Κοινωνικο-οικονοµικές λειτουργίες-χρήσεις των υπό µελέτη υγροτόπων. Προσδιορισµός και Αξιολόγηση.

ΙΕΘΝΕΣ ΚΕΝΤΡΟ ΑΝΩΤΑΤΩΝ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΩΝ ΑΓΡΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟ ΑΓΡΟΝΟΜΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΧΑΝΙΩΝ Κοινωνικο-οικονοµικές λειτουργίες-χρήσεις των υπό µελέτη υγροτόπων. Προσδιορισµός και Αξιολόγηση. ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΙ ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ ΚΑΙ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΕΣ. ΕΠΙ ΕΙΚΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΟΛΛΑΠΛΩΝ ΣΚΟΠΩΝ ΣΤΙΣ Υ ΑΤΟΣΥΛΛΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ LIFE - ENV 000685

Παραδοτέο έργου: Mediterranean Reservoirs and Wetlands. A demonstration of multiple - objective management in the island of Crete ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΙ ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ ΚΑΙ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΕΣ. ΕΠΙ ΕΙΚΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΟΛΛΑΠΛΩΝ ΣΚΟΠΩΝ ΣΤΙΣ Υ ΑΤΟΣΥΛΛΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ LIFE - ENV 000685 Συµµετέχοντες Φορείς: Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης, Μεσογειακό Αγρονοµικό Ινστιτούτο Χανίων ήµος Αρκαλοχωρίου, ήµος Θραψανού, ήµος Ρούβας, ήµος Αστερουσίων και ήµος Ιεράπετρας ράση 2. Προσδιορισµός και Αξιολόγηση συνθηκών των υπό µελέτη υγροτόπων 2.α.1. Καθορισµός των οικονοµικών και κοινωνικών λειτουργιών των υπο µελέτη υγροτόπων. Η παρούσα µελέτη υλοποιήθηκε από την ερευνητική οµάδα του Μ.Α.Ι.Χ, Τµήµα Οικονοµίας, ιοίκησης και Μάρκετινγκ σε συνεργασία µε τα στελέχη των δήµων που συµµετέχουν στο έργο. Η συµβολή των τελευταίων καθώς και των κατοίκων των περιοχών αυτών πρέπει ιδιαίτερα να επισηµανθεί. Χανιά 2002 2

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Εισαγωγή...4 1. Κοινωνικο-Οικονοµική Μελέτη - Μεθοδολογία...8 1.1 Εκτίµηση Σχετικής Αξίας του Υγροτόπου - Η µέθοδος IVA (Εκτίµηση Αξίας δείκτη)... 11 2. Αποτελέσµατα έρευνας στο σύνολο των ήµων...15 3. ήµος Αρκαλοχωρίου...24 3.1. Η λιµνοδεξαµενή Σκινιά - Αποτελέσµατα έρευνας... 27 3.2. Φραγµολίµνη Παρτίρων... 32 3.3. Φράγµα Αµουργέλλες... 36 4. ήµος Θραψανού...40 4.1 Η Λίµνη - Μόνιµο Έλος γλυκού νερού Λειβάδα... 41 5. ήµος Ρούβα...46 5.1 Υγρότοπος Βρωµολίµνης και Λιµνοδεξαµενή Γέργερης... 47 6. ήµος Αστερουσίων...52 5.1 Φράγµα Πλακιώτισας... 53 7. ήµος Ιεράπετρας...58 7.1 Το Φράγµα των Μπραµιανών... 59 8. Εφαρµογή της µεθόδου Εκτίµησης Αξίας Υγροτόπου σε όλα τα υπο µελέτη υγροτοπικά οικοσυστήµατα συνολικά....63 Συµπεράσµατα Συζήτηση...65 Βιβλιογραφία...67 Παράρτηµα I - Ερωτηµατολόγιο...68 Παράρτηµα ΙΙ - Αποτελέσµατα περιγραφικής στατιστικής για επιλεγµένες µεταβλητές...76 3

Εισαγωγή Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται στην ελληνική κοινωνία η τάση αναγνώρισης της τεράστιας σηµασίας των υγροτοπικών οικοσυστηµάτων και ανάληψης πρωτοβουλιών ορθολογικής διαχείρισης τους, η οποία επιχειρεί να ανακόψει την υποβάθµιση που προκαλούν οι ασύνετες πρακτικές που ασκούνται σ αυτά και τις λεκάνες απορροής τους. Ωστόσο η πορεία προς την αειφορική διαχείριση των οικοσυστηµάτων αυτών είναι δύσκολη και προϋποθέτει συντονισµένες προσπάθειες οι οποίες υιοθετούν διεπιστηµονική προσέγγιση και εµπλέκουν όλους τους χρήστες ενδιαφερόµενους. Υγρότοποι σύµφωνα µε το άρθρο 1 της Σύµβασης για τους Υγροτόπους ιεθνούς Σηµασίας ως Ενδιαιτήµατος Υδροβίων Πουλιών (1971) η οποία είναι ευρύτερα γνωστή ως συνθήκη Ramsar είναι φυσικές ή τεχνητές περιοχές αποτελούµενες από έλη µε ποώδη βλάστηση (marsh), από µη αποκλειστικώς οµβροδίαιτα έλη µε τυρφώδες υπόστρωµα (fen) από τυρφώδεις γαίες ή από νερό. Οι περιοχές αυτές είναι µόνιµα ή προσωρινά κατακλυζόµενες από νερό το οποίο είναι στάσιµο ή τρεχούµενο, γλυκό, υφάλµυρο ή αλµυρό και περιλαµβάνουν επίσης εκείνες που καλύπτονται από θαλασσινό νερό το βάθος του οποίου κατά τη ρηχία δεν υπερβαίνει τα έξι µέτρα. Οι συνηθέστεροι τύποι υγροτόπων είναι: ποταµοί, ποτάµιες εκβολές και δέλτα, λίµνες, λιµνοθάλασσες, πηγές, παρόχθιες περιοχές, τεχνητοί ταµιευτήρες νερού, αλυκές. Mερικές δεκαετίες πριν, κάποιοι τύποι υγροτόπων θεωρούνταν ως εστίες ασθενειών (ιδιαίτερα της ελονοσίας) γι αυτό έπρεπε να αποξηρανθούν για να δηµιουργηθεί στη θέση τους εύφορο έδαφος για τη γεωργία ή ακόµα οικισµοί, εργοστάσια, αεροδρόµια κλπ. Υπολογίζεται ότι στην Ελλάδα κατά τις δυο τελευταίες γενιές αποξηράνθηκαν τα δύο τρίτα των υγροτοπικών εκτάσεων. Πολλές από αυτές τις αποξηράνσεις πέρασαν στην ιστορία ως περιβαλλοντικά εγκλήµατα που προκάλεσαν διαταραχή ισορροπιών στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον. Σήµερα οι υγρότοποι θεωρούνται ανεκτίµητο οικονοµικό, κοινωνικό, πολιτιστικό και φυσικό κεφάλαιο ενώ γίνεται προσπάθεια προστασίας τους, αλλά ακόµα και αναδηµιουργίας αυτών που χάθηκαν (Φίλης κ.α, 1996). Σύµφωνα µε την καταγραφή των Ελληνικών υγροτόπων που επιχειρήθηκε από το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων (ΕΚΒΥ) µε την συνεργασία του Τµήµατος ιαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΧΩ Ε, διαφόρων περιφερειακών υπηρεσιών του Υπουργείου Γεωργίας, περιβαλλοντικών οργανώσεων και ειδικών επιστηµόνων 4

διάσπαρτοι σ όλη την Ελλάδα υπάρχουν 378 υγρότοποι συνολικής έκτασης 2.000.000 στρ. Πολλοί από αυτούς µάλιστα είναι σύνθετοι και σχηµατίζουν µωσαϊκό υγροτόπων ή υγροτοπικά συµπλέγµατα. Η απογραφή αυτή αποτελεί µια πρώτη προσέγγιση του ΕΚΒΥ για τη δηµιουργία αρχείου σε πολλαπλά επίπεδα πληροφοριών για τους βιοτικούς και αβιοτικούς παράγοντες των ελληνικών οικοσυστηµάτων ενώ έγινε πλέον φανερό ότι κάθε υγρότοπος αποτελεί µια µοναδική - ιδιαίτερη από δοµική αλλά και λειτουργική άποψη περίπτωση (Ζαλίδης κ.α., 1994). Οι υγρότοποι έχουν πολυδιάστατο ρόλο εξαιτίας των λειτουργιών που επιτελούν: παρέχουν νερό για ύδρευση και άρδευση, εµπλουτίζουν τους υπόγειους υδροφορείς, προστατεύουν από πληµµύρες, ενεργούν ως φίλτρα καθαρισµού ρύπων, µειώνουν τις ζηµίες από παγετούς και καύσωνες, χαρακτηρίζονται από µεγάλη βιολογική ποικιλότητα, παράγουν αλιεύµατα, συντηρούν θηράµατα, δίνουν πλούσια τροφή σε αγροτικά ζώα, παρέχουν ευκαιρίες για αναψυχή, άθληση, οικολογικό τουρισµό, εκπαίδευση και έρευνα, είναι συνδεδεµένοι µε την ιστορία, τη µυθολογία και την πολιτιστική παράδοση. Ως λειτουργίες υγροτόπων έχουν προσδιοριστεί: οι φυσικές, χηµικές και βιολογικές διαδικασίες/διεργασίες ή χαρακτηριστικά που συνεισφέρουν στην αυτο-συντήρηση / διατήρηση των οικοσυστηµάτων αυτών. Οι αξίες των υγροτόπων από την άλλη πλευρά είναι εκτιµητές, συνήθως υποκειµενικοί της ποιότητας και σηµασίας των λειτουργιών για τον άνθρωπο. Η έννοια αξία των οικοσυστηµάτων προτείνει µια ανθρωποκεντρική σκοπιά αφού υποδηλώνει ότι οι διαδικασίες ενός υγρότοπου έχουν κάποιο όφελος/ωφέλεια για τον άνθρωπο (Hruby, et al, 1995). Μολονότι βέβαια οι λειτουργίες προσδιορίζονται ως διαδικασίες υγροτόπου συχνά επιλέγονται µε όρους αξίας που παρέχουν στην κοινωνία και βέβαια µε όρους της θετικής αξίας που συνεπάγονται. Η αξία συνεπώς που αποδίδεται σε καθένα υγρότοπο-βιότοπο είναι αποτέλεσµα των ωφελειών που απορρέουν από τις λειτουργίες του. Ιδιαίτερα από το 1970 και µετά ο επιστηµονικός κόσµος άρχισε να διατυπώνει µε σαφήνεια τις λειτουργίες των υγροτόπων και τις αξίες που απορρέουν από αυτές. Προσδιορίστηκαν και επισηµάνθηκαν τα µοναδικά χαρακτηριστικά των υγροτόπων που τους καθιστούν µεταξύ των παραγωγικότερων οικοσυστηµάτων και διαµορφώθηκε µια λίστα 5

λειτουργιών οι οποίες σχετίζονται τόσο µε την ποιότητα του νερού (υδρολογικές) όσο και µε την ιδιότητά τους ως ενδιαίτηµα ( habitat ) (Novitzki et al.). Η προσπάθεια καταγραφής υγροτόπων από το ΕΚΒΥ έχει καταµετρήσει και εκτιµήσει 18 διαφορετικές αξίες (Βιολογική, Υδρευτική/Αρδευτική, Αλιευτική, Θηραµατική, Αναψυχής, κλπ) οι οποίες απορρέουν από τις φυσικές λειτουργίες που επιτελεί ο υγρότοπος. Κάθε αξία είναι δυνατόν να αποτελεί αντικείµενο µιας ή διαφόρων χρήσεων ή να µην συνεπάγεται καµία χρήση / δραστηριότητα (π.χ µια από τις αξίες που απορρέει από τη λειτουργία στήριξη τροφικών πλεγµάτων είναι η αλιευτική και η χρήση της είναι η αλιεία) (Ζαλίδης, κ.α., 1994). Oι λειτουργίες του υγροτόπου, όπως ήδη επισηµάνθηκε έχουν ιδιαίτερη σηµασία και συνεπάγονται αξίες όχι µόνο σε αναφορά µε το ίδιο το οικοσύστηµα αυτό (εσωτερικές αξίες) αλλά και για το εξωτερικό από αυτό, φυσικό ή/και ανθρωπογενές περιβάλλον. Το σχήµα που ακολουθεί (Σχ.1) αποτελεί απεικόνιση βασικών λειτουργιών και των αξιών και χρήσεων που απορρέουν από αυτές. Σχήµα 1. Λειτουργίες - Αξίες Υγροτόπου. Πηγή (Novitzki et al.). Η διεπιστηµονική µελέτη των υγροτοπικών συστηµάτων και η ανάλυση των λειτουργιών που επιτελούν, αποτελεί τα τελευταία χρόνια κοµβικό σηµείο για την ανάληψη πρωτοβουλιών διαχείρισης τους. Επιπλέον η επιτυχία οποιουδήποτε σχεδίου διαχείρισης απαιτεί συµµετοχή και συναίνεση όλων των ενδιαφεροµένων κοινωνικών οµάδων χρηστών αφενός γιατί πρέπει να υπάρχει συγκερασµός των διαφόρων - αντικρουόµενων πολλές φορές συµφερόντων και αφετέρου γιατί η 6

µεγιστοποίηση της συµµετοχής των πολιτών αυξάνει την κοινωνική αποδοχή και βελτιώνει τις προϋποθέσεις επιτυχούς υλοποίησης των διαχειριστικών µέτρων. Η πορεία προς την αειφορική διαχείριση των υγροτοπικών και χερσαίων οικοσυστηµάτων είναι δύσκολη και µακρά. Από θεσµική σκοπιά σηµαντικό ρόλο στην προσπάθεια αυτή δύναται να παίξει η ευρωπαϊκή Οδηγία Πλαίσιο 2000/60/ΕΚ η οποία έχει ήδη τεθεί σε λειτουργία από το εκέµβριο 2000 µε στόχο τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τοµέα της πολιτικής των υδάτων. Η Ο.Π. δεν επιχειρεί απλώς να διασφαλίσει την επάρκεια του νερού, η οποία βρίσκεται ήδη µπροστά σε σηµαντικά προβλήµατα, ούτε απλώς να προστατεύσει την ποιότητά του αλλά υιοθετεί µέτρα για την ολοκληρωµένη και αειφόρο διαχείριση των υδατικών πόρων. 7

1. Κοινωνικο-Οικονοµική Μελέτη - Μεθοδολογία Η διεξαγωγή της κοινωνικο-οικονοµικής µελέτης στις περιοχές εφαρµογής του προγράµµατος επιδιώκει να διερευνήσει τις απόψεις - αντιλήψεις των κατοίκων σχετικά µε τη χρησιµότητα - αξία των υγροτόπων καθώς και την αξιοποίηση του πολυδιάστατου χαρακτήρα τους. Για τον σκοπό αυτό έγινε καταγραφή των κοινωνικών οικονοµικών χαρακτηριστικών των ήµων στους οποίους συναντάµε τους εµπλεκόµενους στο πρόγραµµα υγροτόπους αλλά και η συλλογή πρωτογενών ποιοτικών και ποσοτικών δεδοµένων. Συγκεκριµένα βασικοί άξονες της κοινωνικο-οικονοµικής αυτής µελέτης είναι: Παρουσίαση - αποτύπωση των χαρακτηριστικών του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Αξιολόγηση της σχετικής κοινωνικής αξίας που αποδίδει η τοπική κοινωνία στις συγκεκριµένες λειτουργίες - χρήσεις του υγροτόπου. Εκτίµηση (ποσοτική) της σχετικής αξίας που αποδίδεται στους υγροτόπους αυτούς. Καταγραφή των απόψεων αναφορικά µε την ανάπτυξη διαφόρων δραστηριοτήτων σε αναφορά µε τον υγρότοπο. Εκτίµηση των αντιλήψεων και δυνατοτήτων για βελτίωση της επιτέλεσης - των λειτουργιών των υγροτόπων στις περιοχές εφαρµογής του προγράµµατος. Η µελέτη των απόψεων σχετικά µε τις λειτουργίες και τις χρήσεις ενός υγροτόπου καθώς και η απόδοση συγκεκριµένης αξίας σε κάθε λειτουργία είναι το πρώτο βήµα για την προστασία, αναβάθµιση των περιοχών αυτών, αλλά και την πολυδιάστατη αξιοποίησή τους από την τοπική κοινωνία. Επιπλέον, η µελέτη αυτή επιτρέπει - διευκολύνει συγκρίσεις µεταξύ υγροτόπων µε διαφορετικό χαρακτήρα και δοµή και αποτελεί εργαλείο για την εκτίµηση της επιτυχίας διαχειριστικών σχεδίων για τις περιοχές αυτές. Ο σχεδιασµός της έρευνας βασίστηκε αφενός µεν στην συγκέντρωση δευτερογενών δεδοµένων µε τη βοήθεια των εµπλεκοµένων στο έργο στελεχών των δήµων στους οποίους εντάσσονται τα υπό µελέτη υγροτοπικά οικοσυστήµατα και αφετέρου στον σχεδιασµό και χρήση ερωτηµατολογίου που κρίθηκε απαραίτητο για την συλλογή πρωτογενών ποσοτικών και ποιοτικών δεδοµένων που αφορούν τις απόψεις αντιλήψεις της τοπικής κοινωνίας. Το τελευταίο συµπληρώθηκε τόσο από άτοµα που 8

εµπλέκονται στη διαδικασία λήψης αποφάσεων σε αναφορά µε τους υγροτόπους ή γενικότερα µε τις αναπτυξιακές διαδικασίες τις περιοχής όσο και από κατοίκους των περιοχών αυτών. Το δείγµα (περίπου είκοσι άτοµα από κάθε περιοχή) επιλέχθηκε µε δυο µεθόδους: µέθοδο του διαθέσιµου δείγµατος (availability sample) και σκόπιµη δειγµατοληψία. Με την πρώτη µέθοδο ο ερευνητής επέλεξε άτοµα που ήταν διαθέσιµα κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στις περιοχές µελέτης (σε καφενεία, καταστήµατα, υπηρεσίες) ενώ µε τη δεύτερη µέθοδο επιλέχθηκαν, µε τη βοήθεια των στελεχών των δήµων που συµµετέχουν στο έργο, άτοµα µε συγκεκριµένα χαρακτηριστικά: υπάλληλοι υπηρεσιών που εµπλέκονται στη διαµόρφωση αναπτυξιακών έργων της περιοχής, άτοµα που συµµετέχουν στην τοπική αυτοδιοίκηση ή τέλος άτοµα που ξεχωρίζουν για το ενδιαφέρον, την ευαισθητοποίησή τους σε θέµατα που αφορούν τους υγροτόπους ή γενικότερα σε θέµατα περιβάλλοντος. Τέλος θα πρέπει να επισηµάνοµε ότι η συµπλήρωση του ερωτηµατολογίου το οποίο περιέχει κλειστές αλλά και κάποιες ανοικτές ερωτήσεις από τον ίδιο τον ερευνητή αρκετές φορές πήρε τη µορφή ελεύθερης µη τυποποιηµένης συνέντευξης µε κατοίκους των υπό µελέτη περιοχών. Λαµβάνοντας υπόψη αφενός µεν τους επιµέρους στόχους του έργου και αφετέρου το ότι η αξία που αποδίδεται στις λειτουργίες του υγροτόπου εξαρτάται από τις ωφέλειες που αυτές συνεπάγονται για τον ερωτώµενο, τη βιωµατική σχέση κάθε ερωτώµενου µε τον συγκεκριµένο υγρότοπο, την ενηµέρωσή του σε θέµατα σχετικά µε τα οικοσυστήµατα αυτά αλλά και το βαθµό ευαισθητοποίησής του σε θέµατα περιβάλλοντος, το ερωτηµατολόγιο που σχεδιάστηκε περιέχει τις εξής βασικές ενότητες (Παράρτηµα Ι): Ενότητα Α. Γνώσεις - Ενδιαφέρον Γνώσεις για τα υγροτοπικά οικοσυστήµατα Ενότητα Β. Αξιολόγηση συγκεκριµένων λειτουργιών-χρήσεων 1 του υγροτόπου που µας ενδιαφέρει Ενότητα Γ. Αξιολόγηση των παραγόντων / συνθηκών που συνδέονται µε καθεµία από τις προαναφερόµενες λειτουργίες Ενότητα. Κοινωνικο-Οικονοµικά / ηµογραφικά χαρακτηριστικά του ερωτώµενου 1 Ο όρος αξία αποφεύγεται εξαιτίας της εννοιολογικής ιδιαιτερότητας /δυσκολίας του. Ο όρος λειτουργία-χρήση επιλέχθηκε όντας περισσότερο κατανοητός. 9

Οι ερωτήσεις της πρώτης ενότητας έχουν στόχο να σκιαγραφήσουν τον ερωτώµενο όσον αφορά το βαθµό πληροφόρησης σε θέµατα περιβάλλοντος και ιδιαίτερα υγροτόπων, αλλά και καθηµερινής του επαφής µε τα συγκεκριµένα οικοσυστήµατα. Στην συνέχεια (Ενότητα Β και Γ) συγκεκριµένες κοινωνικο-οικονοµικές λειτουργίες των οικοσυστηµάτων αυτών επιλέχθηκαν και εξετάστηκαν. Κάποιες από αυτές αφορούν εσωτερικές διαδικασίες του υγροτόπου (βιοποικιλότητα) µε προεκτάσεις βέβαια για την κοινωνία ενώ κάποιες άλλες αφορούν δραστηριότητες που αναπτύσσονται βασίζονται στην συνέργια υγρότοπος άνθρωπος όπως ανάπτυξη εναλλακτικών µορφών τουρισµού, άρδευση αγροτικών καλλιεργειών, περιβαλλοντική εκπαίδευση, κλπ. Συγκεκριµένα οι λειτουργίες χρήσεις που επιλέχθηκαν για τον σκοπό αυτό είναι: Τουρισµός (Εναλλακτικές µορφές Οικοτουρισµός 2 ), Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Κυνήγι Ψάρεµα, Οικολογική Ισορροπία - Βιοπικοιλότητα και Άρδευση. Οι λειτουργίες χρήσεις του υγροτόπου επιλέχθηκαν µε βάση τα παρακάτω κριτήρια: είναι περισσότερο γνωστές - διαδεδοµένες αντικατοπτρίζουν τον πολυδιάστατο χαρακτήρα (οικονοµικό-κοινωνικό, βιολογικό) των οικοσυστηµάτων αυτών επιτελούνται ή δυνητικά θα µπορούσαν να αναπτυχθούν στους υπό µελέτη υγροτόπους. Ο ερωτώµενος αρχικά καλείται να βαθµολογήσει χρησιµοποιώντας κλίµακα µε εύρος τιµών: 1-7, κάθε µια από τις επιλεχθείσες λειτουργίες αποτυπώνοντας έτσι την σηµασία που της αποδίδει (σχετική κοινωνική αξία), ενώ στην συνέχεια του ζητείται να αξιολογήσει/εκτιµήσει κατά πόσο συγκεκριµένοι παράγοντες/δείκτες έχουν σχέση µε κάθε µια από αυτές. Η εκτίµηση του πόσο καλά ένας υγρότοπος επιτελεί µια λειτουργία-χρήση βασίζεται στην υπόθεση ότι συγκεκριµένοι δείκτες - χαρακτηριστικά του υγροτόπου σχετίζονται σε κάποιο βαθµό µε αυτήν και συνεπώς η ύπαρξή τους (τώρα ή στο µέλλον) συνεπικουρεί την άσκηση της συγκεκριµένης λειτουργίαςχρήσης. Η κλίµακα που επιλέγεται εδώ κυµαίνεται από το -5 έως το 5 επιτρέποντας έτσι στον ερωτώµενο να αξιολογήσει θετικά τους παράγοντες που συνεισφέρουν ή δύναται να συνδράµουν στην ανάπτυξη κάποιας συγκεκριµένης λειτουργίας και να δώσει 2 Οικοτουρισµός: Περιβαλλοντικά υπεύθυνη περιήγηση/ταξίδι/µετακίνηση σε σχετικά αµιγώς φυσική περιοχή µε στόχο την απόλαυση, µελέτη, εκτίµηση φύσης που προάγει τη διατήρηση του οικοσυστήµατος και προσφέρεται για κερδοφόρα ενεργή κοινωνικο-οικονοµική εµπλοκή της τοπικής κοινωνίας (Wearing et al., 1999). 10

αρνητικές τιµές σε αυτούς που σύµφωνα µε την άποψή του ίσως επηρεάσουν αρνητικά τη λειτουργία αυτή. Τέλος ζητείται εκτίµηση από τον ερωτώµενο παρεµβάσεων που άµεσα ή έµµεσα σχετίζονται µε τις προαναφερόµενες λειτουργίες καθώς και της σειράς µε την οποία προτείνει να υλοποιηθούν στον υγρότοπο της περιοχής του. Η κωδικοποίηση και η στατιστική επεξεργασία των δεδοµένων του ερωτηµατολογίου έγινε µε χρήση του Λογισµικού Στατιστικής επεξεργασίας ποσοτικών και ποιοτικών µεταβλητών SPSS 10.0. Η ανάλυση των µεταβλητών που προέκυψαν µετά την κωδικοποίηση βασίστηκε σε µεθόδους περιγραφικής στατιστικής, ανάλυση σταυροειδών πινάκων σε πολλαπλά επίπεδα και τέλος σε οµαδοποιήσεις µέσων ανάλυσης σε κύριες συνιστώσες και παλινδροµήσεις κατηγοριοποιηµένων µεταβλητών µε στόχο τον έλεγχο στατιστικά σηµαντικών συσχετίσεων µεταξύ διαφορετικών λειτουργιών των υγροτόπων και διαφορετικών υγροτόπων. Τέλος, τα αποτελέσµατα της ανάλυσης χρησιµοποιήθηκαν για την εφαρµογή µεθόδου εκτίµησης της σχετικής αξίας του υγροτόπου. 1.1 Εκτίµηση Σχετικής Αξίας του Υγροτόπου - Η µέθοδος IVA (Εκτίµηση Αξίας δείκτη) Μια σειρά µεθόδων έχουν αναπτυχθεί και εφαρµοστεί ιδιαίτερα κατά τις τελευταίες δεκαετίες µε στόχο την εκτίµηση-αξιολόγηση των λειτουργιών καθώς και της αξίας των υγροτόπων. Οι σηµαντικότερες από αυτές είναι: WET (Wetland Evaluation Technique) EMAP (Environmental Monitoring Assessment Program) (EMAP), HGM (Hydrogeomorphic Approach), IVA (Indicator Value Assessment) (Hruby et al, 1995). Η µέθοδος WET εκτιµά τις λειτουργίες του υγροτόπου µε βάση την αποτελεσµατικότητα των ευκαιριών, την κοινωνική σηµασία και την καταλληλότητά του ως ενδιαιτήµατος, η EMAP: προσδιορίζει εκτιµητές (indicators) των λειτουργιών του υγροτόπου, καθορίζει τις µεθόδους µέτρησης και καθορίζει σχέσεις µεταξύ υγροτόπων και τέλος η HGM αποτελεί συνδυασµό των δυο προηγούµενων. Η µέθοδος IVA, που επιλέχθηκε ως η καταλληλότερη για τους στόχους του συγκεκριµένου έργου παρέχει τη δυνατότητα εκτίµησης δεικτών επιτέλεσης κάθε κοινωνικά σηµαντικής λειτουργίας του υγροτόπου καθώς και δείκτες της σχετικής (σε αναφορά µε µια συγκεκριµένη λειτουργία) αξίας του υγροτόπου. Η χρήση της µεθόδου αυτής ικανοποιεί απαιτήσεις διαµόρφωσης διαχειριστικών σχεδίων µικρών 11

υγροτόπων βιοτόπων άµεσα, σε µικρό χρονικό διάστηµα µε την συµβολή εµπειρογνωµόνων και της τοπικής κοινωνίας (Hruby et al., 1995). Η εφαρµογή της IVA προσαρµόστηκε στις ιδιαιτερότητες της παρούσας κοινωνικοοικονοµικής µελέτης. Η ύπαρξη ή µη σχέσης καθώς και η σηµασία της σχέσης αυτής µεταξύ των λειτουργιών χρήσεων και των παραγόντων είναι αυτή που αποδίδεται από τους κατοίκους χρήστες (stakeholders) του συγκεκριµένου υγροτόπου. Συνεπώς για την εφαρµογή της IVA δεν χρησιµοποιήθηκε µια οµάδα εµπειρογνωµόνων (Hruby et al., 1995) αλλά όλοι οι χρήστες ενδιαφερόµενοι, κάτοικοι των περιοχών που βρίσκονται κοντά στον υγρότοπο. Η αξία που αποδίδεται σε κάθε υγρότοπο σε σχέση πάντα µε µια συγκεκριµένη λειτουργία-χρήση αφορά απόψεις-αντιλήψεις των χρηστών σε σχέση µε την παρούσα κατάσταση αλλά και συγκεκριµένα σενάρια παρεµβάσεων στον υγρότοπο που θα αναδείξουν την πολυλειτουργικότητά του. Η πρωτοτυπία της µεθόδου αυτής (σε σχέση µε άλλες που προαναφέρθηκαν) έγκειται στο προσδιορισµό διαφορετικών τύπων δεικτών που υποδηλώνουν διαφορετική σχέση µεταξύ λειτουργιών και των παραγόντων επιρροής. Συγκεκριµένα τρεις διαφορετικοί τύποι χαρακτηριστικών / δεικτών διακρίνονται 1) αυτοί που συνδέονται µε σταδιακή αύξηση (incremental increase), ή προσθετικοί δείκτες που κατατάσσονται στους δευτερεύοντες, καλούς/ισχυρούς και πολύ ισχυρούς ανάλογα µε την επιρροή που έχουν στην επιτέλεση µιας συγκεκριµένης λειτουργίας 3 2) αυτοί που συνδέονται µε σηµαντική πολλαπλασιαστική (multiplicative) επιρροή 4 3 Για τις ανάγκες εφαρµογής της µεθόδου οι δευτερεύοντες δείκτες πήραν την τιµή (1) οι ισχυροί (3) και οι πολύ ισχυροί (5). Η προσαρµογή από την αριθµητική πρόοδο (1, 2, 3, 4, 5 που χρησιµοποιήθηκε στο ερωτηµατολόγιο) στις τιµές 1,3,5 έγινε λαµβάνοντας υπόψη αφενός µεν τα αποτελέσµατα της στατιστικής ανάλυσης του ερωτηµατολογίου (την τάση, το διάµεσο και τις τυπικές αποκλίσεις κάθε δείκτη) και αφετέρου τις συνεντεύξεις που έλαβαν χώρα στις αντίστοιχες περιοχές. Στο παράρτηµα (ΙΙ) παρατίθενται τα αποτελέσµατα της περιγραφικής στατιστικής των αντίστοιχων µεταβλητών. 4 Τόσο τα αποτελέσµατα τις στατιστικής ανάλυσης όσο και οι συνεντεύξεις παρουσιάζουν ως µόνο ισχυρό δείκτη την ύπαρξη αρδευτικού δικτύου, αναγκαία και ικανή συνθήκη για τη βέλτιστη επιτέλεση της λειτουργίας της ύδρευσης. Όσον αφορά τους υπόλοιπους παράγοντες σπάνια εκφράζετε η βεβαιότητα ότι κάποιος από αυτούς µπορεί να έχει πολλαπλασιαστικά αποτελέσµατα επιρροή στην επιτέλεση κάποιας λειτουργίας. Για το λόγο αυτό ο προαναφερόµενος δείκτης παίρνει πάντα την τιµή 10 (*2). Όσον αφορά τους δείκτες που είναι πιθανόν να έχουν ανασταλτική επιρροή στην επιτέλεση µιας λειτουργίας, παρατηρείται µια έντονη ασυµφωνία διαφοροποίηση αφού αρκετοί από αυτούς που εντάσσονται σ αυτή την κατηγορία σε µια περιοχή αντιµετωπίζονται ως αδιάφοροι ή ακόµα και ως σηµαντικοί σε µια άλλη. Η διαφοροποίηση / αποκλίσεις αυτή, η οποία έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, εξαρτάται τόσο από την παρούσα χρηστική αξία του υγροτόπου όσο και από τις αντιλήψεις-επιθυµίεςπροσδοκίες για την εξέλιξη της συγκεκριµένης περιοχής. 12

3) αυτοί που έχουν αρνητική επιρροή/επίδραση ανασταλτικό χαρακτήρα (fractional) 5 όσον αφορά τη λειτουργία αυτή. Συνεπώς αυτό που είναι σηµαντικό για τη µέθοδο IVA είναι ο προσδιορισµός και η ποσοτικοποίηση της σχέσης µεταξύ δεικτών και µιας λειτουργίας-χρήσης µέσω της οποίας καθορίζεται το επίπεδο άσκησης της (level of performance). Συγκεκριµένα, αφού καθοριστεί η σχέση µεταξύ λειτουργίας και κάποιων δεικτών/παραγόντων επιρροής µπορούµε να ορίσουµε πόσο καλά ο συγκεκριµένος υγρότοπος επιτελεί τη λειτουργία αυτή χρησιµοποιώντας τη µαθηµατική σχέση: Επίπεδο άσκησης λειτουργίας-χρήσης (level of performance): (άθροισµα των προσθετικών δεικτών) * (γινόµενο των πολλαπλασιαστικών * κλασµατικών / ανασταλτικών δεικτών). Με στόχο την καλύτερη οπτική παρουσίαση των στοιχείων µας υπολογίζουµε το επίπεδο επιτέλεσης λειτουργίας σε µορφή ποσοστού (θέτοντας ως 100 τη λειτουργία που παρουσιάζει αριθµητικά το µεγαλύτερο επίπεδο). Στην συνέχεια προσδιορίζουµε την αξία του υγροτόπου σε σχέση µε κάθε συγκεκριµένη λειτουργία-χρήση. Μαθηµατικά η αξία αυτή ορίζεται ως: το γινόµενο του επιπέδου άσκησης της λειτουργίας-χρήσης (πολλαπλασιαζόµενο) µε την έκταση του υγροτόπου και την σχετική κοινωνική σηµασία της εν λόγω λειτουργίας-χρήσης. Η χρήση στη µαθηµατική αυτή έκφραση της έκτασης του υγροτόπου δίνει µια διάσταση στο µαθηµατικό αποτέλεσµα άµεσα συνδεδεµένη µε την έκταση που καταλαµβάνει ο συγκεκριµένος υγρότοπος. Σύµφωνα µε τον T. Hruby (Hruby et al., 1995) η αξία του υγροτόπου ορίζεται τώρα ως βαθµοί εκταρίου ή στρέµµατος ( hectare points ). 5 Οι δείκτες αυτοί που στο ερωτηµατολόγιο παίρνουν αρνητικές τιµές, προσαρµόστηκαν σε κλίµακα από 0,1 έως 0,9 για την εφαρµογή της µεθόδου IVA. 13

Στα κεφάλαια που ακολουθούν αρχικά παρατίθεται µια ανάλυση των πρωτογενών στοιχείων που συλλέχθηκαν ενώ ακολουθεί αναφορά και ανάλυση δευτερογενών και πρωτογενών δεδοµένων για κάθε µια από τις υπό µελέτη περιοχές χωριστά. Παρουσιάζεται το ευρύτερο ανθρωπογενές περιβάλλον των υγροτοπικών οικοσυστηµάτων µε έµφαση στα κοινωνικο-οικονοµικά (αλλά και µορφολογικά) χαρακτηριστικά των δήµων (περιοχών) στους οποίους βρίσκονται οι υπό µελέτη υγρότοποι (Σχ.2). Η ανάλυση των στοιχείων χρησιµοποιεί µεθόδους περιγραφικής στατιστικής, διµεταβλητής και πολυµεταβλητής ανάλυσης, ενώ αποτελέσµατα της στατιστικής ανάλυσης χρησιµοποιούνται για την εφαρµογή της µεθόδου εκτίµησης σχετικής αξίας υγροτόπου (ΙVA). Σχήµα 2. Περιοχές µελέτης 14

2. Αποτελέσµατα έρευνας στο σύνολο των ήµων Ένα βήµα πριν τη µελέτη κάθε περιοχής στην οποία ανήκουν τα υγροτοπικά οικοσυστήµατα που µας ενδιαφέρουν θεωρήθηκε σκόπιµη η παρουσίαση και ανάλυση του συνόλου των πρωτογενών δεδοµένων. Στην πλειοψηφία τους οι ερωτώµενοι (60,5%) είναι άντρες, δηµόσιοι ή ιδιωτικοί υπάλληλοι και ελεύθεροι επαγγελµατίες ενώ ακολουθούν οι αγρότες. Στην πραγµατικότητα το γεγονός αυτό µπορεί να αποδοθεί στο ότι ένα µέρος του δείγµατος συνειδητά επιλέχθηκε να είναι άτοµα που γνωρίζουν ενδιαφέρονται για τους υγροτόπους. Η υπεροχή των ανδρών δε ερµηνεύεται από το γεγονός ότι οι γυναίκες συµµετέχουν µε µικρότερο ποσοστό σε κέντρα λήψης αποφάσεων και ασχολούνται λιγότερο µε θέµατα διαχείρισης και ανάπτυξης των περιοχών. Πίνακας 1. ηµογραφικά χαρακτηριστικά του δείγµατος % ιάµεσος Επι/σα Τιµή Τυπική Απόκλιση Άνδρες (1) 60,5 Φύλλο Γυναίκες (2) 39,5 1 1 0,49 18-24 (1) 8,1 25-34 (2) 31,4 Οµάδες 35-44 (3) 34,9 Ηλικιών 45-54 (4) 14,0 3 3 1,14 55-64 (5) 11,6 ηµοτικό (1) 17,4 Γυµνάσιο (2) 19,8 Εκπαίδευση Λύκειο (3) 22,1 ΤΕΙ (4) 15,1 3 5 1,5 Παν/µιο (5) 20,9 Μεταπτυχιακά (6) 4,7 Αγρότης (1) 19,0 Ιδιωτικός Υπάλ. (2) 35,7 Ελεύθερος Επαγγελµατίας ηµόσιος Υπάλληλος 38,1 (3) Επάγγελµα Συνταξιούχος (4) 3,6 2 2 0,8 Οικιακά (5) 3,6 Επιπλέον όσον αφορά το επάγγελµα θα πρέπει να λάβουµε υπόψη µας την πολυαπασχόληση, µόνιµο χαρακτηριστικό της ελληνικής υπαίθρου, γεγονός που συνεπάγεται ότι η πλειοψηφία των δηµοσίων και ιδιωτικών υπαλλήλων ασχολούνται επίσης µε τον αγροτικό τοµέα. 15

Οι περισσότεροι από τους ερωτώµενους (76,3%) έχουν επισκεφτεί κάποιο γνωστό υγρότοπο αλλά µόνο 55,9% από αυτούς θυµούνται και αναφέρουν το όνοµά του. Περισσότερο συχνά, εκτός από τους υγρότοπους που βρίσκονται στην περιοχή όπου κατοικούν αναφέρονται υγρότοποι που βρίσκονται στην Κρήτη όπως Λίµνη Κουρνά και Αγιάς ενώ αρκετοί από αυτούς έχουν επισκεφτεί τις Πρέσπες, τη Λίµνη Πλαστήρα, το έλτα του Έβρου, τη Λίµνη της Καστοριάς και Ιωαννίνων. Χρησιµοποιώντας τα ονόµατα των υγροτόπων που αναφέρθηκαν σχηµατίσαµε µια νέα µεταβλητή που απεικονίζει τις επισκέψεις σε υγροτόπους που βρίσκονται στην Κρήτη και αυτούς στην υπόλοιπη Ελλάδα. Το 49,1% έχει επισκεφτεί υγρότοπο που βρίσκεται στην Κρήτη ενώ οι υπόλοιποι αναφέρουν και κάποιους που βρίσκονται στην υπόλοιπη Ελλάδα. Ο σταυροειδής πίνακας συχνοτήτων που δηµιουργήθηκε µε στόχο την αναζήτηση πιθανής σχέσης επιπέδου εκπαίδευσης και υγρότοπου που έχει επισκεφτεί ο ερωτώµενος, εµφανίζει συσχέτιση µεταξύ των δυο αυτών µεταβλητών. (Spearman Corellation: 0,4 Approx. Sign: 0,00). Είναι χαρακτηριστικό ότι 89.9% από αυτούς που έχουν επισκεφτεί κάποιο υγρότοπο εκτός Κρήτης είναι Πτυχιούχοι ενώ το 8,3% απλώς έχει τελειώσει το ηµοτικό. Στην ερώτηση ποιο υγρότοπο θα θέλατε να επισκεφτείτε κυριαρχούν οι Πρέσπες και οι Λίµνες Πλαστήρα και Ιωαννίνων καθώς και το έλτα Έβρου. Σηµαντική ένδειξη της ευαισθητοποίησης ενδιαφέροντος του ερωτώµενου για τους υγροτόπους αποτελεί το ποσό εισιτήριο που είναι διατεθειµένος να δώσει για να τους επισκεφτεί. Η πλειοψηφία (36,7%) θα ήταν διατεθειµένη να πληρώσει τιµή εισόδου 6-10, γιατί θεωρεί ότι αυτό είναι ποσό αρκετό για τη διατήρηση του σηµαντικού αυτού οικοσυστήµατος ενώ ένα µεγάλο ποσοστό (29,1%) θα πλήρωνε µόνο µέχρι 5. Ένα ποσοστό 13,9% των ερωτώµενων δεν διατίθενται να πληρώσουν τίποτα ενώ σηµαντικό ποσοστό (20,3%) θα πλήρωνε 11-15. Επιδιώκοντας να εξετάσουµε το βαθµό γνώσης ευαισθητοποίησης του ερωτώµενου σε θέµατα περιβάλλοντος ρωτάµε αν «Παρακολουθεί ντοκιµαντέρ, διαβάζει άρθρα σχετικά µε το περιβάλλον» Η απάντηση τις περισσότερες φορές (77,8%) είναι Ναι και αφορά βέβαια κυρίως τα ντοκιµαντέρ, για τα οποία οι περισσότεροι δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ο ερωτώµενος στην συνέχεια καλείται να αξιολογήσει κάποιες λειτουργίες χρήσεις του υγροτόπου ερµηνεύοντας µε τον τρόπο αυτό το ενδιαφέρον του για τις περιοχές αυτές. 16

Οι λειτουργίες-χρήσεις που έχουν τεθεί προς βαθµολόγηση είναι: Υδρολογική Ισορροπία, Οικολογική Ισορροπία Βιοποικιλότητα 6, Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και Έρευνα, Κυνήγι Ψάρεµα, Αναψυχή, Εναλλακτικός Τουρισµός Οικοτουρισµός, Άρδευση - Ύδρευση Το σχήµα που ακολουθεί εµφανίζει τις απαντήσεις σε σχέση µε δυο βασικές λειτουργίες των υγροτόπων. Σχήµα 3. Σηµασία στο ενδιαφέρον για τους υγροτόπους ως περιοχές ιδιαίτερου ενδιαφέροντος Σηµασία που αποδίδεται στις λειτουργίες-χρήσεις: Οικολογική Ισορροπία Βιοποικιλότητα Άρδευση - Ύδρευση 6.00 1.3% 8.00 2.5% 3.00 13.0% 4.00 6.5% 5.00 3.9% 2.00 23.4% 1.00 51.9% 6.00 7.6% 5.00 10.1% 4.00 3.8% 7.00 5.1% 1.00 40.5% 3.00 16.5% 2.00 13.9% Η διατήρηση της Οικολογικής Ισορροπίας και της Βιοποικιλότητας ιεραρχείται πρώτη από την πλειοψηφία των ερωτώµενων (51,9%) ενώ εξίσου σηµαντική θεωρείται η χρήση των υγροτόπων ως ταµιευτήρες υδάτινων πόρων που χρησιµοποιούνται στον αγροτικό τοµέα (40,5% των ερωτώµενων ιεραρχεί πρώτη τη λειτουργία αυτή). Άλλωστε η κυριότερη χρήση των υγροτόπων ιδιαίτερα σε ξερικές περιοχές είναι 6 Πρέπει να διευκρινιστεί ότι η βιοποικιλότητα δεν ερµηνεύεται αποδεικνύεται από τους κατοίκους των περιοχών αυτών µε επιστηµονικούς όρους αλλά µε όρους καθηµερινότητας και εµπειριών που συνεπάγεται η σχέση τους µε τη φύση γενικότερα και µε το συγκεκριµένο οικοσύστηµα. Εκφράζεται δε ως ύπαρξη διαφόρων πουλιών και συγκεκριµένων υδρόβιων µορφών ζωής που έχουν εντοπίσει στον υγρότοπο. 17

αποθήκες νερού για την άρδευση των καλλιεργούµενων εκτάσεων γεγονός που συνεισφέρει στην αύξηση του αγροτικού εισοδήµατος µε πολλαπλασιαστικά κοινωνικο-οικονοµικά αποτελέσµατα για την περιοχή. Όσον αφορά την αναψυχή που γίνεται αντιληπτή ως περίπατος συνδυασµένη µε παρατήρηση θεωρείται λειτουργία πρωταρχικής σηµασίας (κατατάσσεται πρώτη) µόνο από το 11,5% του δείγµατος. Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και η Έρευνα που έχει αναπτυχθεί τα τελευταία κυρίως χρόνια ιεραρχείται µεταξύ 3-5. Τέλος το κυνήγι Ψάρεµα µάλλον θεωρούνται από τους περισσότερους ως επιβλαβείς αλλά και παράνοµες δραστηριότητες γι αυτό και κατατάσσονται στην τελευταία θέση (8 η : 46,9%). Αξίζει να επισηµανθεί ότι ιδιαίτερη προτίµηση στη λειτουργία Οικολογική Ισορροπία Βιοποικιλότητα δείχνουν οι γυναίκες αφού το 72,0% αυτών πιστεύουν ότι αυτή είναι η λειτουργία για την οποία οι περιοχές αυτές πρέπει να προστατεύονται. Για τους άνδρες το αντίστοιχο ποσοστό είναι 41,9%. Επίσης η λειτουργία Οικολογική Ισορροπία Βιοποικιλότητα συνδέεται (στατιστικά σηµαντική αρνητική συσχέτιση: Pearsons R = -0,422) µε τη µεταβλητή Επίπεδο Εκπαίδευσης : οι Απόφοιτοι Λυκείου, ΤΕΙ, Παν/µίου και οι κάτοχοι Μεταπτυχιακών τίτλων επιλέγουν την παραπάνω λειτουργία ως πρωταρχικής σηµασίας (46,7%, 81,8%, 76,5%, 76,0% αντίστοιχα) ενώ η πλειοψηφία των αποφοίτων ηµοτικού (60%) θεωρούν τη λειτουργία αυτή δευτερεύουσας σηµασίας ίσως εξαιτίας της απασχόλησης των τελευταίων στον αγροτικό τοµέα. Η καθηµερινή σχέση του ερωτώµενου µε τον υγρότοπο µας ενδιαφέρει στο βαθµό που µαζί µε το επάγγελµα καθορίζει τη βιωµατική αλλά και οικονοµική σχέση του µε αυτόν. Οι περισσότεροι µάλλον επισκέπτονται τον υγρότοπο σπάνια (42,3%) για Αναψυχή Βόλτα. Βέβαια ένα σηµαντικό ποσοστό του δείγµατος (32,5%) περνάει από τον υγρότοπο τουλάχιστον µια φορά τη βδοµάδα για επαγγελµατικούς κυρίως λόγους ενώ 14.8% επισκέπτεται τον υγρότοπο απλά από περιέργεια. Όσον αφορά δε τα προβλήµατα τα οποία έχουν εντοπίσει, αναφέρονται η υγρασία, η ύπαρξη εντόµων, το παράνοµο κυνήγι, η ρήψη λυµάτων των ελαιοτριβείων, η έλλειψη ασφάλειας για τους επισκέπτες, κλπ. Σηµαντικότερο ρόλο υψηλότερη αξία για το κοινωνικό σύνολο σύµφωνα µε την πλειοψηφία (65,4%) των ερωτώµενων έχει η λειτουργία Άρδευση - Ύδρευση ενώ ακολουθεί η Βιοποικιλότητα-Οικολογική Ισορροπία. Η µικρότερης σηµασίας λειτουργία-χρήση φαίνεται να είναι το Κυνήγι-Ψάρεµα (βαθµολογείται µε 1 από το 18

42,4%) στάση που πιθανόν σχετίζεται µε την παράνοµη και συνεπώς ανοµολόγητη άσκηση των δραστηριοτήτων αυτών. Παρ όλες τις διαφοροποιήσεις µεταξύ των υπο-µελέτη περιοχών όσον αφορά την αξία που αποδίδεται σε βασικές κοινωνικο-οικονοµικές λειτουργίες του υγροτόπου, η βιοποικιλότητα που χαρακτηρίζει τα οικοσυστήµατα αυτά επισηµαίνεται από τους ερωτώµενους ως ιδιαίτερα σηµαντική. Η πλειοψηφία των ερωτώµενων (57,9%) αναγνωρίζει ότι γενικά οι υγρότοποι είναι περιοχές που πρώτα απ όλα χαρακτηρίζονται αλλά και συµβάλλουν στην οικολογική ισορροπία. Εξαιρώντας τους υγροτόπους του ήµου Αρκαλοχωρίου (πρόκειται για φράγµατα που δηµιουργήθηκαν πρόσφατα για να επιλύσουν προβλήµατα άρδευσης των περιοχών), η οικολογική ισορροπία βιοποικιλότητα αποτελεί λειτουργία του υγροτόπου πρωταρχικής σηµασίας για τους κατοίκους των περιοχών (77% του δείγµατος αποδίδει τον υψηλότερο βαθµό σηµαντικότητας στη λειτουργία αυτή, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τη λειτουργία της άρδευσης είναι 63%). Το κυριότερο θέµα για την τοπική κοινωνία είναι η αξιοποίηση του υγροτόπου µε στόχο τη βελτίωση των κοινωνικο-οικονοµικών συνθηκών επιβίωσής τους. Η πλειοψηφία των ερωτώµενων (67,0%) συµφωνούν µε την πρόταση Αξιοποίηση του υγρότοπου για την ανάπτυξη του οικοτουρισµού ενώ ένα εξίσου µεγάλο ποσοστό 23,9% απαντούν Σχεδόν Συµφωνώ. Όσον αφορά τη χρήση του υγροτόπου µόνο για άρδευση-ύδρευση µοιάζει θέµα που διχάζει τους ερωτώµενους αφού 30,5% διαφωνούν ενώ το 41,5% συµφωνεί. Η χρήση του υγρότοπου για περιβαλλοντική εκπαίδευση αφήνει αρκετούς (26,8%) Αδιάφορους ενώ ένα σηµαντικό ποσοστό συµφωνεί (54,9%). Τέλος οι δραστηριότητες ψάρεµα και κυνήγι µε δεδοµένη τη λαθροθηρία και γενικότερα την έλλειψη ελέγχου στις περιοχές αυτές δεν µπορεί παρά να συνδέεται µε παρανοµία. Για το λόγο αυτό ένα µεγάλο ποσοστό 41,5% ιαφωνεί, Σχεδόν ιαφωνεί ή απλά Αδιαφορεί ενώ µόνο ένα ποσοστό του πληθυσµού (36,6%) εκφράζει θετική άποψη. 19

Σχήµα 4. Προτάσεις αξιοποίησης χρήσης του υγροτόπου 100 90 80 Να εµπλουτιστεί µε 70 ψάρια, κλπ 60 50 40 30 20 Να χρησιµοπ οιηθεί για περιβαλ. εκπαίδ. Να χρησιµοπ οιείται µόνο για άρδευση Mean 10 0 Πλακιώτισα Πάρτιρα Γέργερη Μπ ραµιανά Σχινιά Αµουργέλες Θραψανό Να αξιοπ οιηθεί για εναλλακτικό τουρισµό Υγρότοπος Ιδιαίτερες διαφοροποιήσεις όσον αφορά τις προτιµήσεις των κατοίκων σχετικά µε τις προτάσεις αξιοποίησης των υγροτοπικών οικοσυστηµάτων που βρίσκονται στην περιοχές τους δε υφίσταται (Σχ.4). Οι κάτοικοι στον Σχινιά και στις Αµουργέλλες φαίνεται να προσανατολίζονται περισσότερο προς τη χρήση του υγροτόπου για άρδευση, ενώ η περιβαλλοντική εκπαίδευση ενδιαφέρει κυρίως τους κατοίκους Ιεράπετρας-Μπραµιανών, Θραψανού, Πλακιώτισας και Γέργερης. Τέλος η ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισµού βρίσκει περισσότερο σύµφωνους τους κατοίκους στο Θραψανό και τη Γέργερη. Η ενότητα που ακολουθεί αφορά την αξιολόγηση από τον ερωτώµενο της επίδρασης διαφόρων παραγόντων στις λειτουργίες-χρήσεις του υγροτόπου. Η ανάπτυξη της λειτουργίας-χρήσης Οικοτουρισµός-Εναλλακτικός τουρισµός πρόκειται να ευνοηθεί ιδιαίτερα, σύµφωνα µε την πλειοψηφία των ερωτώµενων, από τη δενδροφύτευση (74% των ερωτώµενων επιλέγουν την υψηλότερη τιµή 5 για την σχέση µεταξύ της προαναφερόµενης λειτουργίας-χρήσης και του συγκεκριµένου παράγοντα), τον καθαρισµό της περιοχής (72,2%) καθώς και τη δηµιουργία µονοπατιών γύρω από τον υγρότοπο (66,2%). Αντίστοιχα, σηµαντικοί παράγοντες για την περιβαλλοντική εκπαίδευση είναι: το παρατηρητήριο πουλιών (72,6%), ο χώρος πληροφόρησης-εκπαίδευσης (70,8%) και η δενδροφύτευση. Ο καθαρισµός της περιοχής η ενδροφύτευση και η διατήρηση στάθµης νερού σε σταθερό επίπεδο, θα συµβάλλουν σύµφωνα µε τους ερωτώµενους στη διατήρηση της βιοποικιλότητας και της οικολογικής ισορροπίας στον υγρότοπο. Ελάχιστοι παράγοντες (µόνο η διατήρηση της στάθµης του υγροτόπου σε σταθερό επίπεδο και η προσέλκυση και 20