ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΔΕΥΤΕΡΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΠΟ31 ΘΕΜΑ «Προτάξτε τρεις βασικές προϋποθέσεις της Επιστημονικής Επανάστασης. Αναλύστε και τεκμηριώστε τις επιλογές σας» Επαναδιατύπωση του θέματος- Στόχοι της εργασίας Στην παρούσα εργασία μας ζητείται να αναφερθούμε και να αναλύσουμε τις προϋποθέσεις που διαμόρφωσαν το κλίμα της Επιστημονικής Επανάστασης. Αρχικά θα πρέπει να εξηγήσουμε σε τι συνίσταται η Επιστημονική Επανάσταση, τι σημαίνει, ποιο το περιεχόμενο της, ποιες οι βασικές πτυχές και oι εκδηλώσεις της. Στη συνέχεια είναι σκόπιμο να παρουσιάσουμε τις τρεις προϋποθέσεις εκδήλωσης της Επιστημονικής Επανάστασης εξηγώντας παράλληλα τον λόγο για τον οποίο επιλέξαμε αυτές τις προϋποθέσεις. Διευκρινίσεις Η ανάπτυξη του πρώτου κεφαλαίου δε θα πρέπει να είναι εκτενής, αλλά θα πρέπει να έχει συνοπτικό χαρακτήρα. Έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην ανάπτυξη των προϋποθέσεων. Λέξεις- Κλειδιά Επιστημονική Επανάσταση, η περίοδος η οποία εκτείνεται χρονικά από το 1543 ως το 1687 η οποία συνέβαλε στη συγκρότηση της σύγχρονης επιστήμης και στην οριστική απόρριψη της αριστοτελικής κοσμοθεωρίας. Αναγεννησιακός νεοπλατωνισμός Αναβίωση της πλατωνικής μεταφυσικής, ότι ο κόσμος έχει μια μαθηματική δομή όπου ισχύουν μαθηματικές αναλογίες. Μαθηματικοποίηση, η τάση εισαγωγής των Μαθηματικών και στη γενική ερμηνεία του κόσμου, στην κοσμοθεωρία. Πειραματισμός, η μέθοδος της τεχνητής αναπαραγωγής ενός φαινομένου που έχει σαν σκοπό την προσεκτικότερη και ακριβέστερη παρατήρηση του. Σχολή Πάδοβας, Η Σχολή που δίνει έμφαση στην ευρετική διαδικασία, με δύο πτυχές της διαδικασίας, η ανάλυση και η σύνθεση. Αναγέννηση, η πνευματική κίνηση του 15 ου και του 16 ου αιώνα που έγκειται στον παραμερισμό του θεολογικού- σχολαστικού πνεύματος του Μεσαίωνα και στην άμεση επαφή με το αρχαίο ελληνικό και ρωμαϊκό πολιτισμό. Ηλιοκεντρικό σύστημα, σύμφωνα με τον Κοπέρνικο το κέντρο της Γης δεν ταυτίζεται με το κέντρο του σύμπαντος, η Γη κινείται ο ήλιος είναι ακίνητος. Αρχή της αδράνειας, κάθε σώμα σε κίνηση, θα διατηρήσει την κινητική του κατάσταση στο διηνεκές με σταθερή και ομοιόμορφη κίνηση σε ευθεία γραμμή, εκτός αν επενεργήσει πάνω του μια άλλη δύναμη. Ευρετική μέθοδος, η μέθοδος που αναπτύχθηκε από τη Σχολή της Πάδοβα που είχε τη βάση της στην μέθοδο ανάλυσης και σύνθεση του Αριστοτέλη χωρίς τη χρήση τελικών αιτιών που αναζητά τις πρώτες αιτίες ενός φαινομένου. Δομή εργασίας Η παρούσα εργασία μπορεί να δομηθεί σε δύο κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο καλούμαστε να απαντήσουμε συνοπτικά για το τι είναι η Επιστημονική Επανάσταση, σε ποια χρονική περίοδο εκτείνεται, ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της. Στο δεύτερο κεφάλαιο θα επιλεγούν και θα αναλυθούν τρεις προϋποθέσεις. Θα χωριστεί σε τρία υποκεφάλαια. Στο πρώτο υποκεφάλαιο θα παρουσιαστεί η πρώτη μεθοδολογική προϋπόθεση, η μαθηματικοποίηση, στο δεύτερο υποκεφάλαιο θα παρουσιαστεί η δεύτερη μεθοδολογική προϋπόθεση, ο πειραματισμός και στο τρίτο υποκεφάλαιο θα γίνει αναφορά στις θρησκευτικόπολιτικές και πνευματικές συνθήκες που 1
επικράτησαν από τον 14 ο Μεταρρύθμιση. αιώνα με ιδιαίτερη αναφορά στην Αναγέννηση και στην ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γίνεται αναφορά στον σκοπό της εργασίας, που είναι να αναλυθούν τρεις βασικές προϋποθέσεις, και να εξηγηθεί ο λόγος που έγινε αυτή η επιλογή. ΚΥΡΙΩΣ ΜΕΡΟΣ ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ Αρχικά θα πρέπει να απαντήσουμε στο ερώτημα ποια περίοδο ονομάζουμε Επιστημονική Επανάσταση και ποια είναι τα χαρακτηριστικά της. Η επιστημονική επανάσταση εκτείνεται χρονικά από το 1543 ως το 1687. Η ΕΕ ξεκινά με τον Κοπέρνικο ο οποίος διατυπώνει τις κοσμολογικές του θέσεις το 1543.Η Γη δεν παραμένει ακίνητη στο κέντρο του σύμπαντος, αλλά περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο μαζί με τους πλανήτες.ο Κοπέρνικος εξηγούσε με απλό τρόπο τα χαρακτηριστικά της κίνησης των πλανητών, ενώ οι υποστηρικτές του πτολεμαικού συστήματος επιχειρούσαν να την εξηγήσουν με τεχνητό τρόπο.τον 16 ο αιώνα δεν έγινε αποδεκτές οι θέσεις του Κοπέρνικου, αλλά το αριστοτελικό κοσμοείδωλο παρέμενε ισχυρό (Chamers 105-108) (Εγχειρίδιο, βτόμος σελ27-29) Ο Γαλιλαίος συνέβαλε στην υποστήριξη του κοπερνίκειου συστήματος χρησιμοποιώντας το τηλεσκόπιο και παρατηρώντας τις κινήσεις των πλανητών όπως προέβλεπε το κοπερνίκειο σύστημα Με τις παρατηρήσεις μέσα από το τηλεσκόπιο επιβεβαιώθηκε η κοπερνίκεια θεωρία και υπονομεύτηκε η αριστοτελική διάκριση.. Διατύπωσε τις αρχές της νέας μηχανικής, (έκανε λόγο για το νόμο της αδράνειας), θεωρία η οποία αντικατέστησε την αριστοτελική και συνέβαλε στην οριστική επικράτηση του κοπερνίκειου συστήματος. (Chamers 111-115, Εγχειρίδιο, βτόμος σελ 31-32,48-49) ) (Crombie β τόμος σελ143-144) (Westfallσελ17-34) Ο Κέπλερ διατύπωσε τους τρεις νόμους της πλανητικής κίνησης. Chamers 115Επιχείρησε να εξηγήσει, γιατί ο θεός προτίμησε να δημιουργήσει ένα σύμπαν ηλιοκεντρικό και να τελειοποιήσει την αστρονομία του Κοπέρνικου με τις νεοπλατωνικές αρχές.(westfallσελ 3-16, Εγχειρίδιο, βτόμος σελ39-40) Ο Νεύτων συνδύασε Κέπλερ και Γαλιλαίο. Διατύπωσε τον νόμο της γραμμικής αδράνειας και τη θεωρία περί βαρύτητας (Chamers 116-117, Εγχειρίδιο, βτόμος σελ 53-59)Καθιερώνεται ο αιτιοκρατικός τρόπος του σκέπτεσθαι(ντετερμινισμός). Το νευτώνειο σύμπαν είναι μια μηχανή ασύλληπτου μεγέθους. (Εγχειρίδιο, βτόμος σελ 58) Westfallσελ198-227 Με την Επανάσταση του 17 ου αιώνα δημιουργούνται οι βάσεις για την επικράτηση της άποψης περί ύπαρξης άπειρου κόσμου. Η μετάβαση από τον αριστοτελικό κλειστό στον άπειρο κόσμο δεν γίνεται απότομα αλλά σταδιακά. Η αρχή έγινε με την αποδοχή από τον Κοπέρνικο του ηλιοκεντρικού συστήματος και η ολοκλήρωση της στροφής πραγματοποιείται με τον Νεύτωνα που συνδυάζει τις θεωρίες του Κέπλερ και του Γαλιλαίου. (Koyré 34-40, 88-106, 194-202) 2
ΟΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ 1 Η μαθηματικοποίηση ως μεθοδολογική προϋπόθεση της Επιστημονικής Επανάστασης. Επισημαίνουμε τον ρόλο της αναβίωσης των κινημάτων του νεοπυθαγορισμού και του νεοπλατωνισμού στην επικράτηση μιας τάσης για τη μαθηματικοποίηση στη γνώση και τη χρήση γεωμετρικών μεθόδων, αναφερόμαστε στον ρόλο της Σχολής της Πάδοβα και στον ρόλο του Γαλιλαίου. Η αναβίωση των κινημάτων του νεοπυθαγορισμού και του νεοπλατωνισμού καλλιέργησε ένα κλίμα για την επικράτηση νέων ιδεών στο χώρο της επιστήμης. Παρουσιάζεται μια εικόνα του κόσμου που ταιριάζει με τον ανθρωπισμό. Στο σύμπαν κυριαρχούν οι αριθμοί και η φυσική τάξη. Με την αναβίωση του νεοπλατωνισμού επικράτησε μια τάση για τη μαθηματικοποίηση στη γνώση και τη χρήση γεωμετρικών μεθόδων. (Εγχειρίδιο, βτόμος σελ 39-40) Στο σημείο αυτό αξιοσημείωτη είναι η αναφορά μας στη μέθοδο που αναπτύχθηκε στη Σχολή της Πάδοβας, η οποία είχε τις βάσεις της στη μέθοδο ανάλυσης και σύνθεσης του Αριστοτέλη. Η πρωτοτυπία αυτής της σχολής ήταν ότι δόθηκε έμφαση στην ευρετική διαδικασία που είχε δύο πτυχές, η ανάλυση (η ανάβαση από το αποτέλεσμα στην αιτία) και η σύνθεση (η κάθοδος από την αιτία στο αποτέλεσμα). Η αναλυτική της Πάδοβας επηρέασε την επιστημονική σκέψη του Γαλιλαίου και την επιστημολογία του 17 ου αιώνα.. (Εγχειρίδιο, βτόμος σελ46-47, Crombie β τόμος σελ122)για τη μαθηματικοποίηση στο έργο του Γαλιλαίου Crombie β τόμος σελ143-150 2 Ο πειραματισμός ως μεθοδολογική προϋπόθεση. Στο υποκεφάλαιο αυτό μπορούμε να ξεκινήσουμε από τον Μεσαίωνα. Μία σύντομη αναφορά μπορούμε να κάνουμε στον 13 ο αιώνα και στους Γκροσσετέστ και Μπέικον. Στη συνέχεια παραθέτουμε τη θέση ότι μετά την καταδίκη του 1277 μέσα από τις θεωρητικές προσεγγίσεις του 14 ου αιώνα προβάλλεται η ανάγκη να στηρίζεται η επιστήμη στα πειράματα, αν και το ενδιαφέρον για τα πειράματα παρέμενε θεωρητικό. Δίνουμε έμφαση στην καινοτομία του Γαλιλαίου σχετικά με την ευρετική διαδικασία που οδηγεί στη θεμελίωση του πειραματισμού. Τέλος κάνουμε μια απλή αναφορά στην τελειοποίηση της πειραματικής μεθόδου από τον Νεύτωνα. Από τον 13 ο αιώνα με τους Γκροσσετέστ και Μπέικον γίνεται λόγος για μαθηματικοποίηση της επιστήμης και τον πειραματισμό. Ο Μπέικον θεωρεί τον πειραματισμό ανώτατο κριτήριο της αλήθειας, αν και τα πειράματα του είναι παρατήρηση του κοινού νου. Διατυπώνει τις μεθοδολογικές αρχές αλλά δεν τις ακολουθεί. (Εγχειρίδιο, ατόμος σελ 105 106) 3
Toν 14 ο αιώνα είχε ξεκινήσει μια συζήτηση περί πειραμάτων. Μετά την καταδίκη του 1277 «η αναγνώριση του γεγονότος ότι ο Θεός θα μπορούσε να είχε δημιουργήσει όποιον κόσμο επιθυμούσε, οδήγησε τους φυσικούς φιλοσόφους του 14 ου.. να διαμορφώσουν μια εμπειρική φυσική φιλοσοφία, η οποία βοήθησε στην ανάδυση της νεώτερης επιστήμης.» (Lindberg σελ 340 ) Το 14 ο αιώνα το κίνημα του νομιναλισμού δίνει έμφαση στην εμπειρική πραγματικότητα ως θεμέλιο της επιστημονικής αλήθειας. (Εγχειρίδιο β τόμος, σελ 43-45) Πληροφορίες μπορείτε να αντλήσετε και από τον Crombie β τόμος σελ113-114) Ο Γαλιλαίος προχώρησε στην ερμηνεία της ανάλυσης και της σύνθεσης όχι μόνο ως λογικών αλλά ως εμπειρικών διαδικασιών. Η πρώτη συστηματική σειρά πειραμάτων οργανώθηκε από τον Γαλιλαίο. (Εγχειρίδιο, βτόμος σελ 48) Μέσα από τα πειράματα του και τις παρατηρήσεις του γκρέμισε οριστικά το αριστοτελικό κοσμοείδωλο και έθεσε τα θεμέλια της σύγχρονης φυσικής. Με τις παρατηρήσεις που έκανε από το τηλεσκόπιο συνέβαλε στην οριστική επικράτηση του κοπερνίκειου συστήματος. Διατύπωσε την αρχή της αδράνειας και έθεσε τα θεμέλια για τη μηχανική ερμηνεία του φυσικού συστήματος (Crombie β τόμος σελ138-150) (Westfallσελ21-34 )(Εγχειρίδιο, βτόμος β σελ 48-49)Στην εξέλιξη της πειραματικής μεθόδου συνέβαλε η επινόηση νέων οργάνων και τεχνικών. Από το σώζειν τα φαινόμενα με τον Γαλιλαίο και την ΕΕ οδηγηθήκαμε στην έρευνα πίσω από τα φαινόμενα, τι κρύβεται δηλαδή πίσω από αυτά με βάση την έρευνα, το πείραμα. Για τον πειραματισμό στο έργο του Γαλιλαίου Crombie β τόμος σελ135-150 Chamers 111-117 Στο έργο του Νεύτωνα Μαθηματικές αρχές της φυσικής φιλοσοφίας διατυπώνονται οι βασικοί κανόνες της πειραματικής μεθόδου (Εγχειρίδιο, βτόμος σελ 49, 56) Ο Νεύτωνας προτείνει μια ενοποιημένη θεωρία για τη φύση η οποία δίνει τη δυνατότητα για ασφαλείς προβλέψεις. Αναβαθμίζεται η φυσική επιστήμη, ενισχύεται το μηχανιστικό κοσμοείδωλο και η πειραματική μέθοδος. (Εγχειρίδιο, βτόμος σελ 54-59) 3Φιλοσοφική- πολιτική- κοινωνική προϋπόθεση Στο υποκεφάλαιο αυτό θα εξηγηθεί η φιλοσοφική- κοινωνική προϋπόθεση. Μια επιλογή αποτελεί, αφού αρχικά γίνει μια αναφορά στον 14 ο αιώνα, η σύνδεση της Επιστημονικής Επανάστασης με τον ανθρωποκεντρισμό της Αναγέννησης την αναβίωση του νεοπλατωνισμού. Μια δεύτερη επιλογή θα μπορούσε να είναι οι διανοητικές συνθήκες που επικράτησαν μετά το ιστορικό γεγονός των Μεταρρυθμίσεων και των θρησκευτικών πολέμων. Μετά την κρίση του 1277 και κυρίως τον 14 ο αιώνα διαμορφώθηκε μετά τις καταδίκες ένα διανοητικό κλίμα ασυνήθιστο στην επιστήμη και στη φιλοσοφία. Δε γινόταν λόγος πλέον για βεβαιότητα σχετικά με τις αιτίες και τους νόμους της φύσης. Υπήρξαν σκεπτικιστικές τάσεις.( Lindberg σελ 339) Πολλές βασικές αρχές της αριστοτελικής φυσικής φιλοσοφίας δέχτηκαν κριτική τροποποιήθηκαν ή απορρίφθηκαν (Grand σελ 132) Εδώ θα μπορούσαμε να παραθέσουμε τη θέση του Lindberg ότι «η γλωσσική, εννοιολογική και θεωρητική συνέχεια μεταξύ του Μεσαίωνα και των αρχών της νεώτερης περιόδου ήταν σημαντική». (Lindberg περισσότερες πληροφορίες522-524) Παρατηρήθηκε χειραφέτηση του ερευνητικού και κριτικού πνεύματος με αποτέλεσμα την υπονόμευση του μεσαιωνικού κοσμοείδωλου. Ο ανθρωποκεντρισμός της Αναγέννησης έκανε εντονότερη την ικανοποίηση του αιτήματος για τη θεσμική αναμόρφωση της κοινωνίας μέσω της ελευθερίας της συνείδησης και της ηθικής αυτονομίας του ανθρώπου. Η παρακμή του μεσαιωνικού συστήματος εξουσίας, η 4
διεύρυνση της ανθρώπινης εμπειρίας με την ανακάλυψη των υπερπόντιων ηπείρων κατά την Αναγέννηση.. έδωσαν στον επιστήμονα τα κίνητρα για να αποτινάξει τον ζυγό της παραδοσιακής αλήθειας. Ο αναγεννησιακός νεοπλατωνισμός με τον μυστικισμό του δημιούργησε ένα κλίμα και συνέβαλε ώστε να επικρατήσει μια ιδέα της φύσης ως λογικώς οργανωμένου συστήματος. Η επίδραση του είναι εμφανής στον Κοπέρνικο, τον Κέπλερ και στον Γαλιλαίο. (Εγχειρίδιο, β τόμος Περισσότερες πληροφορίες σελ 39-40, 22-24) Westfallσελ30) Διαμορφώθηκε μια νέα σχέση μεταξύ φιλοσοφίας και θεολογίας ως αποτέλεσμα της Μεταρρύθμισης και των Θρησκευτικών πολέμων. Ο προτεσταντισμός ως θεωρία είχε ως σκοπό να κάνει τη θεωρία περισσότερο εσωστρεφή, ιδιωτική και ανεκτική, απαλλαγμένη από τη διδασκαλική αυθεντία της Καθολικής Εκκλησίας, παρατηρήθηκε μια μεγαλύτερη ανοχή και ελευθερία έκφρασης στο χώρο της φιλοσοφίας και επιστήμης.. Βέβαια όπως φαίνεται στην περίπτωση του Κοπέρνικου και του Γαλιλαίου δεν είχαν εκλείψει οι καταδίκες και οι διώξεις κατά των στοχαστών από τους Προτεστάντες και τους Καθολικούς και τον 16 ο αιώνα και μετά.( Chamers 105-108) ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ- ΕΠΙΛΟΓΟΣ Τελειώνοντας την εργασία μπορούμε να αναφερθούμε στη συμβολή της Επιστημονικής Επανάστασης στην εξέλιξη της νεότερης επιστήμης και στη συγκρότηση της σύγχρονης επιστήμης. Με την Επιστημονική Επανάσταση καταρρίπτεται οριστικά το αριστοτελικό κοσμοείδωλο, πραγματοποιείται η στροφή στη αιτιοκρατική, μηχανιστική ερμηνεία λειτουργίας του κόσμου και δημιουργούνται οι βάσεις για τη σύγχρονη φυσική και επιστήμη. Από το κλειστό αριστοτελικό κόσμο οδηγούμαστε στην υιοθέτηση της θέσης περί απειρίας του κόσμου, ο οποίος λειτουργεί με βάση κάποιους καθολικούς αναγκαίους νόμους. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Aσημακόπουλος Μ, Τσιαντούλας Α (2001) Οι Επιστήμες της φύσης και του Ανθρώπου στην Ευρώπη.ΕΑΠ Βαλλιάνος Π. (2001), Οι Επιστήμες της Φύσης και του Ανθρώπου στην Ευρώπη (Τόμος Β ), Πάτρα: ΕΑΠ Chalmers, A. (1994), Τι είναι αυτό που το λέμε Επιστήμη; (μτφρ. Γ. Φουρτούνης), Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτη Lindberg D(1997) Οι απαρχές της Δυτικής Επιστήμης Εκδόσεις ΕΜΠ Koyré, A. (1989), Από τον Κλειστό Κόσμο στο Άπειρο Σύμπαν (μτφρ. Π. Λάμψα), Αθήνα: Ευρύαλος. Westfall, R.S. (1993), Η Συγκρότηση της Σύγχρονης Επιστήμης (μτφρ. Κ. Ζήση), Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης (ΠΕΚ). Crombie, A.C. (1992), Από τον Αυγουστίνο στον Γαλιλαίο, τόμος Β (μτφρ. Μ. Ιατρίδου και Δ. Κούρτοβικ), Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ). Grant, E. (1994), Οι Φυσικές Επιστήμες τον Μεσαίωνα (μτφρ. Ζ. Σαρίκας), Ηράκλειο: ΠΕΚ. 5