ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 1 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» Τομέας Νέων Ελληνικών Τράπεζα Θεμάτων Γ Λυκείου Θεματική Ενότητα: Παιδεία & Εκπαίδευση (Ι) Θεματικός Άξονας: Άμεσο Κοινωνικό Περιβάλλον Συντάκτης: Γιάννης Ι. Πασσάς ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΟ 1 Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος, Ο ρυθμός της Ιστορίας Εισαγωγικό σημείωμα Ο Ι.Μ. Παναγιώτοπουλος (1901-1982) ήταν λογοτέχνης, δοκιμιογράφος και παιδαγωγός. Το κείμενο προέρχεται από το βιβλίο «Ο σύγχρονος άνθρωπος», που κυκλοφόρησε το 1966 από τις «Εκδόσεις των Φίλων». Το θέμα είναι: η επιτάχυνση του ρυθμού της Ιστορίας και οι συνέπειές της και γενικότερα και ειδικότερα στην περιοχή της παιδείας. «Ζούμε», γράφει ο G. Berger, μέλος του Γαλλικού Ινστιτούτου και διευθυντής συνάμα της ανώτατης γαλλικής παιδείας, «σ έναν κόσμο που αλλάζει, που αλλάζει γρήγορα και, προπαντός, που αλλάζει ολοένα και πιο γρήγορα», με γεωμετρική πρόοδο. Πώς πρέπει να την αντιμετωπίσει η παιδεία, αν θέλει να είναι συμπαραστάτης και όχι ουραγός της ζωής; Τι πρέπει να πούμε στους νέους ανθρώπους, με ποια εφόδια πρέπει να τους οπλίσουμε, ώστε να μη βρεθούν έξω από τη γοργή ανέλιξη του πολιτισμού μας, δηλαδή έξω από το νόημα του καιρού; Πρέπει να τους μάθουμε πως θα είναι υποχρεωμένοι να ζήσουν μέσα σ ένα εξαιρετικά κινητό σύμπαν. Εκείνο που ήταν βέβαιο άλλοτε, δεν είναι πια βέβαιο τώρα. Κι ενώ
ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 2 άλλοτε μπορούσαμε να στηρίξουμε την παιδεία μας στην παράδοση, τώρα η παράδοση αποδείχνεται ολοένα και περισσότερο ανίκανη να καλύψει την έκταση των παιδευτικών αναγκών. Χρειάζεται λοιπόν κάποιος μετασχηματισμός. Κι ανάμεσα στα άλλα, ο μετασχηματισμός αυτός πρέπει να βασισθεί στην περιοδική και συχνή μετεκπαίδευση. Όποιος σπουδάζει μια επιστήμη πρέπει να τη σπουδάζει παντοτινά, να ανανεώνει τις γνώσεις του, να συμπληρώνει τα κενά που έχει αφήσει η πρώτη του μαθητεία ή τα κενά που σχηματίζονται αναμεταξύ από την άρση των δεδομένων, που έπαυσαν πια να ισχύουν. Έτσι θα δημιουργηθεί ένας καινούργιος τύπος ανθρώπου. Αλλά με ποιες αρετές πρέπει να είναι προικισμένος αυτός ο άνθρωπος; Ο Gaston Berger αποκρίνεται: η πρώτη αρετή του καινούργιου ανθρώπου θα είναι η γαλήνη. Όσο γρηγορότερα αλλάζει ο κόσμος, τόσο αναγκαιότερη γίνεται η αρετή της γαλήνης. Είναι σαν ένας άνθρωπος να οδηγεί ταχύτατη αμαξοστοιχία αν δεν κατορθώνει να διατηρεί την ψυχραιμία του, τη νηφαλιότητά του, είναι φυσικό να προκαλεί δυστυχήματα. Μέσα στον ταραγμένο και γεμάτο κινδύνους σύγχρονο κόσμο πρέπει να οπλίσουμε τα παιδιά μας με την αυτοκυριαρχία, που τα κάνει ικανά να υπερνικήσουν τις δυσκολίες, να περάσουν τα εμπόδια και να μην υποδουλωθούν στην επιτάχυνση: και τούτο θα γίνει με τη μεθοδική συγγυμνασία, τη συνάσκηση σώματος και ψυχής (γυμναστική και φιλοσοφία). Η δεύτερη αρετή είναι η φαντασία. Σε έναν σταθερό κόσμο η λογική είναι η πρωταρχική ανάμεσα σ όλες τις ιδιότητες σ έναν κινητό κόσμο, συνεχώς ανανεούμενο, πρέπει να είμαστε ικανοί να επινοούμε, να εφευρίσκουμε, να συνδυάζουμε, να λύνουμε τα προβλήματα που παρουσιάζονται σε κάθε περιοχή. Πρέπει να κρατούμε λοιπόν άγρυπνη την προσοχή των νέων ανθρώπων, πρέπει να τους μαθαίνουμε να έχουν «ιδέες». Τρίτη αρετή είναι το συλλογικό πνεύμα. Το σύγχρονο τεχνικό σύμπαν απαιτεί την συνεργασία πολλών ατόμων. Οι λαμπρότερες επιδόσεις απομένουν στείρες, όταν εκείνος που τις κερδίζει δεν έχει την ικανότητα να τις συνδέσει με τις ανάλογες επιδόσεις των άλλων. Η ατομική πρωτοβουλία είναι πάντα πολύτιμη. Αλλά γίνεται αληθινά ωφέλιμη, όταν δε μεταμορφώνεται σε έκφραση ασκητισμού, αλλά σε έκφραση αλληλεγγύης. Αλλά πάνω απ όλα μας χρειάζονται άνθρωποι ανθρώπινοι. Δηλαδή προικισμένοι με τη συνείδησή της ανθρωπιάς τους. Αυτή η συνείδηση της ανθρωπιάς είναι η πραγματική, η αληθινή παιδεία. Μήτε ο πολυμαθής μήτε ο ικανός να λάμψει μέσα σ ένα κοινωνικό σύνολο μήτε ο κάτοχος μιας προνομιούχου αγωγής είναι ο αναμφισβήτητα μορφωμένος. Για τούτο είναι μάταιο αντιπαραθέτουμε το τεχνικό σύμπαν, το σύμπαν της τεχνικής, στο σύμπαν της παιδείας. Το πρώτο δεν ακυρώνει το δεύτερο: ολωσδιόλου αντίθετα, το προϋ
ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 3 ποθέτει, το απαιτεί. Γιατί η τεχνική είναι καμωμένη για τον άνθρωπο. Και όταν το ανθρώπινο στοιχείο απουσιάζει, καμιά σημασία δεν έχουν τα άλλα στοιχεία. Το πρόβλημα συνεπώς δεν είναι άλυτο: από τη μια μεριά πρέπει να δώσουμε στον νέο άνθρωπο όλες τις γενικές γνώσεις, που θα του χρησιμεύσουν στη ζωή, από την άλλη μεριά να τον προπαρασκευάσουμε έτσι ώστε να αποτελέσει τον μέλλοντα άνθρωπο. ΚΕΙΜΕΝΟ 2 Alberta Regional Consortium, Δεξιότητες (2016)
ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 4 ΚΕΙΜΕΝΟ 3 Κωνσταντίνος Π. Καβάφης, Η Πόλις Εισαγωγικό σημείωμα Ο Κωνσταντίνος Καβάφης (1863-1933) ήταν Έλληνας ποιητής, που γεννήθηκε και έζησε στην Αλεξάνδρεια. Το ποίημα γράφτηκε το 1894 και δημοσιεύτηκε το 1910. Είπες «Θα πάγω σ άλλη γη, θα πάγω σ άλλη θάλασσα. Μια πόλις άλλη θα βρεθεί καλλίτερη απ' αυτή. Κάθε προσπάθεια μου μια καταδίκη είναι γραφτή κ είν η καρδιά μου -σαν νεκρός- θαμένη. Ο νους μου ως πότε μες στον μαρασμόν αυτόν θα μένει. Όπου το μάτι μου γυρίσω, όπου κι αν δω ερείπια μαύρα της ζωής μου βλέπω εδώ, που τόσα χρόνια πέρασα και ρήμαξα και χάλασα». Καινούργιους τόπους δεν θα βρεις, δεν θάβρεις άλλες θάλασσες. Η πόλις θα σε ακολουθεί. Στους δρόμους θα γυρνάς τους ίδιους. Και στες γειτονιές τες ίδιες θα γερνάς και μες στα ίδια σπίτια αυτά θ ασπρίζεις. Πάντα στην πόλι αυτή θα φθάνεις. Για τα αλλού -μη ελπίζεις- δεν έχει πλοίο για σε, δεν έχει οδό. Έτσι που τη ζωή σου ρήμαξες εδώ στην κώχη τούτη την μικρή, σ' όλην την γη την χάλασες.
ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 5 ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΜΑ Α. (μονάδες 15) Να παρουσιάσετε συνοπτικά (60 έως 80 λέξεις) και χωρίς δικά σας σχόλια το περιεχόμενο των δύο πρώτων παραγράφων του «Κειμένου 1». ΘΕΜΑ Β1. (μονάδες 15) Στην τελευταία παράγραφο («Αλλά πάνω απ όλα μέλλοντα άνθρωπο») του «Κειμένου 1» ο συγγραφέας παρουσιάζει την ανθρωπιά ως τη σημαντικότερη αρετή που πρέπει να διαθέτει ο σύγχρονος άνθρωπος. Να ερμηνεύσετε τον ισχυρισμό του αυτό. (80 έως 100 λέξεις) ΘΕΜΑ Β2. (μονάδες 15) Το «Κείμενο 1» δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1966, ενώ το «Κείμενο 2» το 2016. Ποιες ομοιότητες και διαφορές παρατηρείτε στις δεξιότητες που περιλαμβάνουν τα δύο κείμενα; Πού οφείλεται, κατά τη γνώμη σας, η διαφοροποίηση; ΘΕΜΑ Β3. (μονάδες 10) [α] Να ερμηνεύσετε τη χρήση των ερωτήσεων στην 1η παράγραφο («Το θέμα είναι νόημα του καιρού») του «Κειμένου 1», λαμβάνοντας υπόψη την επικοινωνιακή περίσταση (πομπός, δέκτης, σκοπός του κειμένου). (μονάδες 5) [β] Ποιος είναι ο ισχυρισμός, για την ορθότητα του οποίου επιχειρεί να πείσει ο συγγραφέας του «Κειμένου 1» στη 2η παράγραφο («Πρέπει να τους μάθουμε καινούργιος τύπος ανθρώπου»); Ποιον τρόπο πειθούς επιστρατεύει για να επιτύχει τον στόχο του; Πόσο αποτελεσματική κρίνεται την επιλογή του, αναλογιζόμενοι τον σκοπό του συγκεκριμένου κειμένου; (μονάδες 5) ΘΕΜΑ Γ. (μονάδες 15) Ποιο είναι το βασικό ερώτημα που τίθεται, κατά τη γνώμη σας, στο «Κείμενο 3»; Να απαντήσετε, αξιοποιώντας συγκεκριμένους δείκτες περιεχομένου και μορφής του κειμένου. Ποια είναι η δική σας απάντηση στο ερώτημα αυτό; (150 έως 200 λέξεις)
ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 6 ΘΕΜΑ Δ. (μονάδες 30) Κειμενικό είδος: επιχειρηματολογία / οδηγίες (επιλέξτε ελεύθερα τον τύπο του κειμένου σας) Πομπός: τελειόφοιτος Λυκείου Αποδέκτης: ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας Θέμα: αξιοποιώντας τις πληροφορίες των Κειμένων Ι και ΙΙΙ, να καταγράψετε τα εφόδια που πρέπει να διαθέτει ένας νέος στον σύγχρονο κόσμο και να καταθέσετε προτάσεις για την παροχή τους από το ελληνικό σχολείο. Έκταση: 300 έως 400 λέξεις.
ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 7 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α. Ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος στην εισαγωγή του δοκιμίου του «Ο ρυθμός της Ιστορίας» προβληματίζεται, βασισμένος στις παρατηρήσεις ενός Γάλλου εκπαιδευτικού, σχετικά με την ευθύνη της εκπαίδευσης για την προετοιμασία των νέων, ώστε να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις ενός ραγδαία μεταβαλλόμενου κόσμου. Συγκεκριμένα, θεωρεί πως στον κόσμο αυτό η παιδεία δεν μπορεί πλέον να βασίζεται στην παράδοση, αλλά στη διά βίου μάθηση, ώστε να δημιουργηθεί ένας νέος τύπος ανθρώπου. (67 λέξεις) ΘΕΜΑ Β1. Ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος θεωρεί πραγματικά καλλιεργημένο άνθρωπο όχι αυτόν που κατέχει γνώσεις, αλλά αυτό που διαθέτει ανθρωπιά. Γιατί στον Δυτικό πολιτισμό, που εμπνέεται και βασίζεται στις αξίες του ανθρωπισμού, κάθε ανθρώπινη κατάκτηση, κύρια μεταξύ αυτών η γνώση, δεν αποτελεί αυτοσκοπό, αλλά αντλεί την αξία της από τα οφέλη που προσφέρει στον άνθρωπο. Έπειτα, είναι τέτοια η δύναμη που προσφέρει η σημερινή γνώση στον κάτοχό της που μπορεί να αποβεί καταστροφική για την ανθρωπότητα, όπως με τραγικό τρόπο η ανθρωπότητα διαπίστωσε κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου πολέμου. (88 λέξεις) ΘΕΜΑ Β2. [α] Τα ερωτήματα στην 1η παράγραφο του «Κειμένου 1» είναι ρητορικά και χρησιμοποιούνται, για να εκφράσει ο συγγραφέας τον προβληματισμό του σχετικά με την ευθύνη της παιδείας απέναντι στη νέα γενιά και να εισαγάγει και τον αναγνώστη στον προβληματισμό αυτό. Παράλληλα, με τη χρήση τους το ύφος γίνεται οικείο, εισάγοντας τον αναγνώστη σε έναν «ισότιμο» διάλογο με τον συγγραφέα. [β] Ο ισχυρισμός, για την ορθότητα του οποίου επιχειρεί να πείσει ο συγγραφέας του «Κειμένου 1» στη 2η παράγραφο είναι πως η εκπαίδευση πρέπει να βασίζεται στη διά βίου μάθηση («Κι ανάμεσα στα άλλα, ο μετασχηματισμός αυτός πρέπει να βασισθεί στην περιοδική και συχνή μετεκπαίδευση»). Για να επιτύχει τον στόχο του επιστρατεύει ως τρόπο πειθούς την επίκληση στη λογική. Συγκεκριμένα, κατασκευάζει ένα παραγωγικό επιχείρημα, σύμφωνα με το οποίο, εφόσον ο κόσμος αλλάζει, πρέπει να αλλάξει και η εκπαίδευση και από την παραδοσιακή μετάδοση γνώσεων να περάσει στη διά βίου μάθηση. Ο τρόπος αυ
ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 8 τός πειθούς είναι αποτελεσματικός για ένα εκθετικό (αποδεικτικό) δοκίμιο, που στοχεύει στην απόδειξη με λογικό τρόπο των ισχυρισμών του συγγραφέα, ώστε να ευαισθητοποιηθεί ο αναγνώστης για την ανάγκη να μετασχηματιστεί η εκπαίδευση. ΘΕΜΑ Β3. Τα 50 χρόνια που χωρίζουν τη δημοσίευση των δύο κειμένων επηρεάζουν φυσικά και τις δεξιότητες που οι συντάκτες τους θεωρούν απαραίτητες για τους νέους κάθε εποχής. Κοινές δεξιότητες στα δύο κείμενα αποτελούν η κριτική ικανότητα, η δημιουργικότητα και η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων (βλ. «γαλήνη» και «φαντασία» στο 1ο κείμενο). Η ομοιότητα οφείλεται στο γεγονός πως το 1966 έχει ήδη ξεκινήσει η ιλιγγιώδης τεχνολογική ανάπτυξη. Ωστόσο, από το «Κείμενο 1» απουσιάζει η «οικουμενική συνείδηση», «επικοινωνία» και η «διαχείριση πληροφοριών», καθώς το 1966 δεν έχει ακόμα πραγματοποιηθεί η παγκοσμιοποίηση και η ανάπτυξη του διαδικτύου. Από την άλλη, από το «Κείμενο 2» απουσιάζει η αρετή της «ανθρωπιάς», αφού ο προβληματισμός για τη χρήση της τεχνολογίας έχει περιοριστεί και πλέον θεωρείται λίγο-πολύ δεδομένη και αυτοσκοπός. (122 λέξεις) ΘΕΜΑ Γ. Το βασικό ερώτημα που τίθεται, κατά τη γνώμη μου, στο ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη είναι: «Μπορεί ο άνθρωπος να αλλάξει τη μοίρα της ζωής του, ξεφεύγοντας από τα λάθη και τις παραλείψεις του παρελθόντος;». Το ερώτημα αυτό αισθητοποιείται μέσω της διαλογικής μορφής που αναπτύσσεται στις δύο στροφές του ποιήματος. Συγκεκριμένα, στην πρώτη στροφή με τη χρήση του α ρηματικού προσώπου (π.χ. «Θα πάγω, «Όπου το μάτι μου γυρίσω») ένα ανώνυμο πρόσωπο δηλώνει την πρόθεση και την ελπίδα του να αλλάξει ζωή, απελπισμένο από το τέλμα στο οποίο οδήγησε το ίδιο την οδήγησε και την αδυναμία του να διορθώσει τα λάθη και τις παραλείψεις του παρελθόντος. Το ποιητικό υποκείμενο ωστόσο στη δεύτερη στροφή τού απαντά σε β ρηματικό πρόσωπο πως κάθε παρόμοια προσπάθεια είναι καταδικασμένη σε αποτυχία («Καινούργιους τόπους δεν θα βρεις, δεν θάβρεις άλλες θάλασσες»), αφού ο άνθρωπος δεν μπορεί να απεγκλωβιστεί από το παρελθόν του («Έτσι που τη ζωή σου ρήμαξες εδώ / στην κώχη τούτη την μικρή, σ' όλην την γη την χάλασες»). Η απάντηση που δίνει ο ποιητής στο βασικό ερώτημα του ποιήματος είναι, κατά τη γνώμη μου, απαισιόδοξη. Ο άνθρωπος ως ελεύθερο ον έχει τη δυνατότητα να πάρει τη
ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 9 μοίρα στα δικά του χέρια και να την αλλάξει, αρκεί να συνειδητοποιήσει τα σφάλματα του παρελθόντος και να διδαχθεί από αυτά. (214 λέξεις) ΘΕΜΑ Δ. (διαγραμματική ανάπτυξη) Δεδομένο: Σύγχρονος κόσμος: τεχνολογική ανάπτυξη κοινωνία της γνώσης (η γνώση παράγεται, διακινείται, αλλά και παλιώνει με τεράστια ταχύτητα) & παγκοσμιοποίηση πολυπολιτισμικές κοινωνίες (ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων και ιδεών). Συμπέρασμα: απαιτούνται νέες γνώσεις, δεξιότητες αξίες για τους νέους και προσαρμογή της εκπαίδευσης στα νέα δεδομένα. Ζητούμενο: Προτάσεις για την ανάπτυξη από την εκπαίδευση των νέων δεξιοτήτων (κριτική σκέψη & διαχείριση πληροφοριών) Βιωματική / ανακαλυπτική μάθηση μετωπική διδασκαλία / απομνημόνευση. (επικοινωνία) Γνώση ξένων γλωσσών, ηλεκτρονικών υπολογιστών και δικτύων. (οικουμενική συνείδηση) Διαπολιτισμική εκπαίδευση (γνώση άλλων πολιτισμών / συμμετοχή σε προγράμματα συνεργασίας). (ανθρωπιά) Αναβάθμιση των ανθρωπιστικών σπουδών και των τεχνών. Ενδεικτικά για την περίσταση επικοινωνίας: κειμενικό είδος: επιχειρηματολογία τύπος κειμένου: επιστολή πομπός: Έφηβος Βουλευτής δέκτης: υπουργός Παιδείας αφορμή: συζήτηση στην ολομέλεια της Βουλής των Εφήβων σκοπός: διατύπωση αιτήματος για εκπαιδευτική μεταρρύθμιση