Εγχειρίδιο κατάρτισης Ενότητα κατάρτισης Ένταξη και αποδοχή Επιμέλεια Miguel Santos Συγγραφείς Stefano Cobello Roberto Grison Maria Rosa Aldrighetti 1
Ο κύριος στόχος αυτής της ενότητας κατάρτισης είναι να βελτιώσει τις γνώσεις και την κατανόηση των συμμετεχόντων για μια σειρά θεμάτων που αφορούν την ένταξη και την αποδοχή ενός παιδιού με εγκεφαλική παράλυση (Ε.Π.) - στο σχολείο, στη τάξη, στο σπίτι και στην κοινότητα (οικογένεια, φίλοι της οικογένειας, συναντήσεις με την περιβάλλουσα κοινωνία, κλπ.). Συγκεκριμένα, έχουμε την πρόθεση να διερευνήσουμε την έννοια της κοινωνικής ένταξης και αποδοχής και τα εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την προώθησή της με διάφορους τρόπους: 1. με τη βελτίωση του επιπέδου της κατανόησης και αποδοχής της ένταξης των παιδιών με εγκεφαλική παράλυση στο σχολείο, στο σπίτι και στην κοινότητα. 2. με την αύξηση του αριθμού των «εργαλείων» που βοηθούν να εξασφαλιστεί η αποδοχή και η ένταξη ενός παιδιού με εγκεφαλική παράλυση. 3. με τη βελτίωση της δυνατότητας να αυξηθεί το επίπεδο ένταξης και αποδοχής ενός παιδιού με εγκεφαλική παράλυση στο σχολείο και στην τάξη. 4. με τη βελτίωση της δυνατότητας να αυξηθεί το επίπεδο ένταξης και αποδοχής ενός παιδιού με εγκεφαλική παράλυση στην οικογένεια και τα δίκτυα γύρω από την οικογένεια. Σκοπός Γενικά: Η Εγκεφαλική Παράλυση είναι μια πολύπλευρη αναπηρία με πολλές διαφορετικές εκφράσεις στην εμφάνιση του παιδιού, και στον τρόπο που το παιδί ενεργεί και συμπεριφέρεται σε διάφορες καταστάσεις. Ανεξάρτητα από την εμφάνιση και τη συμπεριφορά, πολλά παιδιά με εγκεφαλική παράλυση έχουν να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της συμμετοχής σε μια τάξη με συμμαθητές χωρίς αναπηρία, όπως αντίστοιχα ισχύει και για τους συμμαθητές και τους δασκάλους, που θα πρέπει να συνεργαστούν με ένα παιδί με Ε.Π. Η ίδια κατάσταση συναντάται και στο σπίτι: το παιδί με εγκεφαλική παράλυση έχει να διαχειριστεί τη ζωή σε μια οικογένεια, που περιβάλλεται από ένα δίκτυο ανθρώπων χωρίς αναπηρία - και η οικογένεια και το δίκτυο πρέπει να ασχοληθεί με ένα συγγενικό άτομο με Ε.Π. Αυτά τα γεγονότα μπορούν να προκαλέσουν πολλές διαφορετικές και δύσκολες καταστάσεις, αλλά η γνώση του αντικειμένου και η γνώση των εργαλείων που μπορούν να βοηθήσουν να αντισταθμιστεί αυτό, μπορεί να βοηθήσει το παιδί καθώς και τους ανθρώπους που το περιβάλλουν, για να αντιμετωπίσουν αυτή τη κατάσταση με σεβασμό και με ουσιαστικό τρόπο. Αυτή είναι μια θεωρητική εκπαιδευτική ενότητα, η οποία, με βάση τις πιο πρόσφατες γνώσεις στον τομέα, θα προσεγγίσει διαφορετικά θέματα σχετικά με το ζήτημα της εγκεφαλικής παράλυσης. Θεωρούμε επίσης ότι οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί έχουν πολλές πολύτιμες γνώσεις που προκύπτουν από την πρακτική εμπειρία. Ως εκ τούτου, το μάθημα θα πρέπει επίσης να είναι ένας τόπος όπου οι συμμετέχοντες (γονείς / γονείς, δάσκαλοι / δάσκαλοι και γονείς / δάσκαλοι) έχουν την ευκαιρία να συζητήσουν και να μοιραστούν τις πρακτικές εμπειρίες τους. Με αυτό τον τρόπο, οι συμμετέχοντες εμπνέονται για το πώς να εργάζονται και να ενσωματώνουν την ένταξη και την αποδοχή του παιδιού σε πολλές περιστάσεις. Για τους γονείς: Στην ανάλυση αναγκών, πολλοί γονείς εξέφρασαν την αίσθηση της έλλειψης αποδοχής και ένταξης 2
των παιδιών τους - στο σχολείο και σε πολλές περιπτώσεις στο πλαίσιο της οικογένειας, των φιλικών συναναστροφών και της ευρύτερης κοινωνίας. Το πρώτο βήμα που πρέπει να κάνουν οι γονείς για να είναι σε θέση να βοηθήσουν και να διευκολύνουν και τους άλλους ανθρώπους να είναι ανοικτοί και θετικοί απέναντι στο παιδί τους είναι να μάθουν σε προσωπικό επίπεδο να αποδέχονται το παιδί, όπως αυτό είναι, καθώς και την κατάσταση του παιδιού και της οικογένειας. Ένα άλλο σημαντικό θέμα είναι να γνωρίζουν τους τρόπους αντιμετώπισης και βοήθειας του παιδιού, πώς να αντιμετωπίζουν και να βοηθούν το παιδί όταν αυτό χρειάζεται υποστήριξη, όταν αισθάνεται θλίψη και οδύνη για την αναπηρία τους και την αδυναμία του να λειτουργεί όπως οι συνομήλικοί του. Ένας τρόπος για να γίνει κατανοητή η κατάσταση, να επιτευχθεί η αποδοχή και να αναπτυχθεί η ικανότητα μας να σκεφτόμαστε τρόπους που βοηθούν το παιδί να λειτουργήσει στα διάφορα περιβάλλοντα, αντισταθμίζοντας την αναπηρία του, και που άρουν όσο το δυνατόν τα εμπόδια για μια ζωή με κοινωνικότητα, ευκαιρίες εκπαίδευσης, εργασίας και συμμετοχής σε δραστηριότητες αναψυχής, είναι η γνώση και συγκεκριμένα εργαλεία. Για τους εκπαιδευτικούς: Η ανάλυση αναγκών δείχνει ότι οι εκπαιδευτικοί που έχουν μαθητές με εγκεφαλική παράλυση, μπορούν να ωφεληθούν από την βελτίωση των γνώσεών τους σχετικά με εργαλεία ένταξης και αποδοχής των παιδιών με εγκεφαλική παράλυση. Η παροχή γνώσεων στους εκπαιδευτικούς σχετικά με τις διάφορες πτυχές της κοινωνικής ένταξης και αποδοχής, καθώς και η αύξηση των ευκαιριών για να συζητήσουν πώς και ποια εργαλεία μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην πράξη για να βελτιωθούν οι ικανότητες των μαθητών με αναπηρία, θα τους βοηθήσει να επικεντρωθούν στην κατάσταση και να επηρεάσουν τους συμμαθητές του παιδιού, το υλικό περιβάλλον, καθώς και να βελτιώσουν και τη δική τους προσέγγιση προς το παιδί με εγκεφαλική παράλυση. Μαθησιακά αποτελέσματα: Οι συμμετέχοντες θα μάθουν για την αποδοχή και την ένταξη των παιδιών με εγκεφαλική παράλυση από επαγγελματίες ειδικούς που θα τους εφοδιάσουν με τις πιο πρόσφατες γνώσεις στον τομέα. Οι γονείς θα μάθουν πώς να διαχειριστούν το δικό τους σοκ και θλίψη, καθώς και του παιδιού, προκειμένου να αυξηθεί η ικανότητά τους να κατανοούν και να αποδέχονται το παιδί, τις προκλήσεις που συνδέονται με την αναπηρία και να αποκτήσουν τις γνώσεις που απαιτούνται για να είναι σε θέση να διευκολύνουν τους άλλους να προσεγγίσουν το παιδί με διάθεση ένταξης και ενσωμάτωσης. Οι εκπαιδευτικοί θα μάθουν ποιες δυσκολίες επηρεάζουν την αποδοχή και την ένταξη ενός παιδιού με εγκεφαλική παράλυση σε μια τάξη η οποία αποτελείται κυρίως από μαθητές χωρίς αναπηρία. Θα μάθουν επίσης πώς να διαχειρίζονται αυτό το θέμα, με αλλαγή της στάσης των (επικέντρωση στις επιτυχίες) της στάσης των συμμαθητών, με αλλαγή του περιβάλλοντος κλπ. 3
Κεφάλαιο 1 Διαχείριση συναισθημάτων (σοκ, άρνηση, κατάθλιψη, κλπ) Μαθησιακά αποτελέσματα Στο τέλος αυτού του κεφαλαίου, οι συμμετέχοντες θα γνωρίζουν τις τυπικές αντιδράσεις και τις φάσεις που περνά κανείς να ζει μια κρίση. θα γνωρίζουν τις δυσκολίες που μπορεί να προκύψουν μεταξύ των γονέων ως ζευγάρι και πώς να αντιδράσουν σε αυτές πριν να είναι πολύ αργά. θα γνωρίζουν τη σημασία της ενημέρωσης των συγγενών για γεγονότα σχετικά με τη διάγνωση, βοηθώντας τους να κατανοήσουν την κατάσταση του παιδιού. Θα κατανοήσουν τη σημασία της υποστήριξης των παππούδων και άλλων συγγενών και στενών φίλων κατά την δική τους περίοδο κρίσης. θα γνωρίζουν εργαλεία για να βοηθήσουν την "καλή συνεργασία" μεταξύ της οικογένειας και των συγγενών να καλλιεργηθεί με ένα γόνιμο τρόπο, ωφέλιμο για όλους. θα γνωρίζουν σχετικά με τα στάδια της θλίψης και της κρίσης που περνά το παιδί με Ε.Π. και έχουν να κάνουν με τη δική του κατάσταση και τους περιορισμούς που θέτει αυτή στη ζωή του παιδιού, και θα γνωρίζουν τα εργαλεία για να διαχειριστούν αυτές τις φάσεις. Περιεχόμενα κεφαλαίου Είναι πάντα πολύ δύσκολο να μαθαίνει κανείς ότι το παιδί του πάσχει από εγκεφαλική παράλυση ή οποιοδήποτε άλλο τύπο αναπηρίας ή ασθένειας. Μερικοί γονείς το γνωρίζουν τη στιγμή που το παιδί γεννιέται, ενώ άλλοι έχουν πρώτα περάσει μια περίοδο ανησυχίας και άγχους, γιατί η ανάπτυξη του παιδιού τους δεν συμβαδίζει με το σύνηθες. Μερικοί γονείς θα αισθάνονται ανακούφιση όταν παίρνουν τελικά τη διάγνωση και ξέρουν με τι έχουν να κάνουν, αλλά οι περισσότεροι γονείς βιώνουν τη θλίψη και μπαίνουν σε κρίση. Μια αίσθηση απώλειας μπορεί να ακολουθήσει την είδηση ότι το παιδί έχει αναπηρία, όπως η Ε.Π. Η απώλεια του παιδιού που περίμεναν, καθώς και η απώλεια της ζωής τους με ένα παιδί που μεγαλώνει, και γίνεται ολοένα και πιο ανεξάρτητο. Οι γονείς που έχουν παιδιά με Ε.Π. πρέπει να αλλάξουν τις αντιλήψεις τους για το πόσο καιρό θα πρέπει να τα φροντίζουν και να τα υποστηρίζουν. Οι κρίσεις περιέχουν διαφορετικές φάσεις, όπως σοκ, αντίδραση, επεξεργασία και νέο προσανατολισμό. Το πώς αυτές οι φάσεις βιώνονται σε κάθε περίπτωση, διαφέρει από ζευγάρι σε ζευγάρι, από γονέα σε γονέα (και μερικοί γονείς μπορεί ποτέ να μην αποδεχθούν το γεγονός ότι έχουν ένα παιδί με αναπηρία.) Πολύ συχνά είναι σαν να είσαι στη μέση ενός συναισθηματικού χάους - που μπορεί να είναι ακόμα πιο δύσκολο στη διαχείρισή του, αν η μητέρα και ο πατέρας του παιδιού δεν αντιδρούν στην κατάσταση με τον ίδιο τρόπο. Είναι πολύ σημαντικό να ζητήσουν βοήθεια και να μιλούν με άλλα μέλη της οικογένειας, φίλους και ειδικούς για την κατάσταση. Μπορεί επίσης να είναι μια καλή ιδέα να συμβουλευθούν έναν επαγγελματία ψυχολόγο ή άλλους θεραπευτές που μπορούν να βοηθήσουν τους γονείς στην αντιμετώπιση όλων αυτών των χαοτικών συναισθημάτων. Αυτό είναι σημαντικό, εάν οι γονείς σκοπεύουν να επιτύχουν την αποδοχή της κατάστασης και να βρουν την απαραίτητη δύναμη για να αντιμετωπίσουν τις υποχρεώσεις τους σε σχέση με το παιδί με Ε.Π. Είναι επίσης σημαντικό διότι μπορεί να υπάρχουν και αδέλφια στην οικογένεια που δεν πρέπει να παραμεληθούν. Πολύ συχνά θα βρεθούν και αυτά σε μια κατάσταση όπου αισθάνονται ότι δεν παίρνουν την προσοχή που 4
δικαιούνται. Ο η αδελφός με Ε.Π. τραβά πολλή προσοχή, λόγω της κατάστασής του και λόγω της σημαντικής φροντίδας που χρειάζεται. Πολύ συχνά, το άγχος και η ανησυχία για το παιδί με Ε.Π. και το μέλλον του, έχει ως αποτέλεσμα οι γονείς να ξεχνούν ότι είναι ζευγάρι και να απομονώνονται από φίλους και συγγενείς. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι αυτό δεν πρέπει να γίνεται. Οι γονείς, τα αδέλφια, οι παππούδες και οι γιαγιάδες, και η υπόλοιπη οικογένεια αισθάνονται θλίψη και πόνο και για αυτό πρέπει να ληφθεί μέριμνα. Οι παππούδες και οι γιαγιάδες πολύ συχνά θα είναι σε θέση να αποτελέσουν μια πολύ σημαντική υποστήριξη στην καθημερινή ζωή μιας οικογένειας με ένα παιδί με εγκεφαλική παράλυση. Επομένως είναι πολύ σημαντικό να τους δώσουμε τις σχετικές γνώσεις σχετικά με τη διάγνωση, προκειμένου να κατανοήσουν καλύτερα την κατάσταση, και να επεξεργαστούν τη θλίψη και την οδύνη που αισθάνονται ώστε να μπορέσουν να στηρίξουν την οικογένεια με ένα παιδί με αναπηρία. Δραστηριότητες / ερωτήσεις επισκόπησης Θα πραγματοποιηθεί ομαδική εργασία. Μιλώντας εισαγωγικά για έργο της ομάδας ο εκπαιδευτής θα παρουσιάσει τις ερωτήσεις επισκόπησης που θα τεθούν στους εκπαιδευόμενους. Οι εκπαιδευόμενοι θα χωριστούν σε ομάδες των 4-5 ατόμων. Παραδείγματα ομαδικής εργασίας: Επιλέξτε ένα ή δύο συμμετέχοντες στην ομάδα να παρουσιάσουν την προσωπική τους ιστορία στην υπόλοιπη ομάδα - πώς ήταν η αντίδρασή σας όταν μάθατε ότι το παιδί σας είχε εγκεφαλική παράλυση; Πώς ήταν η αντίδραση των παππούδων και των άλλων στενών φίλων και συγγενών; Πώς ήταν η αντίδραση από τα αδέλφια; Το παιδί σας με Ε.Π. έδειξε σημάδια θλίψης ή κατάθλιψης λόγω της κατάστασής του; Προς την ομάδα: ζητήστε να σκεφτούν και να συζητήσουν στην ομάδα ποιος ήταν ο καλύτερος τρόπος για να βοηθήσουν αυτή την οικογένεια μέσω μιας κρίσης; Ποιος θα ήταν ένας καλός τρόπος για να αντιμετωπιστούν οι αντιδράσεις από τους συγγενείς και φίλους; Ποιος θα ήταν ένας καλός τρόπος για την αντιμετώπιση των αντιδράσεων από τα αδέλφια - και ποιος θα ήταν ένας καλός τρόπος να φροντίσουμε ένα παιδί που δείχνει θλίψη ή κατάθλιψη λόγω της κατάστασής του; Προτεινόμενη βιβλιογραφία: Emily Pearl Kingsley: 'Holland' ένα ποίημα για το να έχεις ένα παιδί με αναπηρία: http://www.our-kids.org/archives/holland.html Για την Emily Pearl Kingsley: http://en.wikipedia.org/wiki/emily_kingsley Ariel μια ιστορία (βλ. σελ. 34): http://www.livingwithcerebralpalsy.com/pdfs/cpuk.pdf 5
Κεφάλαιο 2 Οργάνωση του οικιακού περιβάλλοντος Μαθησιακά αποτελέσματα Οι συμμετέχοντες θα προσδιορίσουν τα εργαλεία που μπορούν να τους βοηθήσουν στην προσπάθειά τους για την ένταξη και την ενσωμάτωση του παιδιού με εγκεφαλική παράλυση στο σπίτι και σε διάφορες καταστάσεις, όπως κοινωνικές εκδηλώσεις και αθλητικές δραστηριότητες. Θα μάθουν, επίσης, τον καλύτερο τρόπο να δίνουν πληροφορίες σχετικά με το παιδί σε άλλους. Οι συμμετέχοντες θα μάθουν επίσης, ως παράδειγμα, μια συγκεκριμένη τεχνική για να επικοινωνούν και να είναι μαζί με το παιδί με εγκεφαλική παράλυση. Περιεχόμενα κεφαλαίου Σχετικά με το εργαστήρι- τεχνική της γιόγκα: Με τη χρήση μιας ορισμένης τεχνικής γιόγκα είναι δυνατόν να επιτευχθεί διαισθητική επικοινωνία με το παιδί με Ε.Π., ακόμη κι αν η ικανότητα εκφραστικής ικανότητας στην επικοινωνία είναι περιορισμένη. Η τεχνική λειτουργεί για την ενίσχυση ή την δημιουργία ισορροπίας μεταξύ των εγκεφαλικών ημισφαιρίων και τονώνει τη λειτουργία του δεξιού ή αριστερού ημισφαιρίου, αναπτύσσει τη διαισθητική επικοινωνία με τα παιδιά, αναπτύσσει τεχνικές χαλάρωσης με την παρουσία των παιδιών, αναπτύσσει την ικανότητα να χαλαρώνουν τα παιδιά εστιάζοντας στις φυσικές αντιδράσεις και αντιστάσεις που συνδέονται με την παρουσία και τη συμπεριφορά των παιδιών, την αποβολή της επιθετικής επικοινωνίας μέσω pranayama (δηλαδή τεχνικές αναπνοής που αναπτύχθηκαν για ατομικές ανάγκες), και διδάσκει τα παιδιά απλές τεχνικές για τη βελτίωση της εγκεφαλικής δραστηριότητας. Οι γονείς και τα παιδιά που πάσχουν από παθήσεις του εγκεφάλου, όπως η εγκεφαλική παράλυση, μπορεί πραγματικά να βελτιώσουν το επίπεδο επικοινωνίας τους με το διαλογισμό, ασκήσεις Κουνταλίνι Γιόγκα για την τόνωση της διαίσθησης, την ανοχή, τη συμπόνια και την αποτελεσματική επικοινωνία. Οι ακολουθίες και ο διαλογισμός προορίζονται για τους γονείς για να εντείνουν την ικανότητα δημιουργίας σχέσης με τα παιδιά τους, και η διαίσθηση ως μέσο για την δημιουργία στενότερων σχέσεων με τη μετάβαση από τα συμβατικά / ορθολογικά πρότυπα σχέσης σε στοχαστικά. Θα γίνει μια γνωριμία με βασικές ασκήσεις Sat Nam Rasayan για να δημιουργηθεί μια κατάσταση βαθιάς επικοινωνίας μέσω της χαλάρωσης. Δραστηριότητες Εργαστήριο τεχνικών γιόγκα που μπορεί να βοηθήσουν την επικοινωνία με το παιδί. Προτεινόμενη βιβλιογραφία: Εθνικό Δίκτυο Παιδικής Προστασίας http://www.nncc.org/diversity/divers.disable.special.html Ο Γιόγκι Bhajan για τον εσωτερικό θυμό http://www.facebook.com/video/video.php?v=1015087216484 Kundalini Yoga - διαλογισμός για συναισθηματική ισορροπία http://www.youtube.com/watch?v=fhl58fl5q7u Kundalini Yoga τεχνικές αναπνοής http://www.kundaliniyoga.org/pranayam.html Σύντομη ιστορία του Sat Nam Rasayan http://creacicle.com/blog/?p=1774 6
Sat Nam Rasayan http://www.sat-nam-rasayan.de/ Sat Nam RAsayan και Guru Dev Singh http://www.satnamrasayan.it/gurudevsingh.php Κεφάλαιο 3 Καθήκοντα και υποχρεώσεις ως προς την ένταξη (στο σχολείο, υποστηρικτικές υπηρεσίες, κλπ) Μαθησιακά αποτελέσματα Οι συμμετέχοντες θα γνωρίσουν εργαλεία που μπορούν να τους βοηθήσουν στις προσπάθειές τους να περιλαμβάνουν και να εντάσσουν το παιδί με εγκεφαλική παράλυση σε διαφορετικές καταστάσεις, όπως στο σχολείο, στην τάξη, σε αθλητικές δραστηριότητες, σε κοινωνικές δραστηριότητες κλπ., και θα μάθουν ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για να δίνουν πληροφορίες σχετικά με το παιδί. Περιεχόμενα κεφαλαίου Είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί ότι η ένταξη δεν είναι αποκλειστικά και μόνο το καθήκον του σχολείου, αλλά μια καθημερινή εργασία με την προσοχή όλων των θεσμικών οργάνων που υποστηρίζουν το παιδί / νεαρό κορίτσι / αγόρι με Ε.Π.. Η εκπαιδευτική φροντίδα, η αποκατάσταση και η υποστήριξη δεν μπορούν να αφεθούν στην ευθύνη μεμονωμένων ατόμων (γονείς, δάσκαλοι, θεραπευτές, εκπαιδευτικοί), αλλά θα πρέπει να εντάσσονται σε ένα λογικό σύστημα. Η συνεργασία και η δέσμευση, από την άποψη της κοινής ευθύνης μεταξύ του σχολείου και των υπηρεσιών στήριξης της οικογένειας είναι η βάση της επιτυχίας του έργου ζωής κάθε μαθητή με Ε.Π.. Συνεργασία και κοινή ευθύνη σημαίνει ότι όλοι οι συμμετέχοντες είναι πρόθυμοι να κάνουν κοινά σχέδια, καθώς και σε στιγμές αντιπαράθεσης να επαληθεύουν την τήρηση και την αποτελεσματικότητά τους. Τα ειδικά καθήκοντα του κάθε ατόμου και οι ευθύνες του καθενός δεν μπορεί να διαχωρίζονται από ένα κοινό σχέδιο για την κοινωνικοποίηση, τη μάθηση, και την αποκατάσταση, όλων δηλαδή των θεμάτων που αφορούν στη συνολική ανάπτυξη του μαθητή. Το κοινωνικό μοντέλο της αναπηρίας, που εν μέρει αναδιατύπωσε η ICF (ΔιεθνήςΤαξινόμηση της Λειτουργικότητας, Αναπηρίας και Υγείας, 2001 - Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας), επικεντρώνεται όχι μόνο στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρίες και οι οποίες οφείλονται στη βιολογική τους κατάστασή, αλλά κυρίως στο πλαίσιο που περικλείει το άτομο με αναπηρία. Το υπόδειγμα που εφαρμόζεται σε σχολεία και υπηρεσίες υποστήριξης προτείνει την ιδέα μιας εκπαίδευσης και κουλτούρας ενσωμάτωσης. Το καθήκον του σχολείου και των υπηρεσιών είναι να φροντίζουν: Το σύστημα σχέσεων, τις μεθόδους της εξατομικευμένης και προσωποποιημένης εργασίας, την οργάνωση των χώρων και των χρόνων εργασίας, την συνεργατική μάθηση, τον διάλογο μεταξύ συνομηλίκων, τη συνεχή ενημέρωση και την επαγγελματική ανάπτυξη των ατόμων που εργάζονται εκεί και που δημιουργούν τις προϋποθέσεις για μια συνολική προσέγγιση του μαθητή με Ε.Π., 7
την ευθύνη για την παροχή ευκαιριών χωρίς αποκλεισμούς για τους μαθητές, η οποία είναι σαφής, πάνω απ 'όλα στην οργάνωση του περιβάλλοντος ώστε κάθε μαθητής θα είναι σε θέση να εκφράσει τις δυνατότητές του, να βρει τις σωστές απαντήσεις στις ανάγκες του, και να συμμετέχει στη ζωή της κοινότητας. Δεν είναι αρκετό για τα σχολεία και τις υπηρεσίες να είναι σε θέση να ανταποκρίνονται στις ανάγκες του ατόμου μόνο από την άποψη των τεχνικών και οικονομικών πόρων και του εξειδικευμένου προσωπικού. Είναι επίσης σημαντικό να αμφισβητούν έννοιες όπως, "φυσιολογικό", σχολική επιτυχία, και την έρευνα των επιδόσεων. Είναι σημαντικό να αμφισβητούν, με μια ισχυρή αίσθηση της ευθύνης και της ειλικρίνειας, τις έννοιες της «εκπαίδευσης, της κατάρτισης και της κοινωνικοποίησης". Η «αναπηρία» και οι «ειδικές ανάγκες» δεν μπορεί να ερμηνεύονται ως «παρεμβολή του συστήματος", αλλά ως σταθερές και διαδεδομένες μεταβλητές των συνήθων διαδικασιών της κοινωνίας. Ο κίνδυνος είναι ότι το σχολείο και τα διάφορα θεσμικά όργανα υποστήριξης για τα άτομα με ειδικές ανάγκες μπορεί να "χάνονται καθ οδόν κάθε μέρα." Δραστηριότητες Το κεφάλαιο αυτό θα καλυφθεί σε 3 ώρες. Στο πρώτο μέρος (διάρκειας 1 ώρας), θα παρουσιαστεί το θέμα, αναφέροντας τα καθήκοντα και τις ευθύνες των σχολείων και των υπηρεσιών για την προώθηση της κοινωνικής ένταξης. Το μάθημα θα πραγματοποιηθεί με την παρουσίαση διαφανειών, με διαγράμματα και χάρτες που επικεντρώνονται στα πιο σημαντικά στοιχεία. Για τις επόμενες 2 ώρες θα υπάρξει ομαδική εργασία. Θα δοθούν ευκαιρίες για τη χρήση διυποκειμενικών μεθόδων μάθησης και κατάρτισης. Θα ενθαρρυνθεί η συζήτηση και η άποψη ότι το ίδιο πρόβλημα μπορεί να αντιμετωπιστεί και να λυθεί με διάφορους τρόπους. Ο στόχος της ομαδικής εργασίας και της συζήτησης δεν είναι να διασφαλιστεί ότι οι απόψεις συμπίπτουν, αλλά να βρεθούν απαντήσεις που να λαμβάνουν υπόψη την ιδιαιτερότητα όλων των απόψεων που εκφράστηκαν. Ερωτήσεις επισκόπησης 1. Σύμφωνα με την εμπειρία σας ως εκπαιδευτικοί και γονείς, ποια πιστεύετε ότι είναι τα καθήκοντα και οι ευθύνες των σχολείων και των υπηρεσιών για να κάνουν την προσπάθεια για ένταξη αποτελεσματική; 2. Πώς έχετε βιώσει το σύστημα σχέσεων μεταξύ των διαφόρων εμπλεκομένων ατόμων; 3. Τι είναι ο διάλογος μεταξύ του παιδιού / αγόρι / κορίτσι με Ε.Π.; Πού προτιμάται αυτός ο διάλογος Πώς γίνεται; 4. Έχει το σχολείο και οι υπηρεσίες ένα δομημένο τρόπο εργασίας, χρόνο και χώρο κατάλληλο για την ανάπτυξη του παιδιού / εφήβου; Προτεινόμενη βιβλιογραφία: http://www.milieu.it http://www2.unescobkk.org/elib/publications/243_244/teaching_children.pdf http://books.google.it http://books.google.it www.aare.edu.au/08pap/spa08682.pdf 8
Κεφάλαιο 4 Βελτίωση της κοινωνικής αποδοχής Μαθησιακά αποτελέσματα Οι συμμετέχοντες θα γνωρίσουν και θα κατανοήσουν ποιοι από τους μηχανισμούς της κοινωνίας (στο σχολείο, στο σπίτι, στην επαφή με τις κοινωνικές και υγειονομικές υπηρεσίες, κ.λπ.) μπορεί να είναι εμπόδια για την κοινωνική αποδοχή και θα μάθουν τα εργαλεία που μπορούν να αποτρέψουν ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Οι συμμετέχοντες θα μάθουν ποιοι μηχανισμοί και συναισθήματα μπορεί να κινητοποιηθούν στο παιδί με εγκεφαλική παράλυση, όταν έχει να αντιμετωπίσει αποκλεισμό και στάση μη-αποδοχής από το περιβάλλον, καθώς και τα εργαλεία που μπορούν να αποτρέψουν ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Περιεχόμενα κεφαλαίου Οι άνθρωποι με αναπηρίες προκαλούν σε μεγάλο βαθμό, θετικά συναισθήματα, όπως η αλληλεγγύη, ο θαυμασμός για τη δύναμη της θέλησής τους, την αποφασιστικότητα που μεταδίδουν και την επιθυμία να είναι χρήσιμοι. Σε γενικές γραμμές οι άνθρωποι αισθάνονται πιο ήρεμοι όταν αντιμετωπίζουν καταστάσεις που θεωρούνται κοντά στο φυσιολογικό. Αλλά υπάρχουν επίσης διαδεδομένα αισθήματα αμηχανίας και αμφιλεγόμενης δυσφορίας. Μερικοί αισθάνονται ακόμη και φοβισμένοι στην ιδέα ότι μπορεί να αντιμετωπίσουν κάποτε τη δυνατότητα να βιώσουν τον ίδιο πόνο. Υπάρχει επίσης έντονη ανησυχία μήπως πληγωθεί ή προσβληθεί το άτομο με αναπηρία από απροσεξία είτε από λόγους είτε από πράξεις. Λίγοι άνθρωποι είναι αδιάφοροι και πιστεύουν ότι είναι ένα πρόβλημα που δεν τους αφορά καθόλου. Ωστόσο, η πλήρης κοινωνική αποδοχή είναι ακόμη περιορισμένη. Η προκατάληψη είναι ισχυρή απέναντι σε όσους δεν θεωρούνται παραγωγικοί και ικανοί να κάνουν μια αποτελεσματική συνεισφορά στην κοινωνία, έτσι η αξία αυτών των ανθρώπων γίνεται αντιληπτή ως κατώτερη. Η εξωτερική όψη επίσης συμβάλλει στην εξαίρεση αυτών των ανθρώπων από αυτό που θεωρείται ως η εικόνα της αισθητικής τελειότητας και ομορφιάς, που πληροί όλες τις προδιαγραφές που προωθούνται από τα μέσα ενημέρωσης, σε τέτοιο βαθμό που ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να αισθάνονται αμηχανία όταν είναι παρέα με άτομα με αναπηρίες. είναι οι κύριες δράσεις που μπορούν να υλοποιηθούν, έτσι ώστε να γίνονται τέτοιες διακρίσεις; Μερικές προτάσεις που πρέπει 9
να επιδιωχθούν στο επίπεδο της κοινωνικής πολιτικής είναι οι εξής: ΕΞΑΛΕΙΨΗ ΤΗΣ ΑΓΝΟΙΑΣ: το πρώτο βήμα προς την πραγματική κοινωνική αποδοχή της αναπηρίας ξεκινά από τη γνώση που αφορά στερεότυπα και παρεξηγήσεις. Συνεπώς, είναι απαραίτητο να μιλήσουμε για την αναπηρία, τι σημαίνει, μορφές, προβλήματά, εντάσσοντας αυτή τη συζήτηση σε εκπαιδευτικά προγράμματα. ΕΠΙΓΝΩΣΗ ΟΤΙ Η ΑΝΑΠΗΡΙΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΑΦΟΡΑ ΟΛΟΥΣ ΜΑΣ: ξεκινώντας από την ιδέα ότι η αναπηρία είναι ένα από τα πιθανά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης κατάστασης, μπορούμε να μιλήσουμε για μια εμπειρία που ο καθένας θα μπορούσε να ζήσει στη ζωή του και ως εκ τούτου θα μπορούσε να θεωρηθεί φυσιολογική. Ο πόνος και η δυστυχία είναι μέρος της ζωής. Το θέμα αυτό δεν αντιμετωπίζεται - ο φόβος ότι μπορεί να πληγωθούμε ή ακόμα και ο φόβος ότι η αναπηρία μπορεί να είναι μέρος της ζωής μας. Είναι σημαντικό να μην υπερβάλλουμε για τον πόνο, αλλά να γνωρίζουμε ότι υπάρχει, και ότι μπορεί να συμβεί στον καθένα, όπως και η αναπηρία. Αυτό είναι πάρα πολύ συχνά γίνεται αντιληπτό μόνο όταν αναπηρία είναι εμφανής. ΓΙΑ ΝΑ ΑΠΟΔΕΧΤΟΥΜΕ ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΕΣ, ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΝΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΟΥΜΕ ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΕΣ: η πραγματική αδικία που επηρεάζει το άτομο με αναπηρία δεν είναι ο όρος που αναφέρεται σε αυτούς: αναπηρία, μειονεξία, κλπ, αλλά το ότι σπαταλούν την ενέργειά τους για να πάρουν ό, τι θα έπρεπε να θεωρείται δεδομένο. Εάν το άτομο με αναπηρία ή η οικογένειά τους δεν ενεργοποιηθεί, δεν υπάρχει κάποιος που θα μπορούσε να τους εκπροσωπήσει, δεν ζητούν ούτε καν ρωτούν πολλές φορές, με τον ψευδή φόβο ότι να απαιτείς αυτό που δικαιούσαι, είναι σαν να ζητάς χάρη, και ότι θα γίνει αντιληπτή η «διαφορετικότητα», που έτσι και αλλιώς υπάρχει! ΕΝΤΑΞΤΕ ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΙΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ: η εργασία είναι σίγουρα ένα βασικό στοιχείο, μέσω της οποίας το άτομο αισθάνεται ενσωματωμένο στην κοινωνία, και χρήσιμο στον κόσμο. ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΓΝΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ ΟΣΟΥΣ ΕΦΑΡΜΟΖΟΥΝ ΤΟ ΝΟΜΟ: έτσι ώστε να μην είναι απαιτούνται υπεράνθρωπες προσπάθειες για να χορηγηθεί αυτό που προβλέπεται σε ένα πλαίσιο αλληλεγγύης. 10
Λίγοι αναγνωρίζουν τις θυσίες που κάνει ένα άτομο με αναπηρία για να μοιάζει με «κανονικό» άνθρωπο. Η αρχή της αλληλεγγύης έχει επιφέρει μεγάλη βελτίωση, χάρη στους νόμους που μας προστατεύουν, αλλά παρ 'όλα αυτά θα πρέπει πάντα να παλέψει κανείς σκληρά για να πάρει αυτά που προβλέπονται από το νόμο. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΕΜΠΟΔΙΑ: πώς εφαρμόζονται οι νόμοι που επιτρέπουν την απομάκρυνσή τους; Τα άτομα που εργάζονται για την εξάλειψη αυτών των εμποδίων είναι ακόμη σε μεγάλο βαθμό μη ενημερωμένα για τα θέματα της αναπηρίας και της ένταξης. Η αυξημένη ανεξαρτησία ενθαρρύνεται για το άτομο με αναπηρία, ωστόσο, πάντα θεωρείται ότι συνοδεύεται. Προτεινόμενη βιβλιογραφία Erving Goffman, Stigma: Notes on the Management of Spoiled Identity, 1963. (Ed. it. by Roberto Giammanco. Stigma. Identity denied. Ombre Corte, Verona, ed. 2003). - Giampiero Griffo Emilio Aristide, "Le parole sono pietre'', 2005. In www.superando.it. - Schianchi Matthew, La terza nazione del mondo. I disabili tra pregiudizi e realtà, Feltrinelli, Milan, 2009. - http://www.education.com/reference/article/social-acceptance-rejection-children-disabilties/ - http://icarefumane.jimdo.com/ - http://www.un.org/disabilities/default.asp?id=150 11
Κεφάλαιο 5 Εκπαιδευτική ένταξη, εφαρμογές εκπαιδευτικής ένταξης και μορφές εκπαιδευτικής ένταξης Μαθησιακά αποτελέσματα: Οι συμμετέχοντες θα μάθουν και θα πάρουν εργαλεία για την κατασκευή ενός σχολείου με την κατάλληλες αίθουσες και χώρους για όλα τα παιδιά - με ή χωρίς αναπηρία - σε μια ατμόσφαιρα αμοιβαίου σεβασμού των ατομικών δυσκολιών και των διαφορών. Οι συμμετέχοντες θα γνωρίζουν σχετικά με τις δυνατότητες της εναλλακτικής επικοινωνίας και θα μάθουν ο ένας από τον άλλο για άλλα εργαλεία που είναι διαθέσιμα για την ένταξη των παιδιών με εγκεφαλική παράλυση στο σχολείο. Περιεχόμενα κεφαλαίου Η αρχή πίσω από κάθε ορισμό της συμμετοχικής εκπαίδευσης είναι ότι όλοι οι μαθητές θα πρέπει να μαθαίνουν μαζί, ανεξάρτητα από τις δυσκολίες ή τις διαφορές. Κάθε παιδί έχει τη δική του ιστορία, τα μοναδικά τους χαρακτηριστικά, τις δικές του δυσκολίες τους και δυνατότητές. «Αναπηρία δεν είναι ένα πρόβλημα μιας μειοψηφούσας ομάδας εντός της κοινότητας, αλλά μάλλον μια κατάσταση που ο καθένας μπορεί να ζήσει στη διάρκεια της ζωής του" και κάθε παιδί έχει το δικαίωμα να βρει τις σωστές απαντήσεις στις ανάγκες του, ανεξάρτητα από τη φυσική του, ψυχολογική, κοινωνική και σχεσιακή κατάσταση. Η προσέγγιση στην εκπαίδευση, την αποκατάσταση και την φροντίδα των παιδιών με εγκεφαλική παράλυση θα πρέπει να οριστεί σε ένα συνολικό πλαίσιο που περιλαμβάνει άμεσες παρεμβάσεις για το παιδί και για το περιβάλλον (οικογένεια και σχολείο). Το έργο όλων εκείνων που υποστηρίζουν το παιδί με εγκεφαλική παράλυση (δάσκαλοι, παιδο-νευρολόγος, ψυχίατρος, φυσικοθεραπευτής, λογοθεραπευτής, κοινωνικός λειτουργός) πρέπει να είναι καλά σχεδιασμένο για την προώθηση τόσο της εκπαίδευσης όσο και της αποκατάστασης, της συναισθηματικής και σχεσιακής πλευράς του παιδιού / έφηβου και των γονέων που θα υποστηρίζονται κατά μήκος της διαδρομής ανάπτυξης, η οποία θα φέρει το μαθητή να είναι και συγγραφέας και πρωταγωνιστής της ανάπτυξής του. Ο στόχος της κοινωνικής ένταξης και της εκπαίδευσης αποτελεί προτεραιότητα και δεν θα πρέπει να εξαρτάται από την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων που τέθηκαν προ της θεραπείας. Όπως όλα τα άλλα παιδιά, το παιδί με Ε.Π. πρέπει να κατανοήσει όλες τις πιθανές ευκαιρίες από το περιβάλλον του. Ένα καλά σχεδιασμένο και προετοιμασμένο περιβάλλον (το σχολείο) είναι συχνά ζωτικής σημασίας για την τελική επιτυχία της θεραπείας του ασκείται. Η ένταξη θα πρέπει να είναι ένα από τα βασικά σημεία του Σχεδίου Εκπαίδευσης και να αναγνωρίζεται ως μια αξία που δίνει ποιότητα. Χαρακτηριστικά ενός περιβάλλοντος «για όλους»: - Άνοιγμα προς την ιδέα του «ειδικού κανονικού», - Ευελιξία της οργάνωσης και των προτάσεων εκπαίδευσης, αποκατάστασης, κοινωνικοποίησης 12
- Σωστή λειτουργία της συλλογικότητας, - Διεπιστημονική και συντονισμένη δουλειά, - Διαθεσιμότητα ανθρώπινων και υλικών πόρων, - Εκτεταμένα προγράμματα εκπαίδευσης και ειδικευμένο εκπαιδευτικό προσωπικό, - Χρήση της τεχνολογίας και προσαρμοσμένων εργαλείων, Ειδικότερα, στο σχολείο: - Εκπαιδευμένοι και καταρτισμένοι επαγγελματίες (εκπαιδευτικοί, θεραπευτές, κλπ.), - Ενίσχυση της οικογένειας, σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας (οι οικογένειες, το πρώτο υποκείμενο εκπαίδευσης, ενδυναμώνονται και καλούνται να συνεργαστούν με το σχολείο σε συνήθεις εκπαιδευτικές δραστηριότητες), - Συνεργασία μεταξύ όλων των ατόμων που εργάζονται για τη σχολική και την κοινωνική ένταξη, - Συμμετοχή του Διευθυντή του σχολείου - Ενίσχυση της συλλογικότητας και της κοινής μέριμνας μεταξύ των δασκάλων - Υποδοχή και αποδοχή συμμαθητών (όχι απόρριψη, αποκλεισμός, κ.λπ.), - Μεθοδολογική προσέγγιση (ατομικές δραστηριότητες, σε ζεύγη, μικρή ομάδα, τάξη) - Χρήση εκπαιδευτικού λογισμικού και τεχνολογίας - εξάλειψη των αρχιτεκτονικών εμποδίων στο σχολείο Δραστηριότητες Οι δραστηριότητες που προτείνονται στο κεφάλαιο αυτό πρέπει να είναι πειραματικές και καινοτόμοι: Στην πραγματικότητα θέλουμε να πειραματιστούμε με τους δασκάλους και τους γονείς πάνω στο θέμα της ένταξης: (για χρήση σε αίθουσες διδασκαλίας και εξωτερικό περιβάλλον ως παιδαγωγική και εκπαιδευτική εμπειρία). Σημαίνει: Να πειραματιστούμε όλοι σε καταστάσεις αναπηρίας. Η εκπαιδευτική εμπειρία που θα αναπτυχθεί θα μετακινήσει την προσοχή από το μαθητή με Ε.Π. (με τις δυσκολίες και τους περιορισμούς του) στο γενικότερο πλαίσιο. Αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να ειδωθεί ως περιβάλλον και υλικό, όπως συμμαθητές / ομάδα. Ένταξη πρώτα απ 'όλα σημαίνει η δημιουργία ενός φιλόξενου περιβάλλοντος που ευνοεί την ενσωμάτωση του με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες: ένα περιβάλλον όπου θα είναι δυνατό να δημιουργήσει σχέσεις, στενές φιλίες και να αναπτύξει το διάλογο και την επικοινωνία. Ερωτήσεις επισκόπησης 1. Προσπαθήστε να μιμηθείτε καταστάσεις κινητικής αναπηρίας αποφεύγοντας τη χρήση του κυρίαρχου χεριού (ατομικά παιχνίδια / ομάδες, εκπαιδευτικές / διδακτικές δραστηριότητες) 2. Προσπαθήστε να σχεδιάσετε και να χρωματίσετε φορώντας ένα μεγάλο γάντι ή χρησιμοποιώντας κάτι άλλο που εμποδίζει τις κινήσεις σας. 3. Γράψτε σε στενά περιθώρια, με σεβασμό στις γραμμές και στα τετράγωνα, χρησιμοποιώντας κάτι άλλο που εμποδίζει τις κινήσεις σας. 13
4. Σχεδιάστε με χάρακα και μοιρογνωμόνιο, χρησιμοποιήστε αριθμομηχανή φορώντας γάντια, ή δένοντας τα δάχτυλά σας 5. Σχεδιάστε με το πόδι σας 6. Παίξτε μπάσκετ σε αναπηρικό αμαξίδιο Προτεινόμενη βιβλιογραφία: http://comforty.com/inclusionseries/webresources.htm http://www.learningrx.com/making-special-education-inclusion-work-faq.htm www.eenet.org.uk/resources/docs/index%20italian.pdf 14
Κεφάλαιο 6 Η λογική της ενσωμάτωσης Μαθησιακά αποτελέσματα: Οι συμμετέχοντες θα αναγνωρίσουν τη σημασία μιας καλά σχεδιασμένης στρατηγικής ένταξης και σχεδίου ένταξης, αν ο στόχος είναι η σχολική εκπαίδευση να είναι μια επιτυχία για όλα τα παιδιά. Οι συμμετέχοντες θα κατανοήσουν τη σημασία μιας πολύ συνειδητής στρατηγικής για την διασφάλιση ότι οι εκπαιδευτικοί είναι καλά εκπαιδευμένοι στον τομέα της κοινωνικής ένταξης, και θα μάθουν τη σημασία της συνεργασίας μεταξύ γονέων και σχολείου. Οι συμμετέχοντες θα γνωρίσουν την αξία της υποστήριξης των παιδιών για να ενταχθούν σε μια κοινωνία με παιδιά με διαφορές και με διαφορετικές δυσκολίες. Οι συμμετέχοντες θα γνωρίσουν την αξία ενός σχολικού συστήματος που προωθεί την ένταξη ως έναν τρόπο που θα εξασφαλίσει την συμμετοχική και δημοκρατική κοινωνία για όλους τους πολίτες, σε όλα τα επίπεδα και από όλα τα μέρη της κοινωνίας. Περιεχόμενα κεφαλαίου Η ένταξη είναι μια δυναμική και συνεχής διαδικασία στην οποία οι κοινωνικές και επαγγελματικές σχέσεις αυξάνουν τις δυνατότητες της παρουσίας, την αίσθηση της συντροφικότητας, την ενεργό συμμετοχή και τον υψηλό βαθμό μάθησης για όλα τα παιδιά. Αυτό σημαίνει ότι όλα τα παιδιά έχουν το δικαίωμα να συμμετέχουν σε επαγγελματικές και κοινωνικές ομάδες, εφ 'όσον αυτό έχει νόημα για το συγκεκριμένο παιδί και την ομάδα ως σύνολο. Το παιδί έχει το δικαίωμα να ακούγεται και να αισθάνεται ότι αναγνωρίζεται. Το κύριο καθήκον είναι να δούμε ότι όλα τα παιδιά αισθάνονται καλά και έχουν την ευκαιρία να αναπτύξουν τις κοινωνικές και επαγγελματικές σχέσεις στις οποίες συμμετέχουν, καθώς και ότι είναι σε θέση να αναπτύσσουν καλές σχέσεις μεταξύ τους. Όμως όσο πιο πολλά παιδιά είναι δυνατόν θα πρέπει να παρακολουθούν το κανονικό σχολείο, προκειμένου να παραμείνουν στις συνήθεις υπηρεσίες που προσφέρονται στην τοπική κοινωνία και να παραμείνουν μέρος της κοινωνίας. Η πρόθεση αυτή μπορεί να επιτευχθεί μέσω διαφοροποιημένων παιδαγωγικών στρατηγικών και τη διδασκαλία, προσαρμοσμένη στο συγκεκριμένο παιδί, ενώ η συνεργασία μεταξύ των διαφόρων επαγγελματιών θα υποστηρίξει την καλύτερη δυνατή στρατηγική για το παιδί. Μια συμμετοχική παιδαγωγική απαιτεί τα παιδιά να μαθαίνουν από τις διαφορές τους - και από αυτούς που έχουν δυσκολίες, ως συνέπεια μιας αναπηρίας όπως η Ε.Π.. Αυτό παρουσιάζει συγκεκριμένες απαιτήσεις για τους επαγγελματίες - πρέπει να γνωρίζουν πολύ καλά το δικό τους ρόλο στην καθημερινή ζωή στο σχολείο - πώς μπορεί ο κάθε δάσκαλος να συμβάλλει στο γεγονός ότι όλα τα παιδιά πρέπει να ωφεληθούν από την κοινωνία; Η δήλωση της Σαλαμάνκα τονίζει ότι ένα συμμετοχικό σχολείο είναι η βάση για την ανάπτυξη μιας συμμετοχικής και δημοκρατικής κοινωνίας για όλους τους πολίτες, σε όλα τα επίπεδα, και από όλα τα μέρη της κοινωνίας. Συνεπώς, η σωστή ένταξη θα πρέπει να φροντίσει να καλλιεργήσει συμμετοχικές ομάδες μεταξύ των παιδιών, στο σχολείο, στις δραστηριότητες του ελεύθερου χρόνου, ως βάση για την ανάπτυξη μιας δημοκρατικής κοινωνίας χωρίς αποκλεισμούς σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Ένταξη είναι ένας τρόπος θεώρησης των ανθρώπων και της κοινωνίας των πολιτών - όχι μέθοδος ή έννοια. Πρόκειται για το δικαίωμα όλων των παιδιών να συμπεριληφθούν, να νοιώσουν ότι 15
συμμετέχουν και να είναι σε θέση να συμβάλλουν και να ωφεληθούν από τις σχέσεις στις οποίες συμμετέχουν. Οι ομάδες είναι δυναμικές σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, που ο ένας στον άλλο, και οι διαφορές θα πρέπει να εκλαμβάνονται ως δύναμη και ένα καλό στοιχείο για την ανάπτυξη της δυναμικών ομάδων για όλα τα παιδιά. Προτεινόμενη βιβλιογραφία: http://www.youtube.com/watch?v=p38tj1w-dra 16
Κεφάλαιο 7 Εφαρμογές ένταξης ανά εκπαιδευτικό επίπεδο Μαθησιακά αποτελέσματα: Οι συμμετέχοντες θα γνωρίσουν ποιες πτυχές στην παιδική ηλικία είναι σημαντικό να ληφθούν υπόψη κατά την εργασία για την ένταξη στο σχολείο. Θα γνωρίζουν ποια θέματα είναι πρωταρχικής σημασίας και ποια είναι δευτερεύουσας. Περιεχόμενο κεφαλαίου Παιδική ηλικία Διευκόλυνση της χρήσης των επιχειρησιακών μεθόδων Σημασία στην ψυχο-κινητική εργασία, Τόνωση της έκφρασης μέσα από όλες τις γλώσσες, Προώθηση της κοινωνικής ζωής που χαρακτηρίζεται από ειρηνική κοινωνικότητα, Προώθηση της αποδοχής της διαφορετικότητας Πρωτεύοντα θέματα Διευκόλυνση της χρήσης των επιχειρησιακών μεθόδων Λάβετε υπόψη την καμπύλη μάθησης που απαιτείται από όλους τους μαθητές, Θυμηθείτε εμπειρίες και θέματα της καθημερινής ζωής, Προώθηση της αποδοχής της διαφορετικότητας Παροχή ενός περιβάλλοντος που είναι ταυτόχρονα τονωτικό, ειρηνικό και ευνοϊκό για θετικές σχέσεις μεταξύ των μαθητών Δευτερεύοντα θέματα Προώθηση της συνεργατικής μάθησης, Χρήση της τεχνολογίας και των πολυμέσων, Αντιμετώπιση των αρνητικών αντιλήψεων των συνομηλίκων για μαθητές με αναπηρίες, αλλοδαπούς, παιδιά με προβλήματα Ενεργός συμμετοχή του μαθητή σε μια διαδικασία που συνδέει τη γνώση με την εμπειρία Οργάνωση της απαιτούμενης υποστήριξης, Σχεδιασμός παρεμβάσεων με τα τοπικά δίκτυα Προώθηση της αποδοχής της διαφορετικότητας Δραστηριότητες Στο κεφάλαιο αυτό αφιερώνεται μία ώρα και τριάντα λεπτά. Στο πρώτο μέρος (περίπου μισή ώρα) θα παρουσιαστεί το θέμα, υποδεικνύοντας την ένταξη των προτάσεων σε κάθε εκπαιδευτικό επίπεδο. Το μάθημα θα γίνει με παρουσίαση διαφανειών, κάνοντας χρήση διαγραμμάτων και χαρτών για την επικέντρωση στα πιο σημαντικά σημεία. Για την επόμενη ώρα θα υπάρξει ομαδική εργασία. Θα δοθεί η ευκαιρία για την εφαρμογή διυποκειμενικών μεθόδων μάθησης και κατάρτισης. Θα ενθαρρυνθεί η συζήτηση και η άποψη ότι το 17
ίδιο πρόβλημα μπορεί να αντιμετωπιστεί και να λυθεί με διάφορους τρόπους. Ο στόχος της ομαδικής εργασίας και της συζήτησης δεν είναι να διασφαλιστεί ότι οι απόψεις συμπίπτουν, αλλά να βρεθούν απαντήσεις που να λαμβάνουν υπόψη την ιδιαιτερότητα όλων των απόψεων που εκφράστηκαν. Ερωτήσεις επισκόπησης 1. Ποια είναι η σχέση μεταξύ των συμμαθητών και του παιδιού με Ε.Π.; 2. Ποιες παρεμβάσεις επηρεάζουν περισσότερο την απόκτηση των δεξιοτήτων του παιδιού; 3. σε σχέση με την ηλικία του παιδιού σας ή του μαθητή σας, ποιες πιστεύετε ότι είναι οι πιο σημαντικές ανάγκες και επιθυμίες του; 4. Πώς έχει γίνει μέχρι στιγμής το έργο για να δώσει συνέχεια στη διαδικασία της ένταξης; Υπάρχει οριζόντια συνοχή (μεταξύ των διαφόρων τμημάτων) και κατακόρυφη συνοχή (μεταξύ των τάξεων του σχολείου); 5. Έχει φτιαχτεί ένα κοινό εκπαιδευτικό πρόγραμμα για το παιδί / μαθητή με Ε.Π. ή υπήρξε ένα ξεχωριστό πρόγραμμα και έλλειψη χωρικών παρεμβάσεων; Προτεινόμενη βιβλιογραφία: www.sinpia.eu/atom/allegato/152.pdf http://web.accaparlante.it/paralisi-cerebrali-infantili http://education.jhu.edu/newhorizons/exceptional%20learners/inclusion/general%20information/in clusion_preschool.htm 18
Κεφάλαιο 8 Προσανατολισμός Μαθησιακά αποτελέσματα: Οι συμμετέχοντες θα γνωρίζουν τα σημαντικά σημεία (ορόσημα) στη διάρκεια της σχολικής ζωής ενός παιδιού με Ε.Π., όπου θα πρέπει να παρθούν αποφάσεις προκειμένου να μπορέσει ο μαθητής να ακολουθήσει την ενδεδειγμένη διαδρομή για περαιτέρω εκπαίδευση - λαμβάνοντας υπόψη τις ικανότητες και τις δυνατότητες του. Περιεχόμενα κεφαλαίου: Όπως και σε πολλές άλλες περιπτώσεις, η μετάβαση από την δευτεροβάθμια εκπαίδευση σε κάποιο είδος μετα-δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, όπως οι τεχνικές σχολές, τα κέντρα επαγγελματικής κατάρτισης και επιμόρφωσης, κλπ., απαιτεί περισσότερο προγραμματισμό, όταν πρόκειται για ένα παιδί ή νεαρό άτομο με Ε.Π.. Πολλά σημαντικά ζητήματα πρέπει να ληφθούν υπόψη, όπως η φυσική και ψυχολογική υποστήριξη, η οικονομική κατάσταση, η μεταφορά και ούτω καθεξής. Από τη μία πλευρά, ο Υψηλός Επίτροπος του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα αναφέρει ότι «τα άτομα με αναπηρίες έχουν δικαίωμα στην εκπαίδευση». Με σκοπό την υλοποίηση αυτού του δικαιώματος χωρίς διακρίσεις και βάσει των ίσων ευκαιριών θα πρέπει να «εξασφαλίζεται ένα εκπαιδευτικό σύστημα χωρίς αποκλεισμούς σε όλα τα επίπεδα και στη δια βίου μάθηση". Αναφέρεται επίσης ότι στα άτομα με αναπηρίες, όπως η Ε.Π., θα πρέπει να προσφέρονται δυνατότητες πλήρους αξιοποίησης της προσωπικότητας τους, των ταλέντων και της δημιουργικότητάς τους, καθώς και των πνευματικών και σωματικών τους ικανοτήτων. Πρέπει να εξασφαλίζεται ότι τα άτομα με αναπηρία δεν αποκλείονται από το γενικό εκπαιδευτικό σύστημα λόγω αναπηρίας, καθώς και ότι τα παιδιά με αναπηρίες δεν αποκλείονται από τη δωρεάν και υποχρεωτική εκπαίδευση ή από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, λόγω της αναπηρίας των. Οι ανάγκες του ατόμου θα πρέπει να καλύπτονται σε εύλογα πλαίσια. Τα άτομα με αναπηρίες θα πρέπει να λαμβάνουν την απαιτούμενη υποστήριξη, εντός του γενικού εκπαιδευτικού συστήματος, ώστε να διευκολύνεται η αποτελεσματική εκπαίδευσή τους. Παρά τη δήλωση αυτή, η πραγματικότητα φαίνεται διαφορετική. Δεν είναι εύκολο να βρεθούν ακριβή στατιστικά στοιχεία σχετικά με την κατάσταση των ενήλικων ατόμων με εγκεφαλική παράλυση, όταν πρόκειται για την εκπαίδευση. Η Δανία αποτελεί εξαίρεση. Στη Δανία υπάρχει μητρώο για την εγκεφαλική παράλυση στο οποίο καταχωρούνται όλα τα άτομα που διαγιγνώσκονται με εγκεφαλική παράλυση. Αυτό καθιστά δυνατή τη διεξαγωγή έρευνας με βάση έγκυρα στατιστικά στοιχεία. Φυσικά, δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι τα δεδομένα από τη Δανία είναι εντελώς όμοια με τα δεδομένα άλλων ευρωπαϊκών χωρών, αλλά θεωρώντας ότι η Δανία αποτελεί ένα παράδειγμα σχετικού μέσου όρου σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες-εταίρους, οι μελέτες τους μπορεί να είναι ενδιαφέρουσες και να χρησιμεύσουν ως αντικείμενο προβληματισμού. Το 1995, το δανικό μητρώο για την εγκεφαλική παράλυση ανέλυσε την κατάσταση των ατόμων που γεννήθηκαν κατά τα έτη 1965-1978 (18-30 ετών). Το υλικό αυτό έδειξε ότι μόνο το 33% είχε κάποια εκπαίδευση πέρα από το δημοτικό σχολείο, μόνο το 29% ήταν αυτοεξυπηρετούμενο και το 19
70% βρισκόταν στο χαμηλότερο εισοδηματικό κλιμάκιο. Καμιά από αυτές τις καταστάσεις δεν εξαρτιόταν από το βαθμό κινητικής αναπηρίας. Μια άλλη μελέτη με βάση το ίδιο πάλι μητρώο, σε σχέση με το μορφωτικό επίπεδο, έδειξε ότι από 28 άνδρες και γυναίκες, 17-48 ετών, με μέσο όρο ηλικίας τα 33,2 έτη, παρά το γεγονός ότι το 28,6% των συμμετεχόντων στη μελέτη έλαβε δευτεροβάθμια εκπαίδευση και το 32,1% πέρασε με επιτυχία εξετάσεις στο τέλος της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, οι μισοί δεν έλαβαν ποτέ καμία περαιτέρω εκπαίδευση. Τα αποτελέσματα αυτά δείχνουν ότι, παρά τις καλές προθέσεις των δηλώσεων του ΟΗΕ, εξακολουθεί να υπάρχει ακόμα πολύς δρόμος να διανυθεί, μέχρι αυτές να ισχύσουν για τους νέους ανθρώπους με εγκεφαλική παράλυση. Η βασική ιδέα αυτού του κεφαλαίου είναι να παρουσιάσει τη διαφορά ανάμεσα στις καλές προθέσεις της παγκόσμιας κοινότητας και της πραγματικότητας σε μια συγκεκριμένη χώρα, να επισημάνει τους στόχους που δεν έχουν ακόμη επιτευχθεί και να δώσει την ευκαιρία στους συμμετέχοντες να συζητήσουν για ποια εμπόδια πρέπει να ξεπεραστούν, τι πρέπει να γίνει και με ποια εργαλεία για την ένταξη και αποδοχή από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και μετά. Δραστηριότητες Στο κεφάλαιο αυτό αφιερώνονται τρεις ώρες. Στο πρώτο μέρος (δύο ώρες) θα παρουσιαστεί το θέμα, υποδεικνύοντας τις διάφορες εφαρμογές της ένταξης στην εκπαίδευση. Το μάθημα θα γίνει με παρουσίαση διαφανειών, κάνοντας χρήση διαγραμμάτων και χαρτών για την επικέντρωση στα πιο σημαντικά σημεία. Για την επόμενη ώρα θα υπάρξει ομαδική εργασία. Θα δοθεί η ευκαιρία για την εφαρμογή διυποκειμενικών μεθόδων μάθησης και κατάρτισης. Θα ενθαρρυνθεί η συζήτηση και η άποψη ότι το ίδιο πρόβλημα μπορεί να αντιμετωπιστεί και να λυθεί με διάφορους τρόπους. Ο στόχος της ομαδικής εργασίας και της συζήτησης δεν είναι να διασφαλιστεί ότι οι απόψεις συμπίπτουν, αλλά να βρεθούν απαντήσεις που να λαμβάνουν υπόψη την ιδιαιτερότητα όλων των απόψεων που εκφράστηκαν. Ερωτήσεις επισκόπησης 1. Είναι ο προσανατολισμός μια συνεχής διαδικασία ή μια έκφραση μεμονωμένων στιγμών στην καθημερινή σχολική ζωή του μαθητή με Ε.Π.; 2. Τι σημαίνει λοιπόν ο προσανατολισμός για ένα μαθητή με Ε.Π.; Ποιες είναι οι σημαντικές πτυχές μιας οργανωμένης δράσης; 3. Το Εξατομικευμένο Πρόγραμμα Εκπαίδευσης έχει συσταθεί για να προσανατολίσει επίσης τους μαθητές; Είναι δυνατόν να μετατραπεί από ένα σχέδιο βραχυπρόθεσμο σε ένα σχέδιο δια βίου διάρκειας; 4. Ποιο είδος παρέμβασης από πλευράς δασκάλων, οικογένειας και κοινωνικής υπηρεσίας είναι απαραίτητο; 20