµο µέσω της άµεσης εµπειρίας του) κινείται και ταξιδεύει «ρασκελίζοντας» (ερευνώντας τον κόσµο σε όλη του την έκταση) εργάζεται και επιβιώνει «Σηµαδεύοντας µε το καµάκι» (συλλέγοντας την τροφή του και συντηρώντας την ύπαρξή του). β) αξιοποιούν αρµονικά όσα παρέχει η φύση. ηλαδή τη ζωοποιό ακτινοβολία του παντοκράτορα ήλιου, τις πρώτες ύλες για κατασκευαστική και καλλιτεχνική δηµιουργία (µάρµαρα), τα διατροφικά µέσα (αµπέλια, ψάρι), τα εργαλεία (καµάκι). Η φύση δεν είναι κάτι ανεξάρτητο από τον άνθρωπο, δεν είναι κάτι που το µαθαίνουµε από τα βιβλία. Ο άνθρωπος ζει µέσα στη φύση, είναι ο χώρος του και το σπίτι του (µιλάµε για οικο-λογία, οικο-σύστηµα κ.λπ.). ραστηριοποιείται µέσα στη φύση ικανοποιώντας τις ποικίλες ανάγκες του και αναπτύσσοντας τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά του. Αξία της σχέσης: πρόκειται για ακατάλυτο δεσµό ζωής που είναι: α) στενός µόνο ο άνθρωπος (απ όλα τα έµβια πλάσµατα) µπορεί να αξιοποιήσει συνειδητά και δηµιουργικά το περιβάλλον (για την υλική του συντήρηση και την πνευµατική του προαγωγή) και µόνο στη σύνθετη ανθρώπινη ύπαρξη (σώµα και πνεύµα, ένστικτο και ψυχή) η φύση «ξεκλειδώνει» τα µυστικά της ηµιουργίας και αποκαλύπτει το βαθύτερο πλούτο της. β) άµεσος άνθρωπος και φύση δε διαχωρίζονται και δε βρίσκονται σε απόσταση. Η σχέση τους έχει απόλυτη αµοιβαιότητα (ο ένας αφοµοιώνεται από τον άλλο, είναι ολοκληρωτικά δεµένοι µεταξύ τους) και είναι απτή (= χειροπιαστή, αισθητή), πρακτική, σωµατική, έντονη, βαθιά και ολόπλευρη. Ο Ελύτης εικονογραφεί µια σχέση χαράς και απόλαυσης. Ο πρωταγωνιστής-ποιητής κάνει περιπάτους, θαυµάζοντας το τοπίο και ψαρεύει. Μ αυτό τον τρόπο τονίζει τη ζωτική αξία των απλών φυσικών καταστάσεων, όπου ανακαλύπτεται η καθαρή οµορφιά και η πρωτογενής πολυτιµότητα της ζωής. Η σχέση µε τα αισθητά πράγµατα δεν τον καταθλίβει, τα αντικρίζει µε θετικό πνεύµα και

ÓÔÓÙ ÏÈÔ ÎÔÚÈÓıÈ Îfi 23 νιώθει να ανάβουν µέσα του µια δηµιουργική φλόγα και ένα δροσερό κέφι. Ευφορία - πληρότητα - αισιοδοξία είναι το τρίπτυχο των εννοιών στις οποίες συµπυκνώνεται (= συγκεντρώνεται, εκφράζεται) η συναισθηµατική του κατάσταση από την άµεση εµπειρία της φυσικής ζωής. 2 Ù ÁÚ ÙÂ ÌÂ ÙË ÛÂÈÚ ÙÈ ÂÓ ÚÁÂÈÂ appleô Î ÓÂÈ Ô appleôèëù. È Ù ÛÙÔ Ù ÏÔ ÂÌÊ Ó Â- Ù È Ó «ÊÂ ÁÂÈ»; Â appleôè Î ÙÂ ı ÓÛË appleôù ıâù È fiùè ÎÈÓÂ Ù È; Στους στ. 9-10, και έχοντας πλέον µυηθεί στο µυστήριο µιας βαθύτερης πραγµατικότητας (στ. 6-8), ο ποιητής περιγράφει µια ακολουθία αυθόρµητων ενεργειών: πίνει νερό (ένστικτο της δίψας) κόβει καρπό (ένστικτο της πείνας) τεντώνει το χέρι («ένστικτο» της έρευνας και της δηµιουργικότητας). Ενέργειες ανακλαστικές, που εκφράζουν συνδυασµένα τη λειτουργία της αυτοσυντήρησης (ικανοποίηση των υλικών αναγκών) και την έµφυτη ροπή προς τη γνώση (ικανοποίηση των πνευµατικών αναγκών) των πραγµάτων (βλ. και ιάρθρωση σε ενότητες, «3η ενότητα»). Αυτές οι ενέργειες, πρωταρχικές εκδηλώσεις της ανθρώπινης φύσης, είναι οι θεµελιώδεις πρακτικοί τρόποι µε τους οποίους ενεργεί και διαµορφώνεται η ανθρώπινη συνείδηση.ο άνθρωπος, ως φυσικό είδος και ως ιστορικό πρόσωπο, διαπλάθεται µέσα από τις πράξεις και τις εµπειρίες του η βαθύτερη πνευµατική του φύση εκδηλώνεται και µορφοποιείται µέσω των πρακτικών δραστηριοτήτων. Ζώντας ολοκληρωµένα τη ζωή του (ικανοποιώντας ισορροπηµένα και µε πληρότητα τις πραγµατικές του ανάγκες) συγκροτεί το ιδιαίτερο πρόσωπό του και δίνει νόηµα στη ζωή και στον κόσµο (συνειδητοποιεί ποιος είναι και ποιος είναι ο προορισµός του, ορίζει τις σχέσεις του µέσα στη ζωή και στην πραγµατικότητα). Σ αυτό το πλαίσιο, ο ποιητής δηλώνει ότι φεύγει. Όχι βέβαια ότι µετακινείται γεωγραφικά, ότι εγκαταλείπει τον τόπο του. Η δική του φυγή είναι µια πνευµατική µετακίνηση, µια ριζική αλλαγή τρόπου σκέψης και ζωής. ιαθέτοντας µια καινούρια συνείδηση των πραγµάτων και µια διαφορετική εικόνα του κόσµου, αναθεωρεί (= επανεξετάζει, τροποποιεί, αλλάζει) τις αντιλήψεις του για τη ζωή, απαρνείται τον παλιό και φθαρµένο τρόπο ύπαρξης, υιοθετεί νέο σύστηµα αξιών 9. Το αληθινό νόηµα της «φυγής» είναι η υπέρβαση: οι καθιερωµένες µορφές ζωής ξεπερνιούνται µέσα του, παύουν να επηρεάζουν το στοχασµό και να καθορίζουν τα συναισθήµατά του. Κατευθύνεται, λοιπόν, προς το ιδανικό ενός κόσµου κυβερνώµενου από την αξία της αγάπης (δηλαδή µε έµφαση στο συναίσθηµα και όχι στον ορθολογισµό των ψυχρών υπολογισµών και του συµφέροντος). Η νέα του συνείδηση (οι φυσικοί κανόνες της απλής ζωής και συνύπαρξης) δεν του επιτρέπει να µένει στα πνευµατικά όρια του υπάρχοντος πολιτισµού τα αρνείται, τα υπερβαίνει και δηµιουργεί µια νέα στάση ζωής, µια νέα φιλοσοφική θεώρηση του κόσµου θεµελιωµένη στην απλή ιδέα του Καλού. 9. Σύστηµα αξιών: τα ιδανικά και οι αρχές µε τα οποία ένας άνθρωπος αξιολογεί τις καταστάσεις και διαµορφώνει τις επιλογές του τα φιλοσοφικά, κοινωνικά και ηθικά κριτήρια που χρησιµοποιεί για να ρυθµίσει τη στάση του στη ζωή.

24 Ο ΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ 3 Û ÁÁÚ Ê ÈÏ ˆÁÚ ÊÔ Ú ÎÙ ÚÈÛ ÙÔÓ appleôèëù Ï ÙË «ËÏÈÔapplefiÙË» (Ë Ï ÍË appleúô- Ú ÂÙ È applefi ÙÔ ÚÁÔ ÙÔ appleôèëù TÔ ÕÍÈÔÓ ÛÙ ). ÔÈ ÂÈ ÈÎ ÛËÌ Û ÂÈ ÙÔ Ú Ì «apple - Óˆ» ÙÈ Ô ÊÔÚ appleô ÙÔ Û Ó ÓÙ Ì ÛÙÔ appleô ËÌ ; «Πίνοντας ήλιο...» (στ. 1): χρήση µεταφορική αίσθηση σωµατικής απόλαυσης µέσα σ ένα φιλόξενο ηλιόλουστο τοπίο, αναζωογόνηση του σώµατος από την ενέργεια του ήλιου. χρήση συµβολική ο εσωτερικός κόσµος αποκτά φως (πνευµατική λάµψη) και νόηµα (βγαίνει από το σκοτάδι και βρίσκει τον προσανατολισµό του). Και οι δύο χρήσεις προσδιορίζουν συνδυασµένα το τελικό µεταφορικό νόηµα της φράσης. «Πίνω νερό...» (στ. 9): χρήση κυριολεκτική ικανοποίηση του ενστίκτου της δίψας, επιτέλεση µιας ζωτικής φυσικής λειτουργίας. χρήση συµβολική ανανέωση των ζωτικών δεσµών µε τη φύση µέσω απλών, στοιχειωδών πράξεων ζωής (επιστρέφοντας στις απλές ανάγκες και µορφές ζωής αποκαθιστούµε το αληθινό µας πρόσωπο που το έχει παραµορφώσει ο εσφαλµένος πολιτιστικός προσανατολισµός µας). Ο «ηλιοκεντρισµός» του Ελύτη Ο προσφυής (= έξυπνος, εµπνευσµένος) χαρακτηρισµός «ηλιοπότης» (= ξεδιψάω µε ήλιο, αναζωογονούµαι από τον ήλιο, ζω/συντηρούµαι µε ήλιο, µεθάω µε ήλιο) αποδίδει τον πυρήνα της ποιητικής φιλοσοφίας του Ελύτη. Η αντίληψή του ήταν ηλιοκεντρική και είχε φτάσει, µάλιστα, να σχεδιάζει µια «ηλιακή µεταφυσική». Θεωρούσε ότι το φως είναι το θεµελιώδες κοσµικό στοιχείο (πρώτη αρχή των όντων και δύναµη µυστηριακή που µεταγγίζει ζωή στη φύση). Στη διαφάνεια του Αιγαίου διαπίστωνε την πληρέστερη ποιότητα του φωτός. Καθόλου τυχαία, ο πρώτος στίχος του ποιήµατος Το Άξιον Εστί είναι «ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ το φως» (παραφράζοντας τα πρώτα λόγια του Κατά Ιωάννην Ευαγγελίου «Εν αρχή ην ο Λόγος»). Στο πλαίσιο της ιδιαίτερης πνευµατικότητας του Ελύτη, ο ήλιος λειτουργεί ως: φυσική πηγή του φωτός, πηγή «µαγικής λάµψης», που µέσα της αφοµοιώνονται αµοιβαία η ύλη µε το πνεύµα και µεταµορφώνεται ο αισθητός κόσµος σε θαυµαστή περιοχή των θείων ενεργειών, πανανθρώπινο ιερό σύµβολο του αγαθού, της γνώσης και της δικαιοσύνης (όπως ακριβώς πρέσβευε ο Πλάτωνας), συνώνυµο της υψηλής πνευµατικής ποιότητας του ελληνικού χώρου και πολιτισµού, µεταφορική εικόνα της ανεξάντλητης πνευµατικής ελπίδας που φωτίζει την τραγική ανθρώπινη µοίρα και τροφοδοτεί τη δηµιουργική αισιοδοξία. ιαθεµατικές δραστηριότητες 1 ÌËı ÙÂ Ó ÙÔapple Ô ÙË ÂÏÏËÓÈÎ Ê ÛË ÛÙÔ ÔappleÔ Ô ÂÓÙÔapple ÂÙ ÚÎÂÙ ÛÙÔÈ Â appleô -

ÓÔÓÙ ÏÈÔ ÎÔÚÈÓıÈ Îfi 25 apple Ú Ô Ó Î È ÛÙÔ ÙÔapple Ô ÙÔ appleôè Ì ÙÔ.  Ù appleô Ú ÛÎÂÙ È Î È appleâúèáú Ù ÙÔ. TÔapple ÙË ÂÏÏËÓÈÎ Ê ÛË ı Ú ÙÂ Î È Û appleôïï ʈÙÔÁÚ ÊÈÎ Ï ÎÒÌ Ù. Το τοπίο του ποιήµατος το προσδιορίζουν ο ήλιος, τα αρχαιολογικά µνηµεία, η θάλασσα, οι αµπελώνες. Η Ελλάδα διαθέτει αρκετά τέτοια τοπία, όπως το Σούνιο, η ήλος χωρίς αµπέλια, η Θήρα κ.ά. 2 ÚÔÛapple ı ÛÙÂ Ó Ó apple Ú ÛÙ ÛÂÙ ˆÁÚ ÊÈÎ ÙÔ appleô ËÌ, ÂappleÈÎÂÓÙÚÒÓÔÓÙ ÙËÓ appleúô- ÛÔ Û Û ÂÎÂ Ó Ù Ê ÛÈÎ ÛÙÔÈ Â appleô ÌappleÔÚÔ Ó Ó Ó apple Ú ÛÙ ıô Ó. Μια ζωγραφική σύνθεση θα µπορούσε να συνδυάζει την παρουσία του ήλιου, την εικόνα της θάλασσας, τις εκτάσεις των αµπελιών, τα ψάρια, τα δέντρα (λεµονιές), πουλιά που πετάνε. 1 Συµπληρωµατικές εργασίες ÙÔ appleô ËÌ Î ÚÈ Ú Ô Ó Ù Ú Ì Ù. ÔÈ applefi Ù ÚËÛÈÌÔappleÔÈÔ ÓÙ È Ì ÌÂÙ ÊÔÚÈÎ ÛËÌ Û Î È appleôèô ÈÛıËÙÈÎfi appleôù ÏÂÛÌ appleâù ÓÂÈ ÌÂ Ù Ó ÙË Ú ÛË ÙÔ Ô appleôèëù ; Η κυριαρχική παρουσία των ρηµάτων δηµιουργεί γενικά µια αίσθηση κίνησης, δράσης, εξέλιξης, ροής. Ειδικότερα, τα ρήµατα «Πίνω», «αποστηθίζει», «ανοίγει», «αρδεύουνε», «σκίζουν», «φεύγω» χρησιµοποιούνται µε σηµασία µεταφορική. Ο Ελύτης χρησιµοποιεί σε ευρεία κλίµακα και µε ασύγκριτη πρωτοτυπία στους συνδυασµούς τη συµβολιστική (από το ποιητικό ρεύ- µα του συµβολισµού) τεχνική που είναι γνωστή ως µεταφορική εικονοποιία. Στον Ελύτη αυτή η τεχνική προσλαµβάνει υπερρεαλιστικά χαρακτηριστικά, αποκτά µια συνειδητή παραδοξότητα (= καταστροφή του λογικού νοήµατος), έτσι ώστε: Μεταφορική εικονοποιία Σύνθεση παραστάσεων που δε µεταβιβάζουν ένα τυπικό νόηµα αλλά δηµιουργούν µια συναισθηµατική ατµόσφαιρα, διεγείρουν µια συγκίνηση µέσω των ψυχολογικών καταστάσεων µε τις οποίες είναι συνήθως ταυτισµένες αυτές οι λέξεις/εικόνες (π.χ. ένα καράβι που φεύγει δε δηλώνει τον απόπλου αλλά το χωρισµό, ίσως, ή τη µοναξιά ή τον προορισµό στο άγνωστο). να υποβληθεί µια «µαγική εικόνα» του κόσµου (ο κόσµος είναι πολύ πιο σύνθετος και πρωτότυπος απ όσο βεβαιώνουν οι συµβάσεις της λογικής), να αποσπαστεί ο αναγνώστης από τις τυπικές νοηµατικές σχέσεις και να λειτουργήσει συναισθη- µατικά/συγκινησιακά υπό τη γοητεία των πρωτότυπων εικόνων να µεταβιβαστούν αισθήσεις και ψυχικές διεργασίες, κάτι που είναι ανέφικτο µε τις απλές λογικές περιγραφές. 2 ÁÎÂÓÙÚÒÛÙ ÙÈ ÌÂÙ ÊÔÚÈÎ ÂÎÊÚ ÛÂÈ ÙÔ appleôè Ì ÙÔ Î È Î Ù Ù ÍÙ ÙÂ Ó ÏÔÁ Ì ÙÔ ıìfi ÂÚÌËÓ ÙÈÎ ÛÎÔÏ ÙÔ. appleèï ÍÙ ٠appleô Û appleúôî ÏÂÛ ÌÂÁ Ï ÙÂÚË ÂÓÙ appleˆûë Î È ÂÍËÁ ÛÙ ÙË ÏÂÈÙÔ ÚÁ ÙË.

26 Ο ΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ «Βρήκα τα φύλλα που ο ψαλµός του ήλιου αποστηθίζει»: Το ηλιακό φως γίνεται ύµνος ζωής που απορροφά και ενσωµατώνει τη γόνι- µη γη. Ο ποιητής, συγκλονισµένος από την ε- κτυφλωτική κυριαρχία του φωτός πάνω στα πράγµατα, αντιλαµβάνεται το φως σαν τραγούδι («ο ψαλµός του ήλιου»: µε τον ψαλµό να αποτελεί, για τον άνθρωπο, αρχέγονη µορφή καλλιτεχνικής έκφρασης λατρευτικής αναφοράς στο Θεό) που κυριεύει τον κόσµο και τον γονιµοποιεί (τα φύλλα είναι δηλωτικά βλάστησης και καρποφορίας). Στο σύνολό της αυτή η εικόνα παραπέµπει στη βιοχηµική διεργασία της φωτοσύνθεσης, κατά την οποία τα πράσινα µέρη των φυτών (τα φύλλα) µετασχηµατίζουν το ηλιακό φως σε οξυγόνο και υδρογονάνθρακες (δηλαδή σε «πρώτη ύλη» ζωής). Έτσι, ο ποιητής δείχνει ότι βιώνει τη φύση ως αµοιβαία επενέργεια ζωντανών δυνάµεων (άρα, ως αδιάκοπη δραστηριότητα γένεσης). Μεταφορά Σχήµα λόγου κατά το οποίο η σηµασία µιας λέξης (= η ιδιότητα που εκφράζει) αποφορτίζεται (= απαλλάσσεται, στερείται, αδειάζει, εκκενώνεται) από τον κυριολεκτικό της χαρακτήρα (ο οποίος, µε βάση τις αρχές της Λογικής, καθορίζει και ανάλογες λογικές χρήσεις αυτής της λέξης) και µεταφέρεται (= συνδυάζεται, αποδίδεται, συνάπτεται) σε µια άλλη λέξη µε την οποία δεν έχει πραγµατική και λογική ή α- πλώς πλήρη συνάφεια, εποµένως, συντελείται µια, λογικά αβάσιµη ή ατελής, συσχέτιση ανο- µοίων (π.χ. είχε κορµί κυπαρίσσι: µεταφέρεται στο σώµα η ιδιότητα του δέντρου). Στο σχήµα της µεταφοράς (που έθελγε τον Αριστοτέλη, ως ιδιαίτερα επιδέξιος τρόπος πυκνής απόδοσης νοηµάτων) συµβαίνει αδήλωτος παραλληλισµός (= παροµοιαστική σύγκριση χωρίς τα «σαν», «όπως» κ.λπ.) δύο ανόµοιων όρων, εκ των οποίων ο ένας λέγεται κατεύθυνση (το στοιχείο στο οποίο αναφερόµαστε, π.χ. η καρδιά στην έκφραση «πέτρινη καρδιά») και ο άλλος φορέας (η µεταφερόµενη έννοια, το πέτρινο στο «πέτρινη καρδιά»). «τάµα ψάρι»: Το τάµα εκφράζει την καταφυγή του απλού ανθρώπου στο Θεό σε µια δύσκολη περίσταση. Το ψάρι είναι βασικό διατροφικό στοιχείο των Ελλήνων, καθώς η χώρα µας είναι νησιωτική, αλλά, ταυτόχρονα, διατυπωµένο µε τη λέξη ΙΧΘΥΣ παραπέµπει (απ τις πρώτες διωκόµενες χριστιανικές κοινότητες) στο Χριστό: Ιησούς Χριστός Θεού Υιός Σωτήρ. Απλή και ανεπιτήδευτη λαϊκή θρησκευτικότητα και αγώνας για την επιβίωση (πίστη και ζωή, το υπερφυσικό και το ανθρώπινο) συναντιούνται και συγχωνεύονται συνθέτοντας ένα βασικό ιστορικό χαρακτηριστικό της ελληνικής πολιτιστικής παράδοσης. «Οι λεµονιές αρδεύουνε τη γύρη της καλοκαιριάς»: Ο ποιητής «βλέπει» τις λεµονιές (οι λεµονανθοί είναι παραδοσιακά ελληνικά στοιχεία του γαµήλιου διάκοσµου και το λεµόνι είναι γνωστό για την καθαρτική, αντισηπτική, δροσιστική του επίδραση) να αρδεύουν (να ποτίζουν, όπως συµβαίνει στους καλλιεργήσιµους αγρούς) τη γύρη της καλοκαιριάς το καλοκαίρι, θεµελιώδες συστατικό της ιδιοπροσωπίας (= της ξεχωριστής φυσιογνωµίας, της µοναδικής ταυτότητας) του ελληνικού τοπίου, παριστάνεται έµµεσα σαν λουλούδι, που οι γονιµοποιητικοί του κόκκοι (= η γύρη) προετοιµάζονται για το έργο της δηµιουργίας µέσα στο εργαστήριο της ζωής. Με έξοχους ποιητικούς υπαινιγµούς προβάλλεται ο έρωτας ως καθολική ζωοποιός δύναµη. «Τη ζωντανή στεριά... Ν ανοίγει» (είναι µεταφορά µεικτού τύπου διότι στο ένα σκέλος της [«ζωντανή στεριά»] περιέχεται άλλη µεταφορά. Το ίδιο ισχύει και στο στ: 6 [«ο ψαλµός του

ÓÔÓÙ ÏÈÔ ÎÔÚÈÓıÈ Îfi 27 ήλιου»]): Ο φυσικός χώρος δε βιώνεται ως άψυχος σωρός από πέτρες και χώµατα, αλλά ως ζωντανή στεριά (η εύφορη γη, αλλά κυρίως το γυναικείο σώµα που µέσα του σχηµατίζεται η νέα ανθρώπινη ζωή). Και πάνω της, όπως η ζωοποιός πνοή του Θεού στον πηλό, σύµφωνα µε τις βιβλικές παραστάσεις, επιδρά ο πόθος (η ερωτική επιθυµία και ορµή, το γενετήσιο ένστικτο) και χαίρεται να την ανοίγει (πληµµυρίζει από ικανοποίηση και ευφορία καθώς τη γονιµοποιεί). Ο έρωτας, καθαρισµένος από κάθε χυδαία αλλοίωση του νοήµατός του, εξιδανικεύεται (= τοποθετείται στο ανώτατο βάθρο ποιότητας, ιεροποιείται, προσλαµβάνει την αίγλη ιδεώδους κατάστασης) ως χαρµόσυνη φυσική δύναµη δηµιουργίας, που, µέσα στο θαύµα της, όλα τα όντα ζευγαρώνουν µε χαρά βιώνοντας και την απόλαυση των αισθήσεων και το µυστήριο της γέννησης (τεκνοποιία/αναπαραγωγή). «ιαβάζοντας τα µάρµαρα»: Αντικρίζοντας µε σεβασµό και αφοσίωση τα σωζόµενα µνηµεία του παρελθόντος, σκύβοντας µε προσήλωση και αγάπη στον πολιτισµό και την παράδοση, σπουδάζοντας µε επιµέλεια και µεράκι τα νοήµατα και τα διδάγµατά τους, καλλιεργώντας τη συνείδηση της συνέχειας µέσα στο χρόνο. «Πίνοντας ήλιο κορινθιακό»: Βλ. απάντηση στην Εργασία 3 του σχολικού βιβλίου. «Φεύγω µε µια µατιά»: Η φυγή, η υπέρβαση της υπάρχουσας πραγµατικότητας (βλ. απάντηση στην Εργασία 2 του σχολικού βιβλίου), γίνεται απλά, άµεσα και φυσικά, σαν αυθόρµητη και απροσχεδίαστη ανταπόκριση στο κάλεσµα της (νέας) ζωής. Χωρίς λογικές σκέψεις και θεωρητικές αναλύσεις, µόνο µε τη µαγική επίδραση των αισθήσεων. Η εγκεφαλικότητα και η λογική έχουν πλέον παραχωρήσει τη θέση και τα πρωτεία τους στις αισθήσεις και τα συναισθήµατα. «ρασκελίζοντας αµπέλια θάλασσες»: Και εδώ υπάρχει µεικτή µεταφορά (όπως στους στίχους 6 και 7). Η φράση «αµπέλια θάλασσες» είναι µεν κλασικό µεταφορικό σχήµα (δηλαδή παροµοίωση χωρίς το συγκριτικό σαν) αλλά µε έντεχνη ασάφεια ως προς τι παραλληλίζεται µε τι: τα αµπέλια είναι σαν θάλασσες ή το αντίστροφο; Κατ αυτό τον τρόπο, ο Ελύτης υποβάλλει την αίσθηση ότι το τοπίο είναι ενιαίο: γη, θάλασσα, ουρανός, είναι ένας ενιαίος χώρος (ο κόσµος) που διασχίζεται από το ερευνητικό πάθος του ανθρώπου. Με τη συνηθισµένη παράσταση ενός περιπλανώµενου, που περνά από χωράφια και ακρογιάλια, ο ποιητής εικονογραφεί την ανακάλυψη του χώρου. «Χώνω... ανέµου»: Ο άνεµος/δέντρο κρύβει τους δικούς του ιδιαίτερους καρπούς. Αυτό που υπονοείται εδώ είναι η υπερύψωση του πνεύµατος πάνω από τα γήινα δεδοµένα ο άνθρωπος, που έχει πλέον αποκαταστήσει τους αυθεντικούς δεσµούς του µε τη ζωή, που έχει αποκαθαρθεί από το περιττό, το τεχνητό και το µαταιόδοξο, νιώθει ώριµος να επαναλάβει τη χειρονοµία των πρωτόπλαστων και να κόψει τους καρπούς από το έντρο της Γνώσης. Τώρα δε φοβάται τον κίνδυνο του «αµαρτήµατος», διότι έχει γνωρίσει το Κακό και το έχει απαρνηθεί/υπερβεί. Η φυσική του αυτογνωσία, η επιστροφή στις ρίζες του, του επιτρέπουν να µυηθεί στα ενδότερα νοήµατα του κόσµου. «Τα πράσινα... όνειρά µου»: Πουλιά στο χρώµα της ελπίδας και της βλάστησης διασχίζουν τη φαντασία και την ψυχή του ποιητή. Το όνειρο αναπτερώνεται, ο άνθρωπος ξεπερνά τον