Πολιτικές Προεκτάσεις στα επιγράμματα του Ποσειδίππου (Πάπυρος Μιλάνου Vogl. VIII 309)

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ-ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Α ΚΥΚΛΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Πρωτεύουσα Μεταπτυχιακή Εργασία Θέμα: Πολιτικές Προεκτάσεις στα επιγράμματα του Ποσειδίππου (Πάπυρος Μιλάνου Vogl. VIII 309) Επιμέλεια: Τσιραμπίδου Αγγελική Επόπτρια: κ. Μ. Πλαστήρα-Βαλκάνου Επίκ. Καθηγήτρια Θεσσαλονίκη, Ιούνιος 2007

Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή...3 2. Ποσείδιππος ο Πελλαίος: Ο πάπυρος του Μιλάνου συμπληρώνει το πορτραίτο ενός επιγραμματοποιού...4 3. Λιθικά: Οι πολύτιμοι λίθοι - μια πολιτική λύση ή Οι πολιτικοί λίθοι - μια πολύτιμη αρχή...11 4. Οἰωνοσκοπικά: Η πτολεμαϊκή αυλή εμπνέει ευοίωνες καινοτομίες...36 5. Ἀναθεματικά:Τα δώρα προς μια βασίλισσα - θεά...48 6. Ἐπιτύμβια: Η γυναικεία παρουσία επικρατεί παντού...65 7. Ἀνδριαντοποιικά: Η γλυπτική ως πολιτική τέχνη...71 8. Ἱππικά: Οι βασίλισσες των Πτολεμαίων στο προσκήνιο...78 9. Ναυαγικά, Ἰαματικά, Τρόποι: Παντού χωράει λίγη πολιτική...100 10. Συμπεράσματα...103 11. Summary..106 12. Πίνακας συντομογραφιών...108 13. Βιβλιογραφία...109 Σελ. 2

1. Εισαγωγή Η παρούσα εργασία εξετάζει τις πολιτικές προεκτάσεις στα 112 επιγράμματα του παπύρου του Μιλάνου Vogl. VIII 309. Η διάρθρωσή της έχει ως εξής: Αρχικά, δίνονται πληροφορίες σχετικά με τον Ποσείδιππο, τον ποιητή στον οποίο αποδίδεται η συγκεκριμένη συλλογή από την πλειοψηφία των μελετητών. Εκτός από την εξέταση βιογραφικών στοιχείων, τα οποία προκύπτουν συνολικά μέσα από το έργο του, από επιγραφές και άλλες μαρτυρίες, καταβάλλεται προσπάθεια να διερευνηθεί η προσωπικότητά του, η σχέση με τους ομοτέχνους του, καθώς και η ταυτότητα, αλλά και η πατρότητα των έργων που παραδίδονται με το όνομά του. Ακολουθεί μία εκ του σύνεγγυς ανάγνωση των ποιημάτων της συλλογής. Η εργασία είναι οργανωμένη σε κεφάλαια, καθένα από τα οποία παρουσιάζει μία ομάδα επιγραμμάτων. Τα ποιήματα της κάθε ομάδας εξετάζονται με τη σειρά που εμφανίζονται στον πάπυρο. Πρώτα, προσεγγίζεται το περιεχόμενο του επιγράμματος, συνήθως μέσα από μία παράφραση. Στη συνέχεια, εστιάζοντας στο πρόσφορο προς το θέμα υλικό επιχειρείται η επεξεργασία του. Η κατάληξη σε συμπεράσματα βασίζεται σε ιστορικές πληροφορίες, αξιοποίηση ποικίλων πηγών, καθώς και σύγκριση με αντίστοιχους στίχους του ίδιου του Ποσειδίππου ή και άλλων ποιητών ελληνιστικών, προγενέστερων, ακόμη και νεοτέρων Ελλήνων. Στα Λιθικά, την εκτενέστερη ενότητα της συλλογής, εντοπίζεται ιδιαιτέρως πλούσιο υλικό. Τα είκοσι πρώτα επιγράμματα (ΑΒ1-20) παρουσιάζουν ποικίλους πολύτιμους λίθους. Έμφαση δίνεται στον πλούτο του πτολεμαϊκού βασιλείου, στο εμπόριο και την οικονομία, αλλά κυρίως στη διευρυμένη γεωγραφία του ελληνιστικού κόσμου μέσα από ένα πλήθος τοπωνυμίων που αντανακλούν τις επεκτατικές βλέψεις των Πτολεμαίων. Τη δεύτερη ομάδα συνιστούν δεκαπέντε Οἰωνοσκοπικά επιγράμματα (ΑΒ21-35). Το πολιτικό ενδιαφέρον συγκεντρώνεται γύρω από τις δύο αναφορές στο πρόσωπο του Αλεξάνδρου. Επίσης, η αξιοποίηση οιωνών που μαρτυρούνται τόσο στον ελληνικό όσο και στον αιγυπτιακό πολιτισμό εξυπηρετεί την ενοποιητική πολιτική της αυλής. Στα έξι Ἀναθεματικά επιγράμματα (ΑΒ36-41) δεσπόζει η μορφή της βασίλισσας Αρσινόης Β. Τα αφιερώματα που τις προσφέρονται υποδηλώνουν τη δραστηριότητά της στην προώθηση των γραμμάτων και των τεχνών, αλλά και στη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής. Εφόσον, γίνεται λόγος και για το ναό και τη λατρεία της δίνεται η ευκαιρία να εξετάσουμε εκτενέστερα τη θεοποίησή της. Στα Ἐπιτύμβια (ΑΒ42-61) η προσοχή μας εστιάζεται στην προβολή των Μυστηρίων, που αποτελούσε και πάλι μέρος της πτολεμαϊκής πολιτικής. Στα Ἀνδριαντοποιικά (ΑΒ62-70) ο Ποσείδιππος υποστηρίζει τις νέες καλλιτεχνικές τάσεις, όπως διαμορφώθηκαν από τους ανθρώπους του Μουσείου. Επιπλέον, θα επαινέσει ιδιαίτερα τον Λύσιππο, καθώς ήταν ο αγαπημένος γλύπτης του Αλεξάνδρου. Στα Ἱππικά (ΑΒ71-88) η πολιτική των Πτολεμαίων βρίσκει δίοδο μέσα από τα εγκώμια για τις νίκες των βασιλέων, και κυρίως των βασιλισσών, στους πανελλήνιους αγώνες. Ο συνεχόμενος θρίαμβος της δυναστικής οικογένειας επιβεβαιώνει τον πλούτο, τη δύναμη, τη θεϊκή εύνοια, την αρετή και την ικανότητα των μοναρχών. Τέλος, στις τρεις τελευταίες ενότητες (Ναυαγικά, Ἰαματικά, Τρόποι) υπάρχουν κάποια στοιχεία που προσθέτουν πολιτικό χρώμα στη συλλογή, όπως είναι η προβολή κάποιου σημαίνοντος προσώπου της 3

αυλής (ΑΒ95). Η εργασία καταλήγει σε συγκεκριμένα συμπεράσματα όπου συνοψίζονται όσες διαπιστώσεις έγιναν σε κάθε ενότητα ξεχωριστά. Με αυτόν τον τρόπο, καθίσταται ακόμη πιο σαφής η πολιτική διάσταση της συλλογής. 2. Ποσείδιππος ο Πελλαίος: Ο πάπυρος του Μιλάνου συμπληρώνει το πορτραίτο ενός επιγραμματοποιού Ο Ποσείδιππος γεννιέται γύρω στα 320-310 π.χ.. Είναι μακεδόνας, συγκεκριμένα Πελλαίος, και καυχιέται για την καταγωγή του. Τις βασικές βιογραφικές πληροφορίες για το πρόσωπό του τις αντλούσαμε μέχρι πρόσφατα από τα λιγοστά επιγράμματά του, τα οποία διασώζονται κυρίως στην Παλατινή Ανθολογία 1. Κάποιοι στίχοι μας επιτρέπουν να εικάσουμε ότι ο Ποσείδιππος επισκέφθηκε την Αθήνα και απέκτησε φιλοσοφική κατάρτιση δίπλα στους στωικούς Ζήνωνα και Κλεάνθη (GP1= ΠΑ 5.134, στ.3: σιγάσθω Ζήνων ὁ σοφὸς κύκνος ἅ τε Κλεάνθους μοῦσα). Επίσης, δεν αποκλείεται να πέρασε και από την αυλή του Δούρη στη Σάμο, όπως εικάζεται από το στενό σύνδεσμό του με τον Σάμιο Ασκληπιάδη. Σε αυτό το νησί, λοιπόν, ίσως να πρωτοσυναντήθηκαν. Η γνωριμία αυτή στάθηκε καθοριστική. Ο ερωτικός, γεμάτος πάθος Ασκληπιάδης φαίνεται να τον επηρεάζει 2. Έτσι, στο προαναφερόμενο επίγραμμα GP1 ο Ποσείδιππος ζητά να σωπάσουν ο Ζήνων και ο Κλεάνθης και να ασχοληθούν όλοι με το γλυκόπικρο έρωτα (στ.4: μέλοι δ ἡμῖν ὁ γλυκόπικρος Ἔρως). Η στωική φιλοσοφία και τα πολλά βιβλία καταπόνησαν την ψυχή του ποιητή (GP6: ἐν βύβλοις πεπονημένη ψυχή), ο οποίος φαίνεται να στρέφεται στην ερωτική και συμποτική ποίηση μέσα στο κλίμα του λογοτεχνικού κύκλου της Σάμου 3. Ανεξάρτητα με το αν έζησε όντως σε αυτό το νησί, ο Ποσείδιππος μπορούσε να υιοθετήσει την αντίστοιχη θεματική στα επιγράμματά του και μόνο από τη βεβαιωμένη επίδραση που άσκησε πάνω του ο Ασκληπιάδης. Διατηρεί, ωστόσο, το προσωπικό του ύφος και το φιλοσοφικό στοχασμό, δεν ταυτίζεται πλήρως με τον αυθόρμητο ερωτισμό του Ασκληπιάδη 4. Στη συνέχεια, βρίσκουμε αυτούς τους δύο ποιητές μαζί στην Αλεξάνδρεια, στην αυλή των Πτολεμαίων κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Πτολεμαίου Β Φιλαδέλφου 5. 1 Πρόκειται για 22 επιγράμματα και για άλλα 9 τα οποία εμφανίζονται με διαζευκτική απόδοση σε άλλον ποιητή, κυρίως στον φίλο και ομότεχνό του Ασκληπιάδη. Επιπλέον, 4 επιγράμματα παραθέτει ο Αθήναιος, 2 σώζονται στον πάπυρο Firmin-Didot, 1 στη Χιλιάδα του Ιωάννη Τζέτζη, ενώ υπάρχουν και κάποιες ελλειπτικές μαρτυρίες και σε άλλους παπύρους (βλ. SH698-707). 2 Βλ. και OCD στο λ. Posidippus (2), 1231, όπου αναφέρεται ότι επηρεάστηκε κυρίως από τον Καλλίμαχο και τον Ασκληπιάδη. 3 Σε αυτόν τον κύκλο ανήκει και ο Ηδύλος και ίσως και ο Δούρης και o Λυγκέας (Kebric [1977] 20). 4 Για παράδειγμα, ο Ποσείδιππος, όπως και ο Καλλίμαχος, συμμεριζόταν την άποψη πως ο διανοούμενος θα μπορούσε ή θα έπρεπε να είναι λιγότερο εκτεθειμένος στους κινδύνους του Έρωτα (Fantuzzi-Hunter [2005] 295, 297, 557-561). Βλ. και το ΠΑ12.98 και 12.120, όπου ο Ποσείδιππος ως άνθρωπος που έχει βιώσει τους μόχθους των Μουσών δηλώνει καλύτερα προετοιμασμένος να αντιμετωπίσει τον έρωτα με γενναιότητα. 5 Ο Τζανής (1995, 65) θεωρεί πιθανό ο Ποσείδιππος να πέρασε προηγουμένως και από την αυλή του Αντιόχου στη Συρία, καθώς στα ελληνιστικά χρόνια οι άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών συνήθιζαν να περιφέρονται από αυλή σε αυλή. Αν σκεφτούμε ότι το πέρασμα του ποιητή από την Αθήνα, ακόμη και από τη Σάμο, δεν είναι πλήρως βεβαιωμένο, τότε η παραπάνω πρόταση αποτελεί μια 4

Εφόσον ο Ποσείδιππος γράφει για το Φάρο της Αλεξάνδρειας (GP11), η κατασκευή του οποίου ολοκληρώθηκε περίπου το 280 π.χ., αλλά και για το ναό της θεοποιημένης βασίλισσας Αφροδίτης-Αρσινόης Β (GP12, 13), ο οποίος χτίστηκε το 273 π.χ., συμπεραίνουμε πως ο ποιητής τουλάχιστον αυτήν τη δεκαετία έζησε στην πτολεμαϊκή πρωτεύουσα. Και για να εξυμνεί τέτοια μνημεία προφανώς ήταν γνωστός στην Αίγυπτο ήδη πριν το 280 π.χ.. Εγκωμιάζει με τους στίχους του μεγάλα πτολεμαϊκά έργα, γεγονός που στηρίζει την υπόθεση ότι ίσως κατέλαβε την επίσημη θέση του αυλικού επιγραμματοποιού 6. Εξάλλου, όπως θα φανεί στη συνέχεια και από την εξέταση του παπύρου του Μιλάνου Vogl. VIII 309, συνέθεσε και άλλα ποιήματα για μνημεία της δυναστείας, καθώς και για τα βασιλικά συμπόσια, για τις νίκες των Πτολεμαίων στους αγώνες, για τη λατρεία τους. Σε ένα ψήφισμα των Δελφών 7 (276/5 ή 273/2π.Χ.) αναφέρεται το όνομα του Ποσειδίππου και δίπλα αυτό του Ασκληπιάδη με το αξίωμα του προξένου 8. Για δεύτερη φορά ο Ποσείδιππος συναντάται με αυτήν την τιμητική διάκριση σε μια επιγραφή 9 από το Θέρμον 10 που χρονολογείται στα 263 π.χ.. Μάλιστα, ενώ οι άλλοι πρόξενοι αναφέρονται με το πατρώνυμό τους, ο Ποσείδιππος καταγράφεται τιμητικά ως ο επιγραμματοποιός από την Πέλλα 11 (Ποσειδίππῳ τῷ ἐπιγραμματοποιῷ Πελλαίῳ). Το γεγονός αυτό αποτελεί απόδειξη για τη φήμη που είχε αποκτήσει ως ποιητής επιγραμμάτων. Δεν αποκλείεται η Αιτωλική Συμπολιτεία να είχε αναθέσει στον καταξιωμένο Ποσείδιππο τη σύνθεση επιγραμμάτων για λογαριασμό της. Ο Ποσείδιππος, λοιπόν, συνδέθηκε με πολλές δυνάμεις της εποχής: Σάμος, Αλεξάνδρεια, Δελφοί, Αιτωλική Συμπολιτεία, ενώ ενδέχεται να έδρασε και σε άλλα μέρη. Το σύνολο του έργου του, και ιδιαίτερα η λεγόμενη Σφραγίς (SH705), φανερώνει τους στενούς δεσμούς που διατήρησε με την Πέλλα, επομένως, και με τον Αντίγονο Γονατά. Ως γνωστός Μακεδόνας θα κατείχε σταθερή θέση στα συμπόσια του Γονατά, όπως και του Φιλαδέλφου 12. Όπως οι περισσότεροι πτολεμαϊκοί ποιητές, ο Ποσείδιππος ταξίδευε, μοίραζε και αυτός το χρόνο του σε διάφορες αυλές 13. Έθεσε την ποίησή του στην υπηρεσία πολλών μοναρχών 14 και πέτυχε να καταλάβει εξέχουσες θέσεις και εξασθενημένη υπόθεση. Τουλάχιστον για τους άλλους δύο τόπους τα επιγράμματα του Ποσειδίππου παρέχουν σοβαρά ερείσματα. 6 Για την άποψη αυτή βλ. Acosta-Hughes (2004) 45-51 και Kosmetatou (2004) 189. 7 FD III.3, no.192, Gow-Page (1965) 481. 8 Βλ. και Cameron (1995) 67, Gutzwiller (1998) 151. Στα ελληνιστικά χρόνια το μαντείο των Δελφών είχε παραχωρήσει στην Αλεξάνδρεια κ.ά. πόλεις ανώτερα δικαιώματα χρησμοδότησης (Tarn-Griffith [1952] 86). 9 IG ix.i2.17, πρώτη δημοσίευση Weinreich (1918), Hermes 53: 437. 10 Αρχαία πόλη της Αιτωλίας, κέντρο του Κοινού των Αιτωλών. 11 Σύμφωνα με τον Fraser (1972, I 557), το γεγονός ότι καταγράφεται ως Πελλαίος ίσως να δηλώνει ότι εγκατέλειψε την Αίγυπτο και εγκαταστάθηκε στην κεντρική Ελλάδα. Ο ίδιος, όμως, απορρίπτει την υπόθεσή του, γιατί και το 275 π.χ., έτος κατά το οποίο ο Ποσείδιππος υπήρξε πρόξενος στους Δελφούς, ανήκει στα χρόνια που ο ποιητής γράφει για την πτολεμαϊκή αυλή. Επιπλέον, η προξενία είχε διευρυνθεί πολύ και μια πόλη έδινε αυτό το αξίωμα ταυτόχρονα σε πολλούς, ακόμη και σε ολόκληρες τάξεις μιας άλλης πόλης, χωρίς αυτό να συνεπάγεται τη διαμονή τόσων προξένων στην πόλη που χορηγούσε τους τίτλους. 12 Τις υποθέσεις αυτές υποστηρίζει και ο Cameron (1995) 90. 13 Σπάνια, στα ελληνιστικά χρόνια οι άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών έμεναν μόνιμα σε μια πόλη στην οποία έδιναν διαλέξεις ή λάμβαναν πολιτικά δικαιώματα ή προξενία. Αναλυτικότερα βλ. Tarn- Griffith (1952) 86. 14 Στη διαπίστωση αυτή καταλήγει και ο Bing (2004) 139. 5

αξιώματα, να εκπροσωπήσει τους προστάτες του σε διάφορες διπλωματικές αποστολές. Ανεξάρτητα από τις πολλαπλές διαστάσεις που μπορούσε να προσδώσει στα επιγράμματά του, συμμετείχε και άμεσα στην προώθηση της πολιτικής του εκάστοτε προστάτη του. Βέβαια, σε σύγκριση με τις ενδείξεις που υπάρχουν για τη διαμονή και τις διακρίσεις του Ποσειδίππου στους διάφορους τόπους, οι μαρτυρίες για την πολύχρονη δράση του στην Αλεξάδρεια αποδεικνύουν ότι οι Πτολεμαίοι υπήρξαν οι κυριότεροι πάτρωνές του. Δεν αποκλείεται και στα άλλα μέρη που βρέθηκε να εξυπηρετούσε δικές τους υποθέσεις 15. Πάντως, και ο ίδιος ο ποιητής είχε πλήρη επίγνωση της διακεκριμένης του θέσης, όπως φαίνεται στη Σφραγίδα 16. Ο Ποσείδιππος μπορεί να συμμετείχε με αυτό το ποίημα σε τριετή διαγωνισμό προς τιμή του Βάκχου στη Βοιωτία 17 (στ.4: Βάκχῳ τὰς τριετ<ε>ῖς ἀρχόμεναι θυμέλα[ς). Γράφει στη δύση του βίου του και δε διστάζει να ζητήσει να τον τιμήσουν οι Μακεδόνες, τα νησιά, αλλά και τα μικρασιατικά παράλια (στ.14-15: ὄφρα με τιμήσωσι Μακηδόνες οἵ τ ἐπὶ νής[ων/ οἵ τ Ἀσίης πάσης γείτονες ἠιόνος), και να κατασκευάσουν στην πατρίδα του, στην αγορά της Πέλλας, το άγαλμά του με ένα βιβλίο στα χέρια του 18. Ο Ποσείδιππος εύχεται να τιμηθεί σε ένα γεωγραφικό χώρο στον οποίο εκτείνονταν και οι πτολεμαϊκές βλέψεις. Γι αυτό φρόντισε να συμπεριλάβει όλες αυτές τις περιοχές έντεχνα στα επιγράμματά του. Τα μέρη που ύμνησε για χάρη των Πτολεμαίων, καλούνται με τη σειρά τους να ανταποδώσουν τιμή στον ποιητή για την προβολή που τους εξασφάλισε μέσα στο έργο του άσχετα αν η προβολή τους υπαγορευόταν και από άλλους παράγοντες. Η γεωγραφική εξάπλωση της φήμης του ποιητή ταυτίζεται με την εξάπλωση της επιρροής των πατρώνων του 19. Σχετικά με το συνολικό έργο του Ποσειδίππου οι πληροφορίες δεν είναι σαφείς. Στα σχόλια του Διδύμου στην Ἰλιάδα 20 γίνεται λόγος για ένα Σωρό επιγραμμάτων, που ίσως να αποτελούσε την πρώτη συλλογή του ποιητή 21. Από ένα στίχο της Ιλιάδας (Λ101: 15 Σε επιγραφή της Δήλου (279 π.χ.) αναφέρεται ανάμεσα σε άλλα δώρα και φιάλη τῆς Ἀλεξανδρέων πόλεως ἐπ ἀρχιθεώρου Ποσειδίππου (IG xi.2.226). Πολύ πιθανό να πρόκειται για τον επιγραμματοποιό απεσταλμένο των Πτολεμαίων σε αυτήν την τιμητική θέση (Fraser [1972] II 796). 16 Κάποιοι χαρακτηρίζουν το ποίημα λόγω της έκτασής του ελεγεία (π.χ. Gow-Page [1965] 482, SH705: epigramma vel elegia: poematum σφραγίς), ενώ άλλοι αμφισβητούν ακόμη και την ταύτιση του αναφερόμενου Ποσειδίππου με τον επιγραμματοποιό (Schubart, PGB αρ.17). 17 Άποψη του Cameron (1995, 59). Η αναφορά, όμως, της Θήβης στο στ.7 έχει διχάσει τους μελετητές. Άλλοι επιχειρηματολογούν υπέρ της βοιωτικής Θήβας και άλλοι υπέρ της αιγυπτιακής. Για παράδειγμα, ο Page (GLP [1942] Ι 470-474, αρ.114), που αντιμετωπίζει τη Σφραγίδα ως αυτόγραφο θεωρεί ότι ο ποιητής το έγραψε στη βοιωτική Θήβα και ύστερα το πήρε μαζί του στην Αίγυπτο. Ο Barigazzi (1968), πάλι, υποστηρίζει ότι ο Ποσείδιππος γράφει από τη Θήβα της Αιγύπτου. Αν το Πιπ[] ς στον επόμενο στίχο αποκατασταθεί ως Πιπλείης, όνομα κρήνης του Ολύμπου, τότε ίσως να υπονοείται μια μακεδονική Θήβα (Schubart [1911] πίν.17). Γενικά, ενδέχεται μετά από μια δεκαετία στην Αλεξάνδρεια, ο Ποσείδιππος να επέστρεψε στην Πέλλα ή κάπου στην κεντρική Ελλάδα. Βλ. Fraser (1972) I 557-558, II 797-798. 18 ίσως υπό την επίδραση του νεοϊδρυθέντος Αρχιλόχειου στην Πάρο εκφράζει την επιθυμία να γίνει ένας δεύτερος Αρχίλοχος, με τιμές και συγκεκριμένο λατρευτικό τυπικό θεσμοθετημένα από τον ίδιο τον Απόλλωνα. (Fantuzzi-Hunter [2005] 138). 19 Για τα συγκεκριμένα σχόλια στη Σφραγίδα βλ. Bing (2004) 125. 20 Βλ. Erbse, H. (1974), Scholia Graeca in Homeri Iliadem, Berolini, 144 στο Λ101. 21 Ο Reitzenstein (1970 2, 100) υποστήριξε ότι πρόκειται για κοινή συλλογή επιγραμμάτων του Ασκληπιάδη, του Ποσειδίππου και του Ηδύλου, όπου δε διευκρινιζόταν ποιος ήταν ο συγγραφέας σε κάθε περίπτωση και ότι από αυτήν άντλησε ο Μελέαγρος. Οι περισσότεροι φιλόλογοι, εφόσον τα μόνα γνωστά επιγράμματα του Σωροῦ ανήκουν στον Ποσείδιππο, θεωρούν ότι αυτός είναι ο μοναδικός συγγραφέας της 6

αὐτὰρ ὁ βῆ ῥ Ἶσον τε) λανθασμένα μεταφέρει σε ένα επίγραμμά του το ανύπαρκτο όνομα Βήρισον 22. Ίσως συνέθετε με αλφαβητική σειρά επιγράμματα για ομηρικούς ήρωες και στην προσπάθειά του να καλύψει όλα τα γράμματα επινόησε έναν Βήρισο. Βέβαια, η μαρτυρία σχετικά με τον Βήρισο και ο τίτλος Σωρός δεν αρκούν για να στηρίξουν την υπόθεση ότι η συλλογή ήταν κάτι ανάλογο με τον ψευδο-αριστοτελικό Πέπλο 23. Πάντως, όταν διαπίστωσε, σύμφωνα με τα σχόλια του Ζηνοδότου 24, ότι ο στίχος είχε λανθασμένη γραφή, τότε, κατά τη μαρτυρία του Αριστάρχου, δε συμπεριέλαβε αυτό το επίγραμμα στη συλλογή του 25, ενώ υπήρχε στο λεγόμενο Σωρό. Ο Αρίσταρχος, δηλαδή, γνώριζε δύο συλλογές του επιγραμματοποιού, το Σωρό και τα Ἐπιγράμματα. Από αυτές η δεύτερη ίσως να περιείχε όλη την παραγωγή του Ποσειδίππου και να εκδόθηκε υπό την επίβλεψη του ιδίου 26. Εκτός από επιγράμματα, πάντως, ενδέχεται να έγραψε και ελεγείες, όπως μαρτυρούν οι τίτλοι Αἰθιοπία 27 και Ἀσωπία 28, οι οποίοι είναι αδιευκρίνιστο αν αντιστοιχούν στο ίδιο ή σε δύο διαφορετικά έργα. Ο Αθήναιος (13.596c= GP17, 11.491c=SH 698-699) απλώς μας πληροφορεί σχολιάζοντας το επίγραμμα για τη Δωρίχα ότι ο Ποσείδιππος την αναφέρει πολλές φορές στην Αἰθιοπία του. Ο ίδιος κάνει λόγο και για ένα στίχο της Ἀσωπίας 29. Στοιχεία υπάρχουν και για μια συλλογή με τον τίτλο Σύμμεικτα Ἐπιγράμματα Ποσειδίπ[που (SH961) 30. Εφόσον αρχίζει με ένα ποίημα για το γάμο της Αρσινόης Β με τον Πτολεμαίο Φιλάδελφο, η Gutzwiller συμπεραίνει ότι η συλλογή συντέθηκε υπό την πατρωνία της δεύτερης γενιάς Πτολεμαίων. Ένα έργο Περί Κνίδου (SH706) με συγγραφέα τον Ποσείδιππο 31 ήταν μάλλον πεζό και ίσως πρέπει να αποδοθεί σε κάποιον συνονόματο του επιγραμματοποιού. Προτού εμφανιστεί ο πάπυρος του Μιλάνου, ο Ποσείδιππος συγκρινόταν κυρίως με τον Ασκληπιάδη και τα ερωτικά-συμποτικά του επιγράμματα. Πολλά ποιήματά τους συλλογής. Βλ. Gutzwiller (1998) 155 & (2005) 7. Για ενστάσεις κατά των επιχειρημάτων του Reitzenstein βλ. και GP (1965) II 116-117. 22 Την ερμηνεία αυτή αποδέχονται και οι Gow-Page (1965) 483, Cameron (1995) 82, Nagy (2004) 61. 23 Άποψη της Gutzwiller (1998) 155. 24 Βλ. Duentzer, Η. (1948), De Zenodoti Studiis Homericis, Göttingen, 83. 25 Το γεγονός αυτό δείχνει ότι ο Ποσείδιππος επιθυμούσε να ελέγχει την τελική μορφή του ποιητικού έργου που θα άφηνε στις επόμενες γενιές (Gutzwiller [1998] 152). 26 Αυτή την υπόθεση υποστηρίζει η Gutzwiller (2005) 7. 27 Η Angiò (1999, 157) υποστηρίζει ότι πρόκειται για ελεγεία που συνέθεσε ο Ποσείδιππος κατά μίμηση του Μιμνέρμου, του Αντιμάχου, του Φιλίτα και του Ερμησιάνακτα. Θα περιείχε ανάμεσα σε άλλα και ερωτικές ιστορίες τοποθετημένες σε ιστορικό πλαίσιο, ενώ ο τίτλος Αἰθιοπία αποτελεί υπαινιγμό στο πρώιμο και ποιητικό όνομα για τη Λέσβο. 28 Η πρόταση του Lloyd-Jones (1990, 176) για την Ἀσωπία είναι ότι πρόκειται για ένα εκτενές ποίημα, ίσως επύλλιο. 29 Ο Sider (2004, 31) στηρίζεται σε αυτές τις μαρτυρίες του Αθηναίου και θεωρεί πιο πιθανό η Αἰθιοπία και η Ἀσωπία να ήταν τα ονόματα που έδωσε ο Ποσείδιππος σε δύο βιβλία επιγραμμάτων του. 30 Οι Lloyd-Jones και Parsons (1970, 464-465, SH961) υποστήριξαν ότι ακολουθούσαν και τα ονόματα του Ασκληπιάδη και του Ηδύλου. Και ο Χουρμουζιάδης (1972, 43) θεωρεί πιθανό αυτοί οι τρεις να ένωσαν επιγράμματά τους σε μια κοινή έκδοση. Αντίθετα, ο Bastianini (2002, 4) ύστερα από προσεκτική εξέταση του παπύρου σε φωτογραφική μορφή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο τίτλος και το όνομα του Ποσειδίππου είναι γραμμένα από διαφορετικά χέρια και επομένως το Ποσειδίπ δε δηλώνει την αρχή μιας λίστας επιγραμματοποιών. Πρόκειται, ενδεχομένως, για ένα πρώιμο παράδειγμα συλλογής επιγραμμάτων που φέρει το όνομα του Ποσειδίππου ως συγγραφέα (Gutzwiller [1998] 156 & [2005] 6-7). 31 Βλ. και Gow-Page (1965) 484. 7

όχι μόνο έχουν κοινό θέμα 32, αλλά βρίσκονται σε στενή αντιστοιχία 33, συστήνουν ζεύγη τα οποία πρέπει να γράφτηκαν σε αληθινές συνθήκες συμποσίου και σύμφωνα με το θέμα που όριζε κάθε φορά ο συμποσίαρχος 34. Εξαιτίας της θεματικής ομοιότητάς τους, αρκετά επιγράμματα στην Ανθολογία αποδίδονται και στους δύο (βλ. Ασκληπιάδης GP34-39). Αυτός ο συσχετισμός, ωστόσο, καθιστούσε τον Ποσείδιππο κάπως υποδεέστερο, σε σχέση με τον πληθωρικό και γνωστότερο Ασκληπιάδη, και μείωνε, όπως ήταν επόμενο, το ενδιαφέρον απέναντι στο ούτως ή άλλως περιορισμένο έργο του. Τα 112 επιγράμματα του νέου παπύρου δίνουν την ευκαιρία να αποκτήσουμε μια πληρέστερη εικόνα για τον Ποσείδιππο και να αξιολογήσουμε καλύτερα το ποιητικό του έργο. Ενδέχεται, μάλιστα, ο πάπυρος να αποτελεί μέρος ή σύντμηση των Ἐπιγραμμάτων του ποιητή. Επίσης, όπως τα Αἴτια και οι Ἴαμβοι του Καλλιμάχου, οι Μιμίαμβοι του Ηρώνδα και άλλες συλλογές δημοσιεύθηκαν με χορηγούς τους Πτολεμαίους, έτσι ενδέχεται να εκδόθηκε και αυτή η συλλογή 35. Μπορεί από τα περιεχόμενά της να απουσιάζει η κλασική ομάδα ερωτικών-συμποτικών επιγραμμάτων 36, όμως, ο σύνδεσμος με τον Ασκληπιάδη παραμένει, όπως θα φανεί ήδη από την πρώτη κατηγορία ποιημάτων. Υπάρχουν τα παλαιότερα είδη των αναθεματικών και των επιτύμβιων επιγραμμάτων, γνωστά και από το Στέφανο του Μελεάγρου, αλλά κατά κύριο λόγο οι ομάδες των επιγραμμάτων τιτλοφορούνται με τρόπο πρωτότυπο και ασυνήθιστο για τα μέχρι τώρα γνωστά δεδομένα (π.χ. Λιθικά, Ναυαγικά κ.ά.). Ακόμη και η στρατηγική ταξινόμησης των επιγραμμάτων κάτω από εξειδικευμένους τίτλους φαίνεται πρωτόγνωρη 37. Μπορεί, βέβαια, στα ελληνιστικά χρόνια να μην αποτελούσαν μοναδικό φαινόμενο, απλά οι ερευνητές να συναντούν αυτούς τους τίτλους για πρώτη φορά στον πάπυρο του Μιλάνου. Καθώς τόσο η αρχή όσο και το τέλος του παπύρου είναι κατεστραμμένα, έχουν διατυπωθεί αμφιβολίες σχετικά με την πατρότητα της συλλογής 38. Το γεγονός, όμως, ότι ο πάπυρος περιέχει και δύο επιγράμματα τα οποία γνωρίζαμε από παλαιότερες πηγές ότι ανήκουν στον Ποσείδιππο 39, πιστοποιεί ότι αυτός είναι ο συγγραφέας. Αν, πάλι, επρόκειτο για ανθολογία πολλών ποιητών θα υπήρχε κάποιος δείκτης αλλαγής 32 Πρβλ. ΠΑ5.213 και 5.164 με κοινή αναφορά στην Πυθιάδα, 12.77 και 12.75 με κοινή αναφορά στον Αγλάονα. 33 Βλ. Sens A. (2002), An Ecphrastic Pair: Asclepiades AP12.75 and Asclepiades or Posidippus APl 68 CJ 97: 249-262. Δύο δίστιχα επιγράμματα εξυμνούν την ανθρώπινη ομορφιά και την παραβάλλουν με αυτή της Αφροδίτης. 34 Υπόθεση του Cameron (1995) 82. Βλ. και Gutzwiller (1998) 157-170, σύμφωνα με την οποία, ο Σωρός περιείχε κυρίως ερωτικά επιγράμματα του Ποσειδίππου ως μίμηση ή απάντηση σε συγκεκριμένα επιγράμματα του Ασκληπιάδη. 35 Σύμφωνα με τη Gutzwiller (2004, 84 & 2005, 3), από αυτά τα ποιητικά βιβλία ίσως να άντλησε ο Μελέαγρος για να συνθέσει την ανθολογία του. 36 Δεν αποκλείεται, βέβαια, η αδιευκρίνιστη τελευταία ομάδα της συλλογής (ΑΒ110 κ.ε.) να περιείχε ερωτικά-συμποτικά επιγράμματα. 37 Βλ. Krevans (2005) 81-96. 38 Τα επιχειρήματα κατά της πατρότητας του Ποσειδίππου προέρχονται κυρίως από τον Lloyd-Jones, ο οποίος επισημαίνει μια ποικιλία στην ποιότητα των επιγραμμάτων και τη θεωρεί απόδειξη για τη συμμετοχή πολλών ποιητών στη συλλογή. Τη φτωχή ποιότητα χρησιμοποιεί ως επιχείρημα κατά της πατρότητας του Ποσειδίππου και ο S.Schröder. Ο P.J.Parsons κάνει λόγο για ανάμεικτη ανθολογία, ενώ ο F.Ferrari θεωρεί το ΤΟΥ που εμφανίζεται στο περιθώριο οκτώ επιγραμμάτων ως απόδειξη ότι στη συλλογή του Ποσειδίππου προστέθηκαν και επιγράμματα άλλων ποιητών. Για αναλυτική παρουσίαση των θέσεων των ανωτέρω μελετητών και βιβλιογραφία βλ. Gutzwiller (2005) 2, υπ.3. 39 Πρόκειται για το AB15=GP20= Τζέτζ. Χιλ.7.660 και το AB65=GP18= ΠΑ16.119 8

προσώπου, όπως συμβαίνει π.χ. στην Ελληνική Ανθολογία. Επομένως, οι μελετητές 40 συγκλίνουν σε ένα μόνο πρόσωπο και αυτό είναι ο Ποσείδιππος. Βέβαια, ακόμη και όταν καταλήξουμε στον Ποσείδιππο ως συγγραφέα όλων των επιγραμμάτων παραμένει το ζήτημα της ταξινόμησης και τιτλοφόρησης. Η σειρά με την οποία καταγράφηκαν τα επιγράμματα και ο τίτλος σε κάθε ομάδα αποτελούν επιλογή του ίδιου του ποιητή ή του εκδότη; Μια προσεκτική ανάγνωση δημιουργεί την εντύπωση πως τα ποιήματα της συλλογής αλληλοσυνδέονται, έχουν εσωτερική συνάφεια. Η μετάβαση από το ένα επίγραμμα στο άλλο κρύβει μια λογική, εξυπηρετεί τη δημιουργία ενός ενιαίου πλέγματος. Ως βιβλίο, ο πάπυρος του Μιλάνου παρέχει περισσότερα μηνύματα από ό,τι κάθε μεμονωμένο σύντομο επίγραμμα. Ακόμη και η σειρά των εννέα κατηγοριών νοηματοδοτείται έντονα από κάποιους μελετητές με ενδιαφέρουσες ερμηνείες 41. Παρ όλα αυτά δε μπορεί να διατυπωθεί με βεβαιότητα η άποψη ότι η συλλογή δημιουργήθηκε όσο ζούσε ο ποιητής, και μάλιστα από τον ίδιο, και ότι αντικατοπρίζει τις προτιμήσεις τις δικές του, ενός εκδότη ή ενός τρίτου που την παρήγγειλε. Το ζήτημα της ταξινόμησης των επιγραμμάτων θα μας απασχολήσει ιδιαίτερα στην εξέταση κάποιων ομάδων, επειδή, όπως θα αποδειχθεί, υπάρχουν συγκεκριμένοι λόγοι για την τοποθέτηση σε ορισμένες θέσεις (αρχή, μέση, τέλος) ποιημάτων με αναφορές στη βασιλική οικογένεια, σε ευνοούμενους της αυλής, σε λαμπρές τους νίκες κ.ά.. Η πληθώρα τέτοιων στοιχείων επιβεβαιώνει την προγενέστερη γνώση μας ότι ο Ποσείδιππος ανήκε στον κύκλο των αυλικών ποιητών της Αλεξάνδρειας. Εμφανέστατα, στο νέο πάπυρο υμνούνται συνεχώς οι Πτολεμαίοι, προβάλλονται ως γνήσιοι κληρονόμοι των Μακεδόνων Αργεαδών ή αλλιώς Τημενιδών. Ο Μακεδόνας Ποσείδιππος ήταν το κατάλληλο πρόσωπο γι αυτό το εγκώμιο. Και μια συλλογή επιγραμμάτων ήταν το κατάλληλο λογοτεχνικό είδος για να παρουσιαστεί ένα πλήθος προσώπων, γεγονότων και αντικειμένων του παρελθόντος και του παρόντος, μικρής ή μεγάλης σημασίας 42. Έτσι, ο ποιητής μπορεί να αναπαραστήσει με τον καλύτερο τρόπο τον πτολεμαϊκό κόσμο σε όλη του την έκταση. Οι Πτολεμαίοι είναι οι μεγάλοι και παντοδύναμοι βασιλείς, οι πλούσιοι και ένδοξοι ευεργέτες, οι ουσιαστικοί διάδοχοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου, οι απόγονοι των Αργεαδών, οι νόμιμοι συνεχιστές των Φαραώ, οι σεβαστοί και θεοποιημένοι μονάρχες, οι λαμπροί νικητές των αγώνων, οι προστάτες των γραμμάτων και των τεχνών. Κάτω από τη σκέπη αυτών των Πτολεμαίων γράφει και ο Ποσείδιππος. Στην αυλή τους ζει και κινείται. Ο Πτολεμαίος Φιλάδελφος είναι ο πάτρωνάς του, η μούσα του εμπνέεται από την προστασία του, συντηρείται από τη μεγαλοσύνη και τις γενναιόδωρες ευεργεσίες του 43. Δεν αποτελεί, βέβαια, μοναδική περίπτωση. Την ίδια εποχή στην αυλή 40 Όσοι συμμετέχουν στο συλλογικό τόμο των Acosta-Hughes, B., Kosmetatou, E., Baumbach, M. (eds.) (2004), Labored in Papyrus Leaves: Perspectives on an Epigram Collection Attributed to Possidipus, Cambridge, MA: Harvard University Press και της Gutzwiller, K. (2005), The New Posidippus. A Hellenistic Poetry Book, Oxford. 41 Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρυσιάζει η ερμηνεία της Gutzwiller (2005) 287-319. 42 Βλ. Gutzwiller (2005) 8. 43 Ειδικά για τη δράση των ποιητών στην αυλή των τριών πρώτων Πτολεμαίων βλ. τη μονογραφία του Weber, G. (1993), Dichtung und höfische Gesellschaft. Die Rezeption von Zeitgeschichte am Hof der ersten drei Ptolemäer, Hermes 62, Stuttgart. Αντίστοιχα για την καλλιέργεια της ποίησης στην αυλή των τριών πρώτων Αντιγονιδών βλ. Weber, G. (1995), Herrscher, Hof und Dichter. Aspekte der Legitimierung und Repräsentation hellenistischer Könige am Beispiel der ersten drei Antigoniden, Historia 44: 283 316. 9

της Αλεξάνδρειας ζει και ο Καλλίμαχος και ο Θεόκριτος και ο Απολλώνιος. Έχουν ειπωθεί πολλά σχετικά με τη σύγκρουση ανάμεσα στη λεπταλέην μοῦσαν του Καλλιμάχου και τους αντιπάλους, τους λεγόμενους Τελχῖνες, εναντίον των οποίων εξαπολύει επίθεση ήδη από τον πρώτο στίχο των Αἰτίων του 44. Σύμφωνα με τα φλωρεντινά σχόλια ( Pfeiffer, απ.1.1, σ.3), ο Ποσείδιππος συγκαταλέγεται μεταξύ των Τελχίνων. Χωρίς να αποκλείεται μια λογοτεχνική αντιπαράθεση, δόθηκε μάλλον μεγάλη έκταση από τους σύγχρονους φιλολόγους σε μια αποστροφή, που μπορεί να διαμορφώθηκε στο πλαίσιο μιας ποιητικής σύμβασης 45. Ο καθένας υμνεί το μεγαλείο των Πτολεμαίων με το δικό του ιδιαίτερο τρόπο, με διαφορετικό λογοτεχνικό είδος, με το προσωπικό του ύφος και κυρίως με βάση τη δική του ιδιοσυγκρασία και οπτική γωνία 46. Στην προκειμένη περίπτωση με τη συγκεκριμένη συλλογή ο Ποσείδιππος προσφέρει μια πληθώρα στοιχείων είτε άμεσης προβολής της πτολεμαϊκής δόξας είτε βαθύτερης και περίτεχνης εξύμνησης της δυναστικής εξουσίας. Οι οικονομικές επιδιώξεις, οι εμπορικοί στόχοι, οι προσωπικές φιλοδοξίες, η εξωτερική πολιτική, οι διπλωματικές προσεγγίσεις, το γόητρο της βασιλικής οικογένειας, όλα βρίσκουν τη θέση τους μέσα στα 112 επιγράμματα του παπύρου του Μιλάνου. 44 Για τον προγραμματικό πρόλογο των Αἰτίων βλ. Παπαγγελής (2002) 25-94. Για τη σχέση του Ποσειδίππου με τους Τελχίνες βλ. Fantuzzi-Hunter (2005) 132-141. 45 Εξάλλου, πολλοί μελετητές του παπύρου του Μιλάνου επισημαίνουν τη νεοτερικότητα του Ποσειδίππου, γεγονός που όχι μόνο δεν τον φέρνει αντιμέτωπο με τον Καλλίμαχο, αλλά τον καθιστά συνοδοιπόρο στην ανανέωση της ελληνιστικής ποίησης. Βλ. π.χ. Nagy (2004) 64 και Sens (2005) 222. 46 Η αντιπαραβολή Καλλιμάχου-Ποσειδίππου δεν αποσκοπεί σε ποιοτικούς χαρακτηρισμούς. Απλά, καταδεικνύει ότι το πτολεμαϊκό image making είναι μια ανταγωνιστική διαδικασία σε συνεχή εξέλιξη. Η διαμάχη μπορεί να εστιαζόταν σε ένα συναγωνισμό για το ποιός θα βρει τον καλύτερο τρόπο να προβάλλει με την ποίησή του το θρόνο (Stephens [2005] 248). 10

3. Λιθικά: Οι πολύτιμοι λίθοι - μια πολιτική λύση ή Οι πολιτικοί λίθοι - μια πολύτιμη αρχή Η συλλογή αρχίζει με μια ομάδα επιγραμμάτων που τιτλοφορούνται Λιθικά. Βέβαια, η αρχή του παπύρου είναι κατεστραμμένη, αλλά οι περισσότεροι μελετητές υποστηρίζουν ότι με αυτήν την κατηγορία άρχιζε το βιβλίο 47. Μπορεί ο τίτλος της ενότητας να μην είναι πλήρως βεβαιωμένος, αλλά με βάση τα εναπομείναντα ίχνη στον πάπυρο και το περιεχόμενο των είκοσι πρώτων ποιημάτων καταλήγουμε με αρκετή ασφάλεια στον τίτλο Λιθικά. Στο πρώτο άκουσμα, ένας τέτοιος τίτλος δεν παραπέμπει σε καμιά περίπτωση σε ποιήματα με πολιτική διάσταση. Πρόκειται για τίτλο ασυνήθιστο και πρωτάκουστο, ο οποίος σε ένα πρώτο επίπεδο οδηγεί τη σκέψη μας στην ύλη πάνω στην οποία χαράσσονταν παραδοσιακά τα επιγράμματα 48. Στην αρχή της συλλογής ο ποιητής έντεχνα προτάσσει την αρχή του συγκεκριμένου ποιητικού είδους. Στη συνέχεια, μια πρώτη ματιά των επιγραμμάτων δικαιολογεί τον τίτλο, καθώς συνειδητοποιούμε ότι όντως ο λόγος είναι περί λίθων: πολύτιμα πετράδια, λίθινα συμποτικά σκεύη, περίτεχνα κοσμήματα, επιβλητικά αντικείμενα, ακόμη και τεράστιοι βράχοι! Εύκολα, ωστόσο, ένας υποψιασμένος αναγνώστης μπορεί να συσχετίσει αυτούς τους 126 συνολικά στίχους με το ευρύτερο κλίμα του ελληνιστικού κόσμου και να μεταπηδήσει από τους πολύτιμους λίθους στο πολιτικό μήνυμα. Ήδη, ο Μέγας Αλέξανδρος είχε συνδέσει το όνομά του με την αναζήτηση πολύτιμων λίθων στα βάθη της Ασίας, στην Αραβία και στην Ινδία. Ο Μακεδόνας βασιλιάς παράλληλα με την εκστρατεία του προωθούσε τις επιστημονικές έρευνες, τη συγγραφή μελετών σχετικών με τη γεωγραφία και τον ορυκτό πλούτο των χωρών που κατακτούσε 49. Οι διάδοχοί του δε μπορούσαν παρά να ακολουθήσουν το παράδειγμά του. Ιδιαίτερα, μάλιστα, οι Πτολεμαίοι, οι οποίοι καυχιόντουσαν πως είναι οι γνήσιοι διάδοχοι του Αλεξάνδρου. Βέβαια, πέρα από την επιστημονική εξέταση των ορυκτών, οι νέοι βασιλείς ενδιαφέρονταν περισσότερο για τα οικονομικά οφέλη που συνεπαγόταν η αξιοποίησή τους. Καθώς, όμως, η αιγυπτιακή γη δεν πρόσφερε σε όλες τις περιπτώσεις πλούσιο υλικό, οι Πτολεμαίοι είχαν οργανώσει πολύ συγκεντρωτικά την πολιτική τους στο εσωτερικό. Συγκεκριμένα, όλα τα ορυχεία και τα λατομεία του πτολεμαϊκού βασιλείου αποτελούσαν κρατικά μονοπώλια 50. Επειδή, όμως, η εγχώρια παραγωγή δεν επαρκούσε, οι Πτολεμαίοι εξασφάλιζαν εισαγωγές από άλλες περιοχές τις οποίες έλεγχαν (π.χ. νησιά Αιγαίου). Επίσης, οι εμπορικές συναλλαγές με τόπους ακόμη πιο μακρινούς (π.χ. Αραβία, Ινδία) άφηναν περιθώρια για μελλοντική πολιτική διείσδυση. Μπορεί το 47 Στους υποστηρικτές αυτής της άποψης ανήκουν και οι Bing (2005) 119 και Hunter (2004) 94-95. Ο Johnson (2005, 77) υποστηρίζει ότι τα Λιθικά δεν αποτελούν την αρχή της συλλογής. Η καταστροφή του εξωφύλλου πιθανότατα από νερό οδήγησε στην αποκοπή ενός μέρους του παπύρου και, κατά συνέπεια, μιας ή περισσότερων στηλών. 48 Βλ. Schur (2004) 118-119. 49 Για τους επιστήμονες που ακολουθούσαν την εκστρατεία και τις ποικίλες έρευνές τους βλ. Hammond 1980) 172ff. και Geus (2003) 232-245: Space and Geography: 1. The world before Alexander, 2. Alexander s Campaigns, 3.The world after Alexander 50 Για τις ιστορικές πληροφορίες βλ. Shipley (2000) 227 και Walbank (1993) 153. 11

βασίλειο να περιοριζόταν στην περιοχή της Αιγύπτου, αυτό όμως δεν εμπόδιζε τους Πτολεμαίους να έχουν βλέψεις προς κάθε κατεύθυνση του ελληνιστικού κόσμου. Οι λόγοι για τους οποίους το πτολεμαϊκό βασίλειο χρειαζόταν μεγάλες ποσότητες μετάλλων και άλλων ανάλογων υλικών είναι αρκετοί. Αρχικά, λόγω των ασταθών συνθηκών που επικρατούσαν, έπρεπε να διατηρούν έναν άρτια εξοπλισμένο και πολυάριθμο στρατό. Τόσο ο εξοπλισμός, όσο και η πληρωμή των στρατιωτών και τα γενικότερα έξοδα απαιτούσαν τεράστιες ποσότητες μετάλλων. Χρυσός μπορεί να υπήρχε στη Νουβία, αλλά ήταν λίγος 51. Οι αιγύπτιοι μονάρχες πριν από τους Πτολεμαίους είχαν ήδη εκμεταλλευτεί αρκετά τα ορυχεία της Νουβίας 52, ενώ ο Διόδωρος αναφέρει πόσο δύσκολη ήταν η εξόρυξη χρυσού στη νότια Αίγυπτο και πόσο μεγάλο ήταν το κόστος (3.12.1: περὶ τὰς ἐσχατιὰς τῆς Αἰγύπτου τόπος ἐστὶν ἔχων μέταλλα πολλὰ καὶ μεγάλα χρυσοῦ, συναγομένου πολλῇ κακοπαθείᾳ τε καὶ δαπάνῃ). Επιπλέον, άλλα αναγκαία ορυκτά δεν υπήρχαν καθόλου στην αιγυπτιακή γη. Ένας εξίσου σημαντικός λόγος, αν όχι και σημαντικότερος, ήταν η επιβεβλημένη επίδειξη δύναμης. Αυτή συνεπαγόταν την κατασκευή λαμπρών κτισμάτων (Φάρος, ναοί, Μουσείο, Βιβλιοθήκη, ανάκτορα) και μεγαλοπρεπών αγαλμάτων, καθώς και τη φιλοτέχνηση πολυτελών αντικειμένων τόσο για τα μεγάλα αυλικά συμπόσια όσο και για τις καθημερινές, πλην υπερπολυτελείς, ανάγκες του βασιλικού οίκου. Επομένως, παράγοντες οικονομικοί και κοινωνικοί καθιστούσαν αναγκαία την εξεύρεση νέων πόρων, πρωτίστως στην περιοχή της Κοίλης Συρίας, στην Κύπρο, στις ακτές της Μικράς Ασίας, στα νησιά του Αιγαίου, καθώς και στα βάθη της Ανατολής, ως τις Ινδίες. 3.1 Τα Λιθικά από την Ινδία άρχονται... (ΑΒ1-4) Κάτω από αυτό το πρίσμα δεν πρέπει να μας ξενίζει ο γεωγραφικός χώρος που συναντάμε στα Λιθικά. Ήδη, στο σπάραγμα του πρώτου επιγράμματος (ΑΒ1) διασώζεται το όνομα του Υδάσπη ποταμού (στ.1). Πρόκειται για μια εντυπωσιακή αρχή, η οποία μας μεταφέρει στα ακρότατα όρια της αυτοκρατορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Δεν είναι ανάγκη να προσθέσουμε την αναφορά αυτή στα τεκμήρια για τα ασύνορα όρια των επεκτατικών βλέψεων των Πτολεμαίων. Εξάλλου, είναι αμφιλεγόμενο κατά πόσο ο Πτολεμαίος Σωτήρας και οι διάδοχοί του εποφθαλμιούσαν ολόκληρη την αλεξανδρινή αυτοκρατορία, όπως υποστηρίζεται ότι τη διεκδικούσαν ο Αντίγονος και ο Δημήτριος 53. Το σίγουρο είναι πως τέτοιες αναφορές οδηγούν συνειρμικά στον Μέγα Αλέξανδρο και στο αχανές ελληνιστικό βασίλειο που δημιούργησε. Αυτού του νέου κόσμου πολίτης είναι και ο Ποσείδιππος, ενώ παράλληλα ο πάτρωνάς του θεωρείται ο κατεξοχήν διάδοχος του Αλεξάνδρου, ο συνεχιστής αυτού που έφτασε ως μέσα στη Βακτριανή... ως τους Ινδούς (Κ.Π. Καβάφης, Στα 200 π.χ., στ.31). Δεν αποκλείεται, βέβαια, ο Υδάσπης ποταμός να αντανακλά και κάποιες κρύφιες φιλοδοξίες των αλεξανδρινών βασιλέων. Στα επόμενα επιγράμματα, άλλωστε, αναφέρονται τόποι που εντάσσονται σαφώς στις πτολεμαϊκές διεκδικήσεις. Στον τελευταίο στίχο του πρώτου επιγράμματος πρέπει να αναφέρεται το όνομα του Δία (στ.4: Ζην[ ) 54. Σε συνδυασμό με το εικοστό επίγραμμα, που αποτελεί μια 51 Περισσότερα στοιχεία στον Walbank (1993) 141. 52 Βλ. Austin (1984) 443. 53 Αυτό υποστηρίζει η Shipley (2000) 206. 54 Τα Φαινόμενα του Αράτου, το 17 ο Εἰδύλλιο του Θεοκρίτου και ο πρώτος Ὕμνος του Καλλιμάχου αρχίζουν με τον Δία. Ίσως, επιλέγοντας την ίδια έναρξη ο Ποσείδιππος να δημιουργεί ένα επιγραμματικό 12

προσευχή στον Ποσειδώνα, δημιουργείται ένας κύκλος 55 : Ουρανός στην αρχή, θάλασσα στο τέλος και στο ενδιάμεσο γη: Αίγυπτος, Περσία, Λυδία, Μυσία, Αραβία, Ινδία. Επίσης, στον προτελευταίο στίχο των Λιθικῶν δεσπόζει το όνομα του Πτολεμαίου. Ίσως, λοιπόν, στην κατεστραμμένη αρχή να υπήρχε το όνομα του Αλεξάνδρου 56. Η παρουσία του σε αρκετά επιγράμματα της συλλογής, καθώς και ο Υδάσπης ποταμός, ένας γεωγραφικός όρος που συσχετίζεται με τον Αλέξανδρο, καθιστούν αυτήν την υπόθεση πιθανή. Έτσι, συμπληρώνεται καλύτερα και ο κύκλος. Ο μεγάλος βασιλιάς Αλέξανδρος μαζί με τον βασιλιά των θεών Δία 57 εμφανίζονται στην αρχή, για να ολοκληρωθεί η συλλογή με τον Πτολεμαίο και τον θεό των θαλασσών Ποσειδώνα. Στο δεύτερο επίγραμμα (ΑΒ2) αναφέρεται ως δώρο ένα ῥυτόν (στ.1: κέρας). Τέτοια κύπελλα με τη μορφή κέρατος έχουν την αρχή τους στους Αχαιμενίδες, τους Πέρσες προκατόχους. Στα χρόνια των διαδόχων κατασκευάζονται στην Αίγυπτο σε μεγάλες ποσότητες. Οι πολύτιμοι λίθοι που χρησιμοποιούνταν (σαρδόνυξ, αχάτης κ.ά.) απομιμούνταν τον καφέ-λευκό ινδικό λίθο των ανατολίτικων ρυτών, η άκρη των οποίων κατέληγε σε ανάγλυφες κεφαλές ζώων 58. Στο τέλος του επιγράμματος, μάλιστα, διασώζεται η αναφορά σε κάτι ινδικό (στ.4: Ἰνδ.[ ), αλλά το ακριβές νόημα παραμένει άγνωστο. Το κέρας συνδέεται ποικιλοτρόπως με τη λατρεία της Αρσινόης Β. Στο νόμισμα που ο σύζυγός της Πτολεμαίος Φιλάδελφος και ο γιος της έκοψαν μετά το θάνατό της το πορτραίτο είναι χαρακτηριστικό 59. Κάτω από το πέπλο της κεφαλής και πίσω από το αυτί διακρίνεται η κατάληξη του αγελαδινού κέρατος που συνδέει την Αρσινόη με τη λατρεία της αγελαδόμορφης αιγύπτιας θεάς Hathor 60. Από την άλλη όψη του νομίσματος απεικονίζονται δύο κέρατα της Αμάλθειας δεμένα με ένα βασιλικό διάδημα, γεμάτα από τους καρπούς της γης. Συμβολίζουν τη γονιμότητα της βασίλισσας που άφησε λαμπρούς κληρονόμους στο θρόνο 61. Κυρίως, όμως, τονίζεται ότι ως θεά φροντίζει για την ευφορία της Αιγύπτου. Ωστόσο, πέρα από το σύνδεσμο με την αιγυπτιακή θρησκεία και τον αιγυπτιακό λαό, το κέρας χρησιμοποιήθηκε και για το συσχετισμό της Αρσινόης με τον Αλέξανδρο. πανομοιότυπο αυτών των ποιημάτων. Πάντως, αν πρόκειται όντως για το όνομα του Δία, τότε συνδέεται πολύ ταιριαστά με την επίκληση στον Ποσειδώνα στο τέλος των Λιθικῶν (Gutzwiller [2005] 291). 55 Για το σχήμα κύκλου που δημιουργείται στα Λιθικά βλ. Kuttner (2005) 146. 56 Για την πρόταση αυτή σχετικά με το όνομα του Αλεξάνδρου βλ. Bing (2005) 122-124. Πάντως, και χωρίς το όνομα του Αλεξάνδρου, η αναφορά στον Δία μπορεί να λειτουργούσε ως καλυμμένη αναφορά στον Πτολεμαίο βασιλιά ως εκπρόσωπο του ουράνιου θεού στη γη (Gutzwiller [2005] 299). 57 Ο Hunter (2004, 95) θεωρεί πιθανή την υπόθεση των Bastianini-Galazzi (2001, 110) ότι πίσω από το Ζην[ κρύβεται το θεοφορικό όνομα κάποιας επιφανούς κυρίας, όπως Ζηνοβία, Ζηνοδότη, Ζηνοφίλη μέσα στο οποίο ενυπάρχει η σχέση με τον Δία. Ο Hunter, πάλι, εντοπίζει τον υπαινιγμό στον Δία στο όνομα του χαράκτη Κρόνιος (ΑΒ2), το οποίο αποτελεί το πατριδωνυμικό επίθετο του θεού. 58 Βλ. Kuttner (2005) 148. 59 Βλ. Σβορώνος (1904), τ.3, πιν. ΧV-XVI και τ.1, σσ. ρμη -ροβ, όπου αναλυτική περιγραφή σχετικά με τα νομίσματα που απεικονίζουν την Αρσινόη Β. 60 Η Hathor αντιστοιχίστηκε με την Αφροδίτη, με την οποία ταυτίστηκε η Αρσινόη κατά τη θεοποίησή της. Στο πρόσωπο της βασίλισσας συνενώνονται στοιχεία Αιγύπτιων και Ελληνίδων θεαινών, προκειμένου η εξουσία της να γίνεται αποδεκτή από όλους τους υπηκόους. Βλ. Bowman (1986) 176, και γενικά όλο το κεφάλαιο 6: Gods, Temples and Churches, 165-190. 61 Στην προκειμένη περίπτωση θα πρέπει να θεωρήσουμε λαμπρό γόνο της Αρσινόης τον Πτολεμαίο Γ Ευεργέτη, ο οποίος εκδίδοντας με τον πατέρα του το νόμισμα με το συγκεκριμένο σύμβολο προσπαθεί να προετοιμάσει την εικόνα του ως μεγάλου επερχόμενου βασιλιά. 13

Καθώς ήταν ευρέως διαδεδομένη η απεικόνισή του με κέρατα κριού ως γιου του Άμμωνα Δία, ο Φιλάδελφος φρόντισε αυτό το χαρακτηριστικό να μεταφερθεί και στην απεικόνιση της πολυαγαπημένης του συζύγου. Έτσι, σε ένα ανάγλυφο από την πόλη Τάνιν 62 η Αρσινόη εμφανίζεται με ένα κόκκινο στέμμα με τα φτερά της Ίσιδας, με τα αγελαδινά κέρατα της θεάς Hathor γύρω από τον ηλιακό δίσκο, αλλά και με τα κέρατα κριού του Άμμωνα 63. Το ίδιο αντικείμενο γίνεται ταυτόχρονα σύμβολο αιγυπτιακής και ελληνικής λατρείας 64. Η συγχώνευση των δύο πολιτισμών και η ταυτόχρονη εκπροσώπησή τους από τους Πτολεμαίους αποτελούν βασικό άξονα της πολιτικής τους 65. Μέσα σε αυτό το κλίμα, λοιπόν, το κέρας αποκτά πολυσήμαντες διαστάσεις. Δεν αποκλείεται και στο επίγραμμα του Ποσειδίππου να λανθάνει ένα συγκεκριμένο εικονογραφικό μοτίβο σχετικό με τη βασίλισσα. Την ίδια περίοδο, εξάλλου, ο ομότεχνος Ηδύλος θα γράψει για ένα αφιέρωμα του Έλληνα μηχανοποιοῦ Κτησιβίου, στο πλαίσιο των λατρευτικών εορτασμών της Ζεφυρίτιδος Αρσινόης-Αφροδίτης (GP4=Αθήναιος 2.497d) 66. Πρόκειται για ένα τεράστιο κέρας με τη μορφή ενός πτολεμαϊκού-αιγυπτιακού θεού, του Βήσου. Όταν χύνεται κρασί σε αυτό το ῥυτόν, ακούγεται ήχος λιγύς σαν να σαλπίζει ο θεός κάποιο πάτριο μέλος που γεννήθηκε στα θεία ύδατα του άνακτος Νείλου. Το ποίημα, δηλαδή, παρουσιάζει έναν Αιγύπτιο θεό να παίζει μια αιγυπτιακή μελωδία σε ένα ιερό της Αιγύπτου, αλλά όλα αυτά εκφράζονται με ένα επίγραμμα στα ελληνικά και το αφιέρωμα είναι ενός Έλληνα προς μια θεοποιημένη Ελληνίδα βασίλισσα 67. Μια αξεδιάλυτη σύζευξη των δύο κόσμων επιτυγχάνεται γύρω από ένα δι-πολιτισμικά χρωματισμένο κέρας. Στο τρίτο επίγραμμα της συλλογής (ΑΒ3) παρουσιάζεται μια πολυτελέστατη φιάλη που αιχμαλωτίζει το βλέμμα (στ.2: ἁρπάζει βλέμματος) με τους τριπλούς ελικοειδείς βλαστούς (στ.3: τριέλικτα φυήν). Αυτό το ποτήρι δωρίζεται σε κάποια σεβαστή κυρία (στ.4: πότνια), η οποία καλείται να το χρησιμοποιήσει ἐν δαίτῃ (στ.4). Η δέσποινα του συμποσίου στην οποία απευθύνεται σε β πρόσωπο ο Ποσείδιππος μπορεί να είναι η Αρσινόη Β. Είναι πολύ πιθανό η βασίλισσα να είχε στην κατοχή της συλλογή αντικειμένων από διάφορους πολύτιμους λίθους, καθώς τέτοιες συλλογές συνηθίζονταν στα ελληνιστικά βασίλεια. Αυτό συνάδει και με την αρχή των Λιθικῶν, όπου υπάρχει μια εκτενής αναφορά σε πλούσια κοσμήματα (ΑΒ4-7). Και όπως μέσα στα πολυάριθμα δώρα που δεχόταν η πτολεμαϊκή δέσποινα έλαβε και αυτό το πολύτιμο κύπελλο, έτσι και ο Ποσείδιππος γράφοντας γι αυτό το αντικείμενο μπορεί να υπαινίσσεται παράλληλα και την αφιέρωση της ποίησής του στην πρώτη κυρία της αυλής. Πολλά σημεία των Λιθικῶν, αλλά και ολόκληρες ομάδες επιγραμμάτων στη συνέχεια (Ἀναθεματικά, Ἱππικά), 62 Η Τάνις ήταν αρχαία πόλη της Αιγύπτου, χτισμένη στις νότιες όχθες της Μεντζάλας λίμνης, 20 μίλια βόρεια του Τελ Ελ Κεμπίρ. 63 Περισσότερα στοιχεία στον Bowman (1986) 23. 64 Είναι ενδεικτικό για το συμβολισμό ότι ακόμη και στην παρέλαση που διοργάνωσε ο Φιλάδελφος μετά την άνοδό του στο θρόνο, μετά από τα αγάλματα των θεών ακολουθούσε ένα γιγάντιο άγαλμα ανδρός που κρατούσε το χρυσό κέρας της Αμάλθειας (Davis-Kraay [1973] 152). 65 Αναλυτικά για το πώς οι Καλλίμαχος, Θεόκριτος και Απολλώνιος γεφύρώνουν μέσα από το έργο τους την απόσταση μεταξύ του αιγυπτιακού και του ελληνικού πολιτισμού βλ. Stephens (2003). 66 Βλ. Gow-Page (1965) ΙΙ 292. 67 Την αντίθεση αιγυπτιακών-ελληνικών στοιχείων στο GP4 του Ηδύλου επισημαίνει ο Bing (2003) 265-266. 14

συνηγορούν υπέρ της άποψης ότι η συλλογή διαμορφώθηκε με βάση τα ενδιαφέροντα κάποιας πτολεμαϊκής βασίλισσας, ιδιαίτερα της Αρσινόης Β 68. Όσον αφορά στην ίδια τη φιάλη, η περιγραφή της θυμίζει τα πανάκριβα λιθοκόλλητα κύπελλα που κατασκεύαζαν για τα συμπόσιά τους ο Αλέξανδρος και οι διάδοχοί του μιμούμενοι την τρυφή των Περσών. Ο διάκοσμος του συγκεκριμένου αγγείου θυμίζει τις τριάντα φιάλες που μαζί με κρατήρες και άλλα πολύτιμα αντικείμενα συνόδευσαν ένα χρυσό τραπέζι, δώρο του Πτολεμαίου Β στο ναό των Ιεροσολύμων 69. Στα πόδια του τραπεζιού υπήρχαν ανάγλυφα κλήματα ἀμπέλων σὺν καὶ βότρυσιν, τα χείλη των κρατήρων στέφονταν κρίνων σμίλαξι καὶ ἀνθέμισι, ενώ οι φιάλες στα σημεία όπου υπήρχε χρυσός χωρίς πολύτιμους λίθους καλύπτονταν σμίλαξι κισσοῦ καὶ πετάλοις ἀμπέλων ἐντετορνευμένων (Ιώσηπος ΙΑ12.75, 80,82). Καθώς η βασιλική δωρεά και το επίγραμμα συμπίπτουν χρονολογικά, ενδέχεται το ποίημα να περιγράφει κάποιο παρόμοιο δώρο του Φιλαδέλφου προς την Αρσινόη. Μάλιστα, αν στο στ.3 αποκατασταθεί η γραφή και[νός, τότε θα προβάλλεται επιπλέον η καινουργία της φιάλης 70. Η πρωτοτυπία και η μοναδικότητα ήταν το επιθυμητό χαρακτηριστικό των πτολεμαϊκών δώρων 71. Ο Ποσείδιππος θα φρόντισε να το επισημάνει και αυτό. Αν, βέβαια, θεωρήσουμε ότι το πότνια δεν αναφέρεται σε θνητή γυναίκα, αλλά σε θεοποιημένη, 72 τότε στο ΑΒ3 παρουσιάζεται ένα ακόμη αντικείμενο που συνδέεται με τη λατρεία της Αρσινόης. Πραγματικά, η φιάλη, όπως και το κέρας, συνδέθηκε με τη θεοποιημένη βασίλισσα 73. Έχουν βρεθεί οινοχόες, οι οποίες χρησιμοποιούνταν προφανώς για σπονδές στο πλαίσιο λατρείας. Πάνω τους είχαν μορφές πτολεμαϊκών βασιλισσών. Σε αρκετές απεικονίζεται η Αρσινόη Β να κρατά κέρας στο ένα χέρι και με το άλλο να χύνει σπονδή από μία φιάλη. Στα Ἀναθεματικά θα δούμε μια δούλη να προσφέρει στην Αρσινόη μια φιάλη που χρησιμοποιήθηκε στην τελετή της απελευθέρωσής της (ΑΒ38). Οι ομοιότητες ανάμεσα στα δύο επιγράμματα, όσον αφορά στη γλώσσα της προσφοράς (ΑΒ3.4: δέ[χου, ΑΒ38.4: δέξα[ι) και στη γενικότερη ατμόσφαιρα, ενισχύουν την υπόθεση ότι ίσως και στο τρίτο Λιθικό η Αρσινόη να αντιμετωπίζεται ως πότνια θεά. Εξάλλου, το ίδιο επίθετο τη συνοδεύει και παρακάτω. Η βασίλισσα χαρακτηρίζεται πότνια και στην παρουσίασή της ως Αθηνά (ΑΒ36) και στην ταύτισή της με την Αφροδίτη (ΑΒ39). Το τέταρτο επίγραμμα (ΑΒ4) μας μεταφέρει σε ένα περίφημο βασιλικό οίκο. Το όνομα της Μανδάνης 74, μητέρας του σπουδαιότερου Πέρση βασιλιά Κύρου, καθώς και η 68 Την άποψη αυτή υποστηρίζει κυρίως η Stephens (2004) 161, 176. 69 Ιώσηπος ΙΑ12.40: ὁ βασιλεὺς ἐκέλευσε Ἐλεαζάρῳ τῷ ἀρχιερεῖ πρὸς κατασκευὴν δὲ κρατήρων καὶ φιαλῶν καὶ σπονδείων ἔπεμψε χρυσίου μὲν ὁλκῆς τάλαντα πεντήκοντα λίθων δὲ πολυτελῶν ἀσυλλόγιστόν τι πλῆθος. 70 Αυτό παρατηρεί η Kuttner (2005) 147. 71 Ιώσηπος ΙΑ12.63: (Ο Πτολεμαίος Φιλάδελφος) δεινὸς δὲ ὢν λαβεῖν ἐπίνοιαν ἔργων καινῶν καὶ παραδόξων και 70-71: ἵνα τὴν θέαν τῆς καινουργίας καὶ πολυτελείας παρέχωσι 72 Οι BG (2001, 112) υποστηρίζουν ότι πρόκειται για θνητή γυναίκα, ενώ η Gutzwiller (2005, 299) θεωρεί ότι το πότνια παραπέμπει τουλάχιστον σε θεοποιημένη γυναικεία μορφή. 73 Αναλυτικότερα για το θέμα βλ. Thompson, (1973) 32-33 και Fraser (1972) I 240-2. 74 Μανδάνη ονομαζόταν και η κόρη του Δαρείου, αδελφή του Ξέρξη, αλλά σε συνάρτηση με τα συμφραζόμενα του επιγράμματος το πρόσωπο που υπαινίσσεται εδώ ο Ποσείδιππος είναι μάλλον η μητέρα του Κύρου. Οι BG (2001, 113) θεωρούν πιο πιθανό η Μανδάνη να είναι μια απλή γυναίκα ιρανικής καταγωγής παρά κάποια από αυτές τις δύο Περσίδες βασίλισσες. 15

λέξη Δαρείου (στ.2) αποτελούν βάση για μια ενδιαφέρουσα ερμηνεία του ποιήματος. Η αναφορά τόσο στον βασιλιά Δαρείο όσο και στο περσικό περιβραχιόνιο από πολύτιμο λίθο και χρυσό (στ.5: Πέρσην δὲ χρυσῷ σφι<γ>κτὸν λίθον) παραπέμπουν στους μυθικούς περσικούς θησαυρούς. Τέτοια κοσμήματα μπορεί να έφτασαν στην Αίγυπτο είτε ως προίκα κάποιας ευγενούς Περσίδας είτε ως λάφυρα τα οποία έλαβε από τους βασιλικούς περσικούς θησαυρούς ο Πτολεμαίος Α. Όλες οι σύζυγοι του Πτολεμαίου Σωτήρα πρέπει να έλαβαν δώρα από τα γαζοφυλάκια της Περσέπολης 75. Στην προκειμένη περίπτωση, βέβαια, δεν προέχει τόσο η προβολή των περσικών θησαυρών που έχουν γίνει κτήμα των Πτολεμαίων. Περισσότερο ξεχωρίζει η βασιλομήτωρ Μανδάνη 76 και μέσω αυτής ο γιος της Κύρος, ο οποίος αποτέλεσε το ιδανικό πρότυπο βασιλέως για τον Αλέξανδρο και τους Πτολεμαίους. Από τον Ηρόδοτο (1.107-109) πληροφορούμαστε ότι ο Αστυάγης, βασιλιάς της Μηδίας, κατόπιν ονείρου πάντρεψε την κόρη του Μανδάνη όχι με Μήδο, αλλά με τον Πέρση Καμβύση. Σύμφωνα με ένα δεύτερο όνειρο, έπρεπε να σκοτώσει το βρέφος της Μανδάνης, γιατί θα του έπαιρνε μια μέρα το θρόνο. Η δολοφονία, όμως, δεν εκτελέστηκε και έτσι, ο μικρός Κύρος ανδρώθηκε και έγινε ο ιδρυτής του βασιλείου της Περσίας. Η σκηνή που περιγράφεται στο ΑΒ4 εκτυλίσσεται μέσα στη νύχτα (στ.3: ἀντισέληνον, στ.4: παννύ[χ). Ο λύχνος παραπέμπει σε υπνοδωμάτιο, ενώ οι δύο τελευταίοι στίχοι δημιουργούν ευκρινέστερα ερωτική ατμόσφαιρα. Η Μανδάνη, πριν ξαπλώσει, αφαιρεί από το τρυφερό της μπράτσο (στ.5-6: ἐξ ἀγ[απ]ητ[οῦ /... πήχεος) τον πολύτιμο περσικό λίθο που είναι στολισμένος με χρυσό. Πρόκειται για ένα περιβραχιόνιο κόσμημα, για ένα ακριβό δώρο, προφανώς συζυγικό. Μπορεί η βραδιά που υπαινίσσεται εδώ ο Ποσείδιππος να είναι αυτή της σύλληψης του Κύρου. Στην περίπτωση αυτή, ο ποιητής ίσως να προσφέρει πολύ έντεχνα ένα φυλαχτό για τη γονιμότητα των πτολεμαϊκών βασιλισσών και για τη δόξα των γιων τους 77. 3.2 Νικαία και Νικονόη: η αγάπη τους κοστίζει, αλλά φέρνει και τη νίκη! (ΑΒ5-7) Η επίδειξη δώρων από πολύτιμους λίθους συνεχίζεται στο επόμενο επίγραμμα (ΑΒ5) με ένα αστραφτερό ζαφείρι (στ.1: ἀστερόεντα σάπειρον). Ο Τιμάνθης χάραξε αυτόν τον ημιπολύτιμο λίθο, που είναι και πάλι περσικός, για λογαριασμό του Δημύλου. Και αυτός με αντάλλαγμα ένα απαλό φιλί το χάρισε στη μαυρομάλλα Νικαία από την Κω (στ.3-4: κυανόθριξ / Ν[ι]καίη Κῶια). Η προέλευση του λίθου από την Περσία συνδέει με τα προηγούμενα, θυμίζει για άλλη μια φορά τους θησαυρούς των Αχαιμενιδών που, σε χέρια ελληνικά πλέον, γίνονται εκλεκτά δώρα για πρόσωπα αγαπημένα. Σημαντικότερη, όμως, είναι η προέλευση της κοπέλας. Η Νικαία κατάγεται από την Κω, τη γενέτειρα του Πτολεμαίου Φιλαδέλφου 78. Το νησί αυτό υπήρξε σημαντική ναυτική βάση του αιγυπτιακού βασιλείου. Έτσι, μέσα από τα ερωτικά συμφραζόμενα του ποιήματος 75 Για τα στοιχεία της παραγράφου βλ Kuttner (2005) 151-152. 76 Το όνομα της Μανδάνης θα θύμιζε και τους μαζικούς βασιλικούς γάμους του Αλεξάνδρου και των εταίρων του με ευγενείς Περσίδες στα Σούσα. Ανάμεσά τους ήταν και ο Πτολεμαίος Σωτήρας, ο οποίος πήρε ως σύζυγό του την Αρτακάμα (Αρριανός 7.4.4-6: Πτολεμαίῳ δὲ τῷ σωματοφυλάκι καὶ Εὐμένει τῷ γραμματεῖ τῷ βασιλικῷ τὰς Ἀρταβάζου παίδας τῷ μὲν Ἀρτακαμᾶν, τῷ δὲ Ἄρτωνιν). 77 Γι αυτήν τη θεώρηση του ΑΒ4 βλ. Kuttner (2005) 152. 78 FGrH239B 19 Marmor Parium: καὶ Πτολεμαῖος ὁ υἱὸς ἐγ Κῷ ἐγένετο, και ενδεικτικά στη λογοτεχνία Θεόκριτος, 17 ο Εἰδύλλιο, 58-64. 16

ξεπηδά και μια μετα-πολιτική φλέβα. Από τη μια πλευρά, ο Δήμυλος πετυχαίνει την ερωτική κατάκτηση της Νικαίας με δέλεαρ ένα περσικό πετράδι, αλλά και από την άλλη πλευρά η ωραία κοπέλα με το αισιόδοξο όνομα, που προμηνύει συνεχώς νίκες, η συμπατριώτισσα του Φιλαδέλφου, γίνεται κάτοχος ενός μικρού περσικού θησαυρού. Το έκτο και το έβδομο επίγραμμα (ΑΒ6,7) συστήνουν ένα ζεύγος, καθώς και στα δύο εστιάζουμε στο λαιμό της Νικονόης. Πρώτα, όλοι θαυμάζουν τον Ήρωα, γιατί είναι κάτοχος μίας μαρμαίροντος βηρύλλου (στ.3). Στη συνέχεια, αυτός ο απαστράπτων κύβος τοποθετείται στο χρυσό περιδέραιο που κοσμεί το στήθος της Νικονόης. Στο λευκό λαιμό της κρέμεται και το περιδέραιο του επόμενου ποιήματος. Πρόκειται για ένα χρυσό κόσμημα στο οποίο ξεχωρίζει ο πολύτιμος λίθος από την Αραβία με το μελί του χρώμα (στ.1-3: ἐξ Ἀράβων τὰ ξάνθ /... τὸν μέλιτι χροιὴν λίθ[ον). Ως χαράκτης του κατονομάζεται ο Κρόνιος (στ.3-4: Κρονίο[υ] χείρ/ ἔγλυψε), ο οποίος, σύμφωνα με τον Πλίνιο (ΝΗ37.8) 79, είναι ο δεύτερος στη φήμη χαράκτης μετά τον Πυργοτέλη, τον προσωπικό χαράκτη του μεγάλου Αλεξάνδρου. Εφόσον ένα τόσο μεγάλο όνομα φιλοτεχνεί το κόσμημα, δε μπορεί να είναι τυχαίο πρόσωπο η Νικονόη. Ίσως είναι η ίδια εταίρα η οποία, σύμφωνα με επίγραμμα του Ηδύλου (GP1) αφιέρωσε δέρμα και προχόη στον Πρίαπο 80 για τη νίκη της σε ένα διαγωνισμό ομορφιάς 81. Συγκριτικά με τους υπόλοιπους Έλληνες, οι Πτολεμαίοι ήταν ακόμη πιο προοδευτικοί στο θέμα των εταίρων. Ειδικά στο χώρο της αυλής, οι εταίρες ζούσαν δίπλα στις βασίλισσες και υμνούνταν εξίσου με αυτές. Ο Πτολεμαίος Η Ευεργέτης (3 ο βιβλίο των Ὑπομνημάτων του (4.6), FGrH 2B 234, 984 και Αθήναιος 13, 576e-f) αναφέρει ανάμεσα στις πλείστες ερωμένες του Φιλαδέλφου τη Διδύμη, τη Βιλιστίχη, την Αγαθόκλεια και τη Στρατονίκη, για την οποία ο βασιλιάς είχε χτίσει μεγάλο μνημείο κοντά στη θάλασσα της Ελευσίνας. Ο Αθήναιος (576f) διασώζει πληροφορίες σχετικά με την Κλεινώ, μία ακόμη εταίρα του Φιλαδέλφου. Μέσα στην Αλεξάνδρεια είχαν στηθεί ανδριάντες που αναπαριστούσαν την Κλεινώ με ένα ῥυτόν στα χέρια. Ακόμη, αναφέρει πως η αυλητρίδα Μνησίς, η Μυρτίων και η Ποθεινή, και οι τρεις εταίρες του βασιλιά, είχαν τις ωραιότερες κατοικίες. Περισσότερο, βέβαια, ο Φιλάδελφος πρέπει να αγάπησε τη Βιλιστίχη. Ο Πλούταρχος (Ἐρωτικός, 753e-f) μας πληροφορεί ότι ο βασιλιάς είχε αφιερώσει σε αυτό το βάρβαρον ἐξ ἀγορᾶς γύναιον ναούς και ιερά, όπου λατρευόταν ως Αφροδίτη. Της πρόσφερε, δηλαδή, την ίδια λατρεία που εξασφάλισε και για τη σύζυγό του Αρσινόη Β. Τέλος, ο Ποσείδιππος ενδέχεται στο ΠΑ5.202 να εγκωμιάζει τη μακεδόνισσα εταίρα Βιλιστίχη για τη μαρτυρημένη της νίκη στους Ολυμπιακούς αγώνες τον Ιούλιο/Αύγουστο του 268 π.χ., λίγο μετά το θάνατο της Αρσινόης 82. Πάντως, ανεξάρτητα από το αν η Νικονόη ανήκει σε αυτές τις ενδιαφέρουσες εταίρες, και μόνο το όνομα της στήνει ένα ενδιαφέρον ποιητικό-πολιτικό παιχνίδι: όποιος κατέχει αυτούς τους λίθους, νικούν τα σχέδιά του (νικῶ+νοῦς). Πέρα από αυτό το λογοπαίγνιο, που υποδηλώνει το θρίαμβο της πτολεμαϊκής κυριαρχίας στη γη, ο Bing (2005, 125-127) σημειώνει για το έβδομο επίγραμμα και μια αξιόλογη αντιπαραβολή της 79 Alexandri Magni, quo vetuit in hac gemma ab alio se scalpi quam ab Pyrgotele, non dubio clarissimo artis eius post eum Apollonides et Cronius in gloria fuere 80 Τερατόμορφος γιος της Αφροδίτης και του Δία ή του Διονύσου, θεός της παραγωγικότητας και γονιμότητας και, παράλληλα, σύμβολο της σεξουαλικότητας. 81 Βλ. και Gow-Page (1965) 289-290. 82 Περισσότερα σχετικά με τον Ποσείδιππο και τη Βιλιστίχη στον Cameron (1995) 239 246. 17

αρχής του με μια ομηρική παρομοίωση (Ἰλιάδα Ν137-143). Μόνο που ο Όμηρος αποσπά το βράχο από ανώνυμο γκρεμό, ενώ ο Ποσείδιππος στη δάνεια παρομοίωση προσθέτει πως ο λίθος κύλισε από τα βουνά της Αραβίας, από μια χώρα μακρινή, αλλά και φημισμένη για τον πλούτο της. Μεσολάβησε ο Κρόνιος, ένας ονομαστός καλλιτέχνης, και τελικά, αυτό το πολύτιμο πετράδι της αραβικής γης έγινε κτήμα κάποιου Έλληνα που το δώρισε στη Νικονόη. Και ο ίδιος ο Ποσείδιππος με το ποιητικό του έργο γίνεται μεσολαβητής ανάμεσα στους τόπους πτολεμαϊκής επιρροής, όπως είναι η Αραβία, και στην προώθηση και πραγμάτωση των βασιλικών σχεδίων. Φροντίζει να οιωνίζεται ένα λαμπρό και νικηφόρο μέλλον. Γι αυτό πολύ ομαλά θα ακολουθήσει αμέσως μετά η ομάδα των οιωνοσκοπικών επιγραμμάτων. Η ομηρική πηγή αξιοποιείται και ποιητολογικά, καθώς ο Ποσείδιππος φροντίζει να τη μεταπλάσσει με τρόπο που να φανερώνει την ελληνιστική-νεοτερική πρόσληψη του Ομήρου. Στην παρομοίωση της Ιλιάδας μια πέτρινη μάζα κατρακυλά ορμητικά από το βουνό και γίνεται εικόνα κατάλληλη για τον επικό πολεμιστή, τον Έκτορα. Από την άλλη πλευρά, στο επίγραμμα ένας λεπτός λίθος αποκόπτεται, μεταφέρεται από το χείμαρρο και μεταποιείται σε κόσμημα. Ο Ποσείδιππος ως ελληνιστικός ποιητής αντλεί πρώτη ύλη από τον Όμηρο, αλλά τη μεταπλάθει με βάση τις κατά λεπτόν προτιμήσεις των νεοτερικών. Ο επικός Έκτορας ορμά απειλητικός, αλλά τελικά παραμένει αδύναμος, ενώ τα σχέδια της Νικονόης, η οποία κατέχει αυτό το ραφιναρισμένο και καλαίσθητο λίθο, πάντα νικούν. Η ποιητική και η πολιτική συνυφαίνονται σε αυτό το σημείο με τρόπο αδιάσπαστο. Και όλα αυτά μέσα σε μια ατμόσφαιρα λάμψης και φωτός, καθώς και σε αυτό το ποίημα κυριαρχούν οι ανάλογες λέξεις (ξάνθ, μέλιτι χροιὴν λίθον, χρυσῷ, συ<λ>λάμπει λευκῷ χρωτὶ μελιχρὰ φάη) 83. Τα επτά πρώτα επιγράμματα συνιστούν υποομάδα των Λιθικῶν 84 αναφερόμενη σε δώρα (συμποτικό κύπελλο, φιάλη, βραχιόλι, δαχτυλίδι, περιδέραια) τα οποία σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με το βασιλικό οίκο ή τουλάχιστον με εξέχουσες γυναικείες προσωπικότητες. Ο Ποσείδιππος, βέβαια, δεν είναι ούτε ο πρώτος ούτε ο τελευταίος που εξυμνεί μια βασίλισσα και τους πολύτιμους θησαυρούς της. Ο φίλος του Ασκληπιάδης 85 σε ένα επίγραμμά του (GP44) περιγράφει το δαχτυλίδι από αμέθυστο της ἀνάσσης Κλεοπάτρης, πιθανότατα της αδελφής του Μεγάλου Αλεξάνδρου 86. 3.3 Αστραφτερός, αλλά ηττημένος Δαρείος (ΑΒ8) Στη συνέχεια της συλλογής, ακολουθούν τρία επιγράμματα με εμφανέστερη πολιτική διάσταση, καθώς στη θέση των γυναικών παρουσιάζονται άνδρες βασιλείς μέσα σε ατμόσφαιρα πολέμου ή τουλάχιστον δημόσιας ζωής. Στο ΑΒ8 γίνεται εξαρχής σαφές ότι ο μεγάλος σάρδιος λίθος δεν κόσμησε ούτε το λαιμό ούτε το δάχτυλο γυναίκας (στ.1-2: οὔτ αὐ<χ>ὴν ἐφόρησε τὸ σάρδιον οὔτε γυναικῶν/ δάκτυλος,). Αντίθετα, κρεμασμένος σε χρυσή αλυσίδα πρέπει να αποτελούσε στολίδι της μεγαλοπρεπούς εμφάνισης κάποιου 83 Η εντύπωση του φωτός (light effect) και το παιχνίδι με τα χρώματα χαρακτηρίζουν την ποίηση της ελληνιστικής περιόδου. Τα Λιθικά του Ποσειδίππου αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα. Ο Zanker (2004, 62-63) παραθέτει ενδεικτικά τα ΑΒ7,8 και 13. 84 Έτσι, τα κατηγοριοποιεί και ο Hunter (2004) 97. 85 Όχι μόνο ο Ασκληπιάδης, αλλά και ο Αδαίος (GP9) και άλλοι επιγραμματοποιοί στιχούργησαν με θέμα κάποιο δώρο-δαχτυλίδι ή γενικότερα κάποιο εγχάρακτο πολύτιμο λίθο. 86 Βλ. Gow-Page (1965) 148. Και ο Fraser (1972, Ι 557) συμφωνεί με την ερμηνεία. Δε μπορεί να είναι άλλη από την κόρη του Φιλίππου που δολοφονήθηκε στις Σάρδεις το 309 π.χ.. 18

Πέρση. Πάνω του είναι χαραγμένος ο Δαρείος ανεβασμένος στο μακρύ του άρμα. Η περιγραφή του περιδέραιου μοιάζει να παραπέμπει σε τρόπαιο του Πτολεμαίου Α από την εκστρατεία εναντίον του Δαρείου Γ 87. Η Κοσμετάτου (2003, 35-42) υποστηρίζει ότι πρόκειται για καμέα 88, καθώς και οι Bastianini-Galazzi (2001, 116) 89 παρατήρησαν ότι το μέγεθος και το σχήμα ταιριάζουν. Η κατασκευή καμεών άρχισε από τα πρώιμα ελληνιστικά χρόνια. Στην αρχή ήταν, βέβαια, κάτι σπάνιο και αυτό μάλλον συνάδει με την επιδεικτική εκκεντρικότητα των Πτολεμαίων, οι οποίοι αναζητούσαν συνεχώς κάτι καινούριο και μοναδικό. Εξάλλου, υπολογίζεται ότι κάποια πορτραίτα καμέας που βρέθηκαν αναπαριστούν τον Πτολεμαίο Σωτήρα μαζί με τη Βερενίκη και τον Φιλάδελφο με την Αρσινόη, εκτός και αν πρόκειται για τον Αλέξανδρο από τη μια όψη και την Ολυμπιάδα από την άλλη 90. Το πολεμικό άρμα του Πέρση βασιλιά, χαραγμένο πάνω στο λίθο, θυμίζει το πραγματικό λάφυρο του Αλεξάνδρου από τη μάχη της Ισσού. Τότε, καταδιώκοντας τον Πέρση μονάρχη, τον πλησίασε επικίνδυνα και αυτός έντρομος εγκατέλειψε το άρμα του και έφυγε έφιππος. Έτσι, το περίφημο και κατάφορτο με πολύτιμους λίθους άρμα του Δαρείου πέρασε στα χέρια του Αλεξάνδρου και δεν αποκλείεται στη συνέχεια να έγινε κτήμα των Πτολεμαίων 91, οι οποίοι άρπαξαν μέχρι και τη σωρό του νεκρού Αλεξάνδρου, ενώ μεταφερόταν στη Μακεδονία για καύση 92. Η συγκεκριμένη εικόνα πάνω στο σάρδιο λίθο θυμίζει το γνωστό μωσαϊκό της Πομπηίας 93 με τον Αλέξανδρο και τον Δαρείο να πολεμούν στη μάχη της Ισσού. Ο πολιτικός χαρακτήρας είναι έκδηλος, καθώς και στις δύο περιπτώσεις η σκηνή παραπέμπει στη νικηφόρα εκστρατεία του Αλεξάνδρου. Το μωσαϊκό παρουσιάζει και τους δύο αρχηγούς μέσα σε ένα σύνολο πολεμιστών να ξεχωρίζουν ο ένας με την ορμή του και ο άλλος με το φόβο ζωγραφισμένο στο πρόσωπό του. Ο Ποσείδιππος εστιάζει μόνο στον Δαρείο και σκιαγραφεί τη δεινή του θέση. Με τις λέξεις ἀμύνεται και ἐλεγχόμενος αποδίδει το μάταιο των προσπαθειών του 94, ενώ η τραγική κατάληξή του συμπληρώνεται από τα βαριά σύννεφα (στ.8: ὑδρηλ[ὴ]...νεφέλη) που προμηνύουν την καταστροφή. Σε αντίθεση με το ΑΒ4, όπου ο Δαρείος φορά το γλαυκό λίθο (στ.1), στο ΑΒ8 ο λίθος είναι που φέρει πάνω του τον Δαρείο, και μάλιστα χωρίς κίνηση, παγωμένο πάνω στο άρμα του. Μια τέτοια παρουσίαση του Πέρση βασιλιά αποτελεί έμμεση εξύμνηση του Αλεξάνδρου. Άμεσα θα τον εγκωμιάσει ο ποιητής στο ΑΒ65, όπου εστιάζει στο λεοντώδες της εμφάνισης του Αλεξάνδρου. Η ειρωνεία απέναντι στο πρόσωπο του ηττημένου Δαρείου τονίζεται και από τη μεταφορική νίκη του σάρδιου λίθου. Ο Ποσείδιππος σημειώνει πως είναι τόσο αστραφτερός που κανένα ινδικό διαμάντι (στ.5: ἄνθρ[α]κας Ἰνδούς) δε μπορεί να συναγωνιστεί μαζί του. Έτσι, η ύλη πάνω στην οποία είναι χαραγμένη η μορφή του Δαρείου βγαίνει νικήτρια από τη σύγκριση με τα ξακουστά διαμάντια της Ινδίας, αλλά ο ίδιος παραμένει ο ηττημένος βασιλιάς, ο πιο ανάξιος διάδοχος του Κύρου. 87 Βλ. Kuttner (2005) 153. 88 Σκληρός ημιπολύτιμος λίθος με ανάγλυφη παράσταση, ιδίως προσώπου (λεξ. Τριανταφυλλίδη). 89 Le dimensioni della petra di un cameo ma, gravi problemi inerenti alla cronologia di questi tipo di monili. 90 Για τις πληροφορίες, καθώς και για εικόνες των καμεών βλ. Plantzos (1996) 115-131. 91 Για την υπόθεση αυτή βλ. Kuttner (2005) 154. 92 Βλ. Shipley (2000) 201. 93 Για τη σύγκριση με το μωσαϊκό βλ. Kuttner (2005) 154. 94 Για τις γλωσσικές κ.ά. παρατηρήσεις που ακολουθούν βλ. στο άρθρο της Kosmetatou (2003) 37-38. 19

Ανεξάρτητα από την εγχάρακτη αναπαράσταση του άρματος του Δαρείου, ο ίδιος ο σάρδιος λίθος ως αντικείμενο, που συνήθιζαν να κρεμούν στο λαιμό τους οι Πέρσες ως σύμβολο δύναμης και πλούτου, παρέχει ένα πρόσθετο πολιτικό μήνυμα. Για τους Έλληνες ένας βασιλιάς στολισμένος με κοσμήματα αποτελούσε τη στερεότυπη εικόνα του εκθηλυμένου, αδύναμου, ανατολίτη μονάρχη 95. Τώρα, λοιπόν, που πλήθος τέτοιων κρεμαστών αποτελεί λάφυρο των Ελλήνων η λειτουργία τους αντιστρέφεται. Αντί να δοξάζουν τον Πέρση κάτοχό τους, μοιάζει να τον αιχμαλωτίζουν με τη χρυσέην ἅλυσιν (στ.2) και να τον γελοιοποιούν. Το πορτραίτο του Πέρση μονάρχη δυσφημείται, τη στιγμή που ηττάται κατά κράτος και η αυτοκρατορία του καταλύεται. Τόσο η περσική εξουσία όσο και οι περσικοί θησαυροί ανήκουν πλέον σε Έλληνες. Ή μάλλον, οι περσικοί θησαυροί από την αυλή των Πτολεμαίων στέλνουν το μήνυμα πως οι τελευταίοι μέσω του Αλεξάνδρου είναι ταυτόχρονα και κάτοχοι του περσικού βασιλείου. Οι Πτολεμαίοι, άλλωστε, διαθέτουν ήδη άμεσα ή έμμεσα μεγάλο μέρος του περσικού πλούτου και συνεχίζουν να διεκδικούν κυρίως στα εδάφη της Κοίλης Συρίας, για τα οποία διεξήγαγαν και τους πέντε συριακούς πολέμους. 3.4 Φιλάδελφε, μιμήσου το φιλόμουσο Πολυκράτη! (ΑΒ9) Με το ένατο επίγραμμα (ΑΒ9) ο χρόνος και ο χώρος αλλάζουν. Εδώ δεσπόζει ο τύραννος της Σάμου Πολυκράτης και η εκπληκτική του σφραγίδα. Ο Ποσείδιππος αδράχνει την ευκαιρία να παρουσιάσει στον πάτρωνά του ένα πρότυπο μονάρχη με τρόπο που να συμπεριλαμβάνει τόσο τα πτολεμαϊκά όσο και τα προσωπικά του ποιητικά συμφέροντα. Και αυτό συμβαίνει, γιατί ο Πολυκράτης διάλεξε για σφραγίδα 96 του τη λύρα ενός ἀνδρὸς ἀοιδοῦ φορμίζ[οντος (στ.1-2) στα πόδια του τυράννου. Ο επιγραμματοποιός ίσως εδώ να υπαινίσσεται τη λυρική ποίηση του Ιβύκου και του Ανακρέοντα 97, οι οποίοι φιλοξενήθηκαν στην αυλή της Σάμου. Κοντά στον Πολυκράτη άκμασαν και άλλοι πολλοί καλλιτέχνες, όπως οι γλύπτες Ροίκος και Θεόδωρος 98. Ο συγκεκριμένος μονάρχης ευνόησε την ανάπτυξη των τεχνών, καθώς επίσης και της φιλοσοφίας και των επιστημών. Η εικόνα, λοιπόν, του Πολυκράτη να κάθεται στο θρόνο του και στα πόδια του ένας αοιδός να παίζει λύρα είναι πολύ εύγλωττη. Το επίγραμμα του Ποσειδίππου λειτουργεί, όπως και το τραγούδι του αοιδού στην αυλή της Σάμου. Βρίσκεται υπό την προστασία και ταυτόχρονα στην υπηρεσία των αρχόντων. Η ατμόσφαιρα της αυλής αποτελεί και στις δύο περιπτώσεις πηγή έμπνευσης και τροφοδοτεί τη σκέψη (και όχι μόνο) του καλλιτέχνη. Μπορεί η εικόνα να απέχει σχεδόν τρεις αιώνες από τα ελληνιστικά χρόνια, αποδίδει, όμως, πολύ ταιριαστά την ατμόσφαιρα της Αλεξανδρινής 95 Για τη συγκεκριμένη εικόνα των Περσών βλ. Kuttner (2005) 154. 96 Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (3.41), η σφραγίδα του Πολυκράτη ήταν έργο του γνωστού Θεοδώρου και πρέπει να ήταν όπως συνηθιζόταν στην αρχαιότητα, απλή, χωρίς κάποια χαραγμένη εικόνα. Το δαχτυλίδι αυτό καθαυτό αποτελούσε έμβλημα ταυτότητας και κυριαρχίας. Γι αυτό η Kuttner (2005, 155) υποστηρίζει ότι η λύρα είναι μάλλον ένα αυτόνομο κόσμημα, παρά ανάγλυφη εικόνα πάνω στο δαχτυλίδι. 97 Βλ. Nisetich (2005) 52. Ο Bing (2005, 121) θεωρεί πιθανότερο τον Ανακρέοντα, γιατί ο Ηρόδοτος (3.121) τον αναφέρει να παρίσταται στα συμπόσια του Πολυκράτη: καὶ τὸν Πολυκρατέα τυχεῖν κατακείμενον ἐν ἀνδρεῶνι, παρεῖναι οἱ καὶ Ἀνακρέντα τὸν Τήιον. 98 Ο Διογένης Λαέρτιος αναφέρει τον Θεόδωρο ως γιο του Ροίκου (2.103.8). Πάντως, οι δύο αυτοί γλύπτες θεωρούνται δημιουργοί του ελληνικού ανδρικού τύπου των αγαλμάτων, τα οποία είναι γνωστά με το χαρακτηρισμό Απόλλων. Έμαθαν από Αιγύπτιους τεχνίτες τη μέθοδο της χύσεως του χαλκού και τη χρησιμοποίησαν πρώτοι στην Ελλάδα. 20