ΥΟΛΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΜΗΜΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΣΗΜΑΣΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΗ

ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΟ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΟ ΙΓΡΤΜΑ ΥΟΛΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΜΗΜΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΣΗΜΑΣΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΗ ΘΔΜΑ: «Ζ αλαγλσζηηθή θαηαλφεζε απφ ςπρνινγηθή άπνςε θαη ε ζρέζε ηεο κε ηελ αλαγλσζηηθή ζπκπεξηθνξά θαη ηηο αλαγλσζηηθέο πξνηηκήζεηο» ΦΟΗΣΖΣΡΗΑ: Καιιηφπε Σζίξηζε ΔΠΟΠΣΖ ΚΑΘΖΓΖΣΖ: Λντδνο Λντδνπ Θεζζαινλίθε 2007

ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ΔΤΥΑΡΙΣΙΔ.....1 ΠΡΟΛΟΓΟ....2 ΔΙΑΓΧΓΗ....3 Α ΜΔΡΟ (ΘΔΧΡΗΣΙΚΗ ΣΟΠΟΘΔΣΗΗ) 1.0 ΑΝΑΓΝΧΗ...5 1.1 Πεξηγξαθή θαη νξηζκνί 5 1.2 Δπηκέξνπο εξγαζίεο πνπ ζπλζέηνπλ ηελ αλάγλσζε...7 1.3 Βαζηθέο γλσζηηθέο ιεηηνπξγίεο πνπ ζπλζέηνπλ ηελ αλάγλσζε 8 1.4 Πέληε γεληθέο δηαπηζηώζεηο γηα ηελ αλάγλσζε.9 1.5 Η αλάγλσζε ζηελ εθπαίδεπζε...10 2.0 ΦΤΥΟΛΟΓΙΚΔ ΓΝΧΣΙΚΔ ΠΡΟΫΠΟΘΔΔΙ ΣΗ ΑΝΑΓΝΧΗ...13 2.1 Η λνεκνζύλε...14 2.2 Η αληίιεςε.15 2.3 Η κλήκε...23 2.4 Η γιώζζα...27 3.0 Η ΓΝΧΣΙΚΗ ΓΙΔΚΠΔΡΑΙΧΗ ΣΗ ΒΑΙΚΗ ΑΝΑΓΝΧΣΙΚΗ ΛΔΙΣΟΤΡΓΙΑ...28 3.1 Η αλάγλσζε θαη ε θαηαλόεζε ησλ θεηκέλσλ...30 3.2 Καηαλόεζε ή εξκελεία...30 3.3 Η έλλνηα ηεο θαηαλόεζεο...31 3.4 Οη κνξθέο έθθξαζεο ηεο θαηαλόεζεο 32 3.5 Πσο ζπληειείηαη ε θαηαλόεζε ελόο θεηκέλνπ...34 3.6 Παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ αλαγλσζηηθή θαηαλόεζε...37

3.7 Αμηνιόγεζε & κέζνδνη αμηνιόγεζεο ηεο θαηαλόεζεο ηνπ θεηκέλνπ 48 4.0 ΠΡΟΒΛΗΜΑΣΑ ΣΗΝ ΑΝΑΓΝΧΗ ΚΑΙ Η ΑΝΣΙΜΔΣΧΠΙΗ ΣΟΤ..53 4.1 πκπηώκαηα πνπ παξαηεξνύληαη θαηά ηελ αλάγλσζε 56 4.2 Γπζιεμία.. 56 4.2.1 Χαξαθηεξηζηηθά δπζιεμίαο..... 56 4.2.2 Γηαθνξέο κεηαμύ ησλ δύν θύισλ.... 57 4.2.3 Καηεγνξίεο αηηηώλ - Σπκπεξάζκαηα... 57 4.2.4 Αλάιπζε ησλ δηάθνξσλ κνξθώλ Χαξαθηεξηζηηθά..... 58 4.2.5 Γπζιεμηθόο καζεηήο & μέλε γιώζζα... 59 4.2.6 Αληηκεηώπηζε ηεο δπζιεμίαο. 59 5.0 Η ΓΙΑΓΙΚΑΙΑ ΣΗ ΑΝΑΓΝΧΣΙΚΗ ΤΜΠΔΡΙΦΟΡΑ ΚΑΙ ΣΑ ΔΠΙΠΔΓΑ ΣΗ.. 63 5.1 Η αλαγλσζηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ Διιήλσλ... 63 5.1.1 Τη δηαβάδνπλ νη Έιιελεο....66 5.1.2 Πξνηηκήζεηο ζεκαηηθώλ θαηεγνξηώλ βηβιίσλ (Έξεπλα ΔΚΔΒΙ).67 5.1.3 Πξνηηκήζεηο κνξθήο βηβιίσλ (Έξεπλα ΔΚΔΒΙ).... 68 5.2 Πνπ νδεγείηαη ε αγνξά ηνπ βηβιίνπ πκπεξάζκαηα από ηελ ζπλάληεζε ζπγγξαθέσλ ηνπ δηεζλνύο Pen Club..68 5.3 Σν αηζηόδνμν κήλπκα ηεο αλάπηπμεο ηεο αγνξάο ηνπ βηβιίνπ ζηελ Διιάδα 73 5.4 ηνπο δηαδξόκνπο ησλ βηβιηνπσιείσλ.78 5.5 Πεγέο ελεκέξσζεο γηα ηα βηβιία (Έξεπλα ΔΚΔΒΙ).81 5.6 Πεγέο αγνξάο βηβιίσλ (Έξεπλα ΔΚΔΒΙ)...81 5.7 Κξηηήξηα επηινγήο βηβιίσλ (Έξεπλα ΔΚΔΒΙ)..81

Β ΜΔΡΟ (ΔΡΔΤΝΑ) 6.0 ΔΡΔΤΝΑ Δ 15 ΔΚΓΟΣΙΚΟΤ ΟΙΚΟΤ ΓΙΑ ΣΗΝ ΑΝΑΓΝΧΣΙΚΗ ΤΜΠΔΡΙΦΟΡΑ ΣΧΝ ΔΛΛΗΝΧΝ 82 6.1 Δθδνηηθόο νίθνο Μαιιηάξεο..83 6.2 Δθδνηηθόο νίθνο Παπαζσηεξίνπ... 83 6.3 Δθδνηηθόο νίθνο Κέδξνο.84 6.4 Δθδνηηθόο νίθνο Γξεγόξεο.85 6.5 Δθδνηηθόο νίθνο Παηάθεο..85 6.6 Δθδνηηθόο νίθνο Δζηία 86 6.7 Δθδνηηθόο νίθνο Διιεληθά Γξάκκαηα 86 6.8 Δθδνηηθόο νίθνο Άγξα 86 6.9 Δθδνηηθόο νίθνο Καζηαληώηεο..87 6.10 Δθδνηηθόο νίθνο Ληβάλε...87 6.11 Δθδνηηθόο νίθνο Νεθέιε...88 6.12 Δθδνηηθόο νίθνο Άγθπξα.88 6.13 Δθδνηηθόο νίθνο Φπρνγηόο 89 6.14 Δθδνηηθόο νίθνο Μεηαίρκην.89 6.15 Δθδνηηθόο νίθνο Ιαλόο...90 ΔΠΙΛΟΓΟ... 91 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΔ ΑΝΑΦΟΡΔ..92

ΔΤΥΑΡΙΣΙΔ Δπραξηζηψ ζεξκά ηνλ θχξην Λ.Ν. Λντδν, Καζεγεηή Φπρνινγίαο ηνπ Σκήκαηνο Βηβιηνζεθνλνκίαο θαη πζηεκάησλ Πιεξνθφξεζεο ηνπ ΣΔΗ Θεζζαινλίθεο, γηα ηε βνήζεηα, ηηο πνιχηηκεο ζπκβνπιέο, ηηο νδεγίεο, ηελ εκπηζηνζχλε θαη ηελ ππνκνλή πνπ κνπ έδεημε θαηά ηελ δηεθπεξαίσζε απηήο ηεο εξγαζίαο. Θα ήζεια, επίζεο, λα εθθξάζσ ηηο επραξηζηίεο θαη ηελ αγάπε κνπ ζηελ νηθνγέλεηά κνπ, πνπ φια απηά ηα ρξφληα κε ζηήξημε εζηθά θαη νηθνλνκηθά.

1 ΠΡΟΛΟΓΟ Ο ζθνπφο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη ε ζπγθέληξσζε ηνπ ζρεηηθνχ έληππνπ θαη ειεθηξνληθνχ πιηθνχ πνπ αλαθέξεηαη ζην ζέκα ηεο εξγαζίαο καο, ψζηε λα κπνξέζεη απηφ λα θαηαζηεί δηαζέζηκν πξνο κειέηε θαη λα απνηειέζεη ζεκαληηθή πεγή πιεξνθνξηψλ ζε θαζεγεηέο θαη θνηηεηέο, θαζψο θαη ζε νπνηνλδήπνηε αλαδεηήζεη πιεξνθνξίεο γη απηφ ην ζέκα. Ζ εξγαζία είλαη ρσξηζκέλε ζε δχν ελφηεηεο. Ζ πξψηε απνηειεί ην ζεσξεηηθφ κέξνο θαη πεξηγξάθεη ηηο έλλνηεο θαη ηνπο νξηζκνχο, φπσο π.ρ. ηη είλαη αλάγλσζε, αλαγλσζηηθή θαηαλφεζε, αλαγλσζηηθή ζπκπεξηθνξά, πνηνη παξάγνληεο βνεζνχλ ψζηε λα νινθιεξσζνχλ απηέο νη δηαδηθαζίεο, θαζψο θαη πνηνη παξάγνληεο εκπνδίδνπλ ηελ νινθιήξσζε ησλ ιεηηνπξγηψλ απηψλ. Ζ δεχηεξε ελφηεηα απνηειεί ην πξαθηηθφ κέξνο, ζην νπνίν πεξηγξάθεηαη κηα έξεπλα ζε 15 on-line εθδνηηθνχο νίθνπο, γηα λα δηαπηζησζνχλ νη πξνηηκήζεηο ησλ αλαγλσζηψλ σο πξνο ηηο ζεκαηηθέο θαηεγνξίεο βηβιίσλ. Ζ εξγαζία νινθιεξψλεηαη κε ηελ παξάζεζε ηεο βηβιηνγξαθίαο ησλ έληππσλ θαη ειεθηξνληθψλ πεγψλ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ, νη αλαθνξέο ησλ νπνίσλ έγηλαλ ζχκθσλα κε ην πξφηππν ηνπ Harvard.

2 ΔΙΑΓΧΓΗ Ζ επξχηεξε επαηζζεηνπνίεζε πνπ παξαηεξείηαη ζε θάζε ζχγρξνλε θνηλσλία γηα ην ζέκα ηνπ «αιθαβεηηζκνχ», θαζψο θαη ν πξνβιεκαηηζκφο θαη νη πξνζπάζεηεο αληηκεηψπηζεο ηνπ αλαιθαβεηηζκνχ αληαλαθινχλ ηελ αλαγλψξηζε ηεο ζπνπδαηφηεηαο πνπ έρεη ε γλψζε ηεο αλάγλσζεο γηα ηελ πξφνδν ηνπ αηφκνπ θαη ηελ θνηλσληθή επεκεξία. Ζ νηθνλνκηθή, θνηλσληθή, πνιηηηζηηθή, αιιά θαη εθπαηδεπηηθή αμία πνπ έρεη απνδνζεί ζηελ ηθαλφηεηα θαιήο γλψζεο αιιά θαη ζσζηήο ρξήζεο ηεο αλάγλσζεο, έρνπλ σο απνηέιεζκα ηε κεγηζηνπνίεζε ηνπ ελδηαθέξνληνο γη απηή. Δηδηθφηεξα, έρνπλ σο απνηέιεζκα ηελ αλαιπηηθή θαη ζπζηεκαηηθή κειέηε, αλάιπζε ηεο ιεηηνπξγίαο θαη ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο, θαζψο θαη ηελ αλαδήηεζε ησλ κεζφδσλ δηδαζθαιίαο ηεο. Με ηελ αλάπηπμε ηεο Γλσζηηθήο Φπρνινγίαο, ηεο Νεπξνςπρνινγίαο θαη ησλ Νεπξνεπηζηεκψλ ε κειέηε θαη έξεπλα ηεο αλάγλσζεο έρεη επηθεληξσζεί ζε εξσηήκαηα φπσο: πψο καζαίλνπκε λα δηαβάδνπκε, πνηνη παξάγνληεο ζπκβάιινπλ ζηελ θαιχηεξε εθκάζεζε ηεο αλάγλσζεο, πψο ζα δηδάμνπκε θαιχηεξα ηελ αλάγλσζε, γηαηί κεξηθά άηνκα δπζθνιεχνληαη ή δελ κπνξνχλ λα κάζνπλ λα δηαβάδνπλ, πψο ζα δηαγλψζνπκε θαιχηεξα θαη πψο ζα βνεζήζνπκε απνηειεζκαηηθφηεξα ηα άηνκα πνπ έρνπλ δπζθνιίεο ζηελ εθκάζεζε ηεο αλάγλσζεο θ.ά. Ζ έξεπλα γηα ηελ απάληεζε

απηψλ θαη άιισλ ζπλαθψλ εξσηεκάησλ πηζηεχεηαη φηη ζα βνεζήζεη ζηελ θαηαλφεζε ησλ κεραληζκψλ, δηακέζνπ ησλ νπνίσλ δηεθπεξαηψλεηαη ε ιεηηνπξγία ηεο αλάγλσζεο θαη, ζπλεπψο, ζηε δηεπθφιπλζε ησλ αηφκσλ γηα ηελ εθκάζεζε ηεο αλάγλσζεο. Ζ αλαγθαηφηεηα ηεο λεπξνςπρνινγηθήο θαη ςπρνινγηθήο-γλσζηηθήο αλάιπζεο ηεο αλάγλσζεο αληαλαθιά ζηελ απνδνρή δχν βαζηθψλ ζέζεσλ: Πξψηνλ, ζηελ αλαγλψξηζε φηη ε αλάγλσζε δελ είλαη κφλν έλα απνηέιεζκα, κε βάζε ην νπνίν ζα πξέπεη λα θξίλεηαη ε επίδνζε ηνπ αηφκνπ πνπ δηαβάδεη. 3 Δθηφο απφ απνηέιεζκα, θαη πξηλ απφ απηφ, ε αλάγλσζε είλαη κηα δηαδηθαζία επεμεξγαζίαο ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ ζπλζέηνπλ ην γξαπηφ ιφγν. πλεπψο, ε θαηαλφεζε απηήο ηεο δηαδηθαζίαο απνηειεί ηελ θπξηφηεξε, ηε δπζθνιφηεξε, αιιά θαη ηελ αζθαιέζηεξε πξνζέγγηζε γηα ηελ εξκελεία ηνπ απνηειέζκαηνο ηεο αλάγλσζεο. Ζ δεχηεξε ζέζε είλαη φηη ε θαηαλφεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο αλαγλσζηηθήο δηαδηθαζίαο (θαη ε απάληεζε ζην εξψηεκα πψο δηαβάδνπκε), ζα θαηαζηήζεη εθηθηή ηε ζσζηφηεξε δηδαζθαιία (κε απνηέιεζκα ηελ θαιχηεξε εθκάζεζε ηεο αλάγλσζεο), ηελ εμαηνκίθεπζή ηεο θαη, άξα, ηελ πξνζαξκνγή ηεο ζηηο ηδηαίηεξεο καζεζηαθέο ηθαλφηεηεο θαη αλάγθεο ηνπ θάζε παηδηνχ. Δπηπιένλ, ζα δηεπθνιχλεη ηνλ νξηζκφ, ηελ εξκελεία θαη ηελ αληηκεηψπηζε ησλ αλαγλσζηηθψλ δπζθνιηψλ. Πξνθεηκέλνπ φκσο λα θαηαλνεζεί ε δηαδηθαζία ηεο αλάγλσζεο θαη λα απαληεζνχλ ηα ζρεηηδφκελα κε απηήλ εξσηήκαηα, είλαη αλάγθε λα πξνεγεζεί ν πξνζδηνξηζκφο ηεο αλάγλσζεο. Δπνκέλσο, ην πξψην εξψηεκα πνπ πξέπεη λα απαληεζεί αλαθέξεηαη ζηνλ νξηζκφ ηεο αλάγλσζεο.

4 1.0 ΑΝΑΓΝΧΗ 1.1 Πεξηγξαθή θαη νξηζκνί Καηά ηελ αλάγλσζε ζεκαληηθφηαην ξφιν παίδεη ην κάηη, σο πξνζιεπηηθφ φξγαλν. Ζ «θίλεζε» ηνπ καηηνχ, θαηά κήθνο ηεο γξακκήο (αξάδαο) ηνπ θεηκέλνπ δελ είλαη ζπλερήο, αιιά δηαθεθνκκέλε. Πξφθεηηαη εδψ γηα κηα δηαδνρή αικάησλ, βαιιηζηηθψλ θηλήζεσλ (saccades) απφ αξηζηεξά πξνο ηα δεμηά (πξνθεηκέλνπ γηα γιψζζεο φπσο ε ειιεληθή) θαη ζηάζεσλ (fixations), φπνπ ην κάηη εζηηάδεηαη πάλσ ζε κηα πεξηνρή κήθνπο 15mm πεξίπνπ. Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ άικαηνο δε γίλεηαη νπηηθή πξφζιεςε, παξά κφλν θαηά ηε ζηάζε. Ο αξηζκφο ησλ ζηάζεσλ αλά γξακκή θεηκέλνπ, θαζψο θαη ε δηάξθεηά ηνπο πνηθίιιεη θαη εμαξηάηαη απφ ηελ απιφηεηα ηνπ θεηκέλνπ, ηελ αθξίβεηα πνπ ζέινπκε λα έρεη ε αλάγλσζε θαη απφ άιινπο παξάγνληεο. Γελ είλαη ζπάληεο θαη νη παιηλδξνκηθέο θηλήζεηο ηνπ καηηνχ, νη επάλνδνη δειαδή ζε ήδε αλαγλσζκέλα ηκήκαηα, γηα ιφγνπο επαλειέγρνπ ηεο αθξίβεηαο (νξζφηεηαο) θαη / ή νινθιήξσζεο ηεο θαηαλφεζεο. Αθφκε θαη κεηαπεδήζεηο κπνξνχλ λα γίλνληαη ζε αξάδεο πξνεγνχκελεο ή επφκελεο.

Οη νθζαικηθέο θηλήζεηο αλίρλεπζεο ηνπ θεηκέλνπ πξαγκαηνπνηνχληαη σο άικαηα θαη φηαλ αθφκε θηλείηαη ην θεθάιη ή αλ, κε θάπνην εηδηθφ ηξφπν, «πεξλάεη» ην θείκελν κπξνζηά απφ ηα κάηηα ηνπ αλαγλψζηε. ε ηέηνηεο πεξηπηψζεηο ε νπηηθή πξφζιεςε γίλεηαη θνκκαηηαζηά, κε πξνζιεπηηθά δηαιείκκαηα θαη «αληρλεχζεηο» ηνπ θεηκέλνπ θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ζηάζεσλ. Μεηξήζεηο πνπ έγηλαλ έδεημαλ φηη, φηαλ εθθσλνχκε ην θείκελν πνπ δηαβάδνπκε, ρξεηαδφκαζηε δηπιάζην πεξίπνπ ρξφλν απφ φζν ρξεηαδφκαζηε γηα ζησπεξή αλάγλσζε ηνπ ίδηνπ θεηκέλνπ. Ζ δηαθνξά νθείιεηαη θπξίσο ζην φηη 5 πξέπεη λα γίλνπλ φιεο νη αξζξσηηθέο θαη αλαπλεπζηηθέο θηλήζεηο γηα ηελ εθθψλεζε. Αλάγλσζε δε ζεκαίλεη απαξαηηήησο κεηαηξνπή ηνπ γξαπηνχ θεηκέλνπ ζε πξνθνξηθφ, αθνπζηφ ιφγν (άιισζηε ε ζησπεξή αλάγλσζε δελ έρεη απηφ ην ζηνηρείν). Αλάγλσζε ζεκαίλεη αλαγλώξηζε ησλ γξαπηψλ ζπκβφισλ, ηφζν νπηηθή φζν θαη ζεκαζηνινγηθή. (Εάρνο, 1992) Σηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο έρεη πξαγκαηνπνηεζεί ζεκαληηθή πξφνδνο, φζνλ αθνξά ζηελ θαηαλφεζε ηεο λνεηηθήο δηαδηθαζίαο πνπ πξαγκαηνπνηείηαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο αλάγλσζεο. Ζ πιεηνςεθία ησλ εηδηθψλ ζηνλ ηνκέα απηφ έρεη ζπκθσλήζεη σο πξνο ηε θχζε ηεο: Αλάγλσζε είλαη ε δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία ζπλάγεη θάπνηνο λφεκα απφ ην γξαπηφ ιφγν. Δίλαη κηα ζχλζεηε ηθαλφηεηα πνπ απαηηεί ην ζπληνληζκφ ελφο κεγάινπ αξηζκνχ αιιειέλδεησλ πεγψλ πιεξνθφξεζεο. (Βνζληάδνπ, 19..?) Δπίζεο, ε πξψηε πξνζέγγηζε γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο αλάγλσζεο επεξεάδεηαη απφ ηε ζρέζε πνπ ππάξρεη αλάκεζα ζηνλ πξνθνξηθφ θαη γξαπηφ ιφγν. Δηδηθφηεξα, επεηδή ν γξαπηφο ιφγνο αλαπαξηζηάλεη ηε θσλνινγηθή δνκή ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ, είλαη ινγηθφ φηη ε αλάγλσζε ζα

πξέπεη λα πξνζδηνξίδεηαη σο ε κεηάθξαζε ή απνθσδηθνπνίεζε ηνπ γξαπηνχ θψδηθα θαη ε κεηαηξνπή ηνπ ζε θσλνινγηθφ θψδηθα. Γειαδή, λα κπνξεί ην άηνκν λα εξκελεχεη ην ζπκβνιηθφ ζχζηεκα ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ, κε ζθνπφ λα απνζπάζεη ην ελλνηνινγηθφ ηνπ πεξηερφκελν.(πφξπνδαο, 2002) Δπηπξνζζέησο, ε αλάγλσζε είλαη κηα ζχλζεηε γλσζηηθή ιεηηνπξγία θαηά ηελ νπνία απαηηνχληαη νπηηθέο, αθνπζηηθέο θαη θηλεηηθέο ηθαλφηεηεο. Με απηφ ηνλ ηξφπν ν αλαγλψζηεο ζα αλαγλσξίζεη ηα ζχκβνια θαη ηηο ιέμεηο, ζα ηα ζπλδπάζεη κε ηνπο θαηάιιεινπο ήρνπο θαη ζα δψζεη ζ απηά έλλνηεο πνπ πξνέξρνληαη απφ πξνεγνχκελεο εκπεηξίεο ηνπ. 6 1.2 Δπηκέξνπο εξγαζίεο πνπ ζπλζέηνπλ ηελ αλάγλσζε Ζ αλάγλσζε ζπληίζεηαη απφ εηδηθφηεξεο δξαζηεξηφηεηεο: Πξώηνλ, ε αλάγλσζε είλαη ζπλδπαζκφο πνιιψλ επηκέξνπο εξγαζηψλ. Αλ θαη θαηά ηε δηαδηθαζία ηεο αλάγλσζεο κπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε πνιιέο επηκέξνπο δξαζηεξηφηεηεο, φπσο είλαη γηα παξάδεηγκα ε δηάθξηζε ησλ γξακκάησλ θαη ε αλαγλψξηζε ιέμεσλ, παξφια απηά, αλ εθηειείηαη κεκνλσκέλα ε θάζε δξαζηεξηφηεηα, δελ κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί σο αλάγλσζε. πλεπψο, κπνξνχκε λα πνχκε φηη θάπνηνο δηαβάδεη έλα θείκελν κφλν φηαλ φιεο νη επηκέξνπο δξαζηεξηφηεηεο ζπλδπαζηνχλ κε ηξφπν νκαιφ θαη αξκνληθφ. Γεύηεξνλ, ε θαηάθηεζε ηεο ηθαλφηεηαο αλάγλσζεο πεγάδεη απφ ηε καθξνρξφληα εμάζθεζε. Τξίηνλ, γηα έλα θείκελν κπνξνχλ λα ππάξμνπλ πνιιέο θαη δηαθνξεηηθέο εξκελείεο. Οη δηαθνξεηηθέο απηέο εξκελείεο πεγάδνπλ απφ ηηο ήδε ππάξρνπζεο γλψζεηο ηνπ αλαγλψζηε, ην ζθνπφ γηα ηνλ νπνίν

δηαβάδεη έλα θείκελν, θαζψο θαη ην πιαίζην κέζα ζην νπνίν πξαγκαηνπνηείηαη ε αλάγλσζε. 7 1.3 Βαζηθέο γλσζηηθέο ιεηηνπξγίεο πνπ ζπλζέηνπλ ηελ αλάγλσζε Η απνθσδηθνπνίεζε Ζ απνθσδηθνπνίεζε είλαη κηα γλσζηηθή ιεηηνπξγία, ε νπνία πεξηιακβάλεη ηελ αλαγλψξηζε ησλ γξαπηψλ (νπηηθψλ) ζπκβφισλ πνπ απνηεινχλ ην γξαπηφ θψδηθα, θαζψο επίζεο θαη ηε κεηάθξαζή ηνπο ζε θσλνινγηθή παξάζηαζε. Απηφ ηζρχεη γηα ηηο ιέμεηο, φζν θαη γηα ηηο ςεπδνιέμεηο. ηελ πεξίπησζε ησλ ιέμεσλ ε νινθιήξσζε ηεο απνθσδηθνπνίεζεο θαζηζηά δπλαηή ηελ πξφζβαζε ζηε ζεκαζηνινγηθή κλήκε θαη αλάζπξζε ηεο ζεκαζίαο ηεο ιέμεο. Γηα ηελ νινθιήξσζε απηήο ηεο ιεηηνπξγίαο ππάξρνπλ θάπνηεο πξνυπνζέζεηο. Πξώηε πξνυπφζεζε είλαη ε γλψζε ηνπ νξζνγξαθηθνχ ζπζηήκαηνο ζην νπνίν είλαη γξακκέλε ε ιέμε. Ζ δεύηεξε πξνυπφζεζε είλαη ε επίγλσζε φηη ε αληίζηνηρε πξνθνξηθή ιέμε ζπγθξνηείηαη απφ θσλεκηθέο κνλάδεο, νη νπνίεο

αλαπαξηζηάλνληαη απφ γξαπηά ζχκβνια. Δπίζεο, άιιε κηα πξνυπφζεζε είλαη ε ζσζηή ιεηηνπξγία ηεο αληίιεςεο θαη κλήκεο γξαθεκηθψλ θαη θσλνινγηθψλ πιεξνθνξηψλ. Οη παξαπάλσ πξνυπνζέζεηο δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα ηεο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ θαη ηνπ θσλεκηθνχ πξνζδηνξηζκνχ ηνπο, κε βάζε ηε γλψζε ηεο αληηζηνηρίαο κεηαμχ γξακκάησλ θαη θζφγγσλ θαζψο θαη ησλ βαζηθψλ θαλφλσλ πνπ ηε δηέπνπλ. Δλ θαηαθιείδη, ε απνθσδηθνπνίεζε δελ επεξεάδεηαη απφ ηελ θαηαλφεζε ή κε ηεο ζεκαζίαο ηεο ιέμεο θαη γη απηφ ην ιφγν ν θαιχηεξνο ηξφπνο γηα λα ηελ αμηνινγήζνπκε είλαη κέζσ ηεο αλάγλσζεο ησλ ςεπδνιέμεσλ. 8 Η θαηαλόεζε Ζ θαηαλφεζε απνηειεί ηε δεχηεξε γλσζηηθή ιεηηνπξγία πνπ είλαη απαξαίηεηε κεηά ηελ απνθσδηθνπνίεζε, γηα λα νινθιεξσζεί ε δηαδηθαζία ηεο αλάγλσζεο. Γηα λα ζπληειεζηεί ε θαηαλφεζε, απαηηείηαη πξφζβαζε ζηε ζεκαζηνινγηθή κλήκε θαη αλάζπξζε ηεο ζεκαζίαο ηεο ιέμεο. Γηα παξάδεηγκα, έλαο καζεηήο πνπ ήδε γλσξίδεη απφ ηνλ πξνθνξηθφ ιφγν ηε ζεκαζία π.ρ. ηεο ιέμεο «ζεξκνθήπην», (πνπ ζεκαίλεη φηη θαηαλνεί ηε ιέμε απηή πξνθνξηθά), ζα ηελ απνθσδηθνπνηήζεη ηε γξαπηή ιέμε ζεξκνθήπην» δειαδή ζα αλαγλσξίζεη ηα γξαπηά ζχκβνια πνπ απνηεινχλ ην γξαπηφ θψδηθα θαη ζα ηα κεηαθξάζεη θσλνινγηθά ηε γξαπηή ιέμε «ζεξκνθήπην». Σφηε θαζίζηαηαη δπλαηή θαη ε θαηαλφεζε ηεο ζεκαζίαο ηεο γξαπηήο ιέμεο. Απηφ ζπκβαίλεη, γηαηί ν αλαγλψζηεο εθαξκφδεη ηνπο ίδηνπο ιεηηνπξγηθνχο κεραληζκνχο πνπ εθαξκφδνληαη θαηά ηελ θαηαλφεζε ηεο πξνθνξηθήο ιέμεο.

ε απηή ηε πεξίπησζε κπνξνχκε λα πνχκε φηη ν καζεηήο δηάβαζε ηε ιέμε «ζεξκνθήπην» αθνχ νινθιήξσζε επηηπρψο ηφζν ηε ιεηηνπξγία ηεο απνθσδηθνπνίεζεο, φζν θαη ηε ιεηηνπξγία ηεο θαηαλφεζεο. 1.4 Πέληε γεληθέο δηαπηζηώζεηο γηα ηελ αλάγλσζε Απφ έξεπλεο ηεο ηειεπηαίαο δεθαεηίαο ζηνλ ηνκέα ηεο αλάγλσζεο, έρνπλ πξνθχςεη πέληε γεληθέο δηαπηζηψζεηο. Ζ πξώηε δηαπίζησζε είλαη φηη ε αλάγλσζε είλαη κηα εξκελεπηηθή δηαδηθαζία. Καλέλα θείκελν δελ είλαη πιήξεο θαη γη απηφλ ην ιφγν ν αλαγλψζηεο ρξεζηκνπνηεί πιεξνθνξίεο πνπ ήδε γλσξίδεη θαη πνπ βξίζθνληαη απνζεθεπκέλεο ζηελ κλήκε ηνπ. 9 Έηζη, ν αλαγλψζηεο αλαθαιεί ηηο ήδε ππάξρνπζεο πιεξνθνξίεο, γηα λα ζπκπιεξψζεη θάπνηα θελά γηα ηελ θαιχηεξε θαηαλφεζε ηνπ θεηκέλνπ θαη, παξάιιεια γηα λα ελζσκαηψζεη ζηε κλήκε ηνπ ηηο πιεξνθνξίεο απφ ην θείκελν. Οπζηαζηηθά δειαδή ν αλαγλψζηεο δνκεί ην λφεκα ηνπ θάζε θεηκέλνπ. Ζ δεύηεξε είλαη φηη ε αλάγλσζε πξέπεη λα γίλεηαη κε επθξάδεηα. Γηα λα κπνξέζεη φκσο θάπνηνο λα δηαβάζεη κε επθξάδεηα, ζα πξέπεη λα αλαγλσξίδεη ηηο δηάθνξεο ιέμεηο. Απηφ ζεκαίλεη φηη ζα πξέπεη λα θαηαλνήζεη ηνλ θψδηθα πνπ ζπλδέεη ηε γξαθή, ηνλ ήρν θαη ηελ εξκελεία ηεο ιέμεο. Απηφ φκσο ζα πξέπεη λα γίλεηαη γξήγνξα θαη ζσζηά, ψζηε λα κελ παξεκπνδίδεηαη ε ηαπηφρξνλε δηαδηθαζία ζπλαγσγήο ηνπ λνήκαηνο. Τξίηε δηαπίζησζε είλαη φηη ε αλάγλσζε απαηηεί ηε ρξήζε ζηξαηεγηθήο. Απηφ ζεκαίλεη φηη νη αλαγλψζηεο ζα πξέπεη λα είλαη επξεκαηηθνί θαη επέιηθηνη. Όζνλ αθνξά ηε ζηξαηεγηθή πνπ ζα αθνινπζήζνπλ, εμαξηάηαη απφ ην βαζκφ δπζθνιίαο ηνπ θεηκέλνπ, ην

ζθνπφ γηα ηνλ νπνίν δηαβάδνπλ, θαζψο θαη ηελ αλαγλψξηζε ηνπ ζέκαηνο πνπ πξαγκαηεχεηαη ην θείκελν. ε απηφ ην ζεκείν γίλεηαη ν δηαρσξηζκφο ησλ ηθαλψλ ρξεζηψλ απφ ηνπο ιηγφηεξν ηθαλνχο. Γηα παξάδεηγκα, έλαο ηθαλφο ρξήζηεο μέξεη θάζε θνξά πνηνο είλαη ν ιφγνο γηα ηνλ νπνίν δηαβάδεη ην ζπγθεθξηκέλν θείκελν, αλ ην δηαβάδεη δειαδή γηα ςπραγσγία ή γηα νπνηνλδήπνηε άιιν ιφγν. ηελ πεξίπησζε, ινηπφλ, πνπ ην δηαβάδεη γηα ςπραγσγία, μέξεη φηη δελ πξέπεη λα δψζεη ζεκαζία θαη ζηελ παξακηθξή ιεπηνκέξεηα, πξάγκα πνπ απαηηείηαη, γηα παξάδεηγκα, φηαλ πξνεηνηκάδεηαη γηα κία γξαπηή εμέηαζε. Τέηαξηε δηαπίζησζε είλαη φηη ε αλάγλσζε ρξεηάδεηαη θίλεηξα. Γηα λα γίλεη θάπνηνο ηθαλφο αλαγλψζηεο, απαξαίηεηε πξνυπφζεζε είλαη λα κάζεη λα δηαηεξεί ηελ πξνζνρή ηνπ ζην θείκελν θαη λα γλσξίδεη φηη ν γξαπηφο ιφγνο είλαη ελδηαθέξσλ θαη πιεξνθνξηαθφο. 10 Ζ ηειεπηαία δηαπίζησζε αλαθέξεηαη ζηελ αλάγλσζε σο δεμηφηεηα πνπ αλαπηχζζεηαη ζπλερψο. Όιε ε δηαδηθαζία μεθηλά απφ ηε ζηηγκή πνπ θάπνηνο έξρεηαη ζε επαθή κε ηα θείκελα θαη δηαξθεί δηα βίνπ. Δπνκέλσο, γηα λα γίλεη θάπνηνο ηθαλφο αλαγλψζηεο, ζα πξέπεη λα εμαζθείηαη ζπλερψο, λα αλαπηχζζεηαη θαη λα ηειεηνπνηείηαη. 1.5 Η αλάγλσζε ζηελ εθπαίδεπζε Η αλάγλσζε σο δηαδηθαζία «Ο πξνζδηνξηζκφο ηεο αλάγλσζεο σο δνκεκέλεο ζχλζεζεο ησλ δχν ιεηηνπξγηψλ, δει ηεο απνθσδηθνπνίεζεο θαη ηεο θαηαλφεζεο, αληαλαθιά ηελ επίδξαζε ηεο ζεψξεζεο ηεο αλάγλσζεο σο γλσζηηθήο ιεηηνπξγίαο θαη δηαδηθαζίαο επεμεξγαζίαο πιεξνθνξηώλ. Όκσο, εμεηάδνληαο ηε ζεψξεζε ηεο αλάγλσζεο σο εθπαηδεπηηθήο δξαζηεξηφηεηαο, δηαπηζηψλνπκε φηη

θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ 20 νπ αη. δηλφηαλ δηαθνξεηηθή έκθαζε ζηηο επηκέξνπο δνκηθέο ιεηηνπξγίεο ηεο αλάγλσζεο. Δηδηθφηεξα, ζην ηέινο ηνπ 19 νπ θαη ζηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα ε έκθαζε θαίλεηαη πσο δηλφηαλ ζηε θσλνινγηθή αλαθσδηθνπνίεζε (ή θσλνινγηθή κεηάθξαζε) ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ, κε απνηέιεζκα ε αλαγλσζηηθή ηθαλφηεηα λα έρεη θαηαζηεί ζρεδφλ ζπλψλπκε κε ηελ επρέξεηα θσλνινγηθήο κεηάθξαζεο. πλεπψο, ν θαιφο αλαγλψζηεο πξνζδηνξηδφηαλ θπξίσο απφ ηελ ηθαλφηεηά ηνπ λα δηεθπεξαηψλεη ηθαλνπνηεηηθά ηε θσλνινγηθή κεηάθξαζε (δειαδή ηελ θσλνύκελε αλάγλσζε) ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ θαη ιηγφηεξν απφ ην βαζκφ θαηαλφεζεο πνπ δηάβαδε. Ζ άπνςε απηή νπσζδήπνηε είρε επηπηψζεηο ζηε ζπγγξαθή ζρνιηθψλ βηβιίσλ, θαζψο θαη ζηε κέζνδν δηδαζθαιίαο ηεο αλάγλσζεο ζηελ Α ηάμε ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ. 11 Χζηφζν, απηή ε ζεψξεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηνπ ηξφπνπ εθκάζεζήο ηεο κε έκθαζε ζηε θσλνινγηθή αλαθσδηθνπνίεζε αξγφηεξα ηξνπνπνηήζεθε, κεηαηνπίδνληαο ην ελδηαθέξνλ, ηφζν ζηελ αλάγθε θαηάθηεζεο ηεο απνθσδηθνπνίεζεο, φζν θαη ζηελ αλάγθε θαηαλφεζεο ηεο ζεκαζίαο ησλ ιέμεσλ πνπ δηαβάδνληαλ.»(πφξπνδαο,2002) Η αλάγλσζε σο απνηέιεζκα Ζ αλάγλσζε δελ είλαη κφλν κηα γλσζηηθή δηαδηθαζία απνθσδηθνπνίεζεο ησλ γξαπηψλ πιεξνθνξηψλ, αιιά είλαη παξάιιεια θαη έλα απνηέιεζκα. Μνλνκεξέο ελδηαθέξνλ ππήξρε ζην απνηέιεζκα ηεο αλάγλσζεο θαη ηαπηφρξνλα παξακέιεζε ηεο αλάγλσζεο σο γλσζηηθήο δηαδηθαζίαο. Απηφ ην ελδηαθέξνλ ζα πξέπεη λα απνδνζεί ζηνλ ηξφπν θαηάξηηζεο θαη ελεκέξσζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηηο πξψηεο ζρνιέο αξρηθήο εθπαίδεπζεο θαη επηκφξθσζεο πνπ επηθεληξσλφηαλ απνθιεηζηηθά

ζηε δηδαθηηθή κεζνδνινγία, ρσξίο λα ππάξρεη πξνεγνχκελε ελεκέξσζε ζηα ζέκαηα ησλ ζχλζεησλ γλσζηηθψλ ιεηηνπξγηψλ ηεο αλάγλσζεο. Απηφ έρεη επεξεάζεη ηφζν ηε δηακφξθσζε ησλ κεζφδσλ δηδαζθαιίαο γηα ηελ εθκάζεζε ηεο αλάγλσζεο, φζν θαη γηα ηελ αλάπηπμε δηαθφξσλ δνθηκαζηψλ γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο αλάγλσζεο. Παξά ηελ αλακθηζβήηεηε ρξεζηκφηεηα ησλ αλαγλσζηηθψλ δνθηκαζηψλ, φκσο, ε εξκελεία ηνπο ζα είλαη πεξηνξηζκέλε, αλ ε ρξεζηκνπνίεζή ηνπο δε ζπλδπαζηεί κε ηελ αλάιπζε ηεο αλάγλσζεο σο γλσζηηθήο δηαδηθαζίαο επεμεξγαζίαο πιεξνθνξηψλ. Μάιηζηα, επηβάιιεηαη ε αλαγθαηφηεηα κηαο ηέηνηαο αλάιπζεο αλ ζθεθηνχκε ηελ δηαθνξά πνπ ππάξρεη κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ ζπζηεκάησλ γξαθήο. 12 Η αλάγλσζε σο κέζν απόθηεζεο γλώζεσλ. Ζ αλάγλσζε, πέξα απφ κηα γλσζηηθή ιεηηνπξγία πνπ έρεη έλα ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα, απνηειεί ζηηο κέξεο καο ηνλ θπξηφηεξν ηξφπν κάζεζεο θαη απφθηεζεο γλψζεσλ. Θα ιέγακε φηη ε αλάγλσζε είλαη έλα γλσζηηθφ έξγν, αθνχ είλαη ην απνηέιεζκα ηεο γλσζηηθήο επεμεξγαζίαο πιεξνθνξηψλ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ ελεξγφ ζπκκεηνρή ηνπ αηφκνπ πνπ καζαίλεη. Ζ δηεθπεξαίσζε απηνχ ηνπ γλσζηηθνχ έξγνπ απαηηεί απμεκέλν βαζκφ εγξήγνξζεο. Ζ ζεψξεζε ηεο αλάγλσζεο σο ελεξγεηηθήο δηαδηθαζίαο θαηαλφεζεο θαη απφθηεζεο γλψζεσλ θαίλεηαη φηη εληζρχεηαη θαη απφ ηηο ζέζεηο ηεο ςπρνινγηθήο ζρνιήο ηεο Γελεχεο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ινγηθήο ζθέςεο. Αλ κάιηζηα ιάβνπκε ππφςε ηε ζέζε ηνπ Piaget φηη θαηά ηε γλσζηηθή αλάπηπμε ζπληειείηαη ε κεηάβαζε απφ ηελ αληηιεπηηθή θαηαλφεζε ζηελ ελλνηνινγηθή θαηαλφεζε δηακέζνπ κηαο ελεξγεηηθήο δηαδηθαζίαο δφκεζεο

ησλ πιεξνθνξηψλ, ηφηε ζπκπεξαίλνπκε φηη ε αλάγλσζε είλαη κηα ελεξγεηηθή δηαδηθαζία θαηαλφεζεο ελλνηψλ θαη απφθηεζεο γλψζεσλ. πλεπψο, ε αλάγλσζε ζα πξέπεη λα ππφθεηηαη ζηελ επίδξαζε ηεο ινγηθήο ζθέςεο, ε αλάπηπμε ηεο νπνίαο, ζχκθσλα κε ηε ζέζε ηνπ Piaget, δε βαζίδεηαη κφλν ζηε γιψζζα (πξνθνξηθή ή γξαπηή), αιιά έρεη ηηο ξίδεο ηεο ζηηο αηζζεζηνθηλεηηθέο ελέξγεηεο, νη νπνίεο εζσηεξηθεχνληαη θαη ζπκβάιινπλ ζηε γλσζηηθή αλάπηπμε. 13 2.0 ΦΤΥΟΛΟΓΙΚΔ ΓΝΧΣΙΚΔ ΠΡΟΫΠΟΘΔΔΙ ΣΗ ΑΝΑΓΝΧΗ 2.1 Η Ννεκνζύλε Ζ αλάγλσζε σο γλσζηηθή ιεηηνπξγία θαίλεηαη λα απνηειεί κηα ηδηαίηεξε λνεηηθή θαηάθηεζε ηνπ αλζξψπνπ. Όινη νη θνξείο ηεο εθπαίδεπζεο φισλ ησλ εθπαηδεπηηθά αλεπηπγκέλσλ ρσξψλ φξηζαλ σο ειηθία έλαξμεο εθκάζεζεο ηεο αλάγλσζεο πεξίπνπ ηα έμη ρξφληα. Ζ αλάγθε θαζνξηζκνχ έλαξμεο ηεο καζεζηαθήο ειηθίαο νθείιεηαη ζηε ζθέςε: Γηα λα είλαη ηθαλφ έλα παηδί λα δηαβάδεη ζα πξέπεη πξψηα λα έρεη απνθηήζεη έλα επίπεδν λνεηηθήο σξηκφηεηαο. Μάιηζηα, αλ ην επίπεδν ηεο λνεηηθήο σξηκφηεηαο είλαη ρακειφηεξν, ηφηε, ε εθκάζεζε ηεο αλάγλσζεο είλαη πνιχ ή πάξα πνιχ δχζθνιε.

Ζ ζρέζε κεηαμχ ηεο λνεηηθήο ηθαλφηεηαο θαη ηεο αλάγλσζεο έρεη βξεζεί ζην επίθεληξν ηεο ςπρνινγίαο θπξίσο ηνπ 20 νπ αηψλα. Γηα παξάδεηγκα, έρεη δηαπηζησζεί φηη ηα παηδηά κε ρακειή λνεκνζχλε καζαίλνπλ λα δηαβάδνπλ κε θάπνηα δπζθνιία θαη νινθιεξψλνπλ ηελ δηαδηθαζία ηεο αλάγλσζεο κε κηα ζρεηηθή αξγνπνξία. Δπηπιένλ, εκθαλήο είλαη ε επίδξαζε ηεο λνεηηθήο ηθαλφηεηαο ζηελ εθκάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαηά ηελ απνθσδηθνπνίεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηδηαίηεξα εκθαλήο ζηελ θαηαλφεζε ηνπ θεηκέλνπ πνπ δηαβάδεη θάπνηνο. Ζ επίδξαζε ηεο λνεκνζχλεο ζηελ εθκάζεζε ηεο αλάγλσζεο είλαη θαζνξηζηηθή γεγνλφο. Σν πηζαλφηεξν είλαη παηδηά κε ρακειή λνεηηθή ηθαλφηεηα είλαη πηζαλφλ λα κε θηάζνπλ ζηα πςειφηεξα επίπεδα ηεο αλαγλσζηηθήο ηθαλφηεηαο. Απηφ φκσο δελ ζεκαίλεη φηη ην πςειφ επίπεδν λνεηηθήο ηθαλφηεηαο είλαη εγγχεζε γηα ηελ θαηάθηεζε πςειψλ επηπέδσλ αλάγλ- 14 σζεο, φπσο, γηα παξάδεηγκα, ζηηο πεξηπηψζεηο εηδηθήο ή εμειηθηηθήο δπζιεμίαο. ε απηέο ηηο πεξηπηψζεηο, παξά ην θαιφ επίπεδν λνεκνζχλεο, ε εθκάζεζε ηεο αλάγλσζεο είλαη ηδηαίηεξα δχζθνιε. πλνπηηθά, θαη ιακβάλνληαο ππφςε ηηο εμειίμεηο πνπ έρνπλ ζπληειεζηεί ζηε κειέηε ηεο λνεκνζχλεο θαη ηεο αλάγλσζεο, ζα κπνξνχζακε λα πνχκε φηη ε ζρέζε απηή δελ έρεη απνζαθεληζηεί ηειείσο. πλεπψο, ρξεηάδεηαη λα γίλνπλ πεξηζζφηεξεο έξεπλεο, γηα λα απνζαθεληζηνχλ ηδηαίηεξνη παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη θαη επεξεάδνπλ ζε πνιχ κεγάιν βαζκφ ηελ εθκάζεζε ηεο αλάγλσζεο. 2.2 Η Αληίιεςε

Ζ αληίιεςε είλαη κηα γλσζηηθή ιεηηνπξγία πξσηαξρηθήο ζεκαζίαο. Βέβαηα, φηαλ κηιάκε γηα ηελ αληίιεςε, δε κπνξνχκε λα κελ αλαθεξζνχκε ζηηο άιιεο ςπρηθέο πιεπξέο φπσο ζπλαηζζήκαηα, νξκέο θηι. Καζεκηά απφ απηέο εθδειψλεηαη δπλακηθά θαη φιεο καδί θχξην ζθνπφ έρνπλ ηε δηαηήξεζε ηνπ αλζξψπηλνπ νξγαληζκνχ θαη ηνπ αλζξψπνπ σο βηνινγηθνχ είδνπο κε ηε γέλλεζε λέσλ νξγαληζκψλ. Ζ κε ηθαλνπνίεζε απηψλ ησλ νξκψλ νδεγεί ζηελ δηαηάξαμε ηεο ηζνξξνπίαο ηνπ νξγαληζκνχ. Ζ ηθαλνπνίεζε ησλ νξκψλ θαη ησλ ηάζεσλ είλαη δπλαηή κφλν φηαλ νη άλζξσπνη έξρνληαη ζε επαθή κε ηνλ έμσ θφζκν, πξάγκα πνπ ζπληειείηαη κε ηα αηζζεηήξηα φξγαλα θαη κε ηα αληίζηνηρα ζην θαζέλα λεπξηθά ζπζηήκαηα. 2.1.2 Αλάπηπμε ηεο αληίιεςεο Οη κειεηεηέο ηεο εμειηθηηθήο αλάπηπμεο ησλ γλσζηηθψλ ιεηηνπξγηψλ θαη, εηδηθφηεξα, ηεο αληηιεπηηθήο ιεηηνπξγίαο ζπκθσλνχλ φηη, θαζψο 15 ην παηδί αλαπηχζζεηαη, ε αληηιεπηηθή ηνπ ιεηηνπξγία παξνπζηάδεη βειηίσζε σο πξνο ηελ ηθαλφηεηα επηινγήο, νξγάλσζεο θαη αλαγλψξηζεο ησλ πιεξνθνξηψλ. Απφ κειέηεο ηνπ Piaget έρεη δηαπηζησζεί φηη ην παηδί καζαίλεη λα αλαγλσξίδεη ηα αληηθείκελα κέζα ζην πεξηβάιινλ ζην νπνίν αλαπηχζζεηαη. Ζ κάζεζε απηή εθδειψλεηαη σο ηθαλφηεηα ηφζν γηα ηελ αλαγλψξηζε ησλ αλζξψπσλ ή ησλ αληηθεηκέλσλ πνπ πεξηβάιινπλ ην παηδί, φζν θαη γηα ηε δηαθνξνπνίεζε θαη ηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ θχξησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπο. Γηα παξάδεηγκα, απφ ηνλ πξψην κήλα αξρίδεη ζε έλα βξέθνο ε αληίιεςε ησλ δηαθνξνπνηεηηθψλ θαη πξνζδηνξηζηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ πξνζψπνπ ηνπ αλζξψπνπ, ελψ απφ ηνλ πέκπην κήλα

ην βξέθνο κπνξεί λα δηαθξίλεη αξθεηά πξνζδηνξηζηηθά ραξαθηεξηζηηθά, ψζηε λα κπνξεί λα μερσξίζεη ηνλ άλζξσπν απφ κηα θνχθια κε αλζξψπηλε κνξθή. πκπεξαίλνπκε δειαδή φηη, ελψ ε ηθαλφηεηα αλαγλψξηζεο κνξθψλ ζηελ αξρή επεξεάδεηαη απφ ηε ζπλνιηθή εκθάληζε ηνπ πξνζψπνπ ή ηνπ αληηθεηκέλνπ, ζηελ πνξεία θαηεπζχλεηαη πξνο ηε δηάθξηζε, ηελ επηινγή θαη ηελ απφζπαζε ησλ δηαθνξνπνηεηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ αληηθεηκέλσλ ή ησλ πξνζψπσλ. Ζ αλάπηπμε απηήο ηεο ηθαλφηεηαο γηα απφζπαζε ησλ δηαθνξνπνηεηηθψλ πξνζδηνξηζηηθψλ ζηνηρείσλ θαη αλαγλψξηζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ εξεζηζκάησλ ζα πξέπεη λα ζεσξείηαη απνθαζηζηηθή θαη γηα ηελ αλαγλψξηζε ησλ πξνζδηνξηζηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ γξακκάησλ θαηά ηελ δηαδηθαζία εθκάζεζεο ηεο αλάγλσζεο. 2.2.2 Σρεκαηηζκόο ηεο αληίιεςεο Γηα λα ζρεκαηηζηεί κηα αληίιεςε ζα πξέπεη: (Παπαδφπνπινο, 2000) 16 1.Να ππάξρεη έλα αληηθείκελν ην νπνίν ζα καο δψζεη ην εξέζηζκα, ην εξέζηζκα απηφ ζα θηάζεη ζην αηζζεηήξην φξγαλν. Ζ αξρηθή απηή δηαδηθαζία νλνκάδεηαη θπζηθφ ή πιηθφ γεγνλφο. 2. Να επαθνινπζεί ε κεηαβίβαζε ηνπ εξεζηζκνχ δηα ησλ λεπξηθψλ ηλψλ ζηνλ εγθέθαιν (θπζηνινγηθφ ή νξγαληθφ γεγνλφο). 3. Να πξνζιακβάλεηαη ε πιεξνθνξία γηα ηελ χπαξμε ηνπ αληηθεηκέλνπ θαη ε ζπλεηδεηνπνίεζή ηνπ, ε γλψζε (ςπρηθφ γεγνλφο). Θα κπνξνχζακε κε βάζε απηά λα δψζνπκε ήδε έλαλ νξηζκφ ηεο αληίιεςεο: Αληίιεςε είλαη ε ςπρηθή ιεηηνπξγία, θαηά ηελ νπνία ιακβάλνπκε γλψζε γηα ηελ χπαξμε εμσηεξηθνχ εξεζίζκαηνο, κε ηε

κεζνιάβεζε ελφο αηζζεηεξίνπ νξγάλνπ θαη κε ηελ επεμεξγαζία ηνπ εξεζηζκνχ κέζα ζηνλ εγθέθαιν. Ζ αληίιεςε πξνυπνζέηεη ηελ χπαξμε ηνπ εμσηεξηθνχ θφζκνπ, ζηεξίδεηαη ζηνλ εμσηεξηθφ θφζκν. Σα αηζζεηήξηα φξγαλα παίξλνπλ εξεζηζκνχο απφ ηνλ θφζκν απηφ.» 2.3.2 Η επηινγή ησλ πιεξνθνξηώλ Ζ δηεθπεξαίσζε ηεο αληίιεςεο πεξηιακβάλεη θάπνηεο επηκέξνπο ιεηηνπξγίεο νη νπνίεο είλαη: ε επηινγή, ε απφζπαζε, ε νξγάλσζε θαη εξκελεία ησλ πιεξνθνξηψλ. Ζ επηινγή ησλ πιεξνθνξηψλ είλαη ην αξρηθφ ζηάδην ηεο αληίιεςεο. απηφ ην ζηάδην απφ φια ηα εξεζίζκαηα επηιέγνληαη θαη πξνζιακβάλνληαη θάπνηα απφ φια απηά πνπ πεξηβάιινπλ ην άηνκν. Ζ επηινγή φκσο ησλ εξεζηζκάησλ επεξεάδεηαη απφ παξάγνληεο πνπ έρνπλ ζρέζε θαη κε ην άηνκν πνπ αληηιακβάλεηαη, κε ηε θχζε, θαζψο θαη κε ηηο ηδηφηεηεο ησλ πιεξνθνξηψλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, γηα λα ελεξγνπνηεζεί θαη λα ιεηηνπξγήζεη ε αληηιεπηηθή ιεηηνπξγία θαη λα κπνξέζεη ην άηνκν λα επηιέμεη θαη πξνζιάβεη κηα ζπγθεθξηκέλε πιεξνθνξία, είλαη αλαγθα 17 -ίν λα απμήζεη ηελ εηνηκφηεηα θαη ηελ εγξήγνξζε ηνπ γλσζηηθνχ ζπζηήκαηνο. Δθηφο φκσο απφ απηνχο ηνπο παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην άηνκν, ε επηινγή ησλ πιεξνθνξηψλ επεξεάδεηαη θαη απφ ηε θχζε θαη ηηο ηδηφηεηεο ησλ πιεξνθνξηψλ. Πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο έρνπλ λα επηιεγνχλ πιεξνθνξίεο πνπ είλαη ζρεηηθά «εχθνιεο» γηαηί ε γλσζηηθή επεμεξγαζία ηνπο απαηηεί ιηγφηεξε πξνζπάζεηα θαη κηθξφηεξν γλσζηηθφ έξγν. Απηφ ζπκβαίλεη φηαλ, π.ρ., νη αλαγλψζηεο ζπλδπάδνπλ ζηνηρεία φπσο ρξψκα, αληίζεζε, πξσηνηππία ζηελ θίλεζε θ.ά.

2.4.2 Η απόζπαζε ησλ πιεξνθνξηώλ Σν επφκελν ζηάδην γηα ηελ αληηιεπηηθή αλαγλψξηζε ησλ πιεξνθνξηψλ είλαη ε απφζπαζε ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ έρνπλ επηιεγεί. Γηα λα γίλεη ε απφζπαζε ησλ πιεξνθνξηαθψλ ζηνηρείσλ, ζα πξέπεη νη πιεξνθνξίεο απηέο λα έρνπλ επηιεγεί θαη πξνζιεθζεί απφ ην γλσζηηθφ ζχζηεκα θαη λα βξίζθνληαη ζ έλα αξρηθφ ζηάδην πνπ νλνκάδεηαη θσδηθνπνηεκέλε αλαπαξάζηαζε. Γηα ηνλ ηξφπν απφζπαζεο ησλ πιεξνθνξηαθψλ ζηνηρείσλ απφ έλα εξέζηζκα πνπ έρεη πξνζιεθζεί, έρνπλ δηαηππσζεί 2 ππνζέζεηο: ε ππφζεζε ηεο δηαδνρηθήο απφζηαζεο ησλ πιεξνθνξηψλ θαη ε ππφζεζε ηεο ηαπηφρξνλεο ή παξάιιειεο απφζπαζεο ησλ πιεξνθνξηψλ. 2.5.2 Η νξγάλσζε ησλ πιεξνθνξηώλ. Ζ νξγάλσζε ησλ πιεξνθνξηψλ είλαη κηα δηαδηθαζία πνπ ζεσξείηαη ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο απηνλφεηε δεδνκέλνπ φηη νη πιεξνθνξίεο πνπ πξνζθέξνληαη γηα πξφζιεςε θαη κάζεζε, θαηά θαλφλα, είλαη δνκεκέλεο. 18 Όκσο, ε ζεκαζία ηεο νξγάλσζεο γίλεηαη αληηιεπηή ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ζε πεξηπηψζεηο πνπ ε νξγάλσζε είλαη ειιηπήο, αθνχ φηαλ δελ ππάξρεη ζσζηή νξγάλσζε πιεξνθνξηψλ, εκπνδίδεηαη αθφκα θαη ε ζσζηή εξκελεία ηνπο. 2.6.2 Η εξκελεία ησλ πιεξνθνξηώλ «Ζ εξκελεία ησλ πιεξνθνξηψλ απνηειεί ην ηειεπηαίν ζηάδην ηεο αληηιεπηηθήο επεμεξγαζίαο. Ζ εξκελεία ησλ πιεξνθνξηψλ επεξεάδεηαη, αθελφο, απφ ηνπο παξάγνληεο ηνπ πεξηβάιινληνο ησλ πιεξνθνξηψλ θαη, αθεηέξνπ, απφ ηηο γλψζεηο πνπ έρεη ήδε ην άηνκν πνπ πξνζιακβάλεη ηηο

πιεξνθνξίεο. Οη γλψζεηο πνπ έρεη ήδε ην άηνκν, επηδξνχλ κε θαζνξηζηηθφ ηξφπν ζηελ εξκελεία ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ πξνζιακβάλνληαη ζηελ ζπλέρεηα. Απηφ είλαη θαλεξφ π.ρ. ζηελ εξκελεία ελφο θεηκέλνπ, ε νπνία επεξεάδεηαη απφ ηηο πξνυπάξρνπζεο γλψζεηο, ηε γεληθφηεξε κφξθσζε θαη ηελ θνπιηνχξα ηνπ αηφκνπ. Μάιηζηα ν Neisser (1976, ζ.13) ηνλίδεη «νηηδήπνηε αληηιακβαλφκαζηε, θαζνξίδεηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ απηά πνπ ήδε γλσξίδνπκε». (ζην: Πφξπνδαο,2002,ζ.164) 2.7.2 Η αληίιεςε σο γλώζε Σν αίζζεκα είλαη θπζηνινγηθφ νξγαληθφ γεγνλφο ζηε δηαδηθαζία, ζην ζρεκαηηζκφ δειαδή κηαο αληίιεςεο γηα θάηη (ή γλψζε θάπνηνπ πξάγκαηνο ή γεγνλφηνο). Δίλαη κε άιια ιφγηα ην απνηέιεζκα ηεο επαθήο ή επηθνηλσλίαο ελφο αηζζεηεξίνπ νξγάλνπ καο κε ην εξέζηζκα. Γελ είλαη αθφκε αληίιεςε πιήξεο θαη ζπγθεθξηκέλε. Δίλαη κηα πξψηε «εληχπσζε», κηα γεληθή θαη αθαζφξηζηε αθφκε «αληίιεςε». Γη απηφ, ζα κπνξνχζακε λα ραξαθηεξίζνπκε ην αίζζεκα σο έλα απιφ ςπρηθφ θαηλφκελν πνπ γελληέηαη απφ εμσηεξηθά εξεζίζκαηα, ηα νπνία επηδξνχλ ζηα αηζζεηήξηα φξγαλα. Ζ 19 έληαζή ηνπ εμαξηάηαη απφ ηελ έληαζε ηνπ εξεζίζκαηνο, ε πνηφηεηά ηνπ απφ ην είδνο ηνπ αηζζεηεξίνπ νξγάλνπ. Σν ζρεκαηηζκφ ελφο αηζζήκαηνο είλαη δχζθνιν λα ηνλ παξαθνινπζήζνπκε αθξηβψο θαη ζπλεηδεηά, επεηδή θάζε αίζζεκά καο είλαη ζπλδεδεκέλν κε άιια αηζζήκαηα θαη γεληθφηεξα κε ηελ εκπεηξία πνπ καο ζπλδέεη, αιιά, επηπιένλ, ζπκπιεξψλεη θαη αιινηψλεη ηα αηζζήκαηά καο. Απηφ είλαη πξφδειν φηη ζπκβαίλεη ζηα έκπεηξα άηνκα. Ζ ηαμηλφκεζε ησλ αηζζεκάησλ ζηε γεληθή εκπεηξία ηνπ αηφκνπ δε ζπκβαίλεη νπσζδήπνηε κε ηελ επίγλσζή καο. Απηφ ζεκαίλεη φηη νχηε νη ελήιηθνη γλσξίδνπκε θάηη άκεζα απφ ηε θπζηνινγηθή δηαδηθαζία

ηνπ εγθεθάινπ πνπ ζπλίζηαηαη ζηελ αιιειεπίδξαζε δηαθφξσλ δηεγέξζεσλ. ηελ πξψηε φκσο παηδηθή ειηθία ηα αηζζήκαηα είλαη ρσξηζηά, κεκνλσκέλα θαη θαηφπηλ έξρνληαη ζε αιιεινζχλδεζε. Γηα λα θαηαλνεζεί απηφ πιεξέζηεξα, ζα αλαθέξνπκε έλα ζρεηηθφ παξάδεηγκα: Έλα κήιν, γηα έλα παηδί ηηο πξψηεο θνξέο πνπ ην βιέπεη, δελ είλαη ηίπνηε πεξηζζφηεξν απφ θφθθηλν-θηηξηλσπή θειίδα. Όηαλ κεηά ην αγγίδεη, ε πξψηε απηή εληχπσζε ζπκπιεξψλεηαη θαη απφ ηελ εληχπσζε ηνπ ζθιεξνχ θαη άγεπζηνπ. Χο απηφ ην ζεκείν έρεη ην παηδί ηελ εληχπσζε ελφο πξάγκαηνο ρσξίο ζεκαζία. Αλ θάπνηνο δψζεη ζ έλα παηδί έλα θαζαξηζκέλν κήιν, ην παηδί ζα δηαπηζηψζεη ηφηε γηα πξψηε θνξά, χζηεξα απφ δνθηκή ζην ζηφκα, φηη ην κήιν είλαη έλα πξάγκα γιπθφ θαη πγξφ πνπ ηξψγεηαη. Έηζη θάζε θνξά πνπ ζα βιέπεη έλα κήιν ζην κέιινλ, ζα μέξεη ηε ζπγθεθξηκέλε απηή ζεκαζία ηνπ, δηφηη κε ηα νπηηθά αηζζήκαηα ελψλνληαη ακέζσο ζε έλα εληαίν ζχκπιεγκα ηα απηηθά θαη γεπζηηθά αηζζήκαηα (πνπ απνηεινχλ πηα ηε ζρεηηθή εκπεηξία) θαη ζπλζέηνπλ ηελ αληίιεςε ηνπ κήινπ. Αλ απηφ επαλαιεθζεί πνιιέο θνξέο, ηφηε ζπκβαίλεη πηα αζπλείδεηα. Σν κήιν δελ πξνμελεί ρσξηζηά, θαζαξά αηζζήκαηα, αιιά δίλεη ακέζσο ηελ αληίιεςε «κήιν». 20 Σν γεγνλφο φηη αληηιακβαλφκαζηε ην κήιν σο κήιν, ην κνιχβη σο κνιχβη, θ.ν.θ, απηφ απνηειεί ηε «ζηαζεξφηεηα ηνπ πξάγκαηνο». Απηή ε ζηαζεξφηεηα είλαη αλεμάξηεηε απφ δηάθνξνπο εξεζηζκνχο. Άξα, ε αληίιεςε είλαη έλα ζχλζεην ςπρηθφ θαηλφκελν πνπ απνηειείηαη απφ νξγαληθά αηζζήκαηα θαη ζηνηρεία ηεο εκπεηξίαο, ηεο νπνίαο ην πεξηερφκελν ζρεηίδεηαη κε ην ρψξν, θαη ζπληειεί κε απηφλ ηνλ ηξφπν ζηε ζπλεηδεηνπνίεζε ησλ αληηθεηκέλσλ ηνπ έμσ θφζκνπ.

Δίλαη θαλεξφ φηη ηε βάζε ηεο αληίιεςεο σο ςπρηθνχ γεγνλφηνο απνηεινχλ ηα αηζζήκαηα, αιιά θαη ε εκπεηξία καο. 2.8.2 Γπζιεηηνπξγία ηεο αληίιεςεο Έρνληαο ππφςε φζα πξναλαθέξζεθαλ, ζεσξνχκε φηη εγείξεηαη ην εξψηεκα ζρεηηθά κε ηηο επηπηψζεηο πνπ είλαη δπλαηφλ λα έρεη ε δπζιεηηνπξγία ηεο αληηιεπηηθήο ιεηηνπξγίαο ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο. Μέρξη θαη ηε δεθαεηία ηνπ 1960 ε έξεπλα γηα ηελ αλάγλσζε πεξηνξηδφηαλ θπξίσο ζηελ αληηιεπηηθή ιεηηνπξγία θαη ε αλαγλσζηηθή ιεηηνπξγία δελ είρε αθφκα εμεηαζηεί απφ ηε ζθνπηά ησλ εμειίμεσλ ηεο λενζχζηαηεο, ηφηε, Γλσζηηθήο Φπρνινγίαο. Απφ ηφηε έρνπλ αλαθεξζεί πνιιέο εξεπλεηηθέο κειέηεο κε δηαθνξεηηθά θαη, πνιιέο θνξέο, αιιεινζπγθξνπφκελα απνηειέζκαηα. Μηα εκπεξηζηαησκέλε αλαζθφπεζε απηψλ ησλ εξεπλεηψλ έρεη θάλεη ε Vernon (1976), ε νπνία θαηαιήγεη ζηηο αθφινπζεο δηαπηζηψζεηο: Πξώηνλ, φηη νη αλαγλψζηεο κε πξνβιήκαηα ζηελ αλάγλσζε είλαη πνιχ πηζαλφλ λα έρνπλ αληηκεησπίζεη δπζθνιίεο ζε νξηζκέλεο πιεπξέο ηεο αληηιεπηηθήο 21 αλαγλψξηζεο, νη νπνίεο φκσο ηηο πην πνιιέο θνξέο βειηηψλνληαη κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ θαη ζρεδφλ εμαθαλίδνληαη γχξσ ζηελ ειηθία ησλ 10-12 εηψλ. Καηά ηελ Vernon απηφ ζεκαίλεη φηη «ηα παηδηά κε αλαγλσζηηθή θαζπζηέξεζε είλαη πηζαλόλ λα παξνπζηάδνπλ κηα θαζπζηέξεζε ζηελ αλάπηπμε ηεο αληηιεπηηθήο σξηκόηεηαο ζε ζύγθξηζε κε ηνπο θαλνληθνύο αλαγλώζηεο» (ζ.37). Γεύηεξνλ, φηη κε ηελ ππφζεζε ηνπ Birch (1962), ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε αλάπηπμε ηεο αληίιεςεο ζηα παηδηά ραξαθηεξίδεηαη απφ ζηάδηα, (φπσο ηεο αλαγλψξηζεο αληηθεηκέλσλ, ηεο

αλάιπζεο ελφο ζπλφινπ ζηα επηκέξνπο ζηνηρεία ηνπ θαη ηεο αλαζχλζεζεο ησλ κεξψλ ζε ζχλνιν) είλαη πηζαλφλ ηα παηδηά κε αλαγλσζηηθή θαζπζηέξεζε λα πζηεξνχλ ζηελ αλάπηπμε ησλ δχν ηειεπηαίσλ ζηαδίσλ ηεο αληίιεςεο, δειαδή ηεο αλάιπζεο θαη ηεο αλαζχλζεζεο. Τξίηνλ, φηη ππάξρνπλ αξθεηέο πεξηπηψζεηο αλαγλσζηηθήο θαζπζηέξεζεο, νη νπνίεο δελ ζπλνδεχνληαη απφ αληηιεπηηθή δπζιεηηνπξγία. Τέινο, ζηηο πεξηπηψζεηο φπνπ ππάξρεη εκθαλήο ζρέζε κεηαμχ ηεο αληηιεπηηθήο δπζιεηηνπξγίαο θαη ηεο αλαγλσζηηθήο θαζπζηέξεζεο, ε ζρέζε απηή δελ πξέπεη λα ζεσξεζεί φηη είλαη αηηηψδεο. Καηά ηε Vernon (ζ.37), ην πην πηζαλφλ είλαη φηη «νη αληηιεπηηθέο δπζιεηηνπξγίεο δελ είλαη νύηε αηηία νύηε απνηέιεζκα ηεο αλαγλσζηηθήο θαζπζηέξεζεο, αιιά ζπλνδεπηηθά ζπκπηώκαηα κηαο ππνθείκελεο θαζπζηέξεζεο, αιιά ζπλνδεπηηθά ζπκπηώκαηα κηαο ππνθείκελεο δπζιεηηνπξγία». ην πιαίζην κηαο ηέηνηαο ζεψξεζεο ησλ αλαγλσζηηθψλ πξνβιεκάησλ, είλαη επφκελν φηη ν ξφινο ησλ αζθήζεσλ αληηιεπηηθήο αλαγλψξηζεο δηαθφξσλ κνξθψλ θαη ζρεκάησλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ αλαγλσζηηθψλ δπζθνιηψλ θαη ηελ βειηίσζε ηεο αλάγλσζεο ζα είλαη πεξηνξηζκέλνο, αλ φρη θαη άζθνπνο. Όπσο αλαθέξεη ν Πφξπνδαο (Πφξπνδαο, 2002) ηε ζέζε απηή ππνζηεξίδνπλ πνιινί εξεπλεηέο. Δηδηθφηεξα, ν Mann θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ (Mann, 1970,1971, Mann& Goodmann, 1976) κε έκθαζε ππνζηε- 22 ξίδνπλ φηη κηα ηέηνηνπο είδνπο άζθεζε είλαη άζρεηε θαη ιαλζαζκέλε. Ο κφλνο ηξφπνο πνπ ηα παηδηά κε αλαγλσζηηθά πξνβιήκαηα κπνξνχλ λα βνεζεζνχλ λα κάζνπλ αλάγλσζε είλαη κέζσ ηεο δηάγλσζεο ησλ ζπγθεθξηκέλσλ δπζθνιηψλ ηνπο ζηελ αλαγλσζηηθή δηαδηθαζία θαη ηεο αληηκεηψπηζήο ηνπο κε αλαγλσζηηθνχ ηχπνπ αζθήζεηο. Σα άηνκα κε αλαγλσζηηθά πξνβιήκαηα δελ είλαη ίδηα κε άιιεο θαηεγνξίεο παηδηψλ κε αληηιεπηηθά πξνβιήκαηα, φπσο π.ρ. ηα ηπθιά ή θσθά άηνκα, ηα νπνία

κπνξνχλ λα βνεζεζνχλ ζηελ απνθσδηθνπνίεζε ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ κε ηελ άζθεζε ζε άιια θαλάιηα επεμεξγαζίαο. Σα παηδηά κε αλαγλσζηηθά πξνβιήκαηα πξέπεη λα βνεζεζνχλ λα αληηκεησπίζνπλ κε επηηπρία ηελ επεμεξγαζία ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ. Απηφ κπνξεί λα γίλεη κφλνλ φηαλ ε άζθεζή ηνπο αλαθέξεηαη ζην γξαπηφ ιφγν, αιιά κε ηέηνην ηξφπν ψζηε ε άζθεζε λα αληαπνθξίλεηαη ζηε ζπγθεθξηκέλε γλσζηηθή δπζιεηηνπξγία. Πξνυπφζεζε, φκσο, κηαο ηέηνηαο επηηπρεκέλεο παξέκβαζεο είλαη ε γλσζηηθή αλάιπζε ηεο αλάγλσζεο. ην ζπκπέξαζκα ζην νπνίν θαηαιήγνπκε είλαη φηη νη αληηιεπηηθέο δπζιεηηνπξγίεο ζηηο πεξηπηψζεηο ηεο πξνβιεκαηηθήο αλάγλσζεο ζα πξέπεη λα ζεσξνχληαη, λα εξκελεχνληαη θαη λα αληηκεησπίδνληαη ζην πιαίζην κηαο επξχηεξεο ζεψξεζεο ηεο γλσζηηθήο ιεηηνπξγίαο». 2.3 Η ΜΝΗΜΗ 2.1.3 Ο ξόινο ηεο κλήκεο ζηελ αλάγλσζε Απαξαίηεηε γλσζηηθή ιεηηνπξγία είλαη αλακθηζβήηεηα ε κλήκε. Υσξίο απηή ηε ιεηηνπξγία, ν αλαγλψζηεο δελ κπνξεί λα αλαγλσξίζεη νχηε έλα γξάκκα. Ζ ιεηηνπξγία ηεο κλήκεο είλαη απαξαίηεηε φρη κφλν γηα ηε δηαδηθαζία ηεο αλάγλσζεο αιιά θαη γηα ηε δηεθπεξαίσζε ηεο αληίιεςεο. 23 2.2.3 Η ιεηηνπξγία ηεο κλήκεο θαηά ηελ αλάγλσζε Ζ ιεηηνπξγία ηεο κλήκεο, φζνλ αθνξά ηελ αλάγλσζε, δηαθξίλεηαη ζε δχν δηαζηάζεηο. Ζ πξψηε δηάζηαζε αλαθέξεηαη ζηε δνκή ηεο κλεκνληθήο ιεηηνπξγίαο θαη ε δεχηεξε ζηε ζπγθξάηεζε θαη επεμεξγαζία ηεο πιεξνθνξίαο ζηε κλήκε.

Η δνκή ηεο κλεκνληθήο ιεηηνπξγίαο. Ζ κέρξη ηψξα κειέηε ηεο κλήκεο έρεη δείμεη φηη ε ιεηηνπξγία απηή πεξηιακβάλεη ηελ επεμεξγαζία ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ πξνζιακβάλνληαη θαη ηελ ελζσκάησζή ηνπο ζηηο ήδε δνκεκέλεο πιεξνθνξίεο ζηε κλήκε, έηζη ψζηε λα είλαη δπλαηή ε αλάζπξζή ηνπο. Γηα λα κάζεη έλα άηνκν λα δηαβάδεη είλαη απηνλφεην φηη ζα πξέπεη λα ιεηηνπξγνχλ ζσζηά ηφζν ε ζπγθξάηεζε, φζν θαη ε αλάζπξζε ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ αλάγλσζε. Γηα ηελ αλάγλσζε κεκνλσκέλσλ γξακκάησλ ρξεηάδεηαη ε ιεηηνπξγία ηεο ζπγθξάηεζεο θαη αλάζπξζεο γξαθεκηθψλ θαη θζνγγηθψλ πιεξνθνξηψλ. Γηα ηελ αλάγλσζε κεκνλσκέλσλ ιέμεσλ, απαηηείηαη ε ιεηηνπξγία ηεο ζπγθξάηεζεο θαη αλάζπξζεο γξαθεκηθψλ, θζνγγηθψλ θαη ζεκαζηνινγηθψλ πιεξνθνξηψλ. Σέινο, γηα ηελ αλάγλσζε πξνηάζεσλ, παξαγξάθσλ θαη θεηκέλσλ απαηηείηαη ε ιεηηνπξγία ηεο ζπγθξάηεζεο θαη αλάζπξζεο φισλ ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ ρξεηάδνληαη θαηά ηελ αλάγλσζε κεκνλσκέλσλ ιέμεσλ θαζψο θαη ε αμηνπνίεζε ζπληαθηηθψλ πιεξνθνξηψλ. Αλ γηα νπνηνδήπνηε ιφγν ππάξμεη θάπνην πξφβιεκα ζε έλα ηκήκα ηεο κλήκεο πνπ έρεη ζρέζε κε νπνηνδήπνηε είδνο πιεξνθνξηψλ, ηφηε ζα είλαη αλαπφθεπθηεο νη αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζηε κάζεζε θαη ζηε δηεθπεξαίσζε ηεο αλάγλσζεο. 24 Η ζπγθξάηεζε θαη επεμεξγαζία θαη πιεξνθνξηώλ ζηελ κλήκε. Ζ ζπγθξάηεζε ησλ πιεξνθνξηψλ ζηε κλήκε θαη ε γλσζηηθή επεμεξγαζία, ηελ νπνία πθίζηαληαη νη πιεξνθνξίεο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπγθξάηεζήο ηνπο (έηζη ψζηε λα δνκεζνχλ θαιχηεξα γηα λα κπνξνχλ λα αλαζπξζνχλ), απνηειεί ηελ άιιε δηάζηαζε ηεο ζεψξεζεο ηεο κλήκεο θαη έλα ζέκα πνπ ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηελ αλάγλσζε. χκθσλα κε ηα θπξηφηεξα κνληέια

ηεο κλήκεο πνπ έρνπλ πξνηαζεί (φπσο ηα «πνιπδνκηθά» κνληέια, ην κνληέιν ηνπ «βάζνπο επεμεξγαζίαο ησλ πιεξνθνξηψλ» θαη ηα κνληέια ζεκαζηνινγηθψλ δηθηχσλ) ε ζπγθξάηεζε ησλ πιεξνθνξηψλ ζηε κλήκε κπνξεί λα είλαη βξαρχρξνλε θαη καθξφρξνλε. Όπσο αλαθέξεη ν Πφξπνδαο, (Πφξπνδαο, 2002) ην αληηπξνζσπεπηηθφηεξν πνιπδνκηθφ κνληέιν κλήκεο πξνβιέπεη ζηάδηα αηζζεηεξηαθήο, βξαρχρξνλεο θαη καθξφρξνλεο ζπγθξάηεζεο ησλ πιεξνθνξηψλ ζηε κλήκε. Γηα ηε κάζεζε θαη ηε δηεθπεξαίσζε θάζε ηχπνπ αλάγλσζεο (δειαδή γξακκάησλ, ιέμεσλ, πξνηάζεσλ, θεηκέλσλ), απαηηείηαη ε ιεηηνπξγία ηφζν ηεο βξαρχρξνλεο, φζν θαη ηεο καθξφρξνλεο κλήκεο γηα φια ηα είδε ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ ζπλππάξρνπλ ζην γξαπηφ ιφγν, δειαδή γξαθεκηθψλ, θσλεκηθψλ, θσλνινγηθψλ, ζεκαζηνινγηθψλ θαη ζπληαθηηθψλ πιεξνθνξηψλ. Βέβαηα, ε ζπκβνιή ηεο καθξφρξνλεο κλήκεο ζηελ αλάγλσζε θαηά θαλφλα ζπλδέεηαη θαη εμεηάδεηαη καδί κε ηελ θαηαλφεζε θαη ηε (καθξφρξνλε) ζπγθξάηεζε ηνπ ζεκαζηνινγηθνχ πεξηερνκέλνπ ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ επηδηψθνπκε λα πξνζιάβνπκε θαη λα κάζνπκε κέζσ ηεο αλάγλσζεο».(ζην: Πφξπνδαο,2002, ζ.186) Ζ βξαρχρξνλε κλήκε θαηά ηελ αλάγλσζε, αλαθέξεηαη ζηελ πξνζσξηλή ζπγθξάηεζε ησλ πιεξνθνξηψλ, ηηο νπνίεο πξνζιακβάλεη ν αλαγλψζηεο θαηά ηελ αλάγλσζε, κε ζθνπφ λα ελεξγνπνηήζεη ην γλσζηηθφ ζχζηε- 25 κα θαη λα ηηο ππνβάιεη ζε επεμεξγαζία, λα ηηο αμηνπνηήζεη θαη, ηέινο, λα ηηο ζπλδπάζεη κε ηηο επεξρφκελεο πιεξνθνξίεο. 2.3.3 Τξόπνη θαη κέζνδνη βειηίσζεο ηεο κλήκεο εμήο: Απφ φζα εθηέζεθαλ παξαπάλσ ρξεηάδεηαη λα δίλνπκε πξνζνρή ζηα

Να νξγαλψλνπκε θαιά ηελ χιε πνπ έρνπκε λα κάζνπκε. Απηφ ζεκαίλεη φηη ζα πξέπεη λα ζπλδένπκε θαηάιιεια ηα δηάθνξα ζηνηρεία, λα ηα ζπζρεηίδνπκε θαη λα ηα ηαμηλνκνχκε ζε νκάδεο. Να πξνζεγγίδνπκε έλα πιηθφ κε φζεο πεξηζζφηεξεο αηζζήζεηο κπνξνχκε ζε ζρέζε κε κηα χιε: αθνπζηηθά, νπηηθά θηλεηηθά θηι. Σν ηειεπηαίν ζπλδέεηαη κε ην λα θξαηάεη θαλείο ζεκεηψζεηο είηε ζηε δηδαζθαιία είηε θαηά ηε κειέηε ηνπ. Να θάλνπκε ζσζηέο ζπλδέζεηο κε ηα ήδε γλσζηά δεδνκέλα. Γηα παξάδεηγκα, ν εθπαηδεπηηθφο θαηά ηε δηδαζθαιία θαη ν καζεηήο θαηά ηε κειέηε ηνπ ρξεηάδεηαη λα αλαδεηνχλ ηα φκνηα ή ηα ζρεηηθά. Να θάλνπκε θάπνηα δηαιείκκαηα αλάκεζα ζηα δηάθνξα αληηθείκελα κάζεζεο. Με απηφλ ηνλ ηξφπν δηεπθνιχλνληαη νη θαηάιιειεο ζπλδέζεηο. Ζ ζεκαζία ησλ δηαιεηκκάησλ είλαη κεγάιε, φρη κφλν ζην ζρνιείν, αιιά θαη ζηελ αηνκηθή κειέηε. Σα δηαιείκκαηα είλαη ζεκαληηθά θαη ζηελ θαηάηκεζε ηεο χιεο. Να απνθεχγνπκε λα θνξηηδφκαζηε κε αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα θαη λα πξνζπαζνχκε λα απμάλνπκε ηνπο ζεηηθνχο ζπλαηζζεκαηηθνχο φξνπο θαηά ηε δηδαζθαιία. Οη ζπλαηζζεκαηηθέο παξεκβνιέο θαη αλαζρέζεηο δεκηνπξγνχληαη, θπξίσο, φηαλ αληηκεησπίδεη θαλείο κηα χιε κάζεζεο φρη ηκεκαηηθά θαη ζε αξαηά ρξνληθά δηαζηήκαηα, αιιά κε κηαο. Γειαδή αλ ζε κηθξφ ρξνληθφ δηάζηεκα, ζπλήζσο ιίγν πξηλ 26 ηηο εμεηάζεηο, πξνζπαζεί λα αθνκνηψζεη έλα κεγάιν θνκκάηη ηεο χιεο, κειεηψληαο ζπλερψο. Ζ θφπσζε ησλ λνεηηθψλ δπλάκεσλ θαη ε γεληθφηεξε πίεζε ζηελ νπνία ππνβάιιεηαη, απνηεινχλ ζνβαξέο αξλεηηθέο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ απφθηεζε - αθνκνίσζε κηαο χιεο, γηα ηε δηαηήξεζε θαη αλάθιεζή ηεο.

Σέινο, ε επαλάιεςε κηαο χιεο, κε ηελ ηήξεζε ησλ παξαπάλσ αξρψλ - ηερληθψλ, είλαη απαξαίηεηε, πξνθεηκέλνπ λα δηαηεξεζεί θαη λα απηνκαηνπνηεζεί ε ρξήζε ηεο. Γηα ηε ζχγρξνλε ςπρνινγία ε «επαλάιεςε» δελ είλαη κφλν «κεηέξα ηεο καζήζεσο», αιιά θαη ηεο δηαηήξεζήο ηεο. Μνξθή επαλάιεςεο είλαη θαη ε ρξήζε ζηελ πξάμε κηαο χιεο. Γηα παξάδεηγκα, κηαο μέλεο γιψζζαο. Ξερλνχκε φ,ηη δελ ρξεζηκνπνηνχκε, φπσο μερλνχκε θαη φ,ηη δελ βιέπνπκε ζπρλά, δειαδή φ,ηη δελ αλαλεψλεηαη κέζσ θάπνηνπ εξεζίζκαηνο ή εκπεηξίαο ή παξάζηαζεο. 2.4. Η ΓΛΧΑ 2.1.4 Ο ξόινο ηεο γιώζζαο ζηελ αλάγλσζε Άιιε κηα γλσζηηθή ιεηηνπξγία πνπ παίδεη πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ αλάγλσζε είλαη ε γιψζζα θαη, θαη επέθηαζε, ν πξνθνξηθφο ιφγνο. Απηφ γίλεηαη πεξηζζφηεξν θαηαλνεηφ, αλ δνχκε ηε ζηελή ζρέζε πνπ ππάξρεη αλάκεζα ζηελ θσλεηηθή αλαπαξάζηαζε θαη πξφζθαηξε ζπγθξάηεζε ζηε βξαρχρξνλε κλήκε ησλ θσλνινγηθά πξνζιακβαλφκελσλ πιεξνθνξηψλ θαη ζηε θαιή αλαγλσζηηθή ηθαλφηεηα. Με απηφλ ηνλ ηξφπν θαηαιήγνπκε ζην ζπκπέξαζκα φηη ε κε απνηειεζκαηηθή θσλεηηθή αλαπαξάζηαζε νθείιεηαη ζηελ ειιηπή θσδηθνπνίεζε ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ. 27 Ζ παξαπάλσ ππφζεζε ζηεξίρζεθε ζε 3 δηαπηζηψζεηο: 1 ε. Ζ θαηάθηεζε ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ πξνεγείηαη ηεο εθκάζεζεο ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο θαη, ζπλεπψο, ηπρφλ δπζθνιίεο ζηε γλσζηηθή

επεμεξγαζία ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ είλαη πηζαλφλ λα έρνπλ επηπηψζεηο ζηε κάζεζε ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ. 2 ε. Ζ δεχηεξε δηαπίζησζε πξνέξρεηαη απφ κηα πξνγελέζηεξε έξεπλα κε ηελ ειιεληθή γιψζζα θαη κε Έιιελεο καζεηέο. ε απηή βξέζεθε φηη ππάξρεη άκεζε ζρέζε κεηαμχ ηνπ επηπέδνπ ηεο θσλεηηθήο αλαπαξάζηαζεο ζηε βξαρχρξνλε κλήκε πνπ αμηνινγήζεθε θαηά ηελ πξνζρνιηθή ειηθία θαη ηεο αλαγλσζηηθήο ηθαλφηεηαο πνπ απνθηήζεθε ζηελ Α ηάμε ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ.(porpodas, 1991a). 3 ε. Έρεη δηαπηζησζεί φηη νη δπζθνιίεο πνπ έρνπλ ηα παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο κε ηε θσλεηηθή αλαπαξάζηαζε θαίλεηαη φηη απνηεινχλ κηα πξψηε έλδεημε ησλ αλαγλσζηηθψλ δπζθνιηψλ πνπ ζα παξνπζηαζηνχλ ζηα παηδηά θαηά ηε θνίηεζή ηνπο ζηελ Α δεκνηηθνχ. 3.0 Η ΓΝΧΣΙΚΗ ΓΙΔΚΠΔΡΑΙΧΗ ΣΗ ΒΑΙΚΗ ΑΝΑΓΝΧΣΙΚΗ ΛΔΙΣΟΤΡΓΙΑ Με ηνλ φξν «βαζηθή αλαγλσζηηθή ιεηηνπξγία» ζπλήζσο ελλννχκε ηελ αλάγλσζε ησλ γξακκάησλ, ηα νπνία βξίζθνληαη ζε δηαδνρηθή ζεηξά θαη κε ηε δνκή πνπ έρνπλ κεηαθέξνπλ κηα ζεκαζία ή έλλνηα. Όηαλ αλαθεξφκαζηε ζηε βαζηθή αλαγλσζηηθή ιεηηνπξγία, ελλννχκε ηελ αλάγλσζε ηεο ιέμεο, επεηδή, ηφζν ζηνλ πξνθνξηθφ φζν θαη ζην γξαπηφ ιφγν επδηάθξηηε κνλάδα είλαη ε ιέμε. Απηφ εληζρχεηαη απφ ηελ ππφζεζε φηη, αλ θαηαλνήζνπκε ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν δηαβάδνπκε κηα ιέμε, ζηε ζπλέρεηα κπνξνχκε λα θαηαλνήζνπκε ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν δηαβάδνπκε κηα ζεηξά ιέμεσλ κε ζσζηή 28 γξακκαηηθή θαη ζπληαθηηθή δνκή.

Η ζύλζεηε ηαπηόηεηα θαη επεμεξγαζία ηεο ιέμεο Αλ θαη ε ιέμε απνηειεί κηα επδηάθξηηε κνλάδα ηνπ ιφγνπ, ηαπηνρξφλσο, απφ άπνςε πιεξνθνξηαθψλ ζηνηρείσλ, είλαη κηα ζχλζεηε κνλάδα. Δηδηθά φηαλ έρνπκε κηα γξαπηή ιέμε, απηή είλαη κηα ζχλζεζε γξαθεκηθψλ, θσλνινγηθψλ θαη ζεκαζηνινγηθψλ πιεξνθνξηψλ. Π.ρ. ε ιέμε «γάηα», είλαη ησλ γξαπηψλ ζπκβφισλ γ-α-η-α, ησλ θζφγγσλ πνπ αληηζηνηρνχλ ζε απηά ηα γξαπηά ζχκβνια π.ρ. ησλ θζφγγσλ /γ/,/α/,/η/,/α/ θαζψο θαη ηεο έλλνηαο «γάηα», δειαδή ηνπ θαηνηθίδηνπ δψνπ. πλεπψο, απφ ην παξαπάλσ παξάδεηγκα ζπκπεξαίλνπκε φηη ε θάζε ιέμε πξνυπνζέηεη γλσζηηθή επεμεξγαζία φισλ ησλ ζηνηρείσλ πνπ ηε ζπλζέηνπλ. Απηφ ζεκαίλεη φηη, αθελφο, ζηε λεπξνινγηθή βάζε ηνπ γλσζηηθνχ ζπζηήκαηνο ηνπ αλζξψπνπ ζα πξέπεη λα ππάξρνπλ νη απαξαίηεηνη ιεηηνπξγηθνί κεραληζκνί γηα λα επεμεξγάδνληαη απηά ηα πιεξνθνξηαθά ζηνηρεία θαη, αθεηέξνπ, φηη ζηα αλαγλσζηηθά πξέπεη λα έρεη πξνβιεθζεί ε ιεηηνπξγία αληίζηνηρσλ γλσζηηθψλ ζπζηεκάησλ. Σν απνηέιεζκα ηεο αλάιπζεο ηεο λεπξηθήο αξρηηεθηνληθήο ππνδνκήο ηεο αλάγλσζεο, έδεημε φηη ε αλαγλψξηζε ησλ γξακκάησλ ή γξαθεκάησλ, ε επεμεξγαζία ησλ θζφγγσλ πνπ αληηζηνηρνχλ ζηα γξάκκαηα, θαζψο θαη ε θαηαλφεζε ηεο ζεκαζίαο ή ηεο έλλνηαο ηεο ιέμεο ζπληεινχληαη ζε δηαθνξεηηθέο πεξηνρέο ηνπ εγθεθάινπ. Απηφ ζεκαίλεη φηη ζα πξέπεη λα γίλεηαη θαηαλνεηή ηφζνλ ε επεμεξγαζία ησλ γξαθεκηθψλ, ησλ θσλνινγηθψλ θαη ησλ ζεκαζηνινγηθψλ πιεξνθνξηψλ, φζν θαη ε δηαδνρή θαη αιιειεπίδξαζε ηεο επεμεξγαζίαο απηψλ ησλ δηαθνξεηηθψλ πιεξνθνξηψλ. 29

Δπεηδή ηειηθφο ζθνπφο ηεο αλάγλσζεο ηεο ιέμεο είλαη ε θαηαλφεζή ηεο, είλαη επφκελν φηη ε επεμεξγαζία ηεο γξαθεκηθήο ηαπηφηεηαο ηεο ιέμεο είλαη πξσηαξρηθή. Άξα, αξρηθή θάζε ηεο αλαγλσζηηθήο επεμεξγαζίαο είλαη ε απνθσδηθνπνίεζε ηεο γξαθεκηθήο ηαπηφηεηαο ησλ ιέμεσλ θαη ε ηειηθή θάζε είλαη ε θαηαλφεζε ηνπ ζεκαζηνινγηθνχ πεξηερνκέλνπ, θαζψο θαη ε θσλνινγηθή παξαγσγή θαη πξνθνξά ηεο. 3.1 Η αλάγλσζε θαη ε θαηαλόεζε ησλ θεηκέλσλ ην θεθάιαην 2 αζρνιεζήθακε κε ηε βαζηθή αλαγλσζηηθή ιεηηνπξγία. θνπφο γηα ηνλ νπνίν ν αλαγλψζηεο καζαίλεη λα δηαβάδεη ηηο ιέμεηο είλαη γηα λα αμηνπνηήζεη ηελ αλάγλσζε σο κέζν γηα λα απνθηήζεη γλψζεηο θαη λα απνθηήζεη φια ηα εθφδηα γηα λα γίλεη έλαο κνξθσκέλνο άλζξσπνο. ε απηφ ην θεθάιαην ζα αζρνιεζνχκε κε ηελ αλάγλσζε ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ πνπ έρεη ηε κνξθή πξνηάζεσλ, παξαγξάθσλ θαη θεηκέλνπ. Αλ θαη ην θείκελν απνηειείηαη απφ ιέμεηο, απηφ δελ ζεκαίλεη φηη ε αλάγλσζε θαη, θαη επέθηαζε, ε θαηαλφεζε, είλαη ην άζξνηζκα ηεο γλσζηηθήο επεμεξγαζίαο ησλ κεκνλσκέλσλ ιέμεσλ. Ζ αλάγλσζε θαη ε θαηαλφεζε ελφο θεηκέλνπ είλαη κηα ζχλζεηε ιεηηνπξγία, ε νπνία ζρεηίδεηαη κε ηε δνκή ηνπ θεηκέλνπ, ηηο γλψζεηο πνπ είρε απφ πξηλ ν αλαγλψζηεο γηα ην ζέκα ηνπ θεηκέλνπ, θαζψο θαη ηελ ηθαλφηεηά ηνπ λα επεμεξγάδεηαη γλσζηηθά ηα επηκέξνπο ζηνηρεία ηνπ θεηκέλνπ. 3.2 Καηαλόεζε ή εξκελεία ηε θηινζνθία ηνπ Kant δχν είλαη νη βαζηθέο πξνζεγγίζεηο πνπ έρνπλ πξνηαζεί, γηα ηελ πξνζέγγηζε ησλ θεηκέλσλ κε αλάγλσζε: ε θαηαλφ-

30 εζε θαη ε εξκελεία. Ζ δηαθνξά ηνπο, πνπ δελ είλαη πάληα επδηάθξηηε, έγθεηηαη πάλσ απ φια ζηελ αλεμαξηεηνπνίεζε ηνπ αλαγλψζηε, απφ ην ζπγγξαθέα θαη ηηο πξνζέζεηο ηνπ. Τπάξρνπλ θάπνηεο αληηιήςεηο, νη νπνίεο ζέινπλ ην θείκελν πξνέθηαζε ηνπ ζπγγξαθέα, «παηδί» ηνπ πλεπκαηηθφ, έξγν ην νπνίν είλαη αλαπφζπαζην κε ην είλαη ηνπ. Άιιεο θξηηηθέο πάιη, ζεσξνχλ ηελ «θεηκελνπνίεζε» απηνλφκεζε ηνπ έξγνπ. χκθσλα κε ηελ πξψηε πξνζέγγηζε, ην θείκελν είλαη επεπίθνξν ζε θαηαλφεζε θαη ζχκθσλα κε ηε δεχηεξε, ζε εξκελεία. 3.3 Η έλλνηα ηεο θαηαλόεζεο Ο φξνο «θαηαλφεζε» ρξεζηκνπνηείηαη πνιχ, φκσο είλαη γεληθφο θαη αθεξεκέλνο. Ζ έλλνηά ηνπ είλαη πνιχ αθεξεκέλε θαη ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα δειψζεη ηε λνεηηθή ζχιιεςε, ηνπ πεξηερνκέλνπ κηαο θαηάζηαζεο, ελφο πξάγκαηνο, είηε ζπγθεθξηκέλνπ είηε αθεξεκέλνπ. εκαίλεη δειαδή ηε ζχιιεςε ηεο «νπζίαο» ελφο πξάγκαηνο, κηαο θαηάζηαζεο ή κηαο ελέξγεηαο. Ζ ζχιιεςε ηνπ λνήκαηνο κπνξεί λα γίλεη κε δχν ηξφπνπο: Ο πξψηνο ηξφπνο είλαη άκεζα, εθφζνλ ε πξαγκαηηθφηεηα βξίζθεηαη ζην αληηιεπηηθφ πεδίν ηνπ αηφκνπ πνπ θαηαλνεί. Ο δεχηεξνο ηξφπνο είλαη έκκεζα, εθφζνλ ην άηνκν έρεη κπξνζηά ηνπ κηα κνξθή αλαπαξάζηαζεο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο. Ζ αλαπαξάζηαζε απηή κπνξεί λα είλαη θηλεηηθή, δειαδή θηλήζεηο ησλ ρεξηψλ, καηηψλ, κηκηθή, είηε εηθνληθή, δειαδή θσηνγξαθίεο, εηθφλεο, ζρεδηαγξάκκαηα ή δηαγξάκκαηα, ή ζπκβνιηθή, δειαδή ζρήκαηα, γξάκκαηα θαη ζχκβνια.

Έηζη, ινηπφλ, ν φξνο ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα δειψζεη ηε ζχιιεςε ηνπ λνήκαηνο ελφο κελχκαηνο, είηε απηφ είλαη γξαπηφ είηε πξνθνξηθφ. Ζ ζχιιεςε ηεο «νπζίαο», φπσο είπακε θαη παξαπάλσ, είλαη απνηέιεζκα δηα- 31 λνεηηθήο δηαδηθαζίαο. Γηα ηελ θαηαλφεζε ηνπ λνήκαηνο κηαο ιέμεο ή κηαο πξφηαζεο ην ζθεπηφκελν άηνκν ρξεηάδεηαη λα εηζδχζεη ζην εζσηεξηθφ ησλ ιέμεσλ, λα ζπζρεηίζεη ηηο ζεκαζίεο ηνπο θαη λα πξνβεί ζε αθαίξεζε θαη γελίθεπζε. Καηά ηελ αθαηξεηηθή ιεηηνπξγία ην άηνκν ζπγθξαηεί ηα νπζηψδε ραξαθηεξηζηηθά, παξαβιέπνληαο ηα επνπζηψδε θαη ηα κεηαβιεηά ραξαθηεξηζηηθά. 3.4 Οη κνξθέο έθθξαζεο ηεο θαηαλόεζεο Ζ αλαγλσζηηθή θαηαλφεζε εθδειψλεηαη κε ηξεηο κνξθέο ζπκπεξηθνξάο ηνπ αλαγλψζηε. Οη κνξθέο απηέο είλαη: ε κεηάθξαζε, ε εξκελεία θαη ε επέθηαζε ή γελίθεπζε. Η κεηάθξαζε. Με ηνλ φξν απηφ ελλννχκε λα κπνξεί λα εθθξάδεη ν αλαγλψζηεο κε «δηθά ηνπ ιφγηα» απηά πνπ δηάβαζε ζε έλα θείκελν, λα ηαπηίδεη ηε λνεκαηηθή νκνηφηεηα, ηελ ηζνδπλακία ή παξαιιειία ησλ ιέμεσλ, θξάζεσλ ή παξαγξάθσλ ηνπ θεηκέλνπ θαη λα κεηαζρεκαηίδεη ην ελλνηνινγηθφ πεξηερφκελν ελφο κελχκαηνο απφ γισζζηθή κνξθή ζε άιιε κνξθή επηθνηλσλίαο π.ρ. θηλεηηθή, εηθνληθή θ.ά. Με απηφλ ηνλ ηξφπν ν αλαγλψζηεο κπνξεί λα απνδίδεη ηελ έλλνηα κηαο ιέμεο κε άιιε ζπλψλπκε, αληίζεηε ιέμε, λα κεηαηξέπεη κηα αθεξεκέλε έλλνηα ζε ζπγθεθξηκέλε, λα κεηαθέξεη κηα ιφγηα έθθξαζε ή έλα θείκελν ηεο θαζαξεχνπζαο ζηε δεκνηηθή γιψζζα, θ.ά. Οη δξαζηεξηφηεηεο απηέο θαζψο θαη άιιεο παξφκνηεο απνηεινχλ ζαθείο ελδείμεηο θαηαλφεζεο ηνπ αλαγλψζκαηνο.

Η εξκελεία. Με ηνλ φξν απηφ ελλννχκε ηελ ηθαλφηεηα ηνπ αλαγλψζηε λα ζπιιάβεη ηηο ζρέζεηο πνπ ππάξρνπλ κεηαμχ ησλ ηδεψλ ηνπ κελχκαηνο θαη λα ηηο αλαδηνξγαλψζεη ζε κηα δνκή ε νπνία δίλεη ηελ νιηθή εηθφλα ηνπ ζε- 32 καζηνινγηθνχ πεξηερνκέλνπ. Ζ λέα ζπλνπηηθή κνξθή ηνπ κελχκαηνο πεξηέρεη ηα θχξηα θαη ηα νπζηψδε ραξαθηεξηζηηθά ησλ πιεξνθνξηαθψλ ζηνηρείσλ ηνπ κελχκαηνο. Ζ εξκελεπηηθή δξαζηεξηφηεηα ζηεξίδεηαη ζηελ αξρή ηεο νιφηεηαο απφ κεκνλσκέλα ζηνηρεία, κεηά απφ ηε ζχιιεςε ησλ ζρέζεσλ ησλ ηδεψλ ηνπ κελχκαηνο. Πξνυπνζέηεη ηελ θαηνρή βαζηθψλ γλψζεσλ π.ρ. ηε γλψζε ηεο ζεκαζίαο ησλ ιέμεσλ θαη ηηο λνεηηθέο δηεξγαζίεο ηεο επαγσγηθήο θαη παξαγσγηθήο ζθέςεο. Ο αλαγλψζηεο πξέπεη λα αλαγλσξίζεη θαη λα δηαθξίλεη ην νπζηψδεο απφ ην επνπζηψδεο, ην ζεκαληηθφ απφ ην ιηγφηεξν ζεκαληηθφ αλάκεζα ζηα πιεξνθνξηαθά ζηνηρεία ηνπ κελχκαηνο θαη λα ηα απνδψζεη ζε λέα κνξθή. Η Γελίθεπζε ή επέθηαζε. Ο ζπγγξαθέαο ζπάληα παξνπζηάδεη ζην θείκελν φιεο ηηο ζπλέπεηεο, ηα ζπλεπαθφινπζα, ηηο επηπηψζεηο ησλ ηδεψλ πνπ εθζέηεη. πρλά δελ έρεη ηελ επρέξεηα ηεο ιεπηνκεξνχο παξνπζίαζεο φισλ ησλ φςεσλ ηνπ ζέκαηνο. Βάδεη νξηζκέλα φξηα πνπ επηβάιιεη ε κφξθσζε θαη ε πξφζεζε ηνπ. Ο αλαγλψζηεο πνπ θαηαλνεί, θάλεη απηέο ηηο γεληθεχζεηο, επεθηάζεηο, πξνβιέςεηο ησλ ηδεψλ ηνπ θεηκέλνπ. Δπεθηείλεη ηηο ηδέεο ηνπ θεηκέλνπ ζε άιιεο πεξηνρέο. Πξνρσξεί πέξα απφ ηα φξηα ηνπ θεηκέλνπ. Ξεπεξλά ηνλ ζπγγξαθέα. Γελ κέλεη παζεηηθφο δέθηεο, ζθιάβνο ησλ ζθέςεσλ θαη ηδεψλ ηνπ ζπγγξαθέα αιιά πξνρσξεί ζε γεληθεχζεηο, πξνβιέπεη ηηο επηπηψζεηο ησλ ηδεψλ ηνπ θεηκέλνπ ζε άιιεο θαηαζηάζεηο θαη ζε άιια πεδία

δξαζηεξηφηεηαο. Καζνξίδεη αίηηα θαη απνηειέζκαηα. πκπιεξψλεη ηα θελά θαη ζπιιακβάλεη ηα ππνλννχκελα θαη ηα απνζησπνχκελα. Οη δξαζηεξηφηεηεο κε ηηο νπνίεο αλαιχζακε θαζεκηά απφ ηηο ηξεηο κνξθέο έθθξαζεο ηεο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο δελ πξέπεη λα ζεσξε- 33 ζνχλ φηη εμαληινχλ ηηο πεξηπηψζεηο θάζε κνξθήο. Δίλαη απιψο ελδεηθηηθέο ηνπ είδνπο. Αλάινγα κε ηε κνξθή θαη ην είδνο ηνπ αλαγλψζκαηνο νη δξαζηεξηφηεηεο απηέο δηαθνξνπνηνχληαη. Απνηεινχλ ηξφπνπο άζθεζεο ησλ δηαλνεηηθψλ ιεηηνπξγηψλ ηεο θαηαλφεζεο θαη ηε βάζε γηα ηελ επηλφεζε ηερληθψλ ειέγρνπ ηνπ βαζκνχ ηεο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο. Ο βαζκφο φκσο θαηαλφεζεο ηνπ ελλνηνινγηθνχ πεξηερνκέλνπ ελφο κελχκαηνο δελ εμαξηάηαη κφλν απφ ην δέθηε - αλαγλψζηε. Δπεξεάδεηαη, αληίζεηα, απφ έλα πιήζνο παξαγφλησλ. 3.5 Πσο ζπληειείηαη ε θαηαλόεζε ελόο θεηκέλνπ Ο πξνζδηνξηζκφο ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν ζπληειείηαη ε γλσζηηθή ιεηηνπξγία ηεο θαηαλφεζεο γεληθά θαη ηεο θαηαλφεζεο ελφο θεηκέλνπ εηδηθφηεξα είλαη έλα απφ πην ζχλζεηα θαη δχζθνια ζέκαηα ηεο Γλσζηηθήο Ψπρνινγίαο. Οη απφςεηο πνπ έρνπλ δηαηππσζεί κέρξη ηψξα πξνζεγγίδνπλ βέβαηα ην πξφβιεκα, αιιά νξηζηηθή απάληεζε ζην ζέκα ζεσξνχκε φηη δελ έρεη αθφκα δνζεί. Μεξηθέο απφ ηηο θπξηφηεξεο απφςεηο γηα ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν γίλεηαη ε θαηαλφεζε είλαη νη εμήο: Καηαλόεζε ηεο βαζηάο δνκήο ησλ πξνηάζεσλ. Όηαλ ν αλαγλψζηεο έρεη θαηαλνήζεη ην θείκελν πνπ δηάβαζε, είλαη ζε ζέζε λα γλσξίδεη φρη κφλν ηε γξαθεκηθή θαη θσλνινγηθή ηαπηφηεηα ησλ ιέμεσλ ηνπ θεηκέλνπ, αιιά θαη ην ζεκεηνινγηθφ πεξηερφκελν ηνπ θεηκέλνπ θαη γη απηφ κπνξεί λα απαληά ζε εξσηήζεηο θαηαλόεζεο ηνπ θεηκέλνπ. Απηή ε δηαθνξνπνίεζε κεηαμχ ηεο