ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΤΟΥ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ

Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Περίοδος Γ Τεύχος 53 εκέμβρης 2011

Ο Βάρναλης έχει γράψει κι άλλα διηγήματα «εις ύφος Παπαδιαμάντη», αλλά τούτο εδώ έχει το μοναδικό γνώρισμα ότι παρουσιάζει ως ήρωα και τον ίδιο τον κυρ-αλέξανδρο. Εκτός αυτού, ο προσεκτικός αναγνώστης θα δει μέσα στο κείμενο ξεσηκωμένες αυτούσιες φράσεις από διηγήματα του Παπαδιαμάντη και θα ευφρανθεί με λέξεις παπαδιαμαντικές. Πήρα το κείμενο από την έκδοση του Κέδρου «Πεζός Λόγος». ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΤΟΥ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΜΑΣ Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Τζωρτζ 6 Αθήνα 106 77 Τεύχος 53 - Δεκέμβρης 2011 Εξώφυλλο: Πάνος Καπετανίδης Διόρθωση κειμένων: Θωμάς Αθ. Αγραφιώτης ΕΚΔΟΤΗΣ: Πάνος Β. Καπετανίδης Τηλέφωνο: 210 46 16 664 Γράψτε για την εφημερίδα «Ο Καραγκιόζης μας». Στείλτε το κείμενό σας με e-mail στο: somateiokaragkiozh@gmail.com www.karagkiozis.com/somateio/ Ο ουρανός έβρεχε διαρκώς λεπτόν νερόχιονον, ο γραίος αδιάκοπος εφύσα και ήτο ψύχος και χειμών τας παραμονάς των Χριστουγέννων του έτους Ο κυρ Αλέξανδρος είχε νηστεύσει ανελλιπώς ολόκληρον το Σαρανταήμερον και είχεν εξομολογηθεί τα κρίματά του (Παπά-Δημήτρη το χέρι σου φιλώ!). Και αφού εγκαίρως παρέδωσε το χριστουγεννιάτικον διήγημά του εις την "Ακρόπολιν" και διέθεσεν ολόκληρον την γλίσχρον αντιμισθίαν του προς πληρωμήν του ενοικίου και των ολίγων χρεών του, γέρων ήδη κεκμηκώς υπό των ετών και της νηστείας, αποφεύγων πάντοτε την πολυάσχολον τύρβην, αλλά φιλακόλουθος πιστός, έψαλεν, ως συνήθως, με την βραχνήν και σπασμένην φωνήν του, πλήρη όμως ενθέου πάθους, ως αριστερός ψάλτης, εις το παρεκκλήσιον του Αγίου Ελισσαίου τας Μεγάλας Ώρας, σχεδόν από στήθους, και ότε επανήλθεν εις το πτωχικόν του δωμάτιον, δεν είχεν ακόμη φέξει! Ήναψε το κηρίον του και τη βοηθεία του 2

κηρίου (και του Κυρίου!) έβγαλε το υπόδημά του το αριστερόν, διότι τον ηνώχλει ο κάλος, και ημίκλιντος επί της πενιχράς στρωμνής του, πολλά ρεμβάζων και ουδέν σκεπτόμενος, ήκουε τας ορυγάς του κραταιού ανέμου και τους κρότους της βροχής και έβλεπε νοερώς τον πορφυρούν πόντον να ρήγνυται εις τους σκληρούς αιχμηρούς βράχους του νεφελοσκεπούς και χιονοστεφάνου Άθω. Εκρύωνεν. Αλλά το καφενείον του κυρ Γιάννη του Αγκιστριώτη ήτο κλειστόν. Αλλά και οβολόν δεν είχε να παραγγείλει: Πάτερ Αβραάμ, πέμψον Λάζαρον! (ένα ποτηράκι ρακή ή ρώμι). Εκείνην την χρονιάν τα Χριστούγεννα έπεσαν Παρασκευήν. Τόσον το καλύτερον. Θα νηστεύσει και πάλιν, ως το είχε τάμα να νηστεύει δια βίου κάθε Παρασκευήν δια να εξαγνισθεί ο αμαρτωλός δούλος του Θεού από το μέγα κρίμα της νεότητός του, που είδε τυχαίως από την κλειδαρότρυπαν την νεαράν του εξαδέλφην να γδύνεται. Έκαμε τον σταυρόν του κι εσκεπάσθη με την διάτρητον βατανίαν του, όπως ήτο ντυμένος και με τα υποδήματα πλην του αριστερού. Και τότε ευρέθη εις την προσφιλήν του νήσον των παιδικών του χρόνων με τα ρόδιν' ακρογιάλια, τας αλκυονίδας ημέρας, τας χλοϊζούσας πλαγιάς, με τα κρίταμα, την κάππαριν και τας αρμυρήθρας των παραθαλασσίων βράχων και με τους απλούς παλαιούς ανθρώπους, θαλασσοδαρμένους ή ναυαγούς, ζωντανούς και κεκοιμημένους. Και ήλθεν ο Χριστός με το τεθλιμμένον πρόσωπον, η Παναγία η Γλυκοφιλούσα με το λευκόν και ένθεον Βρέφος της, ο Άγιος Στυλιανός, ο φίλος και φρουρός των νηπίων, η Αγία Βαρβάρα και η Αγία Κυριακή με τους σταυρούς και τους κλάδους των φοινίκων εις τας χείρας, ο όσιος Αντώνιος και Ευθύμιος και Σάββας με τας γενειάδας και τα κομβοσχοίνιά των και ήλθε και ο όσιος Μωϋσής ο Αιθίοψ, "άνθρωπος την όψιν και θεός την καρδίαν", η Αγία Αναστασία η Φαρμακολύτρια κρατούσα εις τας χείρας το μικρόν της ληκύθιον, το περιέχον τα λυτήρια όλων των μαγγανειών και επωδών, ο Άγιος Ελευθέριος, η Αγία Μαρίνα και είτα ο Άγιος Γεώργιος και ο Άγιος Δημήτριος με τα χαντζάρια των, με τας ασπίδας και τους θώρακάς των ολόκληρον το Τέμπλον του παρεκκλησίου της Παναγίας της Γλυκοφιλούσης εκεί επάνω εις τον βράχον τον μαστιζόμενον από θυέλλας και λαίλαπας και λικνιζόμενον από το πολυτάραχον και πολύρροιβδον κύμα... Φέγγος εαρινόν και θαλπωρή διεχύθησαν εντός του υγρού δωματίου και ο κυρ Αλέξανδρος λησμονήσας τον κάλον του ανεσηκώθη να φορέσει και το αριστερόν του υπόδημα δια ν ασπασθεί ευλαβώς τους πόδας του Χριστού, της Παναγίας και των αγίων. Αλλ' η οπτασία εξηφανίσθη και ιδού ευρέθη εις τον Άι Γιάννην τον Κρυφόν, που εγιάτρευε τους κρυφούς πόνους κι εδέχετο την εξαγόρευσιν των κρυφών αμαρτιών. Πλήθος πιστών είχεν ανέλθει από την πολίχνην, ζωντανοί και συγχωρεμένοι, να παρακολουθήσουν την Λειτουργίαν, την οποία ετέλει ο παπά-μπεφάνης βοηθούμενος από τον μπάρμπ Αναγνώστην τον Παρθένην. Κατά περίεργον αντινομίαν των στοιχείων, ήτο καλοκαίρι κι η Λειτουργία είχε τελειώσει και ήτον δεν ήτον τρίτη πρωϊνή, ότε η αμφιλύκη ήρχισε να ροδίζει εις τον αντικρυνόν ζυγόν του βουνού. Όλοι γείτονες, λάλοι και φωνασκοί, εκάθηντο κατά γης πέριξ εστρωμένης 3

καθαράς οθόνης. Τέσσερ' αρνιά, τρία πρόβατα, δύο κατσίκια, αστακοουρές, κεφαλόπουλα καπνιστά της λίμνης, αυγοτάραχον και εγχέλεις αλατισμένοι, πίττες, κουραμπιέδες, μπακλαβάδες, πορτοκάλια και μήλα όλα τα καλούδια, προϊόντα της μικρής και ωραίας νήσου, περιέμενον τους συνδαιτυμόνας. Καλώς ώρισες κυρ Αλέξαντρε, κάτσε κ' η αφεντιά σου, του είπεν η θεια η Αμέρσα. Αλλά τι βλέπει γύρω του; Όλους τους ήρωας και τας ηρωίδας των Χριστουγεννιάτικων διηγημάτων του. Εκεί ήτον η θεια-αχτίτσα, φορούσα καινουργή μανδήλαν και νέα πέδιλα, επιδεικνύουσα μετ' ευγνωμοσύνης το συνάλλαγμα των δέκα λιρών, το οποίον μόλις έλαβε από τον ξενητευμένον εις την Αμερικήν υιόν της. Δίπλα της εκάθητο κι ο Γιάννης ο Παλούκας, ο προσποιηθείς τον Καλλικάντζαρον την Παραμονήν των Χριστουγέννων και ληστεύσας τον Αγγελήν, τον Νάσον, τον Τάσον όλα τα παιδιά τα οποία κατήρχοντο από την Επάνω ενορίαν, αφού είχαν ψάλει τα Κάλανδα. Εσηκώθη και παρέδωσεν εις τον κυρ Αλέξανδρον τας κλεμμένας πεντάρας -δεν είχε πως να μεθύσει και εορτάσει τα Χριστούγεννα εκείνην την χρονιάν (συχωρεμένος ας είναι!). Ιδού κι ο Μπάρμπ' Αλέξης, ο Καλοκαιρής, που δεν είχεν ανάγκην του πορθμείου του Χάρωνος δια να πηδήσει εις τον άλλον κόσμον είχε το ιδικόν του, υπόσαθρον πλοιάριον, αυτόχρημα σκυλοπνίχτην. Μαζί του ήτον κι ο σύντροφός του ο Γιάννης ο Πανταρώτας ο ναυτολογημένος ως Ιωαννίδης και διατελών εν διαρκεί απουσία κατά τας ώρας της εργασίας. Να φροντίσεις, του είπεν ο Πανταρώτας, να πάρω την σύνταξή μου! Και λησμονών την ιερότητα της στιγμής εμούντζωσε το κενόν συνοδεύων την άσεμνον χειρονομίαν με την ασεμνοτέραν βλασφημίαν: Όρσε, κουβέρνο! Εκεί ήτον κι ο Μπάρμπα-Διόμας, ευτυχής διότι εγλύτωσεν από το ναυάγιον και ερρόφησεν απνευστί επί του διασώσαντος αυτόν τρεχαντηρίου ολόκληρον φιάλην πλήρη ηδυγεύστου μαύρου οίνου δια να συνέλθει ω πενιχρά, αλλ' υπερτάτη ευτυχία του πτωχού! Αλλ' ιδού έτρεξε να του σφίξη την χείρα και ο βοσκός ο Σταθ'ς του Μπόζα, του οποίου δύο αίγες είχον βραχωθή εις τον κρημνόν υπεράνω της αβύσσου, όπου έχαινεν ο πόντος και ήτο αδύνατον να σωθούν, αν δεν τον κατεβίβαζαν δια σχοινίου εις τον βράχον με κίνδυνον της ζωής του. Την Ψαρή την έχω τάξει ασημένια στην Παναγιά. Τη Στέρφα (την άλλην αίγα) θα την σφάξω για σένα, να την φάμε. Και η Ασημίνα του μαστρο-στεφανή του βαρελά, με τας τέσσαρας κακοτυχισμένας θυγατέρας, τη Ροδαυγή, την Ελένη, τη Μαργαρώ και την Αφέντρα, η Ασημίνα, που την μίαν ημέραν εώρτασε τους γάμους της Αφέντρας με τον Γρηγόρη της Μονεβασάς και την άλλην ημέραν επένθησεν τον θάνατον του υιού της του Θανάση. Τέλος, ω! της εκπλήξεως, ενεφανίσθη και ο έτερος εαυτός του, ο Αλέξανδρος Παπαδημούλης, ο πτωχαλαζών, ο ασχολούμενος εις έργα μη κοινώς παραδεδεγμένης χρησιμότητος! Ο κυρ Αλέξανδρος ησθάνθη τύψεις, ότι έπλασεν όλους αυτούς τους ανθρώπους του λαού τόσον δυστυχείς και ταπεινούς ή τόσον αμαρτωλούς (ουδείς αναμάρτητος!) και τον εαυτόν του τόσον επηρμένον!... Αλλά την στιγμήν εκείνην τον διέκοψεν η οκταόκαδος τσότρα, η περιφερομένη από χειρός εις χείρα. Δεν επρόλαβε να την εναγκαλισθή και ήχησαν τα λαλούμενα (βιολιτζήδες ντόπιοι και τουρκόγυφτοι με κλαρινέτα) και... εξύπνησεν. Ποτέ ο κοσμοκαλόγηρος κυρ Αλέξανδρος δεν εξύπνησε τόσον χορτάτος, όσον εκείνην την αγίαν ημέραν, ο νήστις του Σαρανταημέρου και ο νήστις όλης της ζωής του! ζωήν να έχει! 4

«ΟΙ ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΕΙΣ ΕΝΟΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ» του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη ΙΒ) «Τελικό ταξίδι από την Αμφιλοχία στη λίμνη Αχερουσία» Γιάννης επέστρεψε στην Αιτωλοακαρνανία, μα ήταν πλέον σκιά του Ο εαυτού του. Ο Κραβασαράς άλλαζε όνομα και θα μετονομαζόταν σε Αμφιλοχία, για να προβάλλεται η αμφιθεατρική δομή της πόλης μέσα από τις πλαγιές δύο λόφων, αντί να τονίζεται η φήμη της ως σταθμός καραβανιών για διανυκτέρευση επί Τουρκοκρατίας και ως πέρασμα από και προς την Ήπειρο. Ο Γιάννης θα βίωνε και πάλι τη ζωογόνο πνοή του Αμβρακικού και θα συνέχιζε τις ηρωικές παραστάσεις του, εκεί που τις είχε ξεκινήσει. Η οικογένειά του θα στεκόταν στο πλευρό του, μολονότι τόσα χρόνια την είχε αφήσει μόνη της για χάρη της Τέχνης. Η αγαπημένη του σύζυγος θα έμενε στο πόδι του και πίσω από τον μπερντέ, ακόμα και τη στιγμή που ο Γιάννης δεν θα μπορούσε να συνεχίσει την παράσταση: - Αγλαΐα! Να προσέχεις τα παιδιά! Μπάρμπα! Ανέβα στο καράβι! - Πώς ν ανιέβου, Καραγκιόζ; Απού πού να πιαστού, βριε έρμου; - Πιάσε το σχοινί και δέσου. Πιάσε τώρα το σχοινί από το μακαρά. - Μην μι ξαναπείς μασκαρά, θα σιαφαλουκούψου, άτιμου ανιψούδ. - Δέσου από το σχοινί για να φύγουμε επιτέλους, μπαστουνόβλαχε! - Απού πού να διθού, Καραγκιόζ; Να διθού γύρου απτουν λαιμόμ; - Ωχ! Από το λαιμό του δέθηκε! Όχι από το λαιμό σου! Ξεκινάμε! - Ώι, μανούλαμ! Ώι! Καραγκιόζ! Καραγκιόζ! Φιεύγουν τα σπίτια! - Εμείς φεύγουμε, θείε μου! Όχι τα σπίτια! Σήκωσα τα πανιά μας! - Άι! Θα βάλου τιέτοια πανιά κι στη γαϊδάραμ να τριέχ γλήγορα! Αυτό το έργο το παίζανε κάποτε μαζί με τον καημένο τον Μίμαρο. Λεγόταν εδώ και καιρό ότι ο Σαρδούνης έλιωνε νικημένος από το αλκοόλ στην υπόγεια κάμαρά του στον Παντοκράτορα. Αργόσβηνε στην Πάτρα, χωρίς να δίνει παραστάσεις εδώ και πολλά χρόνια, ξεχασμένος αλλά και ύποπτος για τα κοινωνικά του φρονήματα, έτσι όπως τα εξέφραζε μέσα πάντοτε από τον ξυπόλυτο. Όμως και ο Γιάννης ένιωθε πια ότι κάτι δεν πήγαινε καλά με τον εαυτό του. Απλή σύμπτωση ή παιχνίδια της μοίρας; - Έπιασε καταιγίδα, μπάρμπα, όμως κακά σκυλιά 5

ψόφο δεν έχουν! - Καραγκιόζ! Μην του πας απτς λακούβις κι ντραλίζουμι ιέρμους! - Τραγούδα, θείε μου, μέχρι να φτάσουμε και να πάρουμε τα σύκα! - Ώι, ώι, ώι, ώι! Μαααααααανούλαμ, ώι! Στουν Άδ ρουβουλάω - Πένθιμο τσάμικο βρήκες να διαλέξεις; Πες κάτι άλλο, μανέστρο! - Στον άλλο κόσμο που θα πας, ίσκιος του ίσκιου σου θα γίνεις - Πάλι για πεθαμένους λες, που κακό ψόφο να έχεις! Θείε! Θείε! - Όταν το δέντρο καίγεται, φεύγουνε όλα τα πουλιά του Αααααχ! Υπήρχε στην Ήπειρο μία λίμνη, η οποία ονομαζόταν Αχερουσία και την οποία διέσχιζε ο Αχέροντας ποταμός. Πιστεύανε, στα χρόνια της αρχαιότητας, ότι οι ψυχές μεταφέρονταν μέσα από τον ποταμό Αχέροντα και έφταναν στη λίμνη Αχερουσία και τον Άδη, όπου ο Θεός Ερμής, ως ο «ψυχοπομπός», παρέδιδε «με το αζημίωτο» τους νεκρούς στον Χάροντα: - Στον ίσκιο σου έδωσες ζωή, για να γελάει και να κλαίει Αααχ! - Μα πού είναι ο μπαρμπούλης μου; Χάθηκε μέσα στη φουρτούνα; - Άραξε εκεί το πλοίο σου στου Ωκεανού την άκρη - Με τέτοια καταιγίδα δεν μπορώ να κάνω κι αλλιώς. Ποιος είσαι; - Και στου Άδη κίνησε να πας το αραχνιασμένο σπίτι - Αυτός που μου μιλάει, σίγουρα δεν είναι ο Βλάχος! Ποιος είσαι; - Μην κλαις και μην παρακαλάς! Μη! Θα σε φάει το φίδι Η ζωή του Γιάννη είχε ταυτιστεί με την τέχνη του. Σκορπούσε το γέλιο, μα κατά βάθος ήταν ταυτόχρονα και ένας μελαγχολικός άνθρωπος. Πίσω από το γέλιο του καμπούρη, κρυβόταν πάντα και ένα δάκρυ για την οικογένειά του, που την έβλεπε σπανίως, αλλά και για την πατρίδα του, την Ελλάδα, η οποία τραβούσε τα πάνδεινα τόσο από τη φτώχεια και την πείνα, όσο και από τους ανεκπλήρωτους πόθους για την ελευθερία όλων των Ελλήνων. Ωστόσο, ο μπερντές λειτουργούσε πάντοτε σαν λύτρωση και κάθαρση. Πέρα από το ότι εξασφάλιζε τον επιούσιο (αλλά και κάτι παραπάνω) στον Γιάννη και την οικογένειά του, ο μπερντές αποτελούσε και το πεδίο της μάχης. Οι αποτυχίες του 1878 και κυρίως του 1897 ήταν απλώς χαμένες μάχες για τον Γιάννη. Το ότι χάθηκαν όμως οι μάχες, δεν σημαίνει ότι χάθηκε και ο πόλεμος. Πάνω στο τεντωμένο, επίπεδο και φωτισμένο πανί του Καραγκιόζη, ο Γιάννης κέρδισε τον τελικό πόλεμο και έδιωξε «τον Τούρκο από τα χώματά μας». Τον έστειλε «στην Κόκκινη Μηλιά και ακόμα παραπέρα». Στα βάθη της Μικράς Ασίας Χάρη στον μπερντέ, ο Γιάννης ένιωθε τη ζωή του ολοκληρωμένη από κάθε άποψη -Μα πού πήγανε όλοι τους; Η Αγλαΐτσα; Ο Βλάχος; Ωχ! Αμάν! -Τον Χάροντα δεν τον γελάς! Είναι σκληρό καρύδι -Δεν σε καταλαβαίνω! Γιατί να σε 6

γελάσω; Τι ακριβώς εννοείς; -Θα πρέπει να πληρώσεις το ναύλο, για τον κόπο που έχω κάνει! Η ζωή είναι ταυτισμένη με τον ίσκιο μας, ο οποίος μας ακολουθεί πάντοτε. Όμως και στην «πέραν του τάφου ζωή», οι ίσκιοι εξακολουθούν να υφίστανται και οι ψυχές είναι αθάνατες, σύμφωνα με τους αρχαίους Έλληνες, σύμφωνα επίσης με τη διδασκαλία του Χριστιανισμού αλλά και σύμφωνα με την τέχνη του Θεάτρου Σκιών για τον κινέζικο θρύλο του Βου Τι και τον ανατολίτικο θρύλο του μάστορα της Προύσας. Οι ήρωες αυτών των θρύλων δεν πέθαναν ποτέ τους! Συνεχίζουν να ζουν ως σκιές! Η ψυχή είναι αθάνατη. Η σκιά είναι επίσης αθάνατη. Στην Αθήνα, κάποτε, είχαν φέρει ένα περίεργο γαλλικό μηχάνημα. Το λέγανε «θαύμα του διαβόλου» και το λιθοβολούσαν. Έδειχνε και αυτό κινούμενες σκιές, αλλά διαφορετικές από του Καραγκιόζη. Ίσως και πιο δυνατές στο άμεσο μέλλον. Όμως, από όποια πλευρά και να το έβλεπε κανείς, η ανθρώπινη ζωή δεν τελειώνει στον παρόντα κόσμο. Το πανί είναι αυτό που χωρίζει την επίγεια ζωή από τον εξωπραγματικό και αιώνιο κόσμο της σκιάς μας. Τίποτα δεν τελειώνει εδώ. Όλα συνεχίζονται σε μια ξεχωριστή διάσταση. Τίποτα δεν αλλάζει. Ακόμα και κάποιες παλιές κλασικότατες συνήθειες: - Ξεφώνιζε όσο θες, αν αυτό σε ευχαριστεί! Εγώ δεν έχω φράγκο! - Είπα! Πλήρωσε τον κόπο που έκανα και σε πέρασα απέναντι! - Δεν παίρνεις, αν δεν έχω! Ουκ αν λάβοις παρά του μη έχοντος! - Μα είναι δυνατόν να υπάρχει άτομο, χωρίς μία δραχμή μαζί του; - Δεν με νοιάζει, αν υπάρχει άλλος! Εγώ πάντως δεν έχω τίποτα! - Θα σε πνίξω, αν δεν με ξοφλήσεις! Ορκίζομαι στον Πλούτωνα! - Κι εγώ θα σε δαγκώσω και θα πας από χλαπάτσα! Το άκουσες; - Τζάμπα ταξίδευες μαζί μου τόση ώρα; Αυτό είναι από τα άγραφα. - Να σε πληρώσει αυτός που με έφερε! Να του ζητήσεις τα ρέστα! Ο Θεός Ερμής, ο γιος του Δία και της Μαίας, ο αγγελιαφόρος των Θεών, ο προστάτης του εμπορίου και του κέρδους, αρνείται να πληρώσει. Αυτό του έλειπε! Να πληρώνει και από πάνω για τους νεκρούς μετά από τόσο μεγάλο κόπο. Προτίμησε λοιπόν από συμφέρον να εξαφανιστεί - Πάει αυτός! Πέταξε! Αλλά εσένα δεν θα σε αφήσω να το σκάσεις. - Αν συνεχίσεις, θα σου ανοίξω το κεφάλι στα δύο σαν καρπούζι! - Δεν ξέρεις ότι υπάρχει εισιτήριο; Δεν ξέρεις ότι έχω τόσα έξοδα; 7

- Το ξέρω, μα οι δικοί μου με έστειλαν εδώ μπατίρη και απένταρο! - Έπρεπε να σου είχαν δώσει κάτι! Τώρα είσαι ένας τζαμπατζής! - Όχι και τζαμπατζής! Δηλαδή θα έπρεπε να μην πεθάνω ποτέ μου; - Και λοιπόν; Θα παινεύεσαι συνέχεια ότι ταξίδεψες στο τζάμπα; - Όχι! Τράβηξα πολύ κουπί σε σένα αλλά και στη γαλέρα της ζωής! - Αυτό δεν με ενδιαφέρει! Πλήρωνε εδώ και τώρα! Το απαιτώ! - Άντλησα και νερά κάποια στιγμή. Ούτε έκλαιγα και στην πορεία. - Δεν με ενδιαφέρει! Δεκάρα δεν μετράνε αυτά για το βαρκάρη! - Τράβα τη βάρκα τότε και περίμενε! Παραμένω πάντα άφραγκος! - Τραβάω τη βάρκα και περιμένω! Θα πληρώσεις αργά ή γρήγορα! - Αφού είμαι πανί με πανί. Πόσες φορές πρέπει να σου το πω αυτό; - Το αχερόντειο ταξίδι κοστίζει! Δεν γίνεται, λοιπόν, διαφορετικά! - Αν δεν γίνεται διαφορετικά, να με ξαναφέρεις αμέσως στη ζωή! ΤΕΛΟΣ Όπου κλείνει ένα τρελοκομείο, ανοίγει ένας «ΦΑΡΦΟΥΛΑΣ» Νέος χώρος: "ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ του ΦΑΡΦΟΥΛΑ" στην Μαυρομιχάλη 18, στο κέντρο της Αθήνας! Τα εγκαίνια έγιναν την Τετάρτη 26 Οκτωβρίου με τρικούβερτο γλέντι από τους ακούραστους μουσικούς Λεύτερη, Σπύρο και Γιάννη με τα λαουτοβιολιά και την τσαμπούνα τους, που κράτησε μέχρι αργά στο πεζοδρόμιο της Μαυρομιχάλη 18, καθώς και με παράσταση Καραγκιόζη από τον βιβλιοπαμφάγο ΨΥΧΡΑΙΜΙΑ,...με πολλή τρέλα!! 8

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ - ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Κ. ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗ ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΟΥ: ΤΟ ΔΡΑΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ (1922-1940) Επιστημονική υπεύθυνη: Ιωάννα Παπαγεωργίου, Επίκουρος Καθηγήτρια, Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Πατρών Περιγραφή έργου: Το έργο στοχεύει στη συγκέντρωση και ηλεκτρονική επεξεργασία των μαρτυριών που αφορούν στις παραστάσεις και στο δραματολόγιο των καραγκιοζοπαιχτών που είχαν κέντρο των εξορμήσεών τους την Πάτρα κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου, καθώς και στην οργάνωση του υλικού της έρευνας με βάση συγκεκριμένα κριτήρια ταξινόμησης τα οποία θα επιτρέψουν την επισταμένη μελέτη της διαμόρφωσης και εξέλιξης αυτού του δραματολογίου. Το θέατρο σκιών αποτελεί έναν τομέα του νεοελληνικού θεάτρου ο οποίος απασχόλησε την ελληνική διανόηση, γιατί θεωρήθηκε αντιπροσωπευτικό δείγμα του λαϊκού πολιτισμού των πόλεων. Αν και η βιβλιογραφία γύρω από το θέμα είναι εκτενής, η επιστημονική μελέτη του, χωρίς να είναι ευκαταφρόνητη, δεν είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένη. Το είδος αντιμετωπίστηκε με περιφρόνηση από τους Έλληνες επιστήμονες και, με ελάχιστες εξαιρέσεις τα προηγούμενα χρόνια, μόλις τη δεκαετία του 1980 άρχισε να απασχολεί σοβαρά μια μερίδα ερευνητών. Ακόμα πιο περιορισμένη είναι η έρευνα για το θέατρο σκιών της Πάτρας, της οποίας η συμβολή στον εξελληνισμό του οθωμανικού θεάτρου σκιών θεωρείται από τους μελετητές καθοριστική. Η μεθοδολογία του έργου βασίζεται στην εμπειρία που αποκτήθηκε από άλλα ερευνητικά προγράμματα στον χώρο του νεοελληνικού θεάτρου. Η έρευνα βασίζεται κατά κύριο λόγο στη μελέτη του ημερήσιου τύπου της Πάτρας του Μεσοπολέμου, αλλά και σε αρχειακό υλικό που βρίσκεται διασκορπισμένο σε διάφορες συλλογές, καθώς και σε άλλες γραπτές και προφορικές μαρτυρίες. Το υλικό αυτό συλλέγεται και καταγράφεται από μεταπτυχιακούς ερευνητές του προγράμματος, οι οποίοι έχουν προσληφθεί ως υπότροφοι του Προγράμματος Καραθεοδωρή. Το συγκεντρωμένο υλικό αρχειοθετείται σε βιβλιογραφικά δελτία και σε ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων. Έχουν διαμορφωθεί τρεις βάσεις δεδομένων: Βάση αρχειοθέτησης τίτλων καταγραμμένων έργων του Καραγκιόζη (φυλλάδια, περιλήψεις, τετράδια, ηχητικές καταγραφές, βιντεοσκοπήσεις), καθώς και των αρχείων ή βιβλιοθηκών στα οποία φυλάσσονται. Βάση καταγραφής, σε ειδικά διαμορφωμένη φόρμα, των παραστάσεων που δόθηκαν στην Πάτρα κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου από Πατρινούς και μη καραγκιοζοπαίχτες και 9

για τις οποίες υπάρχει έγκυρη μαρτυρία. Βάση καταγραφής των «υποθέσεων» των έργων του πατρινού θεάτρου σκιών του Μεσοπολέμου που διασώζονται σε προφορική ή γραπτή μορφή. Σε ένα τρίτο στάδιο, θα επιχειρηθεί η ταξινόμηση των έργων με κριτήρια τους καραγκιοζοπαίχτες που τα συμπεριλάμβαναν στο δραματολόγιό τους, την πηγή της υπόθεσης και, τέλος, το είδος του περιεχομένου του έργου. Τα αποτελέσματα της έρευνας, δηλαδή τα ημερολόγια παραστάσεων, το δραματολόγιο των καραγκιοζοπαιχτών, οι υποθέσεις των έργων και οι κατηγοριοποιήσεις τους με βάση τις πηγές και το περιεχόμενο, θα βρίσκονται σε ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων με την προοπτική δημοσίευσής τους. Σε ένα τελευταίο στάδιο, θα επιδιωχθεί μια ουσιαστικότερη μελέτη των πηγών με στόχο να παρουσιασθεί η διαμόρφωση και εξέλιξη του δραματολογίου του θεάτρου σκιών στην Πάτρα. Καθώς το υλικό είναι σχεδόν άγνωστο, δεν είναι δυνατόν να γίνει εκ των προτέρων κάποια υπόθεση. Θα αποτελούσε ουσιαστική συμβολή για την έρευνα να εξετασθούν οι πηγές έμπνευσης των δημιουργών και οι ιδιαιτερότητες του καθενός λόγω μόρφωσης, εμπειριών και ενδιαφερόντων. Επίσης, να αναλυθεί η δομή των έργων και η διαδικασία «δραματοποίησης» της πηγής, οι αλλαγές που επέρχονταν στη δομή είτε ενός συγκεκριμένου έργου είτε μιας ομάδας έργων, τα αίτια των αλλαγών, τα είδη των «κειμένων» που κυριαρχούσαν στο δραματολόγιο, οι ιδιαίτερες προτιμήσεις κάθε καραγκιοζοπαίχτη ή κάθε ομάδας του κοινού και οι εξελίξεις στις προτιμήσεις αυτές. Τέλος, θα ήταν ευκταίο να συλλεχθούν αρκετά στοιχεία ώστε να διερευνηθεί η σχέση αλληλεπίδρασης του θεάτρου σκιών με το πατρινό κοινό. Διάρκεια έργου: Μάρτιος 2010-Μάρτιος 2013 Ερευνητές: μεταπτυχιακοί φοιτητές Νικολέττα Χριστοφή, Θωμάς Κολοβός Επιστημονική συνεργάτης: Μαρία Μαυρογένη, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Κρήτης Ημερομηνία έγκρισης: 29.01.2010, 91η ολομέλεια της Επιτροπής Ερευνών http://www.eens.org/eens_congresses/2010/ Papageorgiou_Ioanna.pdf Όσοι ενδιαφέρονται, στον ιστοχώρο αυτόν βρίσκεται και η ανακοίνωση της ιδίας: «Η γυναικεία ταυτότητα στο ελληνικό θέατρο σκιών κατά την περίοδο του μεσοπολέμου (1918-1940): Η διεκδίκηση της ερωτικής αυτοδιάθεσης», μια και είναι προσβάσιμη ακόμα στους χρήστες του διαδικτύου. Νέο έτος Η Πίττα για το 2012 προγραμματίστηκε να κοπεί την Πέμπτη 12 Γενάρη 2012 & ώρα 7 μ.μ. στα γραφεία του Σωματείου, Τζωρτζ 6 4ος όροφος, εκτός απροόπτου (απεργίες συγκοινωνιών). Λόγω εορτών, το εργαστήριο Ιανουαρίου ΑΝΑΒΑΛΛΕΤΑΙ. 10

Τελευταίες εκδόσεις Λαϊκά λαχεία 49η (6 Δεκεμβρίου) και 50η (13 Δεκεμβρίου) Βεζυροπούλα - Κώστας Καράμπαλης - Π.Σ.Θ.Σκιών Τελειώνουν οι εκδόσεις που όλο το 2011 στόλιζαν τα λαϊκά λαχεία και ήταν αφιερωμένες στο Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο Σκιών. Το πλούσιο υλικό παραχωρήθηκε αφιλοκερδώς από το αρχείο του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών, του Μουσείου Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης (Μ.Ε.Λ.Τ.) καθώς και του Σπαθάρειου Μουσείου Αμαρουσίου. Εμπλουτίστηκε δε από τους εν ζωή και κυρίως νέους δημιουργούς και μέλη του Π.Σ.Θ.Σκιών. Έγινε προσπάθεια να φωτιστεί το θέμα της ελληνικότητας του Καραγκιόζη, παρουσιάζοντας ορισμένους ήρωες του 21, αλλά και αμιγώς ελληνικές φιγούρες. Κάποιες εικόνες ήταν ανέκδοτες. Οι τελευταίες τέσσερις εκδόσεις του έτους μάς δίνουν την ευκαιρία να κερδίσουμε, με γούρι τον αγαπημένο ήρωα της τέχνης μας. Ποιος ξέρει; Ο Καραγκιόζης μπορεί τελικά να μας φέρει και τύχη! 51η (20 Δεκεμβρίου) και 52η (27Δεκεμβρίου) Άγγελος Ελλάς - Σπ. Κούζαρος - Μ.Ε.Λ.Τ. Στείλτε άρθρα στην εφημερίδα μας: somateiokaragkiozh@gmail.com Ανήκει σε όλους. Γράφεται από ΟΛΟΥΣ. 11

Σκηνές από το «εργαστήρι» στο Σωματείο της 5 ης Νοέμβρη 2011 Σημειώστε ότι λόγω των εορτών των Χριστουγέννων, το πρώτο εργαστήρι του νέου έτους θα γίνει στις 4 Φεβρουαρίου 2012. 12 Από την Π.Ο.Θ.Α. (ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΘΕΑΜΑΤΟΣ ΑΚΡΟΑΜΑΤΟΣ) 7/11/11 Σας ενημερώνουμε ότι μετά την παραίτηση του Προέδρου της Ομοσπονδίας, κου Βασίλη Καΐλα, (λόγω συνταξιοδότησης) και της κας Ελένης Γερασιμίδου, μέλος Δ.Σ. (λόγω συνταξιοδότησης), η νέα σύνθεση του Διοικητικού Συμβουλίου, όπως διαμορφώθηκε στη συνεδρίαση του Συμβουλίου, στις 04-11-2011 είναι η παρακάτω: ΠΡΟΕΔΡΟΣ: ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Α ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ : ΚΑΝΑΚΗ ΑΝΤΙΓΟΝΗ Β ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ: ΦΑΡΜΑΚΗ ΣΤΥΛΙΑΝΗ ΓΕΝΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ: ΚΕΧΑΓΙΟΓΛΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ: ΣΠΕΤΣΙΕΡΗΣ ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΤΑΜΙΑΣ : ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ: ΦΑΡΜΑΚΗ ΣΤΥΛΙΑΝΗ ΕΦΟΡΟΣ: ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΜΕΛΗ: ΚΑΦΑΝΤΑΡΗ ΛΙΛΑ, ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ, ΣΑΜΑΡΤΖΗΣ ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ, ΤΟΥΝΤΟΠΟΥΛΟΥ ΑΝΔΡΙΑΝΑ, ΔΡΟΣΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ